1
00:00:11,520 --> 00:00:15,280
PALENQUE
MEKSİKA

2
00:00:17,760 --> 00:00:20,720
Bugün Maya takviminde çok özel bir gün.

3
00:00:21,440 --> 00:00:24,880
Güneş bahar ekinoksunda doğarken
sadece yeni bir günü değil

4
00:00:24,960 --> 00:00:27,800
yeni bir yaşam döngüsünü de başlatıyor.

5
00:00:31,200 --> 00:00:33,000
Güneş ağaç hattını geçerken

6
00:00:33,920 --> 00:00:38,000
ışınları Palenque'nin en görkemli
tapınaklarından birini aydınlatıyor.

7
00:00:40,800 --> 00:00:44,240
Burası Güneş Tapınağı.
Verilebilecek en uygun isim.

8
00:00:45,560 --> 00:00:49,120
Burada olmak,
bu ışığa maruz kalmak bir ayrıcalık.

9
00:00:49,200 --> 00:00:52,840
Modern dünya tarafından
uzun zaman önce unutulmuş bir şekilde

10
00:00:52,920 --> 00:00:54,960
maneviyatla bilimi birleştiriyor.

11
00:00:57,280 --> 00:01:00,880
Bunun gibi yılın belirli önemli anlarında,

12
00:01:01,400 --> 00:01:05,000
doğan güneş, basamakları aydınlatmaktan
fazlasını yapıyor.

13
00:01:06,160 --> 00:01:10,520
Maya mimarisi gökyüzünü ve yeryüzünü,
cenneti ve dünyayı birbirine bağlayan

14
00:01:10,600 --> 00:01:13,000
eski bilgileri barındırıyor.

15
00:01:15,560 --> 00:01:19,320
Güneş ışığını
belirli hizalamalar aracılığıyla

16
00:01:19,400 --> 00:01:23,720
bu amaç için tasarlanmış
iç mekanlara taşıyor.

17
00:01:25,560 --> 00:01:30,000
Kış gün dönümünde güneş
dağ zirvesindeki harabenin üzerinden doğar

18
00:01:30,800 --> 00:01:33,280
ve bir kapıdan geçerek
tapınağı aydınlatır.

19
00:01:33,360 --> 00:01:37,320
Burada bir rahibin ışıkla
yıkanmayı beklediğini hayal edebiliriz.

20
00:01:38,520 --> 00:01:41,760
Altı ay sonra yaz gün dönümünde

21
00:01:42,400 --> 00:01:47,080
ve sadece o gün,
şafak güneşi başka bir piramide dokunur.

22
00:01:47,160 --> 00:01:49,960
Ardından bir ışık hüzmesi iç köşeye vurur.

23
00:01:52,400 --> 00:01:58,080
Ekinokslarda ise güneş, doğu ufkundaki
insan yapımı bir oyuğun üzerinden doğar,

24
00:01:58,600 --> 00:02:01,000
yine belli bir açıyla bir kapıdan geçer

25
00:02:02,240 --> 00:02:06,000
ve yaklaşık 40 dakika boyunca

26
00:02:06,080 --> 00:02:09,200
güçlü bir şekilde
başka bir iç bölümü aydınlatır.

27
00:02:16,360 --> 00:02:19,400
Mayalar için
bu tarz göz kamaştırıcı görüntüler

28
00:02:19,480 --> 00:02:22,240
onları izleyenleri hayran bırakmış olmalı.

29
00:02:25,640 --> 00:02:28,920
Bunlar sadece eski Mayalar için
özel değil.

30
00:02:37,880 --> 00:02:41,840
Palenque son derece sembolik bir yer.

31
00:02:43,520 --> 00:02:49,880
{\an8}Palenque'nin mimarisinde ve düzenlemesinde
atalara tapınma kültürü tasvir edilmiştir.

32
00:02:51,080 --> 00:02:53,640
Bu da modern insanlarla bir bağ kuruyor.

33
00:02:56,000 --> 00:03:00,360
Palenque'de Maya kültürü çok canlı.

34
00:03:03,880 --> 00:03:09,560
{\an8}Maya rahibesi Nicolás López Vázquez
burada yıllardır törenler düzenliyor.

35
00:03:12,920 --> 00:03:18,960
Şimdiki tören
bahar ekinoksunu temsil ediyor.

36
00:03:19,640 --> 00:03:22,480
Ekinoks çok önemliydi.

37
00:03:23,560 --> 00:03:25,760
Tapınakları bu yüzden yaptılar.

38
00:03:26,480 --> 00:03:29,920
Bu tüm gezegenle bir bağlantı gibi.

39
00:03:34,240 --> 00:03:37,200
Gerçekten de bütün bu kompleks

40
00:03:37,280 --> 00:03:42,480
evrenin muhteşem uyumunu yansıtmak adına
tasarlanmış gibi görünüyor.

41
00:03:51,320 --> 00:03:54,760
Peki gökyüzüne bu kadar odaklanmalarının
sebebi neydi?

42
00:03:54,840 --> 00:03:58,480
Ve bu ileri astronomi bilgisini
nasıl elde ettiler?

43
00:04:01,240 --> 00:04:06,560
İleri bilgilerinin izlerini
Amerika boyunca bırakan

44
00:04:08,440 --> 00:04:12,680
çok daha eski bir uygarlığın mirasına
tanıklık ediyor olabilir miyiz?

45
00:04:27,520 --> 00:04:31,800
{\an8}KADİM UYGARLIKLAR
AMERİKA

46
00:04:31,880 --> 00:04:34,440
{\an8}BÖLÜM 6

47
00:04:41,080 --> 00:04:46,360
Palenque'nin merkezine hâkim olan
bu etkileyici yapı

48
00:04:47,600 --> 00:04:48,960
saray olarak biliniyor.

49
00:04:52,240 --> 00:04:55,520
Üzerinde ise
ilgi çekici bir yapı yükseliyor.

50
00:04:56,240 --> 00:05:00,080
Maya dünyasında benzersiz olan
çok katlı bir kule.

51
00:05:02,800 --> 00:05:06,080
Uzmanlar bu kulenin amacı hakkında
bölünmüş durumda.

52
00:05:06,680 --> 00:05:08,440
Çatısı kafa karıştırıcı.

53
00:05:09,240 --> 00:05:12,400
Bugün gördüğümüz çatı oldukça modern.

54
00:05:12,480 --> 00:05:15,280
Muhtemelen yanlış bir
rekonstrüksiyon yapılmış.

55
00:05:16,480 --> 00:05:20,600
Daha önceki fotoğraflarda
kulenin çatısı yok.

56
00:05:21,600 --> 00:05:23,840
Antik çağda çatısı var mıydı?

57
00:05:25,480 --> 00:05:29,840
Aslında orijinal kulenin tepesine
bir gözlem platformu yapılmış olabilir,

58
00:05:30,720 --> 00:05:33,080
bu da içinde bulunanları açıklar.

59
00:05:34,600 --> 00:05:39,880
Mayalar için belki de en önemli
gezegen olan Venüs'ü temsil eden

60
00:05:39,960 --> 00:05:42,920
gliflerin bulunduğu bir oda olması önemli.

61
00:05:44,880 --> 00:05:48,160
Bilim insanları
Maya metinleri aracılığıyla bu sembolün

62
00:05:48,240 --> 00:05:52,840
gece gökyüzündeki en parlak gezegen olan
Venüs'ü temsil ettiğini doğruladılar.

63
00:05:54,960 --> 00:06:00,040
Bu kule astronomlar için
inşa edilmiş olabilir mi?

