1
00:00:06,083 --> 00:00:08,963
ISANG SERYE MULA SA NETFLIX

2
00:00:14,923 --> 00:00:17,683
Tayo ba ay mga nilalang na may amnesia?

3
00:00:19,003 --> 00:00:22,523
Nakalimutan ba natin ang mahalagang parte
ng istorya natin?

4
00:00:24,563 --> 00:00:25,643
Ako si Graham Hancock,

5
00:00:25,723 --> 00:00:29,403
at maraming arkeologo ang galit sa 'kin
dahil gusto kong malaman.

6
00:00:31,323 --> 00:00:34,683
Ang paniniwala tungkol sa nawalang
sibilisasyon ng Ice Age

7
00:00:34,763 --> 00:00:38,683
ay tunay na mapanganib
sa mainstream na arkeolohiya

8
00:00:38,763 --> 00:00:42,883
dahil binabali nito ang nakasanayan na.

9
00:00:43,563 --> 00:00:45,603
Tinatanggal nito ang pundasyon.

10
00:00:45,683 --> 00:00:47,163
Wala akong pakialam doon.

11
00:00:49,043 --> 00:00:52,443
May mga taong dumating
at dahil sa mga nagawa nila…

12
00:00:52,563 --> 00:00:55,803
binago nito ang pag-intindi ng tao.

13
00:00:55,883 --> 00:00:58,603
Si Graham Hancock ang taong

14
00:00:58,683 --> 00:01:01,523
sa kabila ng mga insulto…

15
00:01:01,603 --> 00:01:02,483
MGA KALOKOHANG TEORYA

16
00:01:02,563 --> 00:01:04,603
…at lahat ng mga nangungutya…

17
00:01:04,683 --> 00:01:05,923
BASURA

18
00:01:06,003 --> 00:01:07,683
…nagpatuloy lang siya.

19
00:01:08,643 --> 00:01:11,323
Ang inaalala ko lang
ay pag-aaral ng nakaraan

20
00:01:12,003 --> 00:01:16,323
para mawala ang kaguluhan
na bumabalot sa prehistory.

21
00:01:16,403 --> 00:01:18,643
At kaguluhan ito dahil walang patunay.

22
00:01:18,723 --> 00:01:22,363
Kailagang ilarawan ang nakaraan
mula sa maliit na ebidensiya.

23
00:01:26,803 --> 00:01:30,843
Mga kuwento, alamat, mitolohiya.

24
00:01:32,283 --> 00:01:35,123
Lahat ng ito ay mahahalagang ebidensiya.

25
00:01:37,003 --> 00:01:41,483
At isa sa mga pinakamisteryoso't
iskandalosong mitolohiya sa prehistory

26
00:01:41,563 --> 00:01:45,363
ay naririto sa 'tin sa pamamagitan
ng sinaunang kultura ng Mexico.

27
00:01:56,883 --> 00:02:02,083
NAKALIGTAS SA ORAS NG KAGULUHAN

28
00:02:06,323 --> 00:02:08,523
Sa paghahanap ko sa sibilisasyon,

29
00:02:09,683 --> 00:02:14,403
napunta ako sa lupa ng masasagang lambak
at kumukulong mga bulkan.

30
00:02:16,003 --> 00:02:17,523
KARAGATANG PASIPIKO - MEXICO -
GOLPO NG MEXICO

31
00:02:17,603 --> 00:02:19,563
Ito ang rehiyon ng Puebla.

32
00:02:21,563 --> 00:02:26,363
Ang pinakamatandang lungsod
sa bansa, ang Cholula.

33
00:02:30,643 --> 00:02:34,603
Ngayon, isa nang modernong metropolis
ng mahigit 100,000 na tao,

34
00:02:35,883 --> 00:02:38,923
mayroon itong itinatagong
sinaunang sikreto.

35
00:02:42,963 --> 00:02:45,323
Isinulat ng mga nagwagi ang kasaysayan.

36
00:02:46,363 --> 00:02:48,683
Tunay lalo 'yan sa Mexico.

37
00:02:49,723 --> 00:02:53,883
Noong dumating ang mga Espanyol
na mananakop sa Cholula noong 1519,

38
00:02:53,963 --> 00:02:56,283
pinatay nila ang mga nakatira dito,

39
00:02:58,083 --> 00:03:00,603
sinira hindi lang ang kanilang kultura,

40
00:03:00,683 --> 00:03:02,763
pati na rin ang lahat ng bakas

41
00:03:02,843 --> 00:03:05,923
ng mas sinaunang kultura
na nauna sa kanila.

42
00:03:07,803 --> 00:03:09,763
Pero hindi kayang burahin lahat.

43
00:03:11,203 --> 00:03:15,563
Akala ng mga mananakop
na ang burol na ito ay burol lang,

44
00:03:15,643 --> 00:03:17,683
at nagtayo sila ng simbahan dito.

45
00:03:18,603 --> 00:03:22,843
Pero ang burol na ito ay higit pa roon.

46
00:03:23,643 --> 00:03:29,203
Sa katunayan, ito ang pinakamalaking
monumentong itinayo sa buong mundo.

47
00:03:31,443 --> 00:03:34,083
At gayon pa man,
baka 'di mo pa ito narinig.

48
00:03:35,643 --> 00:03:37,923
Ito ang Great Pyramid of Cholula.

49
00:03:41,563 --> 00:03:44,123
Pagkatapos ng ilang siglo ng kapabayaan,

50
00:03:44,203 --> 00:03:45,803
imposible nang maintindihan

51
00:03:45,883 --> 00:03:49,123
ang matinding halaga
ng dating nakatayo rito.

52
00:03:49,843 --> 00:03:53,403
Pero may ideya kami
kung ano ang itsura nito dati.

53
00:03:57,683 --> 00:04:00,683
Tinataya na ang Great Pyramid of Cholula

54
00:04:00,763 --> 00:04:05,643
ay may taas na 213 talampakan, 65 metro.

