1
00:00:06,123 --> 00:00:09,043
NETFLIX - SERIAL DOKUMENTALNY
2
00:00:25,763 --> 00:00:29,363
Kiedy byłem dzieckiem,
spędziłem kilka lat w Indonezji.
3
00:00:30,003 --> 00:00:33,443
Mieszkaliśmy w małym domku
i cieszyły nas proste rzeczy.
4
00:00:34,043 --> 00:00:37,643
Mangowiec przed drzwiami,
zapach owoców i przypraw.
5
00:00:38,923 --> 00:00:43,283
{\an8}Pola ryżowe, z których spoglądały na nas
zabłocone pyski wołów.
6
00:00:44,083 --> 00:00:48,123
Indonezja to kraj
jednych z najważniejszych lasów
7
00:00:48,203 --> 00:00:50,323
i ostoi bioróżnorodności na świecie.
8
00:00:51,443 --> 00:00:55,083
Nie ma drugiego takiego miejsca
jak Ekosystem Leuser.
9
00:00:55,163 --> 00:00:58,603
Żyją tam jedne z najbardziej
zagrożonych gatunków na Ziemi.
10
00:01:06,963 --> 00:01:09,883
Lasy deszczowe
Parku Narodowego Gunung Leuser
11
00:01:11,643 --> 00:01:14,083
to dom niezliczonych roślin i zwierząt.
12
00:01:15,883 --> 00:01:18,363
Każde z nich odgrywa pewną rolę.
13
00:01:31,843 --> 00:01:38,043
Leuser to także ostatni bastion czterech
spośród najbardziej zagrożonych gatunków.
14
00:01:41,523 --> 00:01:43,843
Potężnych, nieuchwytnych tygrysów…
15
00:01:48,763 --> 00:01:50,883
najmniejszych nosorożców na świecie…
16
00:01:55,603 --> 00:01:57,403
wyjątkowych słoni leśnych…
17
00:02:00,523 --> 00:02:04,883
i orangutanów, jednych
z najinteligentniejszych człowiekowatych.
18
00:02:09,083 --> 00:02:12,563
Kiedyś zwierzęta te żyły
w całej Azji południowo-wschodniej,
19
00:02:14,723 --> 00:02:17,843
ale z powodu wylesiania i kłusownictwa
20
00:02:18,643 --> 00:02:22,843
dziś występują razem jedynie w Leuser.
21
00:02:26,163 --> 00:02:30,363
Czy pozwolimy,
by taki skarb zniknął na zawsze?
22
00:02:33,883 --> 00:02:38,763
A może wykorzystamy ostatnią szansę,
by zachować go dla dzieci i wnuków?
23
00:02:40,563 --> 00:02:44,683
Udajcie się ze mną w to wyjątkowe miejsce.
24
00:02:54,443 --> 00:02:58,923
GUNUNG LEUSER, INDONEZJA
25
00:03:02,523 --> 00:03:07,243
Na indonezyjskiej wyspie Sumatrze
mieści się ogromny las tropikalny,
26
00:03:07,763 --> 00:03:12,123
a w jego sercu –
Park Narodowy Gunung Leuser.
27
00:03:14,563 --> 00:03:17,243
Krajobraz dominują lesiste góry
28
00:03:18,563 --> 00:03:20,963
wysokie nawet na 3000 metrów.
29
00:03:21,043 --> 00:03:24,123
Chronią one swych mieszkańców
niczym forteca.
30
00:03:26,203 --> 00:03:28,683
Ale być może największe bogactwo natury
31
00:03:28,763 --> 00:03:32,163
kryje się w parnych dżunglach na nizinach.
32
00:03:47,283 --> 00:03:51,563
„Orangutan” znaczy po indonezyjsku
„leśny człowiek”.
33
00:03:56,123 --> 00:04:01,643
W tych drzewach mieszka
ich największa populacja na świecie.
34
00:04:05,403 --> 00:04:06,803
Ten las należy do nich.
35
00:04:35,963 --> 00:04:37,763
Jest tu kilka wielkich samców.
36
00:04:38,603 --> 00:04:42,523
Duże talerze policzkowe sprawiają,
że są atrakcyjniejsze dla samic.
37
00:04:48,803 --> 00:04:50,323
Są niezwykle silne.
38
00:04:51,723 --> 00:04:54,683
Siłą zgryzu przewyższają lwy.
39
00:04:58,283 --> 00:05:02,123
Ale na horyzoncie pojawił się
młody, atletyczny, ambitny samiec.
40
00:05:12,683 --> 00:05:13,723
Rakus.
41
00:05:20,483 --> 00:05:24,763
Nadane mu przez lokalnych naukowców imię
oznacza „chciwy”.
42
00:05:26,403 --> 00:05:29,763
Bo lubi jeść… praktycznie wszystko.
43
00:05:32,283 --> 00:05:33,483
Liście,
44
00:05:34,963 --> 00:05:35,963
korę,
45
00:05:37,923 --> 00:05:38,843
owoce…
46
00:05:41,443 --> 00:05:42,443
termity.
47
00:05:44,043 --> 00:05:45,483
Wszystko jest w menu.
48
00:05:47,763 --> 00:05:50,643
Jeśli ten smakosz
będzie jadł wystarczająco dużo,
49
00:05:50,723 --> 00:05:53,203
wykształci takie talerze policzkowe
50
00:05:53,923 --> 00:05:55,563
jak najstarsze samce.
51
00:06:00,843 --> 00:06:04,563
Ale jest jeden produkt,
który pomoże mu dopiąć celu.
52
00:06:05,883 --> 00:06:07,043
Owoc drzewa Neesia.