64
00:06:02,480 --> 00:06:07,080
Baktığınızda gökyüzünü gözlemlemek için
yapıldığını düşünüyorsunuz.

65
00:06:07,160 --> 00:06:12,400
Gökyüzünü gözlemlemek için yapılan
bir kulenin

66
00:06:12,480 --> 00:06:14,240
bir çatısı olması beklenmez.

67
00:06:14,320 --> 00:06:17,600
Kulenin içindeki Venüs glifleri

68
00:06:17,680 --> 00:06:20,640
bunun için kullanıldığını
güçlü şekilde gösteriyor.

69
00:06:20,720 --> 00:06:25,240
Ama tüm gök cisimleri arasından
neden Venüs?

70
00:06:27,360 --> 00:06:32,360
Maya'nın en büyük mitolojik figürlerinden
biriyle alakalı olabilir.

71
00:06:36,280 --> 00:06:41,640
Maya kozmolojisindeki tanrı ve tanrıçalar
insani özelliklere sahipti.

72
00:06:41,720 --> 00:06:48,160
Bazen sevimli, bazen korkutucu,
bazen de çok gizemliydiler.

73
00:06:48,680 --> 00:06:52,520
Bir zamanlar insan olan tanrı Kukulkan

74
00:06:53,040 --> 00:06:55,640
hem bu özelliklerin hepsini
bir araya getirdi

75
00:06:55,720 --> 00:06:59,320
hem de gökyüzündeki
en parlak gezegenle özdeşleştirildi.

76
00:07:02,960 --> 00:07:07,880
Geleneklere göre
Kukulkan büyük bir felaketin ardından

77
00:07:08,520 --> 00:07:10,080
yardımcılarıyla gelir.

78
00:07:11,440 --> 00:07:15,720
Hukuk kurallarını,
bir uygarlığın nasıl organize edileceğini,

79
00:07:16,320 --> 00:07:20,520
mısır yetiştirmeyi
ve büyük taş anıtlar inşa etmeyi öğreten

80
00:07:21,440 --> 00:07:23,920
bilge bir öğretmendi.

81
00:07:25,240 --> 00:07:27,560
Kukulkan, zamanı dolduktan sonra

82
00:07:28,400 --> 00:07:31,360
Venüs olarak bildiğimiz
gezegenin formunda belirdi

83
00:07:31,880 --> 00:07:36,640
ve ona göklerde
ibadet edilmeye devam edildi.

84
00:07:42,760 --> 00:07:47,160
Maya dünyasında Kukulkan'ın
başka temsilleri de bulunmakta.

85
00:07:47,880 --> 00:07:51,640
{\an8}Onun hatırası ikonik bir alanda,

86
00:07:51,720 --> 00:07:55,680
{\an8}bahar ekinoksunun son derece önemli
bir anında da görülüyor.

87
00:07:56,480 --> 00:08:00,800
Yucatán'daki Chichén Itzá'da,
Kukulkan tapınağında,

88
00:08:00,880 --> 00:08:04,080
o piramide baktığımızda normal şartlarda

89
00:08:04,160 --> 00:08:08,200
piramidin kuzey merdiveninin
tabanında bulunan büyük yılan başını

90
00:08:08,280 --> 00:08:14,640
ve yanında duran, üstünde bir şey olmayan
düz korkulukları görüyoruz

91
00:08:14,720 --> 00:08:18,560
ancak bahar ekinoksunda,
güneş batmaya başlarken

92
00:08:19,480 --> 00:08:22,040
piramidin mükemmel konumlanması sayesinde

93
00:08:22,120 --> 00:08:28,640
köşelerin merdivende yarattığı gölgeler
yılanın vücudunu oluşturuyor,

94
00:08:28,720 --> 00:08:31,840
dalgalanan gölge ile oluşan yılan bedeni

95
00:08:31,920 --> 00:08:35,960
yılanın başını aniden tamamlıyor.

96
00:08:36,040 --> 00:08:38,840
İşte bu Kukulkan'ın bir tezahürüdür.

97
00:08:42,640 --> 00:08:46,520
Meksika'nın farklı yerlerinde
sadece Kukulkan olarak bilinmez,

98
00:08:46,600 --> 00:08:49,360
isimlerinden en ünlüsü
Quetzalcoatl olabilir.

99
00:08:50,080 --> 00:08:53,800
Tüm bu isimlerin anlamı
"tüylü yılan" anlamına gelir.

100
00:08:54,840 --> 00:08:58,240
Kukulkan'ı gittiği her yerde
yerel bir isim alan

101
00:08:58,320 --> 00:09:01,480
bir gezgin olarak düşünebiliriz.

102
00:09:03,560 --> 00:09:08,040
Peru'da Viracocha olarak adlandırılan
benzer bir figürle karşılaşmıştık.

103
00:09:09,080 --> 00:09:14,320
Mezopotamya'da Oannes olarak biliniyordu,
Mısır'da ise Osiris olarak.

104
00:09:15,680 --> 00:09:17,680
Ama hikâyeler aynı.

105
00:09:19,080 --> 00:09:22,400
Küresel bir felaketten sonra ortaya çıkan

106
00:09:23,320 --> 00:09:27,120
ve antik halklara medeniyetin
armağanlarını veren güçlü figürler.

107
00:09:30,680 --> 00:09:34,560
Medeniyet getiren kahramanlarının
Venüs'le özdeşleştirilmesi

108
00:09:35,080 --> 00:09:38,560
Mayaların sahip olduğu
Venüs'ü gökyüzünde izleme takıntısını

109
00:09:39,120 --> 00:09:41,560
bir nebze açıklayabilir.

110
00:09:43,400 --> 00:09:47,400
Venüs'le ilgili çalışmaları çok çarpıcı.

111
00:09:47,480 --> 00:09:53,840
Yaklaşık her 584 günde bir
Venüs'ün aynı yerden doğduğu görülüyor.

112
00:09:53,920 --> 00:09:58,760
Mayalar, Venüs'ün sinodik döngüsü olarak
adlandırılan olayı

113
00:09:58,840 --> 00:10:01,760
başarılı bir şekilde tahmin edebilmişler.

114
00:10:02,840 --> 00:10:08,720
Bu hesaplamayı Mayaların en olağanüstü
başarılarından biri sayesinde yaptılar.

115
00:10:09,240 --> 00:10:12,560
Bu da antik Peru'daki
inanılmaz taş işçiliği

116
00:10:13,080 --> 00:10:15,480
ve antik Amazonya'daki farmakoloji gibi

117
00:10:17,560 --> 00:10:22,320
uzak bir tarih öncesi dönemden kalan
gizemli bir öncü medeniyetin aktardığı

118
00:10:22,400 --> 00:10:24,920
bir bilgi mirasının parçası olabilir.

119
00:10:34,080 --> 00:10:35,880
{\an8}DOKTOR EDWIN BARNHART
ARKEOLOG

120
00:10:35,960 --> 00:10:41,000
{\an8}Dr. Edwin Barnhart 25 yılı aşkın süredir
Palenque'nin haritasını çıkarıyor

121
00:10:42,920 --> 00:10:45,360
ve antik Maya yazılarını okuyabilen

122
00:10:46,000 --> 00:10:48,360
dünyadaki sayılı insandan biri.

123
00:10:51,960 --> 00:10:56,120
Bu glifleri çift sütun hâlinde
yukarıdan aşağıya doğru okuyoruz.

124
00:10:56,200 --> 00:10:59,640
Önce sağdan sola olacak şekilde
ilk iki sütunu okuyoruz,

125
00:10:59,720 --> 00:11:03,520
sonra da üçüncü ve dördüncü sütuna geçip
aşağı doğru okuyoruz.