55
00:04:06,763 --> 00:04:09,483
Base sa ebidensya,
ito ay orihinal na itinayo

56
00:04:09,563 --> 00:04:13,003
para sa sinaunang diyos
ng ulan at baha sa Mexico

57
00:04:13,083 --> 00:04:15,603
na kinikilala ng mga Aztec na si Tlaloc.

58
00:04:17,283 --> 00:04:20,283
Ginawa ito gamit ang putik
at straw adobe na laryo,

59
00:04:20,363 --> 00:04:23,603
hindi ito kasintaas
ng Great Pyramid of Giza sa Egypt,

60
00:04:23,683 --> 00:04:27,683
pero mas malaki ito
nang halos tatlong beses ang lapad,

61
00:04:27,763 --> 00:04:31,123
may sukat na 400 sa 400 na metro
sa ibaba nito,

62
00:04:31,843 --> 00:04:34,123
halos 30 na football field,

63
00:04:35,323 --> 00:04:37,363
kaya ito ang pinakamalaking monumento

64
00:04:37,443 --> 00:04:41,923
na itinayo ng kahit anong sibilisasyon.

65
00:04:48,083 --> 00:04:50,523
Napagtanto ng mga arkeologo

66
00:04:50,603 --> 00:04:54,723
na ang pyramid ay itinayo
walong siglo na ang nakalipas,

67
00:04:54,803 --> 00:04:56,723
mga 1200 AD.

68
00:04:58,043 --> 00:05:01,883
Pero noong binubuksan na nila
ang istraktura,

69
00:05:01,963 --> 00:05:05,443
namangha sila sa natagpuan nila sa loob.

70
00:05:10,563 --> 00:05:12,443
Kakaiba ang pakiramdam

71
00:05:12,523 --> 00:05:14,923
kapag pumasok sa pinakamalaking pyramid.

72
00:05:16,723 --> 00:05:18,923
Sa loob ay may magagandang mga mural

73
00:05:19,763 --> 00:05:23,483
na naglalarawan ng mga mitolohikong
pangyayari at nilalang…

74
00:05:25,723 --> 00:05:29,323
at mapanuksong sulyap
ng maraming salansan ng konstruksiyon.

75
00:05:32,523 --> 00:05:36,003
Nagbibigay ba sila ng bakas
sa malaking misteryo nito?

76
00:05:39,763 --> 00:05:42,043
Ito kaya ay pamana sa daigdig

77
00:05:42,123 --> 00:05:46,363
na naiwan ng mga sinauna at
makabagong sibilisasyon noong prehistory?

78
00:05:51,723 --> 00:05:55,763
Kasama ko ang isa sa mga dalubhasa
sa Great Pyramid of Cholula,

79
00:05:56,683 --> 00:06:01,043
antropologo at arkeologo ng University
of Calgary, si Geoff McCafferty.

80
00:06:03,043 --> 00:06:06,603
Nandito kami sa gitna
ng pinakamalaking monumento

81
00:06:06,683 --> 00:06:08,443
na itinayo noong sinaunang mundo.

82
00:06:09,723 --> 00:06:12,803
Parang pumasok ka
sa simbahan ang pakiramdam.

83
00:06:12,883 --> 00:06:17,323
Alam mo, mayroong natatanging aura
ng kapangyarihan.

84
00:06:19,043 --> 00:06:22,523
Hinukay ang mga lagusang ito
ng mga Mehikanong arkeologo.

85
00:06:23,163 --> 00:06:25,123
May kabuuang walong kilometro.

86
00:06:25,203 --> 00:06:27,763
-Nakamamangha. Walong kilometro?
-Oo.

87
00:06:31,323 --> 00:06:32,843
Gamit ang mga lagusan,

88
00:06:32,923 --> 00:06:35,603
may natuklasan ang mga arkeologo.

89
00:06:39,523 --> 00:06:42,163
Ang Pyramid of Cholula ang pinakabago

90
00:06:42,243 --> 00:06:46,803
sa serye ng mga sinaunang pyramid
na nakatago sa ilalim.

91
00:06:51,963 --> 00:06:54,763
May mas sinauna pang pyramid sa loob,

92
00:06:54,843 --> 00:06:57,363
na itinatayang itinayo noong 800 AD,

93
00:06:59,843 --> 00:07:02,763
at sa ilalim pa nito, isa pa

94
00:07:03,643 --> 00:07:07,083
na itinayo naman noong
200 hanggang 500 taon ang nakalipas.

95
00:07:09,803 --> 00:07:13,203
Parang serye ng mga Russian nesting dolls,

96
00:07:13,283 --> 00:07:17,243
nandito ang pinaniniwalaang
pinakauna at pinakamatandang pyramid,

97
00:07:18,163 --> 00:07:24,883
na may laki na 120 metro kuwadrado
at 17 metro at 56 talampakan na taas.

98
00:07:31,363 --> 00:07:34,163
Kailan nagsimula ang paggawa rito?

99
00:07:34,803 --> 00:07:38,523
Bale, ang pinakaunang ebidensya
ng paggawa sa ceremonial zone

100
00:07:38,603 --> 00:07:40,483
ay nasa 500 BC.

101
00:07:43,443 --> 00:07:45,083
Napakalaking pyramid nito.

102
00:07:45,603 --> 00:07:49,083
Tapos, kalaunan, ito'y pinalawak,

103
00:07:49,163 --> 00:07:51,443
mas malaking paggawa sa ibabaw nito.

104
00:07:53,123 --> 00:07:58,563
Kaya ang proyekto ng paggawa ng pyramid
na ito ay nagawa ng iba't ibang henerasyon

105
00:07:58,643 --> 00:08:03,523
na sumasaklaw sa 1,700 taon,
o baka mas matagal pa,

106
00:08:05,163 --> 00:08:07,683
katotohanan na kinilala ng mga arkeologo.