53
00:06:08,603 --> 00:06:10,523
Ma rozmiar piłki do futbolu
54
00:06:10,603 --> 00:06:13,763
i jest pełen dużych, smacznych nasion.
55
00:06:22,123 --> 00:06:25,203
Zanim dojrzeje, jest twardy jak kamień.
56
00:06:25,283 --> 00:06:27,563
Prawie nie da się do niego dobrać.
57
00:06:36,523 --> 00:06:39,043
Dojrzałe owoce same się otwierają.
58
00:06:41,883 --> 00:06:46,563
Ale soczyste nasiona otoczone są
przez tysiące kłujących igiełek.
59
00:06:49,483 --> 00:06:50,723
Aby zjeść owoc,
60
00:06:50,803 --> 00:06:54,883
Rakus musi opanować
najtrudniejszą umiejętność w dżungli.
61
00:06:59,043 --> 00:07:04,083
Wiele orangutanów stosuje sprytny sposób
na uniknięcie igiełek.
62
00:07:09,683 --> 00:07:11,043
Wybierają patyk.
63
00:07:13,723 --> 00:07:17,763
Potem manewrują nim
niebywale zwinnymi wargami
64
00:07:18,363 --> 00:07:20,843
i wciskają go do szczelin w skorupie.
65
00:07:26,803 --> 00:07:30,083
Przesuwając patykiem, poluzowują nasiona
66
00:07:30,963 --> 00:07:33,483
i jednocześnie zdrapują igiełki.
67
00:07:37,963 --> 00:07:39,923
Owoc jest gotów do zjedzenia.
68
00:07:44,683 --> 00:07:47,123
Zazwyczaj orangutany są samotnikami.
69
00:07:48,123 --> 00:07:51,443
Ale sezon na owoce drzewa Neesia
zdarza się rzadko.
70
00:07:52,603 --> 00:07:56,963
Kiedy nadchodzi,
przyciąga orangutany z całej okolicy.
71
00:08:00,563 --> 00:08:03,963
Takie zgromadzenie to okazja,
żeby się od siebie uczyć.
72
00:08:09,843 --> 00:08:11,843
Friska to dojrzała samica,
73
00:08:13,243 --> 00:08:15,603
ekspertka w przygotowywaniu owoców.
74
00:08:18,243 --> 00:08:20,763
Rakus przychodzi na lekcję.
75
00:08:30,443 --> 00:08:33,123
Jedzenia jest w bród,
więc Friska go toleruje.
76
00:08:39,083 --> 00:08:41,283
To jedyne dzikie orangutany,
77
00:08:41,363 --> 00:08:44,803
u których zaobserwowano
takie stosowanie narzędzi.
78
00:08:52,803 --> 00:08:54,923
Rakus też chce spróbować.
79
00:09:01,323 --> 00:09:03,883
Ostrożnie przygotowuje narzędzie.
80
00:09:09,643 --> 00:09:12,683
I wybiera idealny owoc.
81
00:09:16,043 --> 00:09:18,803
Potem czas na metodę prób i błędów.
82
00:09:27,003 --> 00:09:29,563
Aż w końcu, z odrobiną wytrwałości…
83
00:09:32,043 --> 00:09:34,963
Rakus zdobywa upragniony przysmak.
84
00:09:42,843 --> 00:09:46,043
Im bardziej dopracuje
tę niezwykłą umiejętność,
85
00:09:46,843 --> 00:09:49,123
tym większy i silniejszy się stanie.
86
00:09:52,803 --> 00:09:55,243
Pewnego dnia ten chciwus
87
00:09:56,683 --> 00:09:58,243
może stanąć na szczycie.
88
00:10:06,283 --> 00:10:09,723
Bogactwo natury w Leuser
wynika po części z gleby w parku.
89
00:10:11,283 --> 00:10:15,403
Jest sześć razy bardziej żyzna
niż w innych lasach deszczowych regionu.
90
00:10:17,923 --> 00:10:20,043
Powodem jest on.
91
00:10:23,443 --> 00:10:26,363
Jeden z najbardziej aktywnych
wulkanów na świecie.
92
00:10:27,683 --> 00:10:28,803
Sinabung.
93
00:10:29,683 --> 00:10:33,763
Przez tysiąclecia jego wybuchy
przykrywały okolicę pyłem wulkanicznym.
94
00:10:37,243 --> 00:10:39,683
Bogatym w minerały i substancje odżywcze.
95
00:10:48,283 --> 00:10:53,483
Pył użyźnia glebę, odżywiając
niezwykle złożony ekosystem dżungli.
96
00:10:56,723 --> 00:10:58,923
Występują tu tysiące gatunków roślin.
97
00:10:59,643 --> 00:11:02,883
To jedne z najbardziej
bioróżnorodnych lasów na świecie.
98
00:11:12,763 --> 00:11:14,243
Dziwidło olbrzymie.
99
00:11:19,763 --> 00:11:23,843
Największa struktura kwitnąca na Ziemi.
100
00:11:29,403 --> 00:11:31,203
Ma do trzech metrów wysokości.
101
00:11:32,363 --> 00:11:34,003
Jak kosz do koszykówki.
102
00:11:39,603 --> 00:11:43,603
Kwiat pojawia się
dopiero u dziesięcioletnich roślin.
103
00:11:48,923 --> 00:11:51,923
Ale jego wytwarzanie
pochłania mnóstwo energii.
104
00:11:55,163 --> 00:11:57,803
Kwitnienie może trwać jedynie dwie noce,
105
00:11:59,763 --> 00:12:03,483
więc dziwidło ma sprytny sposób,
by szybko przyciągnąć owady,
106
00:12:03,563 --> 00:12:05,203
które go zapylą.