126
00:11:03,600 --> 00:11:09,920
Maya'nın kullandığı sayı sistemi
bizim sayı sistemimize göre nasıldı?

127
00:11:10,440 --> 00:11:12,120
Sistemimiz oldukça benzer.

128
00:11:12,200 --> 00:11:14,960
Ondalık sayı denen
onluk bir sistemimiz var.

129
00:11:15,040 --> 00:11:18,960
Biz 10 rakam kullanarak
neredeyse sonsuza kadar

130
00:11:19,480 --> 00:11:23,240
herhangi bir sayıyı yazabiliriz.

131
00:11:23,320 --> 00:11:26,200
Sıfırdan başlayıp dokuzda biten
10 rakamımız var.

132
00:11:26,720 --> 00:11:28,440
10 sayısına gelince de

133
00:11:28,520 --> 00:11:31,640
birler basamağına sıfır,
onlar basamağına bir koyarız.

134
00:11:31,720 --> 00:11:33,840
Onlarsa 20'yi baz alıyor.

135
00:11:36,680 --> 00:11:39,960
Tire ve noktalardan oluşan
mors benzeri bir sistem.

136
00:11:40,480 --> 00:11:43,040
Sıfır için kabuk şeklinde bir glif var.

137
00:11:45,040 --> 00:11:48,400
- Nokta, bir demek. Çizgi ise beş demek.
- Evet.

138
00:11:49,280 --> 00:11:53,640
Üç çizgi ve dört nokta 19 ediyor.

139
00:11:55,080 --> 00:12:00,320
20 yazmak için önce sıfır koyuyorlar,
sonra da 20 basamağına nokta koyuyorlar.

140
00:12:00,920 --> 00:12:04,480
Yani onlara farklı bir düzeyde
matematik yapma imkânı veren

141
00:12:04,560 --> 00:12:06,440
konumsal bir sayı sistemi.

142
00:12:07,760 --> 00:12:09,560
Bizim sistemimiz harika.

143
00:12:09,640 --> 00:12:14,640
Sonsuzluğu hesaplayabiliriz
ama bunun için 10 sembol gerekiyor.

144
00:12:14,720 --> 00:12:17,560
Mayalar aynı şeyi
sadece üç sembolle yapıyor.

145
00:12:17,640 --> 00:12:21,960
Bu anlamda onların sistemi
bizimkinden çok daha zekice.

146
00:12:25,760 --> 00:12:27,840
Mayalar sıfır kullanmakla kalmadı,

147
00:12:28,400 --> 00:12:30,760
konumsal sayı sistemini de biliyorlardı.

148
00:12:31,440 --> 00:12:33,880
Oysa Eski Yunanlılar ve Romalılar

149
00:12:33,960 --> 00:12:37,240
birçok başarılarına rağmen
bunları anlayamıyordu.

150
00:12:39,360 --> 00:12:40,400
Bu sistem harika.

151
00:12:40,480 --> 00:12:44,080
Romalılar da harika şeyler yaptı
ama sayı sistemleri berbattı.

152
00:12:44,160 --> 00:12:45,800
Mecburen abaküs yaptılar.

153
00:12:47,800 --> 00:12:52,000
Mayaların gelişmiş sayı sistemi
sadece zarif bir sayma yöntemi değildi.

154
00:12:52,600 --> 00:12:53,880
Astronomları için

155
00:12:53,960 --> 00:12:58,840
bu sistem Venüs, Güneş
ve Ay gibi gök cisimlerinin hareketlerini

156
00:12:58,920 --> 00:13:03,200
inanılmaz bir doğrulukla hesaplamanın
ve tahmin etmenin anahtarıydı.

157
00:13:03,800 --> 00:13:06,160
Ve bu aynı matematik bilgisi,

158
00:13:06,240 --> 00:13:11,160
tartışmasız en etkileyici icatlarının da
temelini oluşturuyordu.

159
00:13:11,840 --> 00:13:15,160
Antik Maya'nın en şaşırtıcı başarısı,

160
00:13:15,240 --> 00:13:19,400
insanlık tarihinin en karmaşık
takvimlerinden birine entegre ettikleri

161
00:13:19,480 --> 00:13:24,000
son derece
hassas bir zaman ölçme sistemiydi.

162
00:13:26,560 --> 00:13:29,440
Takvim inanılmaz derecede karmaşık.

163
00:13:30,040 --> 00:13:34,080
Anlamama yardımcı olur musun?
Maya takvimi nasıl bir şeydi?

164
00:13:34,160 --> 00:13:38,880
Takvimde Güneş yılı 365 gündü.

165
00:13:38,960 --> 00:13:39,960
Evet. Tamam.

166
00:13:40,040 --> 00:13:43,960
Gerçekten önemsedikleri takvim 260 günlük

167
00:13:44,040 --> 00:13:48,440
ama bir de uzun sayım takvimleri var,
onda doğrusal bir sayım söz konusu.

168
00:13:51,040 --> 00:13:55,320
Mayalar her biri kendi amacına hizmet eden
üç takvim kullanarak

169
00:13:56,040 --> 00:13:58,320
önemli tarihleri takip ettiler.

170
00:14:00,920 --> 00:14:05,320
{\an8}Kutsal takvimlerinde toplamı 260 yapan

171
00:14:05,400 --> 00:14:10,120
{\an8}ve her biri 13 günden oluşan
20 grup vardı.

172
00:14:11,640 --> 00:14:14,120
{\an8}İkinci takvim güneş yılını takip ediyordu

173
00:14:14,720 --> 00:14:18,120
{\an8}ancak 20'şer günden oluşan 18 grup

174
00:14:18,840 --> 00:14:22,440
{\an8}ve bizimki gibi 365 günlük bir yılı
tamamlamak için eklenen

175
00:14:22,520 --> 00:14:23,840
{\an8}beş günden oluşuyordu.

176
00:14:24,880 --> 00:14:26,320
{\an8}Birlikte kullanıldığında

177
00:14:26,400 --> 00:14:30,760
bu iki takvim 52 yıllık bir dönem boyunca

178
00:14:31,320 --> 00:14:35,600
her güne özgün bir isim veriyor
ve ardından tekrar başlıyordu.

179
00:14:38,040 --> 00:14:42,720
Ancak Maya sistemini
gerçekten benzersiz kılan şey

180
00:14:43,240 --> 00:14:47,680
çok daha uzun zaman dilimlerini takip eden
uzun sayım takvimiydi.

181
00:14:50,000 --> 00:14:52,400
Bana uzun sayım takvimini anlat.

182
00:14:52,480 --> 00:14:54,960
Nedir? Nasıl çalışır?

183
00:14:55,680 --> 00:14:57,600
Başarmak istediği nedir?

184
00:14:58,120 --> 00:15:01,600
Kesinlikle en ilginç olanı
çünkü Mayalar çok periyodik

185
00:15:01,680 --> 00:15:05,000
ama sahip oldukları
tek doğrusal takvim bu.

186
00:15:05,080 --> 00:15:10,560
İleriye ve geriye doğru düz bir çizgide
sonsuza kadar gidebilir.

187
00:15:11,240 --> 00:15:14,160
Uzun sayı takvimindeki semboller

188
00:15:14,240 --> 00:15:19,920
yılların, 10 yılların, 100 yılların değil,
1.000 yılların geçişini ölçer

189
00:15:20,000 --> 00:15:23,000
ve hem geçmişe hem de geleceğe
derinlemesine uzanır.

190
00:15:23,720 --> 00:15:29,960
Maya yazısında şu an okuyabildiğimiz
şeylerin çoğu bu takvimle mi ilgili?