107
00:08:10,243 --> 00:08:11,523
Pero hindi kilala

108
00:08:11,603 --> 00:08:15,683
ng mga modernong akademiko
ang orihinal na gumaaw nito

109
00:08:16,363 --> 00:08:18,803
o kung bakit itinayo ang pyramid dito.

110
00:08:21,483 --> 00:08:23,883
Ito mismo ang misteryong interesado ako.

111
00:08:25,283 --> 00:08:27,523
Nararamdaman mo bang may kulang

112
00:08:27,603 --> 00:08:31,963
mula arkeolohikal at historikal
na istorya ng sinaunang Mexico?

113
00:08:32,043 --> 00:08:34,323
Hindi naman sa pagiging dramatiko,

114
00:08:34,403 --> 00:08:36,523
pero ang mas pag-unawa sa Cholula

115
00:08:36,603 --> 00:08:40,283
ay mababago ang pananaw
sa kasaysayan ng Mesoamerica.

116
00:08:41,923 --> 00:08:43,123
Wala tayong alam.

117
00:08:43,202 --> 00:08:45,243
Isa itong black hole ng Mexico.

118
00:08:47,683 --> 00:08:51,643
Tingin mo ba, may nakatayo rito
bago pa ang unang pyramid?

119
00:08:51,723 --> 00:08:54,643
Ito ay ginawa sa ibabaw
ng mahalagang bukal.

120
00:08:54,723 --> 00:08:55,563
Oo.

121
00:08:55,643 --> 00:08:58,683
Ang bukal ay kumakatawan
sa daanan sa underworld,

122
00:08:58,763 --> 00:09:01,923
kaya malinaw na ito ay importante
at sagradong lugar

123
00:09:02,003 --> 00:09:04,203
at ginagamit sa mga seremonya.

124
00:09:05,203 --> 00:09:06,963
Ang katunayan na ang pyramid

125
00:09:07,043 --> 00:09:09,843
ang napiling istraktura na itayo
ay hindi sadya.

126
00:09:11,283 --> 00:09:14,163
Bagkus, naniniwala ako na ito
ay mahalagang bakas

127
00:09:14,243 --> 00:09:18,283
sa pag-unawa sa motibasyon
ng mga orihinal na gumawa,

128
00:09:18,363 --> 00:09:21,243
dahil ang temang ito
ay nauulit sa buong mundo.

129
00:09:22,803 --> 00:09:24,403
Nakuha namin ang ebidensiya

130
00:09:24,483 --> 00:09:29,003
ng kaparehang pyramid
sa Gunung Padang sa Indonesia

131
00:09:29,083 --> 00:09:31,523
at mayroon ding bukal sa gitna nito.

132
00:09:33,723 --> 00:09:38,323
Isa itong pattern na mahahanap
hindi lang sa Mexico o sa Indonesia.

133
00:09:39,123 --> 00:09:41,643
Ito rin ang kaso sa nakalubog na bulwagan

134
00:09:41,723 --> 00:09:43,283
sa Great Pyramid of Giza.

135
00:09:44,283 --> 00:09:48,443
Tingin ko, iyon ang pinakaunang
sagradong lugar sa talampas ng Giza,

136
00:09:48,523 --> 00:09:51,563
at pagkatapos, itinayo ang mga pyramid
para igalang ito.

137
00:09:52,403 --> 00:09:56,123
Ang Pyramid of the Sun sa Teotihuacan
ay nakatayo sa ibabaw ng yungib.

138
00:09:57,283 --> 00:09:58,443
Binago nila ito

139
00:09:58,523 --> 00:10:00,723
at tapos, gumawa sila ng pyramid.

140
00:10:00,803 --> 00:10:03,043
Pero ang una ay ang lugar mismo,

141
00:10:03,123 --> 00:10:05,643
ang sagradong lugar,
at ang pananda ay pyramid.

142
00:10:07,163 --> 00:10:09,003
Nagsimula sa isang lugar

143
00:10:09,083 --> 00:10:12,443
na pinaniniwalaang sagrado,

144
00:10:12,523 --> 00:10:15,483
na may kakaibang magnetismong
nadarama ng mga tao

145
00:10:15,563 --> 00:10:18,323
kaya naging mahalaga ito.

146
00:10:24,403 --> 00:10:27,883
Ang Great Pyramid of Cholula
ay may kaparehong katangian

147
00:10:27,963 --> 00:10:30,043
sa mga sinaunang pyramid sa mundo.

148
00:10:32,803 --> 00:10:34,603
Mga bakas ng nakatagong silid.

149
00:10:38,363 --> 00:10:41,123
Hindi nagtagal ang pananakop
ng mga Espanyol,

150
00:10:41,203 --> 00:10:45,363
isang mapagkakatiwalaang saksi,
si Father Bernardino de Sahagun,

151
00:10:45,443 --> 00:10:51,163
ang nag-ulat na ang Great Pyramid
of Cholula ay puno ng mga mina at kuweba.

152
00:10:54,123 --> 00:10:58,323
Ngayon, nakumpirma ng mga modernong
imbestigador ang obserbasyong iyon.

153
00:10:59,603 --> 00:11:03,603
Nakita ng isa sa mga dating arkeologo,
sa loob ng pyramid

154
00:11:04,563 --> 00:11:05,643
ang isang kuwarto.

155
00:11:06,243 --> 00:11:08,043
At may lagusan papunta roon.

156
00:11:08,123 --> 00:11:09,243
Di pa ito nailathala.

157
00:11:09,323 --> 00:11:11,923
Hindi ko alam ang nangyayari sa ngayon.

158
00:11:12,003 --> 00:11:15,043
-Magandang pahiwatig ito.
-Tingin mo?

159
00:11:15,123 --> 00:11:19,123
Nahukay na ba ang kuwartong ito?
Napasok na ba ito?