107
00:12:18,803 --> 00:12:21,043
Wytwarza silny zapach.
108
00:12:24,723 --> 00:12:26,603
Ale nie żadną cudowną woń.
109
00:12:28,843 --> 00:12:31,123
Smród gnijącego mięsa.
110
00:12:34,043 --> 00:12:36,883
Ogromny czerwony kwiat
miewa nawet półtora metra,
111
00:12:37,763 --> 00:12:41,123
co potęguje iluzję
świeżego zwierzęcego truchła.
112
00:12:45,523 --> 00:12:49,963
Gdy zapada noc,
zaczyna się największe oszustwo.
113
00:12:55,523 --> 00:12:57,763
Dzięki energii gromadzonej latami
114
00:12:58,283 --> 00:13:01,243
dziwidło pompuje ciepło
do centralnej kolumny.
115
00:13:03,043 --> 00:13:05,203
Staje się gorące jak krew.
116
00:13:08,043 --> 00:13:13,123
Unoszące się jak z komina ciepło
niesie smród przez chłodne powietrze.
117
00:13:22,083 --> 00:13:24,083
Setki padlinożernych owadów
118
00:13:24,163 --> 00:13:26,683
nie mogą się temu oprzeć.
119
00:13:49,923 --> 00:13:53,083
Zostają zwabione do wnętrza kielicha…
120
00:13:56,363 --> 00:13:59,483
komory wypełnionej
męskimi i żeńskimi narządami.
121
00:14:07,203 --> 00:14:10,243
Owady szukające
obiecanego gnijącego mięsa…
122
00:14:13,083 --> 00:14:16,523
pokrywają się pyłkiem,
który przeniosą na sobie
123
00:14:16,603 --> 00:14:18,043
na inne dziwidła.
124
00:14:23,643 --> 00:14:26,883
A jeśli odwiedziły już
innego z tych olbrzymów,
125
00:14:26,963 --> 00:14:28,763
zapylą tę roślinę.
126
00:14:35,523 --> 00:14:38,803
Dziesięć lat przygotowań
do dwunocnego występu.
127
00:14:41,443 --> 00:14:44,043
Energia kwiatu się wyczerpała.
128
00:14:47,643 --> 00:14:49,243
Maruderzy wychodzą…
129
00:14:52,243 --> 00:14:53,403
a potem, w końcu,
130
00:14:53,963 --> 00:14:55,643
w ledwie kilka sekund…
131
00:14:59,563 --> 00:15:01,923
cała konstrukcja się wali.
132
00:15:06,443 --> 00:15:07,963
Zapylenie się udało.
133
00:15:08,483 --> 00:15:11,043
Rozpoczyna się
kolejny dziesięcioletni cykl,
134
00:15:11,603 --> 00:15:14,123
który zwieńczą nowe gigantyczne kwiaty.
135
00:15:29,123 --> 00:15:31,523
Nawet w granicach równin Leuser
136
00:15:31,603 --> 00:15:34,403
występują radykalnie różne krajobrazy.
137
00:15:43,243 --> 00:15:46,643
Rzeki parku niosą
bogatą w substancje odżywcze glebę
138
00:15:46,723 --> 00:15:48,323
na wybrzeże.
139
00:15:50,883 --> 00:15:53,563
Lasy spotykają się tam
z Oceanem Indyjskim…
140
00:15:57,843 --> 00:16:00,683
tworząc błotniste bagna namorzynowe.
141
00:16:09,683 --> 00:16:10,883
Poskoczek mułowy.
142
00:16:16,443 --> 00:16:20,603
Ta ryba nie jest skazana
na życie w wodzie.
143
00:16:25,443 --> 00:16:27,123
Bierze głęboki wdech…
144
00:16:30,323 --> 00:16:33,483
i wykorzystuje płetwy
wyposażone w staw ramienny,
145
00:16:34,883 --> 00:16:37,123
aby się przemieszczać.
146
00:16:38,523 --> 00:16:41,843
Ryba, która potrafi chodzić.
147
00:16:44,403 --> 00:16:47,483
Większość życia spędza tutaj,
na mokradłach.
148
00:16:50,123 --> 00:16:53,963
Jego peryskopowe oczy mają soczewkę,
tak jak u zwierząt lądowych.
149
00:16:54,723 --> 00:16:59,243
Dzięki niej znacznie lepiej widzi
poza wodą niż w niej.
150
00:17:04,523 --> 00:17:07,323
Jego ulubiony przysmak
to nie lada przeciwnik
151
00:17:07,403 --> 00:17:09,323
o ostrych szczypcach.
152
00:17:12,323 --> 00:17:14,923
Przy polowaniu
poskoczek musi na nie uważać.
153
00:17:38,123 --> 00:17:39,443
Może coś miększego?
154
00:17:48,323 --> 00:17:50,003
Te kraby są bardzo zwinne…
155
00:17:52,403 --> 00:17:54,723
zwłaszcza dla ryby wyjętej z wody.
156
00:18:09,443 --> 00:18:13,123
Nareszcie.
Teraz pozostaje tylko rozbroić ofiarę.
157
00:18:16,323 --> 00:18:19,323
Poskoczek stosuje sprytną sztuczkę.
158
00:18:21,723 --> 00:18:25,483
Kiedy mocno się go potrząśnie,
krab poświęca szczypce.
159
00:18:27,163 --> 00:18:28,483
Najsmaczniejszą część.
160
00:18:33,363 --> 00:18:35,363
Ale strata jest tymczasowa.