191
00:15:30,040 --> 00:15:33,840
Evet, burada bunun
mükemmel bir örneği var,

192
00:15:34,440 --> 00:15:38,080
bu sayfadaki
çubuklu ve noktalı olan her şey

193
00:15:38,160 --> 00:15:40,600
tamamen takvimsel bilgi.

194
00:15:41,200 --> 00:15:42,120
Genel olarak

195
00:15:42,200 --> 00:15:47,280
Maya yazı külliyatının üçte ikisi
takvim hiyerogliflerinden oluşuyor.

196
00:15:49,320 --> 00:15:51,480
Bu takıntının bir açıklaması da

197
00:15:51,560 --> 00:15:57,400
antik Mayaların tekrar eden yaratılış
ve yıkım döngüleri olduğuna inanması.

198
00:16:03,120 --> 00:16:05,480
Dördüncü döngüde yaşadıklarına
inanıyorlardı.

199
00:16:08,360 --> 00:16:13,520
Dördüncü dünyada yaşadıklarına inanan
antik Hopi halkına oldukça benzer.

200
00:16:14,040 --> 00:16:18,520
Ama onların aksine
Mayalar uzun sayım takvimi kullanarak

201
00:16:19,640 --> 00:16:21,840
döngülerini tarihlemeyi başardılar.

202
00:16:24,160 --> 00:16:26,000
Buradaki şey ne?

203
00:16:26,520 --> 00:16:28,640
Güzel bir resim.

204
00:16:28,720 --> 00:16:32,200
Bize dördüncü yaratılışın
tam olarak ne zaman başladığını

205
00:16:32,280 --> 00:16:35,600
net bir şekilde aktarıyor.

206
00:16:36,120 --> 00:16:41,200
13-0-0-0-0 yazıyor.

207
00:16:41,800 --> 00:16:47,760
Ertesi gün hepsi sıfırlanıyor.
Bu da 0-0-0-0-1.

208
00:16:47,840 --> 00:16:51,520
Evet. Peki bugünkü tarihe göre kaç?

209
00:16:51,600 --> 00:16:56,600
- Milattan önce 3.114 yılı, 13 Ağustos.
- Evet.

210
00:16:56,680 --> 00:16:59,760
Şu an yaşadığımız çağın
başlangıç tarihi bu.

211
00:16:59,840 --> 00:17:02,000
Doğru ve buradaki fikir…

212
00:17:02,720 --> 00:17:07,760
Neden milattan önce 3.114'te başladı?

213
00:17:07,840 --> 00:17:12,080
Yapılan tüm çalışmalara rağmen
bir asırdır bu soruya

214
00:17:12,640 --> 00:17:14,560
yeterli bir cevap bulunamadı.

215
00:17:14,640 --> 00:17:19,000
Evet, açıkçası bu tarihi çok ilginç buldum

216
00:17:19,640 --> 00:17:24,120
çünkü arkeolojik kayıtlara baktığımızda
bir sürü antik uygarlık o dönem

217
00:17:24,200 --> 00:17:26,360
olağanüstü başlangıçlar yapıyor.

218
00:17:26,960 --> 00:17:28,480
{\an8}GİZA
MISIR

219
00:17:28,560 --> 00:17:30,680
{\an8}Eski Mısır MÖ 3.000 civarında.

220
00:17:30,760 --> 00:17:33,040
{\an8}Sümerler benzer bir dönemde.

221
00:17:33,120 --> 00:17:34,520
{\an8}Evet, Asya'da da.

222
00:17:35,520 --> 00:17:39,440
{\an8}Sanki o dönem dünya uyanışa geçmiş
ve Mayalar da o tarihi seçmiş.

223
00:17:39,520 --> 00:17:40,560
Çok ilginç.

224
00:17:42,680 --> 00:17:44,560
Sence sistem ne zaman başladı?

225
00:17:45,080 --> 00:17:49,000
Bu inanılmaz hesaplamaların kökenini
ne kadar geriye götürebiliriz?

226
00:17:49,600 --> 00:17:51,920
Zor bir soru. Bunu çok düşündüm.

227
00:17:52,000 --> 00:17:56,400
Bana kalırsa birisi onu taşa oyduğunda

228
00:17:57,360 --> 00:17:58,920
bu ilk denemeleri değildi.

229
00:17:59,000 --> 00:18:02,320
Evet. Bulduğun en eski tarih neydi?

230
00:18:02,400 --> 00:18:05,600
Birkaç tane var.
Biri 33.000 yıl öncesine dayanıyor.

231
00:18:06,200 --> 00:18:09,840
Bir diğeri bizi
belirli bir tarihe götürüyor.

232
00:18:09,920 --> 00:18:13,560
Tam olarak beş milyon yıl öncesine.

233
00:18:13,640 --> 00:18:17,560
- Beş milyon yıl öncesi.
- Evet, hesap et artık.

234
00:18:19,080 --> 00:18:23,840
Bence burada amaç

235
00:18:23,920 --> 00:18:26,280
zamanın sonsuz doğasının altını çizmek.

236
00:18:29,160 --> 00:18:30,720
Bu tarihlerin yanı sıra

237
00:18:30,800 --> 00:18:33,360
gökyüzündeki önemli figürlerden biri olan,

238
00:18:33,440 --> 00:18:36,320
Maya tanrısı Kukulkan ile
ilişkilendirilen Venüs

239
00:18:36,960 --> 00:18:41,080
metinlerde sürekli karşımıza çıkıyor.

240
00:18:44,920 --> 00:18:50,240
Yani Venüs genel Maya takvim sistemine
entegre edilmiş.

241
00:18:50,320 --> 00:18:51,760
Onu hep takip ediyorlar.

242
00:18:51,840 --> 00:18:58,000
Aslında Venüs'ü doğru bir şekilde
takip etmek için bir araya getirdikleri

243
00:18:58,560 --> 00:19:02,440
beş Venüs döngüsünden oluşan
104 farklı grup var.

244
00:19:04,480 --> 00:19:09,200
Mayalar evrene ve zamana takıntılıydı.

245
00:19:10,080 --> 00:19:13,560
Maya kültürünün özünü
bu ikisi oluşturuyor.

246
00:19:16,200 --> 00:19:20,680
Bu iki takıntı Mayaların eski tarihe dair
derin bir anlayışa sahip olduğunu

247
00:19:20,760 --> 00:19:24,080
ve bunu sayısal olarak
ifade ettiklerini gösteriyor.

248
00:19:26,120 --> 00:19:29,960
Yani modern bir bilgisayar yazılımının
yaptığı şeyi yapıyorlardı.

249
00:19:30,480 --> 00:19:32,320
- Evet.
- Bunu nasıl yapabildiler?

250
00:19:32,880 --> 00:19:37,360
Bence antik dünyanın
en büyük matematikçileri arasındalar.

251
00:19:37,440 --> 00:19:39,680
Sürekli sayılarla çalıştılar.

252
00:19:39,760 --> 00:19:42,480
Milyonlarca günü hesapladılar.

253
00:19:42,560 --> 00:19:43,640
Büyüleyici.

254
00:19:45,160 --> 00:19:48,120
Böyle tarihler kullanıyorlarsa
sormadan edemiyorum.

255
00:19:48,200 --> 00:19:50,160
Buna niye ihtiyaç duymuşlar?

256
00:19:51,280 --> 00:19:53,440
- Bence…
- Hepsi spekülasyon.

257
00:19:53,520 --> 00:19:58,240
Biz arkeologlar eleştirel baktığımızda
her şeyi spekülasyon olarak görüyoruz.