160
00:11:19,923 --> 00:11:20,923
Sa tingin ko, hindi.

161
00:11:23,203 --> 00:11:25,963
Bakit di pa napapasok
ang kaloob-looban nito?

162
00:11:27,563 --> 00:11:28,883
Ano kayang sikreto

163
00:11:28,963 --> 00:11:31,923
ang mayroon dito
tungkol sa intensiyon ng gumawa?

164
00:11:33,763 --> 00:11:37,203
Bukod doon, ang katunayan
na ang Great Pyramid of Cholula

165
00:11:37,283 --> 00:11:40,163
ay may nakatagong kuwarto sa loob,

166
00:11:40,243 --> 00:11:42,003
parang Gunung Padang at Giza.

167
00:11:44,923 --> 00:11:48,203
…isa itong natatanging katangian
na pareho sa mga ito.

168
00:11:49,763 --> 00:11:50,883
At mayroon pa.

169
00:11:52,243 --> 00:11:54,643
Napakagaling ng pagkagawa sa istruktura

170
00:11:54,723 --> 00:11:57,043
na nakapanig ito sa lumulubog na araw

171
00:11:57,123 --> 00:11:59,803
-kapag summer solstice.
-Tama 'yan.

172
00:12:00,403 --> 00:12:05,203
Lumulubog ang araw
sa gitna ng dalawang bulkan sa kanluran,

173
00:12:05,803 --> 00:12:08,843
kaya ito talaga ay nasa oryentasyon
ng solstice.

174
00:12:10,683 --> 00:12:17,403
Alam nating nakabantay ang mga katutubong
Mesoamerican sa astronomiya.

175
00:12:18,523 --> 00:12:23,123
Katulad ng sinaunang mga Egyptian,
na gumawa ng Great Pyramid of Giza

176
00:12:23,203 --> 00:12:26,723
para makalinya nang husto
sa tunay na astronomikal na hilaga.

177
00:12:29,123 --> 00:12:31,043
Ang katunayang ang mga pyramid,

178
00:12:31,123 --> 00:12:34,043
na ang mga gumawa
ay walang kontak sa isa't isa,

179
00:12:34,123 --> 00:12:37,483
at may pagkakapareho ay isang misteryo.

180
00:12:40,003 --> 00:12:42,003
Nagkataon lang ba ito?

181
00:12:43,043 --> 00:12:44,563
Tingin ko, hindi.

182
00:12:45,163 --> 00:12:47,163
Ang pananaw sa arkeolohiya…

183
00:12:47,843 --> 00:12:50,483
…ay ginawa ang pyramid

184
00:12:50,563 --> 00:12:52,803
dahil iyon ang pinakamabilis na paraan.

185
00:12:54,883 --> 00:12:58,163
Ang problema ay magkakaugnay
ang mga istrukturang ito

186
00:12:58,243 --> 00:13:00,683
na may tiyak na espirituwal na mga ideya.

187
00:13:02,043 --> 00:13:04,243
Ano'ng mangyayari sa 'tin pagkamatay?

188
00:13:04,323 --> 00:13:07,123
Ito'y laging konektado sa mga pyramid,

189
00:13:07,203 --> 00:13:09,643
at ganito kung makita man sila sa Mexico

190
00:13:09,723 --> 00:13:11,443
o makita man sila sa Egypt

191
00:13:11,523 --> 00:13:14,883
o makita man sila sa Cambodia o sa India.

192
00:13:16,963 --> 00:13:20,683
Isa itong detalyeng sumasalungat
sa mainstream na pananaw

193
00:13:21,323 --> 00:13:23,563
na ang maraming sibilisasyon sa mundo…

194
00:13:24,803 --> 00:13:26,203
…ay iba-iba ang layunin dito.

195
00:13:28,643 --> 00:13:30,683
Ang ipinapahiwatig nito sa akin

196
00:13:30,763 --> 00:13:33,763
ay mayroong nangyayari sa likod nito.

197
00:13:36,483 --> 00:13:40,363
Nakikita ba natin ang paglalahad
ng isang pambihirang master plan?

198
00:13:42,443 --> 00:13:45,643
Isang shared legacy
mula sa isang naglahong sibilisasyong

199
00:13:45,723 --> 00:13:48,763
nagbigay ng rason at inspirasyon

200
00:13:48,843 --> 00:13:51,003
na umusbong sa kasunod na sibilisasyon.

201
00:13:55,843 --> 00:13:58,563
Isa itong posibilidad na ipinagtataka ko

202
00:13:58,643 --> 00:14:01,363
kung ang paggawa ng pyramid of Cholula

203
00:14:01,963 --> 00:14:06,643
ay mayroon pang mas matandang pinagmulan
kaysa sa pinapaniwalaan ng mga arkeologo.

204
00:14:08,923 --> 00:14:10,683
Kumusta ang pagde-dating nito?

205
00:14:10,763 --> 00:14:12,843
Mayroon kayang carbon dates sa una?

206
00:14:12,923 --> 00:14:18,883
Wala. May ceramic tayong parehas
sa ceramic mula sa Mexico

207
00:14:18,963 --> 00:14:21,323
mula pa sa 1,000 BC.

208
00:14:21,403 --> 00:14:24,003
Hindi ba patunay na ito sa buong istorya?

209
00:14:24,083 --> 00:14:26,403
Hindi. Hindi, ang masasabi ko'y hindi.

210
00:14:27,123 --> 00:14:29,563
Maraming trabaho ang kailangang gawin

211
00:14:29,643 --> 00:14:31,683
-sa prehistory ng Mexico.
-Oo.

212
00:14:35,563 --> 00:14:38,003
Di ko pinabubulaanan ang ebidensyang

213
00:14:38,083 --> 00:14:40,043
nagsasabi ng petsa ng paggawa

214
00:14:40,123 --> 00:14:42,523
sa lugar ng Great Pyramid of Cholula

215
00:14:42,603 --> 00:14:46,923
na 2,300 taon na ang nakalipas,
pero may mas lumang pyramid pa sa Mexico.