161
00:18:37,083 --> 00:18:40,403
W ciągu miesiąca szczypce mu odrosną.
162
00:18:43,923 --> 00:18:45,683
Być może nawet większe.
163
00:18:53,443 --> 00:18:58,203
Dla tej zakochanej w lądzie ryby
życie to niekończący się bufet krabowy.
164
00:19:12,603 --> 00:19:13,803
W głębi lądu
165
00:19:13,883 --> 00:19:16,523
krajobraz Leuser
szybko staje się górzysty.
166
00:19:19,123 --> 00:19:22,243
Tutaj lasy
są znacznie bardziej niedostępne.
167
00:19:23,603 --> 00:19:28,043
Strome wzgórza stanowią schronienie
najbardziej zagrożonego gatunku Leuser.
168
00:19:32,803 --> 00:19:35,883
Rzadko widywanego
i zaskakująco niewielkiego
169
00:19:37,483 --> 00:19:39,843
nosorożca sumatrzańskiego.
170
00:19:42,923 --> 00:19:46,363
Choć ma ledwie metr w kłębie,
i tak waży tonę.
171
00:19:47,163 --> 00:19:51,083
Dzięki temu łatwo mu tratować gęstwinę
w poszukiwaniu liści.
172
00:19:55,563 --> 00:19:59,083
Przycinając rośliny,
nosorożce przynoszą korzyść lasom.
173
00:19:59,163 --> 00:20:01,163
Robią miejsce na rozwój drzew.
174
00:20:16,403 --> 00:20:20,803
Wykopują błotne bajora,
które chłodzą je w południowym upale…
175
00:20:31,723 --> 00:20:33,883
co pomaga wielu sąsiadom.
176
00:20:41,683 --> 00:20:45,803
Im więcej nosorożców,
tym zdrowszy cały las.
177
00:20:49,403 --> 00:20:52,883
Kłusownictwo i utrata siedlisk
zmniejszyły ich populację
178
00:20:52,963 --> 00:20:55,123
do ledwie kilku dzikich okazów.
179
00:20:59,283 --> 00:21:03,163
Aby ocalić je przed wyginięciem,
strażnicy prowadzą patrole,
180
00:21:04,483 --> 00:21:07,723
odstraszając kłusowników
i przewożąc ostatnie nosorożce
181
00:21:07,803 --> 00:21:10,403
do schronisk poza parkiem.
182
00:21:16,043 --> 00:21:19,923
Nosorożce żyją teraz
na dużych, strzeżonych wybiegach.
183
00:21:24,643 --> 00:21:29,403
Program reprodukcji ma na celu
reintrodukcję ich potomków do Leuser…
184
00:21:32,363 --> 00:21:36,483
a z czasem przywrócenie równowagi
w lesie deszczowym.
185
00:21:44,723 --> 00:21:48,843
Żyjące tutaj zwierzęta
łączy wiele niezwykłych relacji.
186
00:21:49,923 --> 00:21:52,843
Niektóre z nich dopiero odkrywamy.
187
00:21:59,523 --> 00:22:01,603
Głęboko na pogórzu Leuser
188
00:22:01,683 --> 00:22:08,083
jednemu z najmniejszych mieszkańców parku
nieświadomie pomaga największy…
189
00:22:18,043 --> 00:22:19,763
słoń sumatrzański.
190
00:22:46,843 --> 00:22:50,283
Wędrujące słonie wydeptują siatkę ścieżek
191
00:22:50,363 --> 00:22:52,043
długą na setki kilometrów.
192
00:23:10,363 --> 00:23:14,643
Wiele gatunków korzysta z niej,
by poruszać się po gęstej dżungli.
193
00:23:20,163 --> 00:23:24,043
Ale jeden mieszkaniec dżungli
jest szczególnie zależny od słoni.
194
00:23:26,443 --> 00:23:27,523
Żaba Limonectes.
195
00:23:30,243 --> 00:23:32,523
Jest zaledwie wielkości kurzego jaja,
196
00:23:33,643 --> 00:23:35,923
ale ma niezwykle czułe zmysły.
197
00:23:37,683 --> 00:23:40,963
Uważa się, że wyczuwa wibracje
nadciągającego stada
198
00:23:41,603 --> 00:23:44,483
przy pomocy
specjalnych zagłębień w płucach.
199
00:23:48,123 --> 00:23:50,243
Zdawałoby się, że się odsunie.
200
00:23:51,963 --> 00:23:54,603
Ale ona idzie w kierunku słoni.
201
00:24:04,403 --> 00:24:06,163
Prosto do strefy zgniotu.
202
00:24:09,963 --> 00:24:12,923
Ale to nie słonie ją przyciągają.
203
00:24:16,843 --> 00:24:19,883
Żaba ma brzuch pełen skrzeku.
204
00:24:20,883 --> 00:24:24,003
Musi go złożyć w stojącej wodzie.
205
00:24:30,363 --> 00:24:34,283
Odciski nóg słonia
doskonale się do tego nadają.
206
00:24:47,163 --> 00:24:50,203
Żaba zapewniła skrzekowi
najlepszy możliwy start
207
00:24:51,643 --> 00:24:53,283
i zostawia go do wyklucia.
208
00:25:03,843 --> 00:25:06,403
Za dwa tygodnie wykluwają się kijanki.
209
00:25:08,523 --> 00:25:11,243
Ale dopóki nie zmienią się w małe żabki,
210
00:25:11,323 --> 00:25:14,763
ich przyszłość
w pełnym wody odcisku jest niepewna.
211
00:25:18,043 --> 00:25:21,163
Tropikalne słońce
może szybko wysuszyć kałużę.