258
00:19:58,320 --> 00:20:01,240
Teori üstünde çalışıyoruz.
Çok az kesin bilgi var.

259
00:20:01,320 --> 00:20:02,160
Evet.

260
00:20:06,800 --> 00:20:11,200
Benim de kuşkusuz
spekülatif bir teorim var.

261
00:20:13,160 --> 00:20:16,480
Maya takvimi o döneme ait değilmiş gibi.

262
00:20:17,000 --> 00:20:20,640
Mayalar sanki bunu
büyük sayılara ihtiyaç duyan bir kültürden

263
00:20:20,720 --> 00:20:24,040
miras almış gibi geliyor.

264
00:20:25,880 --> 00:20:28,840
Zamanın döngüsel doğasına dair bilgilerini

265
00:20:28,920 --> 00:20:31,160
mitler ve manevi geleneklerle aktaran

266
00:20:31,760 --> 00:20:34,360
kayıp bir uygarlıktan.

267
00:20:35,400 --> 00:20:40,280
Bu bilgi binlerce yıl sonra
Maya takviminin gizemli mekanizmasında

268
00:20:40,360 --> 00:20:43,440
muhteşem bir şekilde ortaya çıkmış.

269
00:20:44,680 --> 00:20:46,160
Ama neden?

270
00:20:46,240 --> 00:20:52,600
Bence bunun cevabı Mayaların sahip olduğu
dünya çağlarının geçiciliği konseptinde.

271
00:20:54,240 --> 00:20:57,720
Bazen Maya takvimini
dünyanın sonunu değil de

272
00:20:57,800 --> 00:21:01,200
bir çağın sonunu hesaplayan
bir bilgisayar gibi görüyorum.

273
00:21:02,320 --> 00:21:07,440
Maya takvimi dünyanın sürekli yıkılıp
sürekli yeniden inşa edildiğini düşünür.

274
00:21:07,520 --> 00:21:10,160
Dünya çağları durmadan gelip geçer.

275
00:21:11,680 --> 00:21:14,160
Mayalar söylendiği gibi 21 Aralık 2012'de

276
00:21:14,240 --> 00:21:18,640
dünyanın sonunun geleceğini düşünmüyordu.

277
00:21:19,600 --> 00:21:24,560
Ancak bizim zamanımızda büyük çalkantılar

278
00:21:24,640 --> 00:21:27,720
ve değişimler yaşanacağını öngörüyorlardı.

279
00:21:29,600 --> 00:21:35,400
Bu çağın 2.000 ile 2.080 arasındaki
kabaca 80 yıllık periyotta

280
00:21:35,480 --> 00:21:38,840
son bulacağını tahmin ediyorlar.

281
00:21:40,040 --> 00:21:43,560
İlginç olan bu tahminin,
yaşadıklarımızla örtüşüyor olması.

282
00:21:43,640 --> 00:21:47,080
Kaos, öngörülemezlik
ve değişim çağında yaşıyoruz.

283
00:21:48,720 --> 00:21:53,200
Mayaların bu çağın sonu için belirlediği
zaman dilimi doğru olabilir mi?

284
00:21:54,880 --> 00:21:59,760
Belki de bir felaketin
kapıda olup olmadığını anlamak için

285
00:22:01,560 --> 00:22:04,600
onlar gibi yıldızları
ve gezegenleri izlemeliyiz.

286
00:22:12,800 --> 00:22:17,480
Ancak Mayaların gökyüzüne olan ilgisi
sadece geleceği tahmin etmek için değildi.

287
00:22:20,320 --> 00:22:25,240
Dr. Barnhart'ın bana göstermek istediği,
Palenque'de bulunan kanıtlar var.

288
00:22:27,200 --> 00:22:31,520
Burada ufku görebileceğin
mükemmel bir yer var.

289
00:22:34,840 --> 00:22:39,080
Doktor Barnhart beni
Yapraklı Haç Tapınağı olarak bilinen,

290
00:22:39,160 --> 00:22:42,720
Güneş Tapınağı'nın karşısındaki alanın
güneybatı kenarındaki

291
00:22:42,800 --> 00:22:44,960
başka bir önemli yapıya götürüyor.

292
00:22:47,200 --> 00:22:50,400
Tarihi milattan sonra
692 yılına dayanıyor.

293
00:22:56,440 --> 00:23:01,320
İçerideki arka duvarda merak uyandıran
bir oyma duvar resmi bizi bekliyor.

294
00:23:03,920 --> 00:23:05,720
Araştırmacılara göre bu,

295
00:23:05,800 --> 00:23:08,960
Maya dininin sahip olduğu büyük gizemi

296
00:23:09,560 --> 00:23:12,800
ve öldükten sonra
bize ne olacağı konularını ele alıyor.

297
00:23:14,120 --> 00:23:18,120
Sıra dışı bir duvar resminin önündeyiz.

298
00:23:18,640 --> 00:23:21,600
Bunu yorumlamak benim için oldukça zor.

299
00:23:22,560 --> 00:23:25,040
Sen ne anlıyorsun? Ne hakkında?

300
00:23:25,680 --> 00:23:28,840
Belli ki çok karmaşık.

301
00:23:28,920 --> 00:23:31,800
İkonografi bunun her yerinde.

302
00:23:32,840 --> 00:23:36,560
Buradaki yapraklar nedeniyle
buna yapraklı haç deniyor.

303
00:23:38,000 --> 00:23:40,360
Her iki tarafta da iki figürümüz var.

304
00:23:42,400 --> 00:23:45,880
Duvar resminin sağ tarafında
Palenque'nin orijinal kurucusu

305
00:23:45,960 --> 00:23:48,600
ve hükümdarı Lord Pakal var,

306
00:23:49,840 --> 00:23:52,560
gözleri kapalı
ve cenaze kıyafetleri giyiyor.

307
00:23:54,160 --> 00:23:58,760
Oğlu ve varisi olduğu düşünülen
Kan Bahlam da sol tarafta.

308
00:24:00,040 --> 00:24:02,000
İşte Kan Bahlam'ın yüzü.

309
00:24:02,080 --> 00:24:06,080
Portresi şehrin her yerinde.
O olduğunu kesin olarak biliyoruz.

310
00:24:06,160 --> 00:24:07,440
- Evet.
- Onu tanıyoruz.

311
00:24:08,160 --> 00:24:10,880
- İri ve uzun Kan Bahlam.
- Evet.

312
00:24:10,960 --> 00:24:12,800
Onu düşünüyorum.

313
00:24:12,880 --> 00:24:15,840
Hayatına dair harika birçok şey biliyoruz.

314
00:24:16,360 --> 00:24:21,080
Babasının bu şehrin
en ünlü kralı olduğunu biliyoruz.

315
00:24:21,680 --> 00:24:26,040
Altı yaşında veliaht oldu.

316
00:24:27,080 --> 00:24:29,240
Ama babası 80 yaşına kadar ölmedi.

317
00:24:30,120 --> 00:24:34,840
48 yaşına kadar, tüm hayatını
kral olmak için bekleyerek geçirdi.

318
00:24:36,080 --> 00:24:41,200
Matematikte, mimaride, astronomide,
dinde ve mitolojide

319
00:24:41,280 --> 00:24:45,520
inanılmaz derecede eğitimliydi.

320
00:24:45,600 --> 00:24:50,640
Bu grup,
bu üç muhteşem tapınak onun eseri.

321
00:24:50,720 --> 00:24:54,800
Bu adam bunu muhtemelen
30 yıl boyunca planladı.

322
00:24:55,480 --> 00:24:57,280
Sonunda inşa etti.

323
00:24:57,360 --> 00:25:01,240
Maya biliminin zirve noktası.