216
00:14:50,483 --> 00:14:54,363
At interesado talaga ako
sa mga ideyang saligan nilang lahat.

217
00:14:56,363 --> 00:15:00,683
Noong 1519, noong dumating
ang mga mananakop na Espanyol,

218
00:15:00,763 --> 00:15:04,163
nasira ang Great Pyramid of Cholula.

219
00:15:05,963 --> 00:15:09,363
Pero noong napagtanto nilang
higit pa ito sa burol,

220
00:15:09,443 --> 00:15:11,563
at tinanong kung sino ang gumawa,

221
00:15:11,643 --> 00:15:14,963
ikinatuwang sinabi ng mga tagaroon
ang alamat nito.

222
00:15:16,363 --> 00:15:17,803
Ayon sa alamat,

223
00:15:17,883 --> 00:15:21,003
ang Great Pyramid
ay gawa ng lahi ng mga higante.

224
00:15:24,763 --> 00:15:28,363
Noong unang panahon,
mayroong mga higante sa sinaunang Mexico,

225
00:15:29,203 --> 00:15:35,563
hanggang nagalit ang diyos ng ulan
na si Tlaloc at binaha sila.

226
00:15:36,683 --> 00:15:39,043
Pito lamang ang nabuhay rito.

227
00:15:40,483 --> 00:15:46,363
Sa takot na baka maulit ito, ang higanteng
si Xelhua, ang arkitekto, ay tumungo

228
00:15:46,443 --> 00:15:47,643
sa Cholula,

229
00:15:47,723 --> 00:15:49,483
at kasama ang mga tao rito ay

230
00:15:49,563 --> 00:15:52,563
gumawa ng artipisyal na bundok
gamit ang ladrilyo,

231
00:15:54,123 --> 00:15:55,083
isang pyramid,

232
00:15:56,003 --> 00:15:59,323
at inialay ito sa pagsamba kay Tlaloc,
ang diyos ng ulan.

233
00:16:02,603 --> 00:16:05,523
Itinuturing ito ng mga arkeologo
na kathang-isip,

234
00:16:06,443 --> 00:16:09,323
pero tingin ko,
dahil sa pagwalang-bahala rito,

235
00:16:09,403 --> 00:16:11,723
di natin makita ang ilang mahalagang bakas

236
00:16:11,803 --> 00:16:14,083
ng pinagmulan ng lugar na ito.

237
00:16:16,443 --> 00:16:18,203
Marahil ang arkitektong

238
00:16:18,283 --> 00:16:20,803
pumunta sa Cholula matapos ang baha

239
00:16:20,883 --> 00:16:22,603
ay baka di talagang higante,

240
00:16:23,763 --> 00:16:25,803
ngunit isa sa mga matatalino

241
00:16:25,883 --> 00:16:29,523
ng modernong sibilisasyon sa kasaysayan.

242
00:16:34,163 --> 00:16:36,723
Wag asahang madaling mahahanap
ang ebidensiya,

243
00:16:37,963 --> 00:16:42,483
dahil, tulad sa Cholula,
ang mga monumento ay matatagpuan

244
00:16:42,563 --> 00:16:45,883
sa ibabaw ng mas lumang gusali,

245
00:16:45,963 --> 00:16:47,643
nakatago ang pinagmulan nila.

246
00:16:50,483 --> 00:16:52,563
Dalawang oras sa hilagang kanluran,

247
00:16:54,403 --> 00:16:57,443
may isa pang pambihirang lugar
na magbibigay ng sagot.

248
00:17:04,603 --> 00:17:07,603
Nakadapo sa taas nitong kakaibang burol

249
00:17:07,683 --> 00:17:11,203
ang isang sinaunang Aztec na gusaling
kilalang Texcotzingo.

250
00:17:19,963 --> 00:17:23,122
Dito sa Texcotzingo,
nakakita ulit kami ng pyramid,

251
00:17:23,723 --> 00:17:26,603
ngayon ay gawa mismo ng Earth.

252
00:17:28,003 --> 00:17:29,923
Madaling maunawaan kung bakit ito

253
00:17:30,003 --> 00:17:33,203
mayroong magnetismo sa mga sinaunang tao.

254
00:17:35,203 --> 00:17:38,043
Tunay na mahalaga ang mga pyramid
sa Mexico.

255
00:17:39,403 --> 00:17:41,563
Dito, noong ika-15 na siglo,

256
00:17:41,643 --> 00:17:46,123
gumawa ang mga Aztec ng kahanga-hangang
network ng terrace na hardin at pool

257
00:17:47,483 --> 00:17:50,203
na mayroong kakaibang mga aqueduct

258
00:17:50,283 --> 00:17:54,523
na nagdadala ng tubig pababa
mula sa imbakan sa ibabaw ng bundok.

259
00:17:56,243 --> 00:18:00,683
Para itong Hanging Gardens of Babylon,
na istilong Mesoamerica.

260
00:18:02,963 --> 00:18:06,003
Pero nakakaintriga,
base sa imbestigasyon ko,

261
00:18:06,083 --> 00:18:09,603
lahat ng mga ito ay inaalay
sa parehong sinaunang diyos

262
00:18:09,683 --> 00:18:12,763
na kaugnay sa pinakaunang pyramid
sa Cholula…

263
00:18:14,523 --> 00:18:21,123
Si Tlaloc, ang diyos ng mga ulan at baha,
na ang sumasamba ay nauna pa sa mga Aztec.

264
00:18:24,003 --> 00:18:25,963
Pinaniniwalaan ng mga arkeologo

265
00:18:26,043 --> 00:18:28,923
na ang Aztec ang unang nakapansin
sa Texcotzingo,

266
00:18:29,803 --> 00:18:32,483
pero mas matanda pa kaya ang lugar na ito?