212
00:25:26,443 --> 00:25:28,363
Kiedy poziom wody spada,
213
00:25:29,083 --> 00:25:32,083
kijanki muszą
same wydostać się z kłopotów…
214
00:25:36,243 --> 00:25:38,803
dwukrotnie przyspieszając rozwój.
215
00:25:40,523 --> 00:25:45,203
Jako żaby w końcu mogą uciec
z wysychającego zbiornika.
216
00:25:53,203 --> 00:25:55,483
Jeśli nie dadzą się zdeptać.
217
00:26:08,243 --> 00:26:11,603
W koronach drzew
gra toczy się o jeszcze wyższe stawki.
218
00:26:17,763 --> 00:26:20,763
Wiele gatunków w Leuser
nauczyło się tu żyć.
219
00:26:27,283 --> 00:26:32,003
Ale żaden nie dorównuje odwagą
langurom posiwiałym.
220
00:26:33,083 --> 00:26:37,883
Żyją one tylko na północnej Sumatrze
w grupach do 20 osobników.
221
00:26:39,523 --> 00:26:41,243
Stadu przewodzi jeden samiec.
222
00:26:42,403 --> 00:26:45,163
Reszta to samice i młode.
223
00:26:47,843 --> 00:26:49,803
Dorośli są niezwykle zwinni.
224
00:27:06,923 --> 00:27:09,043
Potrafią śmigać po gałęziach
225
00:27:09,843 --> 00:27:12,723
i z łatwością skakać
na wielkie odległości.
226
00:27:18,083 --> 00:27:21,843
Ale ten dwulatek
dopiero buduje siłę mięśni nóg…
227
00:27:24,043 --> 00:27:27,843
i nie umie skakać po drzewach
z równą łatwością.
228
00:27:30,003 --> 00:27:32,083
Matka wszędzie go nosiła,
229
00:27:33,763 --> 00:27:35,643
ale teraz ma nowe dziecko.
230
00:27:37,523 --> 00:27:41,483
Młodziak musi stanąć na własnych nogach.
231
00:27:42,923 --> 00:27:46,203
Dziś stoi przed jednym
z największych wyzwań w życiu.
232
00:27:52,603 --> 00:27:55,603
Stado wyczerpało zapasy na tym drzewie,
233
00:27:57,163 --> 00:27:58,683
więc musi ruszyć dalej.
234
00:28:00,523 --> 00:28:05,323
Ale w tym celu trzeba wykonać wielki skok
na ponad sześć metrów.
235
00:28:09,883 --> 00:28:11,683
Są na wysokości trzech pięter.
236
00:28:13,083 --> 00:28:16,363
Nawet jeden błąd może zabić.
237
00:28:18,403 --> 00:28:22,123
Starsze małpy szlifowały
technikę długich skoków latami.
238
00:28:35,643 --> 00:28:40,003
Wspinają się na najwyższe gałęzie
i wybijają się.
239
00:28:42,283 --> 00:28:45,323
Ruchem kończyn kontrolują lot.
240
00:28:57,243 --> 00:29:01,003
Nawet matka z nowym młodym na brzuchu
241
00:29:02,323 --> 00:29:04,523
pokonuje ten dystans z gracją.
242
00:29:13,083 --> 00:29:15,243
Kolej na dwulatka.
243
00:29:26,723 --> 00:29:28,363
Ale to za wiele.
244
00:29:33,443 --> 00:29:35,963
Reszta stada ucztuje po drugiej stronie…
245
00:29:42,203 --> 00:29:43,283
a on utknął.
246
00:29:48,723 --> 00:29:50,403
Mama nie może mu pomóc.
247
00:29:55,763 --> 00:29:59,923
Jest tylko jeden sposób,
żeby przekonać się, czy jest gotowy.
248
00:30:53,523 --> 00:30:54,403
Idealnie.
249
00:31:01,243 --> 00:31:06,003
To pierwszy z wielu ogromnych susów,
jakie wykona na drodze ku dorosłości.
250
00:31:16,803 --> 00:31:18,923
Dostaje zasłużoną nagrodę.
251
00:31:23,443 --> 00:31:25,243
Zwierzęta takie jak langury
252
00:31:26,603 --> 00:31:29,643
pomagają utrzymać kondycję
lasów deszczowych Leuser,
253
00:31:30,443 --> 00:31:33,923
roznosząc po nich nasiona
i nawóz naturalny.
254
00:31:40,363 --> 00:31:42,723
Tutaj każdy gatunek jest ważny.
255
00:31:51,923 --> 00:31:53,123
Nawet najmniejsze,
256
00:31:54,043 --> 00:31:58,043
które kryją się
w mrocznym podziemiu leśnego runa.
257
00:32:12,963 --> 00:32:16,003
W cienistym listowiu mieszka łowca,
258
00:32:16,963 --> 00:32:19,003
płaziniec z rodzaju Bipalium.
259
00:32:21,723 --> 00:32:25,483
Ten gatunek płazińca
o charakterystycznych paskach
260
00:32:26,083 --> 00:32:28,843
odkryto tak niedawno,
że nie ma jeszcze nazwy.
261
00:32:30,843 --> 00:32:33,643
Jak na drapieżnika jest niezwykle mały,
262
00:32:34,563 --> 00:32:36,163
długości paznokcia.
263
00:32:37,483 --> 00:32:38,843
Ale jest zabójczy.
264
00:32:41,083 --> 00:32:44,403
Poluje na soczystego ślimaka.
265
00:32:47,643 --> 00:32:49,123
W Leuser są one wszędzie.