324
00:25:02,000 --> 00:25:05,200
Numeroloji var.
Matematik var. Astronomi var.

325
00:25:07,040 --> 00:25:11,680
Resimde, babanın ölüm sonrası yolculuğunda
zafer kazanabilmesi için

326
00:25:12,720 --> 00:25:17,680
oğlu tarafından gerçekleştirilen
eylem ve ritüellerin önemi vurgulanıyor.

327
00:25:18,440 --> 00:25:22,480
Onları ayırmak çok önemli bir simge.

328
00:25:23,400 --> 00:25:24,760
Bu da dünya ağacı.

329
00:25:24,840 --> 00:25:27,160
Ortasında güneş tanrısının yüzü var.

330
00:25:27,680 --> 00:25:32,560
Bu ağaç aynı zamanda
bu dünya ve diğer dünya arasındaki yol.

331
00:25:33,160 --> 00:25:35,480
Bazı durumlarda bu Samanyolu Galaksisi.

332
00:25:38,240 --> 00:25:42,240
Samanyolu'nun oynadığı rol
ruhun yoluyla mı ilgili?

333
00:25:42,320 --> 00:25:43,960
Ölümden sonraki yaşam mı?

334
00:25:44,040 --> 00:25:48,520
Evet, bu iki kişinin
etkileşimde bulunduğu şey

335
00:25:48,600 --> 00:25:51,160
bu dünya ile diğer dünya arasındaki geçit.

336
00:25:53,120 --> 00:25:56,600
Samanyolu'na doğru gökyüzüne yükselme

337
00:25:56,680 --> 00:26:01,400
ve ölümden sonra yolculuk yapma düşüncesi
Mayalarda çok güçlü.

338
00:26:03,800 --> 00:26:07,600
Bu fikrin bu kadar yaygın olması
dikkat çekici.

339
00:26:09,800 --> 00:26:14,480
Samanyolu'nu ruhun yolu olarak
görme sembolizmi

340
00:26:14,560 --> 00:26:19,000
sadece Mayalarda yok, Kuzey Amerika'daki
birçok diğer kültürde de var.

341
00:26:19,080 --> 00:26:23,920
{\an8}Kesinlikle. Pan-Amerikan bir fikir.

342
00:26:24,520 --> 00:26:25,520
{\an8}Gerçekten öyle.

343
00:26:25,600 --> 00:26:28,400
{\an8}Şili'nin en ucundan Alaska'ya kadar

344
00:26:29,360 --> 00:26:34,360
yerliler Samanyolu'nu
bu dünyadan diğer dünyaya uzanan

345
00:26:34,440 --> 00:26:36,560
ruhun yolu olarak gördüler.

346
00:26:36,640 --> 00:26:40,760
Ölüler onu takip etti,
şamanlar ise sahip oldukları güçle

347
00:26:40,840 --> 00:26:42,680
orada yürüyebiliyorlardı.

348
00:26:43,600 --> 00:26:47,560
Samanyolu hakkında bilgi edinebildiğiniz
her kültürde

349
00:26:47,640 --> 00:26:50,760
bunun olması büyüleyici.

350
00:26:51,320 --> 00:26:52,680
{\an8}AKRE BÖLGESİ
BREZİLYA

351
00:26:52,760 --> 00:26:55,760
{\an8}Bu bana Brezilya'daki Apurinã halkının

352
00:26:56,280 --> 00:27:01,480
Amazonya jeogliflerini öbür dünyaya açılan
kutsal kapılar olarak görmesini anımsattı.

353
00:27:01,560 --> 00:27:04,440
Amazon'da bu kültür hâlâ yaşıyor.

354
00:27:05,000 --> 00:27:07,400
Maya dünyasında bu kültür hâlâ yaşıyor.

355
00:27:07,480 --> 00:27:11,640
Evet, sanki bu fikri ortaya ortan
ortak bir ataları varmış gibi.

356
00:27:12,200 --> 00:27:13,200
Bence öyle.

357
00:27:15,120 --> 00:27:20,800
Bence kimliklerine dair bu temel fikirler
ilk insanlarla birlikte geldi.

358
00:27:20,880 --> 00:27:23,360
Bu yüzden birçok kültürde rastlıyoruz.

359
00:27:23,440 --> 00:27:26,320
Bu kültürlerden biri Şili'nin güneyinde,

360
00:27:26,400 --> 00:27:29,680
biri Kuzey Amerika'nın
en kuzeyinde olsa bile.

361
00:27:29,760 --> 00:27:33,080
Hâlâ aynı fikirleri görüyoruz
çünkü aynı mirasın ürünü.

362
00:27:33,160 --> 00:27:35,760
Doğru. Bence Samanyolu'ndan fazlası var.

363
00:27:35,840 --> 00:27:39,200
Bence birkaç temel ilke var.

364
00:27:39,280 --> 00:27:46,040
Biri Mayaların konseptleri,
şamanizmi, dönüşümü çok sevmesi.

365
00:27:46,120 --> 00:27:47,120
Evet.

366
00:27:53,680 --> 00:27:57,720
Maya kültürünün
bir şaman kültürü olduğuna şüphe yok.

367
00:27:59,120 --> 00:28:03,480
Bence ruhun ölümden sonra
bir yolculuğa çıkacağı fikri

368
00:28:04,240 --> 00:28:07,240
şamanist deneyimlerin sonucunda oluşuyor.

369
00:28:14,640 --> 00:28:18,960
Ruhun ölümden sonraki yolculuğuyla ilgili
Amerika'daki yerel kültürler ile

370
00:28:19,040 --> 00:28:22,520
dünya çağındaki birçok eski kültürün

371
00:28:22,600 --> 00:28:27,160
neredeyse aynı bakış açısına
sahip olmaları tesadüf mü?

372
00:28:27,240 --> 00:28:30,880
Yoksa altında yatan bu aynı bağ mı?

373
00:28:31,520 --> 00:28:34,520
Tarih öncesi
kayıp bir uygarlıktan miras alınan,

374
00:28:34,600 --> 00:28:38,080
sonraki birçok medeniyetin benimsediği,

375
00:28:38,160 --> 00:28:41,040
güçlü, her şeyi kapsayan
bir inanç sistemi.

376
00:28:51,960 --> 00:28:54,760
Paylaştığın çalışma çok heyecan vericiydi.

377
00:28:54,840 --> 00:29:01,400
{\an8}Gökyüzü ve yıldızlarla ilgili bilginin
arkeolojik örneklerini gördüğümüzde

378
00:29:01,480 --> 00:29:05,440
bunun düşündüğümüzden
çok daha eski olduğunu düşünüyorum.

379
00:29:05,520 --> 00:29:06,640
Evet.

380
00:29:06,720 --> 00:29:11,160
Bu fikri
şamanist bakış açısına bağlıyorsun.

381
00:29:11,240 --> 00:29:12,600
Evet, kesinlikle.

382
00:29:12,680 --> 00:29:15,480
Tüm şamanist kültürler
yıldızlarla ilgilenir.

383
00:29:16,720 --> 00:29:20,360
Ama yıldızlara olan bu ilgi
bir noktada dine dönüşebilir.

384
00:29:21,000 --> 00:29:24,360
Bunu benim için biraz açıklar mısın?

385
00:29:24,440 --> 00:29:27,400
Şamanizm ölümün gizemini araştıran
bir sistem.

386
00:29:29,320 --> 00:29:31,000
Öldüğümüzde bize ne olur?

387
00:29:31,520 --> 00:29:36,200
Düşünceye göre ruh bedeni terk eder
ve göğe yükselir.