267
00:18:36,803 --> 00:18:39,163
Di pinansin ng mananakop na Espanyol

268
00:18:39,243 --> 00:18:42,563
na ang Texcotzingo ay gawa ng mga Aztec,

269
00:18:44,283 --> 00:18:47,603
at iyon din ang sasabihin sa 'yo
ng mga arkeologo.

270
00:18:48,963 --> 00:18:53,523
Pero paano kung inayos lang
ng Aztec ang mga ito at dinagdagan

271
00:18:53,603 --> 00:18:56,803
at orihinal na ginawa
ng mas lumang sibilisasyon?

272
00:18:59,843 --> 00:19:05,403
Naniniwala doon ang manunulat
na si Marco Vigato.

273
00:19:06,803 --> 00:19:07,643
MARCO VIGATO
AWTOR, 'THE EMPIRES OF ATLANTIS'

274
00:19:07,723 --> 00:19:10,323
Halatang ang lugar ay binago, matagal na.

275
00:19:10,403 --> 00:19:13,363
Ang bato ay napakatigas na uri
ng batong porphyry.

276
00:19:13,443 --> 00:19:15,483
Kung titingnan mo ang lugar,

277
00:19:15,563 --> 00:19:18,963
makikita mong ang mga bato
ay napakaluma na.

278
00:19:19,603 --> 00:19:22,683
Ilang parte ng lugar
ay nagpapakita ng pagguho

279
00:19:22,763 --> 00:19:24,683
ng ilang libong taon,

280
00:19:24,763 --> 00:19:28,163
tapos ito pa ay napakatigas na uri
ng bato.

281
00:19:30,403 --> 00:19:33,923
Tama. Sa pananaw mo,
ang mga Aztec, sila ay nahuli na,

282
00:19:34,563 --> 00:19:39,403
pero natagpuan nila ang lugar
na itong medyo buo na

283
00:19:39,483 --> 00:19:41,003
at inayos nila ito

284
00:19:41,083 --> 00:19:42,843
-at pinaganda lalo.
-Tama.

285
00:19:43,723 --> 00:19:45,443
Ito'y radikal na pag-iisip.

286
00:19:47,003 --> 00:19:49,723
Maaari kayang may mas matanda
pang kulturang

287
00:19:49,803 --> 00:19:53,283
umukit nitong mga kakaibang disenyo
sa gilid ng burol?

288
00:19:55,603 --> 00:19:58,683
Para itong lumang megalith
na nagkalat sa lapag.

289
00:20:01,883 --> 00:20:04,923
At itong silid na nakaukit mula sa bato.

290
00:20:07,643 --> 00:20:10,483
Tunay na nauna
ang lugar na ito sa mga Aztec.

291
00:20:10,563 --> 00:20:12,843
Natirhan lang ito at nagamit muli.

292
00:20:14,723 --> 00:20:17,883
Ito ang konklusyong
papabulaanan ng mga arkeologo,

293
00:20:17,963 --> 00:20:20,283
pero may mga kaugnay na patunay pa.

294
00:20:22,363 --> 00:20:26,443
Hindi malayo, sa isang natuyong ilog
sa paanan ng bundok,

295
00:20:26,523 --> 00:20:29,963
isang malaking rebulto ni Tlaloc
ang natagpuan.

296
00:20:31,763 --> 00:20:35,923
Ang pinakamalaking inukit na batong
makikita sa buong America.

297
00:20:40,243 --> 00:20:44,083
Nasabi ng mga arkeologo
na mula pa ito sa 700 AD,

298
00:20:45,523 --> 00:20:48,603
bago pa nakarating sa lupain
ang mga Aztec.

299
00:20:51,123 --> 00:20:53,963
Patunay ito na si Tlaloc,
ang diyos ng ulan,

300
00:20:54,043 --> 00:20:57,683
ay sinasamba na sa lugar na ito
ng mga naunang kultura,

301
00:20:57,763 --> 00:21:00,603
marahil ay may ibang tawag,

302
00:21:00,683 --> 00:21:04,163
na halos ilang libong taon,
at baka mas matagal pa.

303
00:21:08,963 --> 00:21:12,363
Sa katunayan, si Tlaloc,
bilang mitolohikong karakter,

304
00:21:12,443 --> 00:21:13,803
ay galing pa

305
00:21:13,883 --> 00:21:16,803
sa pinakaunang kultura
ng prehistoric Mexico.

306
00:21:20,243 --> 00:21:21,523
At di siya nag-iisa.

307
00:21:23,323 --> 00:21:26,883
Ang pagbaha sa mundo
na dala ng diyos ng ulan ay naglalarawan

308
00:21:26,963 --> 00:21:31,043
ng paglitaw ng nakakaintrigang karakter
sa Mitolohiyang Mexican…

309
00:21:33,003 --> 00:21:34,403
si Quetzalcoatl.

310
00:21:38,163 --> 00:21:39,883
Pagkatapos ng Great Flood,

311
00:21:39,963 --> 00:21:43,443
isang estranghero mula sa silangan
ang dumating sa Mexico

312
00:21:44,163 --> 00:21:49,163
na nakasakay sa bangkang walang sagwan,
sinasabing dinala ng mga ahas.

313
00:21:50,803 --> 00:21:53,123
Ang pangalan niya ay Quetzalcoatl,

314
00:21:53,683 --> 00:21:55,603
o "ang mabalahibong ahas."

315
00:21:56,403 --> 00:22:01,003
Tinuruan nila ang mga tagaroon
na magtanim at mag-alaga ng mga hayop.

316
00:22:02,963 --> 00:22:04,403
Binigyan sila ng batas

317
00:22:04,483 --> 00:22:08,123
at tinuruan ng arkitektura,
astronomiya, at sining.