266
00:32:50,003 --> 00:32:52,923
Żywią się mikroskopijnymi roślinami
i organizmami…
267
00:32:54,883 --> 00:32:58,443
oraz grzybami odpowiedzialnymi
za recykling szczątków roślin.
268
00:33:08,443 --> 00:33:11,283
Tu wchodzi do gry Bipalium.
269
00:33:12,883 --> 00:33:17,643
Ogranicza liczbę ślimaków,
chroniąc tym samym zieleń.
270
00:33:20,523 --> 00:33:23,043
Wykorzystując chemoreceptory w główce…
271
00:33:24,803 --> 00:33:27,843
szuka na ziemi śladów ofiary
za pomocą zmysłu smaku.
272
00:33:31,723 --> 00:33:36,323
Ślimaki zostawiają za sobą
niemożliwy do przegapienia szlak śluzu.
273
00:33:44,643 --> 00:33:51,523
Ten interesujący ślimak
ma na grzbiecie tylko zalążek muszli.
274
00:33:52,963 --> 00:33:54,483
To doskonała ofiara.
275
00:34:34,843 --> 00:34:39,563
Płaziniec zawija się wokół ofiary
i wydziela śluz, aby ją unieruchomić.
276
00:34:43,723 --> 00:34:45,443
Kiedy mu się to uda,
277
00:34:45,523 --> 00:34:49,963
atakuje ślimaka
toksynami i sokami trawiennymi,
278
00:34:50,763 --> 00:34:52,203
rozkładając jego ciało.
279
00:34:56,883 --> 00:35:00,963
Na końcu połyka go
przez otwór gębowy na środku tułowia.
280
00:35:06,443 --> 00:35:11,483
Po kilku minutach ze ślimaka
zostaje tylko półprzezroczysta muszla.
281
00:35:26,883 --> 00:35:30,683
W Leuser żyją drapieżniki
wszelkich kształtów i rozmiarów.
282
00:35:37,443 --> 00:35:41,923
Być może najważniejszy z nich
jest na szczycie łańcucha pokarmowego.
283
00:35:45,163 --> 00:35:48,123
Aby go znaleźć,
trzeba się udać jeszcze wyżej…
284
00:35:50,283 --> 00:35:53,123
na niedostępny niczym forteca szczyt góry,
285
00:35:53,203 --> 00:35:55,203
której park zawdzięcza nazwę:
286
00:35:56,923 --> 00:35:57,923
góry Leuser.
287
00:36:02,083 --> 00:36:05,243
Wznoszącą się nad morze
na niemal 3500 metrów górę…
288
00:36:09,003 --> 00:36:10,603
często spowija mgła.
289
00:36:15,043 --> 00:36:16,843
Las jest tu skarłowaciały.
290
00:36:19,843 --> 00:36:21,843
Miejscami zastępują go krzewy.
291
00:36:25,723 --> 00:36:28,643
Bywa tu nawet 30 stopni Celsjusza zimniej
292
00:36:28,723 --> 00:36:30,883
niż w wilgotnej dżungli w dole.
293
00:36:38,443 --> 00:36:41,203
Tylko najwytrzymalsze rośliny
tu przetrwają.
294
00:36:46,803 --> 00:36:49,763
Uczepione skał utrzymują glebę w miejscu,
295
00:36:51,883 --> 00:36:54,763
zapobiegając erozji
i zatrzymując wodę deszczową,
296
00:36:54,843 --> 00:36:58,203
która równomiernie spłynie
do położonych niżej lasów.
297
00:37:07,563 --> 00:37:09,043
Panuje niepokojąca cisza.
298
00:37:13,923 --> 00:37:17,043
Niewiele zwierząt
zapuszcza się tak wysoko.
299
00:37:25,403 --> 00:37:30,643
Mundżak, gatunek jelenia,
który pasie się wśród krzewów.
300
00:37:35,123 --> 00:37:39,683
Naukowcy mają nadzieję,
że w końcu uda się nagrać drapieżnika,
301
00:37:39,763 --> 00:37:40,963
który na nie poluje.
302
00:37:42,683 --> 00:37:45,203
To byłoby pierwsze takie nagranie.
303
00:37:53,923 --> 00:37:55,843
Ale łowca jest nieuchwytny.
304
00:38:01,043 --> 00:38:02,643
Potrzeba więc cierpliwości.
305
00:38:23,923 --> 00:38:25,163
Nareszcie…
306
00:38:27,723 --> 00:38:29,603
na wysokogórskim pastwisku…
307
00:38:32,523 --> 00:38:34,363
zjawia się tygrys sumatrzański.
308
00:38:41,043 --> 00:38:44,203
Ten dorosły samiec
ogląda sprzęt naukowców,
309
00:38:44,283 --> 00:38:45,523
który ma go nagrywać.
310
00:38:50,083 --> 00:38:52,283
Okolica jest tak niedostępna,
311
00:38:52,363 --> 00:38:57,083
że nie istnieją prawie żadne badania
na temat zachowania tych tygrysów.
312
00:39:05,963 --> 00:39:09,443
Uważa się, że patrolując górskie szczyty,
313
00:39:10,523 --> 00:39:15,763
tygrysy chronią delikatną roślinność
przed nadmiernym wypasaniem się zwierząt.
314
00:39:28,443 --> 00:39:33,123
Te cenne kadry dowodzą,
że tygrysy wciąż tu występują.
315
00:39:34,043 --> 00:39:36,443
Dopóki chronimy park,
316
00:39:36,523 --> 00:39:40,403
największy kot Sumatry
może pozostać królem dżungli.