388
00:29:36,840 --> 00:29:39,720
Asıl mesele ölümden sonra ruhun yolculuğu.

389
00:29:40,440 --> 00:29:44,480
Sanki hikâyelerimizde, yolculuğumuzda,

390
00:29:44,560 --> 00:29:47,560
büyüdükçe bu ölüm gerçeği
karşımıza çıkıyor.

391
00:29:48,800 --> 00:29:49,920
Orası son.

392
00:29:50,880 --> 00:29:52,720
Evet, bu her şeyin özü.

393
00:29:52,800 --> 00:29:57,520
Bu tartışmak için karamsar bir konu
ama tüm insanlar için bir gerçek.

394
00:29:57,600 --> 00:29:59,320
Hepimiz için geçerli.

395
00:29:59,920 --> 00:30:04,880
Bu genelde eylemlerimizin
itici gücü olarak tarif edilir.

396
00:30:04,960 --> 00:30:06,360
Evet.

397
00:30:06,440 --> 00:30:10,760
"Öleceğim, bari bir şeyler yapayım."

398
00:30:10,840 --> 00:30:15,600
Evet, şamanist öğretiler de
tam olarak bunu söylüyor.

399
00:30:16,400 --> 00:30:20,280
Hayat fırsatını daha iyi
değerlendirmemiz gerektiğini.

400
00:30:20,360 --> 00:30:24,360
Evet, sanırım önümüzdeki
asıl zorluk da bu.

401
00:30:25,080 --> 00:30:27,880
Çünkü bu fikir
dünyanın her yerinde bulunuyor.

402
00:30:28,400 --> 00:30:31,080
Özellikle de Samanyolu'na yükselme fikri.

403
00:30:31,160 --> 00:30:33,600
Bence bu öylece oluşmadı.

404
00:30:33,680 --> 00:30:38,640
- Bence bu eski bir kültürden miras kaldı.
- Evet.

405
00:30:42,440 --> 00:30:44,320
Ama bu ne zaman oldu?

406
00:30:45,360 --> 00:30:49,440
Şamanların bu, gökteki nesneleri ölçme
ve takip etme geleneğinin izini

407
00:30:50,480 --> 00:30:53,080
ne kadar geriye kadar sürebiliriz?

408
00:30:53,840 --> 00:30:58,440
Bunun cevabı Amerika yolculuğumda
ilk ziyaret ettiğim yerlerden birinde

409
00:30:58,520 --> 00:30:59,720
yatıyor olabilir.

410
00:31:00,240 --> 00:31:05,200
Amazon yağmur ormanlarının derinlerindeki
Serra Do Paituna antik bölgesinde.

411
00:31:17,360 --> 00:31:21,320
Taş, bu olağanüstü sanatta
tuval olarak kullanılmış.

412
00:31:21,400 --> 00:31:25,120
Bu sanatın deşifre edilmesi gerekiyor.

413
00:31:25,200 --> 00:31:26,800
Daha iyi anlaşılması gerek.

414
00:31:30,520 --> 00:31:32,320
Bunu yapmak için de

415
00:31:32,400 --> 00:31:35,840
{\an8}arkeolog Doktor Christopher Davis

416
00:31:35,920 --> 00:31:38,960
sembollerle dolu
bu ızgara şekilli imgeyi inceliyor.

417
00:31:42,480 --> 00:31:47,400
Burada neye baktığımızı
ve bundan ne çıkardığını anlat.

418
00:31:47,480 --> 00:31:49,280
Senin analizin ne?

419
00:31:49,360 --> 00:31:53,080
Bu alanda bulunan
tek parça hâlindeki en büyük resim.

420
00:31:53,160 --> 00:31:54,960
- Toplam 49 kutu var.
- Evet.

421
00:31:55,040 --> 00:31:56,320
Buradaki ilk zorluk

422
00:31:56,400 --> 00:31:59,640
soldan sağa mı yoksa sağdan sola mı
bakmamız gerektiğini

423
00:31:59,720 --> 00:32:01,920
çözmeye çalışmak oldu.

424
00:32:03,000 --> 00:32:05,640
Eski ressamlar sanki bir ipucu bırakmış.

425
00:32:07,120 --> 00:32:09,480
Burada yılan resmini görebilirsin.

426
00:32:09,560 --> 00:32:12,560
Bu büyüleyici.
Yani orada bir yılan resmi var.

427
00:32:12,640 --> 00:32:14,080
Tam burada, sarı renkte.

428
00:32:14,880 --> 00:32:17,920
Yani neredeyse yılan
nasıl okuyacağımızı anlatıyor.

429
00:32:18,000 --> 00:32:21,160
Kesinlikle, bu ızgarayı
en alttan başlayarak

430
00:32:21,240 --> 00:32:23,800
sinüzoidal düzende okuyunca

431
00:32:23,880 --> 00:32:26,600
göze bir örüntü çarpıyor.

432
00:32:28,840 --> 00:32:34,120
Sinüzoidal düzende kutular yılan gibi
bir sütun yukarı, bir sütun aşağı

433
00:32:34,200 --> 00:32:36,560
ve bir sütun yukarı şekilde okunuyor.

434
00:32:37,880 --> 00:32:39,160
Ama neden?

435
00:32:40,960 --> 00:32:42,400
Batıya baktığında

436
00:32:42,480 --> 00:32:46,560
Doktor Davis yakındaki bu kayalık sütunda
doğal bir açıklık fark etti.

437
00:32:48,160 --> 00:32:51,880
Tam önünde dururken sağ tarafta

438
00:32:51,960 --> 00:32:57,160
güneşin buradan geçip batarken kesiştiği

439
00:32:57,240 --> 00:32:59,560
bir kaya penceresi var.

440
00:32:59,640 --> 00:33:03,720
Bu yüzden güneşin kaydını
tuttuklarını düşünüyorum.

441
00:33:05,920 --> 00:33:10,480
Doktor Davis bu kaydın gün batımını
takip etme amacıyla tutulduğunu düşünüyor.

442
00:33:10,560 --> 00:33:14,200
Güneşin hareketlerini kaydetmenin
dâhiyane bir yolu.

443
00:33:15,240 --> 00:33:20,720
Buzul Çağı'nda, 13.000 yıl önce yapılmış.

444
00:33:21,880 --> 00:33:23,160
Ama nasıl çalışıyor?

445
00:33:24,560 --> 00:33:27,400
"X" görüyorum, tek çizgiler görüyorum.

446
00:33:28,000 --> 00:33:31,440
Bu X'lerin hepsi bir arada.

447
00:33:31,520 --> 00:33:35,840
Yukarıdan aşağıya doğru okursan

448
00:33:36,720 --> 00:33:39,280
tüm bu tek çizgileri birlikte görüyorsun.

449
00:33:39,360 --> 00:33:43,720
Bu tek dikey çizgiler bir araya geliyor
ve sonra X'lere geri dönüyorsun.

450
00:33:43,800 --> 00:33:49,960
Bu tek dikey çizgilerin olduğu kutular
güneşin vurduğu günleri yansıtıyor.

451
00:33:50,040 --> 00:33:53,280
Bu da kış gün dönümünün olduğu
bir döneme denk geliyor.

452
00:33:53,360 --> 00:33:56,200
Ne kadar zekisin! Bu harika.

453
00:34:02,640 --> 00:34:04,200
Sadece bu ızgara değil.

454
00:34:06,280 --> 00:34:10,840
Doktor Davis'e göre buradaki tarih öncesi
eserlerin çoğu güneşi takip ediyor.

455
00:34:11,920 --> 00:34:16,840
Güneşe benzeyen çok sayıda iç içe daireler
ve başka imgeler var.