318
00:22:08,763 --> 00:22:10,523
Sinamba siya bilang diyos.

319
00:22:13,083 --> 00:22:17,203
Pero pagkatapos siyang patalsikin
ng mga tagasunod ng isang war god,

320
00:22:17,843 --> 00:22:23,443
umalis si Quetzalcoatl patungong silangan,
nangakong balang-araw ay babalik.

321
00:22:29,923 --> 00:22:35,203
Ang alamat ni Quetzalcoatl ay nakukuwento
sa maraming henerasyon, hanggang ngayon.

322
00:22:38,083 --> 00:22:41,443
May nakuha kaming paglalarawan
ng balbas-saradong tao.

323
00:22:42,003 --> 00:22:46,043
Para siyang banyaga mula sa karagatan,

324
00:22:46,123 --> 00:22:49,363
at may dala siyang regalo ng sibilisasyon.

325
00:22:53,403 --> 00:22:57,643
Ang kahanga-hanga rito ay madalas
marinig ang kuwentong ito

326
00:22:58,483 --> 00:23:02,523
mula sa mga kulturang walang koneksiyon
sa sinaunang Mexico.

327
00:23:08,163 --> 00:23:10,883
Pareho ang tagpo. May malaking sakuna.

328
00:23:12,403 --> 00:23:17,643
Dinala ang mundo sa kadiliman,
pagbaha, kaguluhan kahit saan.

329
00:23:17,723 --> 00:23:19,163
Bumagsak ang lipunan.

330
00:23:23,283 --> 00:23:27,723
At pagkatapos ng kadiliman,
lumabas ang mayroong kaalaman

331
00:23:27,803 --> 00:23:31,043
sa pangangailangan para makagawa
ng isang sibilisasyon.

332
00:23:31,923 --> 00:23:35,643
At siya ang nagturo
sa mga nakaligtas sa sakuna

333
00:23:35,723 --> 00:23:37,603
kung paano magsimula muli.

334
00:23:39,963 --> 00:23:43,883
Sa sinaunang mitolohiyang Griyego,
ang Titan na si Prometheus

335
00:23:44,443 --> 00:23:48,763
na, pagkatapos ng pagbaha,
ay nagbahagi ng sikreto sa apoy.

336
00:23:51,283 --> 00:23:53,123
Sa South American Andes,

337
00:23:53,203 --> 00:23:58,163
inilarawan ng mga pre-Inc ang
balbas-sarado na tinatawag na Viracocha,

338
00:23:59,163 --> 00:24:01,163
na lumabas mula sa isang lawa…

339
00:24:01,283 --> 00:24:05,403
…at tinuruan ang mga tagaroon
ng pagmamason

340
00:24:05,483 --> 00:24:07,163
na umiiral pa rin ngayon.

341
00:24:08,563 --> 00:24:12,963
Pati sa Pasipiko, may alamat
ang Polynesian na si Maui,

342
00:24:13,043 --> 00:24:16,763
na gumawa ng mga isla nila
sa pamamagitan ng paghila sa dagat,

343
00:24:17,763 --> 00:24:21,243
at tinuruan ang mga tagaroon
na gumamit ng mga bato

344
00:24:21,803 --> 00:24:23,323
at magluto ng pagkain.

345
00:24:27,003 --> 00:24:29,723
Sinasabi ng arkeologo
na ang mga bayaning ito

346
00:24:29,803 --> 00:24:33,923
ay kathang-isip lamang ng mga sinauna,

347
00:24:34,643 --> 00:24:37,483
pero mahirap kalimutan
ang mga pagkakapareho.

348
00:24:38,163 --> 00:24:42,683
Paano kung ang mga ito ay naglalarawan
ng mga advanced na sibilisasyong

349
00:24:42,763 --> 00:24:45,563
naglaho dahil sa mga sakuna
ng pagbaha't sunog

350
00:24:45,643 --> 00:24:48,043
na alam nating nangyari noong Ice Age?

351
00:24:55,643 --> 00:24:57,323
Ang mga mito ng Mexico

352
00:24:57,403 --> 00:24:59,963
at ang istorya ng Quetzalcoatl,

353
00:25:00,523 --> 00:25:03,723
ay kaugnay sa isang apocalyptic
na sandali.

354
00:25:05,363 --> 00:25:08,243
At naniniwala si Marco na may tala nito

355
00:25:08,323 --> 00:25:10,843
na malapit lang sa timog ng Mexico City,

356
00:25:12,643 --> 00:25:14,923
sa mga templo ng Xochicalco.

357
00:25:18,803 --> 00:25:22,763
Katulad ng Cholula, ang lungsod na ito
ay itinayo ng mga katutubo

358
00:25:22,843 --> 00:25:26,483
na wala tayo masyadong alam
mula sa ikapitong siglo ng AD.

359
00:25:28,203 --> 00:25:30,923
Dito, makikita mo ang labi
ng dalawang pyramid.

360
00:25:32,283 --> 00:25:34,483
Isang inalay sa diyos ng ulan,

361
00:25:35,163 --> 00:25:41,363
at ang isa ay inalay sa bayani ng Mexico,
si Quetzalcoatl.

362
00:25:44,443 --> 00:25:49,043
Pumunta ako rito para matuto pa
tungkol sa mga mitilohikong karakter.

363
00:25:51,043 --> 00:25:55,243
Para sa mga arkeologo,
ang mga mito ay pantasya at di kumpleto.

364
00:25:56,043 --> 00:25:59,523
Hindi nila ito pinapansin
dahil gustong buuin ang nakaaran.

365
00:26:00,883 --> 00:26:03,963
Pero dito sa Xochicalco,
nais ng ilang mananaliksik

366
00:26:04,043 --> 00:26:05,683
na makagawa ng pagtatala

367
00:26:05,763 --> 00:26:08,723
ng isa sa mga mahalagang mito
ng sinaunang Mexico.