317
00:39:44,123 --> 00:39:47,763
Górzyste obszary Leuser
zapewniają naturalną ochronę,
318
00:39:50,123 --> 00:39:54,443
ale na granicach parku
zagrożenie dla zwierząt jest większe.
319
00:39:56,643 --> 00:40:01,403
Ekosystem Leuser rozciąga się
na terenie dwa razy większym niż park.
320
00:40:03,443 --> 00:40:05,283
Duża jego część jest chroniona…
321
00:40:07,563 --> 00:40:10,243
ale miliony ludzi
żyją w miastach i wioskach
322
00:40:10,323 --> 00:40:11,963
pośród tych lasów.
323
00:40:15,723 --> 00:40:19,043
Wsparcie lokalnych społeczności
jest więc kluczowe
324
00:40:19,123 --> 00:40:21,803
dla ochrony natury w Leuser.
325
00:40:31,363 --> 00:40:34,323
W drzewach na południowej granicy Leuser
326
00:40:35,163 --> 00:40:38,683
kryje się rzadko widywany kukang większy.
327
00:40:43,683 --> 00:40:44,923
Ma ogromne oczy,
328
00:40:45,763 --> 00:40:49,163
dzięki którym widzi
w niemal całkowitej ciemności.
329
00:40:52,123 --> 00:40:56,003
Ta samica ma ledwie kilkutygodniowe młode.
330
00:40:57,483 --> 00:41:00,603
Ale jest już za duże,
żeby nosić je ze sobą, kiedy je.
331
00:41:04,043 --> 00:41:05,923
To ryzykowne zostawić je samo.
332
00:41:09,803 --> 00:41:12,683
Broniące terytorium kukangi
bywają bezwzględne.
333
00:41:16,123 --> 00:41:18,603
A do tego las jest pełen węży.
334
00:41:22,683 --> 00:41:25,403
Ale kukangi mają tajną broń.
335
00:41:28,643 --> 00:41:31,483
Gryząc, wydzielają zabójczą toksynę.
336
00:41:32,963 --> 00:41:36,603
Są jedynymi jadowitymi naczelnymi
na Ziemi.
337
00:41:39,323 --> 00:41:40,643
Nawet ten młodziak.
338
00:41:43,043 --> 00:41:45,963
Mama może więc ukryć go w listowiu,
339
00:41:47,083 --> 00:41:49,163
kiedy sama idzie się pożywić.
340
00:41:54,803 --> 00:41:58,923
Kukang zapuszczający się na ziemię
to niezwykle rzadki widok.
341
00:42:02,323 --> 00:42:05,723
Ale matka musi to zrobić,
żeby dostać się do przysmaku:
342
00:42:06,603 --> 00:42:08,003
kalliandry.
343
00:42:11,123 --> 00:42:12,483
Jej słodki nektar
344
00:42:12,563 --> 00:42:15,763
zapewni jej energię
potrzebną do karmienia dziecka.
345
00:42:19,283 --> 00:42:22,003
Ale te krzewy zasadzili rolnicy,
346
00:42:23,363 --> 00:42:25,443
aby zacienić uprawianą tu kawę.
347
00:42:26,803 --> 00:42:30,883
A sąsiedztwo ludzi
przyniosło kukangom kłopoty.
348
00:42:32,523 --> 00:42:35,203
Nielegalni handlarze zwierzętami
349
00:42:35,883 --> 00:42:39,323
doprowadzili te urocze stworzenia
na skraj wyginięcia.
350
00:42:45,043 --> 00:42:49,643
Na szczęście ta okolica bierze udział
w nowym programie ochrony kukangów.
351
00:42:53,643 --> 00:42:56,043
Rolnicy dostają lepszą cenę za kawę,
352
00:42:56,603 --> 00:42:58,763
jeśli zostawią kukangi w spokoju.
353
00:43:02,203 --> 00:43:04,803
A kukangi pomagają rolnikom,
354
00:43:04,883 --> 00:43:06,923
bo kiedy zjadają kalliandrę,
355
00:43:07,483 --> 00:43:08,923
zapylają ją.
356
00:43:12,603 --> 00:43:15,883
Gdy zbliża się świt,
matka musi wrócić do dziecka
357
00:43:17,163 --> 00:43:19,963
i zabrać się do matkowania.
358
00:43:29,443 --> 00:43:33,003
Lokalna ludność może też
pomóc pokonać największe zagrożenie…
359
00:43:35,043 --> 00:43:36,243
wylesianie.
360
00:43:40,203 --> 00:43:43,523
Tak wielkiego obszaru jak Leuser
nie sposób patrolować.
361
00:43:46,043 --> 00:43:50,443
Co godzinę wycina się powierzchnię lasu
większą niż boisko futbolowe,
362
00:43:51,243 --> 00:43:52,563
często nielegalnie,
363
00:43:53,243 --> 00:43:56,163
aby zrobić miejsce
na uprawę oleju palmowego.
364
00:43:59,403 --> 00:44:02,603
Olej palmowy wykorzystywany jest
nawet w 50% produktów
365
00:44:02,683 --> 00:44:04,683
na półkach supermarketów,
366
00:44:04,763 --> 00:44:07,043
od ciasteczek po szampon.
367
00:44:10,363 --> 00:44:13,403
Te plantacje są pozbawione życia
368
00:44:13,483 --> 00:44:16,283
w porównaniu z bogactwem lasu deszczowego.
369
00:44:22,243 --> 00:44:26,443
Ale niektóre społeczności
angażują się w walkę z wycinką.
370
00:44:32,843 --> 00:44:36,163
Współpracują z aktywistami,
aby likwidować plantacje.