456
00:34:16,920 --> 00:34:20,280
Özellikle kış gün dönümünü
işaret ediyorlar

457
00:34:20,360 --> 00:34:23,000
ve yaz gün dönümüne kadar devam ediyorlar.

458
00:34:24,040 --> 00:34:27,640
Batıya bakarak ekinoksları işaretleyen
başka eserler de var.

459
00:34:28,480 --> 00:34:30,360
Güneş yılının önemli anlarına

460
00:34:30,440 --> 00:34:34,280
takıntılı bir şekilde
odaklandıklarını görüyoruz.

461
00:34:34,360 --> 00:34:35,520
Evet, kesinlikle.

462
00:34:37,480 --> 00:34:41,720
Bu, Amerika'daki insanların
gök olaylarını kaydettiğine dair

463
00:34:41,800 --> 00:34:46,240
şimdiye kadar bulunan
en eski kanıt olabilir.

464
00:34:48,720 --> 00:34:52,080
Yani bir bakıma bütün burası,
zamanın akışını takip eden

465
00:34:52,160 --> 00:34:54,480
devasa bir makine gibi.

466
00:34:55,000 --> 00:34:58,760
Öyle sanıyorum.
Resimlerle ifade edilen bir almanak gibi.

467
00:35:01,120 --> 00:35:07,480
Bu sanatçıların bilimsel bir bakış açısına
sahip olduklarını gösteriyor.

468
00:35:07,560 --> 00:35:11,320
Sanki gökyüzündeki belirli olayları
ve anları gözlemliyorlar.

469
00:35:13,800 --> 00:35:16,920
Zaman bilimiyle uğraşıyorlar

470
00:35:17,960 --> 00:35:20,960
ve böylece gelecekte
belirli tarihlerde ne olacağını

471
00:35:21,040 --> 00:35:22,960
öngörme yeteneği kazanıyorlar.

472
00:35:25,120 --> 00:35:27,440
Bu onlar için bilimsel bir proje miydi?

473
00:35:27,520 --> 00:35:28,840
Kesinlikle. Evet.

474
00:35:28,920 --> 00:35:32,080
Bu sanat bana çok şamanistik görünüyor.

475
00:35:32,160 --> 00:35:33,920
Bu benim kişisel izlenimim.

476
00:35:34,000 --> 00:35:35,880
Şamanlar burada çalışmış mıdır?

477
00:35:35,960 --> 00:35:37,240
Bu mümkün.

478
00:35:37,320 --> 00:35:41,760
Bilim insanlığı, doktorluk gibi
birçok meslekleri vardı.

479
00:35:42,480 --> 00:35:47,040
Genellikle yıldızların hareketleri gibi
kutsal bilgilere sahiplerdi.

480
00:35:48,080 --> 00:35:51,440
Bu Amerika'da yaygın bir şekilde var mı?

481
00:35:52,040 --> 00:35:56,160
Evet, birçok yerde
astronomi bu şekilde kullanılmış.

482
00:35:56,240 --> 00:36:02,240
Görünüşe göre Mayalar
ve diğer kültürler bunu kullanmış.

483
00:36:04,000 --> 00:36:07,120
Güneybatıda güneşi gözlemleyen
şefler vardı.

484
00:36:08,080 --> 00:36:11,800
Tüm bu bilgiler
Amerika'nın büyük bir kısmına yayılan

485
00:36:12,760 --> 00:36:17,440
eski bir anlayışa uzanıyor gibi görünüyor.

486
00:36:20,040 --> 00:36:22,200
Gökyüzüne olan bu takıntı

487
00:36:22,280 --> 00:36:25,000
Amerika'da birçok yerde
defalarca karşılaştığım

488
00:36:25,600 --> 00:36:30,040
tekrar eden temalardan sadece biri.

489
00:36:33,800 --> 00:36:37,400
Bu da insanlık tarihindeki
unutulmuş dönemi arayışımda

490
00:36:37,480 --> 00:36:39,920
merkezî rol oynayan fikirlerden biri.

491
00:36:45,720 --> 00:36:47,600
Bu fikirler nereden geldi?

492
00:36:48,400 --> 00:36:53,640
Bana göre bunlar
uzak, ortak bir kaynağın işareti.

493
00:36:53,720 --> 00:36:57,880
Birçok kültür bu fikirleri
çeşitli şekillerde kullansa da

494
00:36:57,960 --> 00:37:00,640
nispeten bozulmadan kalabildiler.

495
00:37:02,360 --> 00:37:06,600
Olağanüstü, inanılmaz bir tesadüf değilse
uzak antik çağlardan kalma

496
00:37:06,680 --> 00:37:12,080
ve Amerika'nın dört bir yanındaki
farklı kültürler tarafından

497
00:37:12,160 --> 00:37:16,640
korunmuş, aktarılmış
ve geliştirilmiş bir mirasa bakıyoruz.

498
00:37:20,040 --> 00:37:24,400
Bilim insanlarının bunun mümkün olduğunu
kabul etmesinden binlerce yıl önce

499
00:37:24,480 --> 00:37:26,480
Pasifik gibi okyanusları geçebilen

500
00:37:27,440 --> 00:37:31,040
denizci bir halkın bıraktığı
bir miras olabilir.

501
00:37:32,360 --> 00:37:34,080
Bitkilerin gücünü kullanarak

502
00:37:34,160 --> 00:37:38,040
geometrik desenler
ve fantastik varlıklardan oluşan

503
00:37:39,760 --> 00:37:43,560
zihin açıcı imgeler yaratmayı
bilen bir kültür.

504
00:37:44,280 --> 00:37:48,760
Bunlar sanatlarının temelini oluşturacak
çok önemli imgeler.

505
00:37:50,320 --> 00:37:56,160
Taştan ya da topraktan yapılan
ileri teknoloji ürünü yapıların

506
00:37:56,240 --> 00:38:00,200
nasıl inşa edileceği bilgisini
paylaşan bir kültür.

507
00:38:01,360 --> 00:38:05,960
Büyük manevi anlamı olan,
yeri göğe bağlayan,

508
00:38:06,560 --> 00:38:09,680
ruhun öbür dünyaya yaptığı yolculuğu
kutsayan yapılar.

509
00:38:10,440 --> 00:38:14,880
Bana kalırsa dünyanın her yerinde bulunan

510
00:38:14,960 --> 00:38:16,800
bu dinî ve manevi motifler

511
00:38:16,880 --> 00:38:21,200
tarih öncesindeki
kayıp uygarlığa ait bulabileceğimiz…

512
00:38:23,840 --> 00:38:25,040
…en iyi kanıtlardan.

513
00:38:26,200 --> 00:38:30,200
Tanrım, dünyanın hikâyesiyle ilgili

514
00:38:30,280 --> 00:38:33,800
çocukluktan kalma
bütün yanlış fikirlerle yüzleşiyoruz.

515
00:38:33,880 --> 00:38:38,680
Amerika'daki insan yerleşiminin tarihi
bilim sayesinde değişiyor.

516
00:38:38,760 --> 00:38:43,000
Bu yeni bilgileri
bilimsel arkeoloji ortaya çıkarıyor.

517
00:38:45,000 --> 00:38:48,560
Yani eski fikirler bir kenara itiliyor.

518
00:38:49,280 --> 00:38:52,240
Bu fikirlerin giderek eskidiği çok açık.

519
00:38:53,440 --> 00:38:56,520
Bakalım daha hangi yeni kanıtlar
gün ışığına çıkacak?

520
00:39:31,880 --> 00:39:33,960
{\an8}Alt yazı çevirmeni: Şebnem Öztürk