371
00:44:41,323 --> 00:44:43,243
Niewielka dotacja i zezwolenie
372
00:44:43,323 --> 00:44:46,123
na uprawę w lesie
rentownych drzew owocowych
373
00:44:46,203 --> 00:44:49,803
stanowi odpowiednią zachętę
i pomaga chronić przyszłość lasów.
374
00:45:09,683 --> 00:45:14,323
Na odzyskanych terenach
Leuser szybko działa cuda.
375
00:45:16,643 --> 00:45:20,243
Wiatr przynosi nasiona
z pobliskich zdrowych lasów.
376
00:45:23,483 --> 00:45:26,523
Mikroorganizmy leczą glebę.
377
00:45:27,203 --> 00:45:29,003
Już po kilku miesiącach
378
00:45:29,083 --> 00:45:32,163
byłą plantację
porastają paprocie i inne rośliny.
379
00:45:35,123 --> 00:45:37,163
Wprowadzają się owady zapylające.
380
00:45:38,523 --> 00:45:41,283
Ssaki i ptaki rozsiewają więcej nasion.
381
00:45:46,843 --> 00:45:49,523
I w zaledwie cztery lata
382
00:45:49,603 --> 00:45:52,363
znowu pojawia się bujny las.
383
00:45:59,043 --> 00:46:02,123
Wraz z nim wracają zwierzęta.
384
00:46:10,043 --> 00:46:13,283
Z czasem wyrosną tam olbrzymie drzewa.
385
00:46:15,283 --> 00:46:18,763
Będą pochłaniały z atmosfery
coraz więcej dwutlenku węgla,
386
00:46:19,363 --> 00:46:22,763
w zamian wzbogacając ją o tlen,
387
00:46:23,803 --> 00:46:25,683
co służy nam wszystkim.
388
00:46:31,323 --> 00:46:33,403
Jeśli ochronimy ten las,
389
00:46:33,483 --> 00:46:37,123
najbardziej zagrożone gatunki Azji
wciąż będą miały dom.
390
00:46:43,243 --> 00:46:48,603
Ta samica orangutana sumatrzańskiego
została zabrana z lasu jako dziecko
391
00:46:48,683 --> 00:46:50,883
i nielegalnie sprzedana.
392
00:46:53,323 --> 00:46:55,243
Po latach w niewoli
393
00:46:55,323 --> 00:46:58,683
została uratowana
i przywieziona z powrotem,
394
00:46:58,763 --> 00:47:01,483
aby żyć na wolności w koronach drzew.
395
00:47:07,443 --> 00:47:10,403
A teraz musi zaopiekować się dzieckiem.
396
00:47:17,123 --> 00:47:18,923
Młode ma niecałe dwa tygodnie.
397
00:47:20,643 --> 00:47:24,523
Jest tak małe,
że zmieściłoby się w twojej dłoni.
398
00:47:28,643 --> 00:47:31,003
Te czułe chwile to początek
399
00:47:31,083 --> 00:47:34,963
jednej z najbliższych
więzi matki z dzieckiem w przyrodzie.
400
00:47:44,243 --> 00:47:45,243
Przez osiem lat
401
00:47:45,763 --> 00:47:48,883
młode będzie żyło
na wyciągnięcie ręki od matki,
402
00:47:50,683 --> 00:47:54,043
która nauczy je wszystkiego,
czego potrzeba, by przetrwać.
403
00:47:57,003 --> 00:47:58,843
Park Narodowy Gunung Leuser
404
00:47:59,763 --> 00:48:02,483
i rozciągający się wokół niego ekosystem
405
00:48:03,363 --> 00:48:05,283
to miejsce pełne nadziei.
406
00:48:06,923 --> 00:48:11,043
To także szansa na ocalenie
tych wyjątkowych gatunków…
407
00:48:13,363 --> 00:48:17,163
w ich ostatniej, cennej ostoi.
408
00:48:20,683 --> 00:48:24,003
Parki narodowe
to jedno z naszych największych osiągnięć.
409
00:48:25,883 --> 00:48:30,083
Utworzyliśmy już
niemal ćwierć miliona obszarów chronionych
410
00:48:30,163 --> 00:48:32,043
w prawie każdym kraju świata.
411
00:48:40,683 --> 00:48:43,923
Ale w coraz gorętszym
i bardziej zatłoczonym świecie
412
00:48:44,003 --> 00:48:45,203
musimy robić więcej.
413
00:48:49,963 --> 00:48:53,643
Aby ocalić więcej dzikich terenów,
od których jesteśmy zależni,
414
00:48:54,163 --> 00:48:56,043
każdy musi odegrać swoją rolę.
415
00:48:57,403 --> 00:48:59,883
Domagajcie się zachowania dzikich terenów
416
00:49:01,083 --> 00:49:02,523
dla przyszłych pokoleń.
417
00:49:05,723 --> 00:49:09,043
Gdziekolwiek mieszkacie,
walczcie o nowe tereny chronione
418
00:49:09,683 --> 00:49:13,003
i nalegajcie na to,
by były dostępne dla wszystkich.
419
00:49:17,803 --> 00:49:21,523
Walczcie o dobrą politykę klimatyczną
lokalnych społeczności.
420
00:49:24,523 --> 00:49:27,883
I głosujcie,
jakby zależała od tego Ziemia.
421
00:49:31,003 --> 00:49:32,963
Nie ma już czasu do stracenia.
422
00:49:33,483 --> 00:49:36,683
Świat, który zostawiamy dzieciom,
to zbyt ważna sprawa.
423
00:49:37,363 --> 00:49:39,563
Trzeba działać teraz.
424
00:51:02,483 --> 00:51:07,483
Napisy: Juliusz P. Braun