368
00:26:09,683 --> 00:26:13,843
Isang talang naniniwala silang
pinapanatili ang nakalimutang panahon.

369
00:26:16,883 --> 00:26:20,083
Nakabalot sa apat na kanto
ng templo ng Quetzalcoatl

370
00:26:20,163 --> 00:26:22,483
ang detalyadong pag-ukit tungkol sa diyos

371
00:26:22,563 --> 00:26:25,323
na ikinakatawan ng mabalahibong ahas.

372
00:26:28,123 --> 00:26:32,403
Malinaw na mahalaga siyang pigura
kahit noong 700 AD.

373
00:26:34,763 --> 00:26:39,043
Pero naniniwala si Marco
na ang mga glyph na nakaukit sa bato

374
00:26:39,123 --> 00:26:42,523
ay magpapahiwatig ng mga detalye
ng pinagmulan nito.

375
00:26:44,123 --> 00:26:45,443
Ano'ng ispesyal dito?

376
00:26:45,523 --> 00:26:48,883
Ang nasa ibabang parte ng pyramid

377
00:26:48,963 --> 00:26:52,923
ay ang paglalarawan
ng pagdating ni Quetzalcoatl

378
00:26:53,003 --> 00:26:55,443
na nagpapakita sa tatlong kanto…

379
00:26:55,523 --> 00:26:57,083
-Oo.
-…ng pyramid

380
00:26:57,163 --> 00:27:01,403
hanggang marating natin
ang unang mahalagang glyph na ito.

381
00:27:01,483 --> 00:27:04,723
At ang nakikita mo rito
ay isang nagliliyab na templo.

382
00:27:04,803 --> 00:27:07,123
Mayroong mga balumbon ng usok o apoy.

383
00:27:07,203 --> 00:27:09,643
-Para bang nasusunog ito.
-Tama. Mismo.

384
00:27:09,723 --> 00:27:12,083
Paano naman ang rolyo ng ahas?

385
00:27:12,163 --> 00:27:14,363
Paano mo ito iintindihin?

386
00:27:14,443 --> 00:27:16,683
Ito ang buntot ng ahas.

387
00:27:16,763 --> 00:27:19,603
-Oo.
-Nakapulupot ito sa nagliliyab na templo.

388
00:27:19,683 --> 00:27:22,203
Mukha itong along humahampas…

389
00:27:22,283 --> 00:27:24,603
-Oo.
-…sa gilid ng templo.

390
00:27:24,683 --> 00:27:28,563
Makikita mo agad
ang representasyon ng isang isla.

391
00:27:29,203 --> 00:27:31,843
May nagliliyab na templo

392
00:27:31,923 --> 00:27:34,043
at alon na humahampas, sa tingin mo?

393
00:27:34,123 --> 00:27:35,443
-Ganoon nga.
-Oo.

394
00:27:38,243 --> 00:27:40,683
Ano ang interpretasyon mo rito, Marco?

395
00:27:40,763 --> 00:27:43,723
May makapangyarihang pigurang nakaupo

396
00:27:43,803 --> 00:27:46,523
na mukhang nasa balsa ng mga ahas

397
00:27:46,603 --> 00:27:51,123
na palayo sa direksiyon
ng nagliliyab na templo.

398
00:27:51,843 --> 00:27:54,963
Ang nakikita mo ay ang paglalarawan
ng isang sakuna

399
00:27:55,043 --> 00:28:00,403
na nangyari sa isang lugar,
na ang nakaligtas ay si Quetzalcoatl.

400
00:28:00,483 --> 00:28:05,483
May ideya ka nitong diyos
na galing sa lupaing nawasak.

401
00:28:05,563 --> 00:28:09,763
At ito ang pagdating ng diyos
na si Quetzalcoatl dito sa Mexico

402
00:28:09,843 --> 00:28:12,363
na nagtatag ng sibilisasyong Mesoamerican.

403
00:28:13,363 --> 00:28:16,443
Ito'y salaysay na galing
sa napakalayong nakaraan.

404
00:28:22,403 --> 00:28:27,683
Ang pagkaintindi ni Marco sa mga glyph ng
templo bilang paglalarawan ng apocalypse

405
00:28:27,763 --> 00:28:30,283
ay kaugnay sa mga opinyon ng arkeolohiko.

406
00:28:31,563 --> 00:28:34,643
Pero hindi ibig sabihing mali siya.

407
00:28:36,523 --> 00:28:40,243
Ang Templo ng Mabalahibong Ahas
ay tinatayang 1,300 taon na,

408
00:28:40,323 --> 00:28:42,643
at tama ang mga arkeologong sabihing

409
00:28:42,723 --> 00:28:45,723
walang sakuna sa mundo noong panahong iyon

410
00:28:45,803 --> 00:28:48,403
na maaaring magpaliwanag kay Quetzalcoatl.

411
00:28:48,963 --> 00:28:50,763
Hindi ito ang punto.

412
00:28:50,843 --> 00:28:54,003
Tiyak na ang tradisyong ito
ay mas matanda pa sa templo.

413
00:28:54,083 --> 00:28:56,043
Gaano katanda? Walang may alam.

414
00:28:56,123 --> 00:29:00,243
Pero may isang panahon sa prehistory
na sakto rito.

415
00:29:02,163 --> 00:29:06,683
Kinumpirma ng mga geologist
na mayroong sinaunang apocalypse.

416
00:29:07,523 --> 00:29:10,123
Isang panahon ng matinding sakuna
at pagbaha

417
00:29:10,203 --> 00:29:14,683
na may kasintinding epekto rito
katulad sa buong mundo…

418
00:29:16,883 --> 00:29:22,803
sa pagtatapos ng huling Ice Age,
mga 12,800 taon ang nakaraan.

419
00:29:23,643 --> 00:29:28,523
Maaari kaya ang istorya ng pagdating
ni Quetzalcoatl ay ganoon na katagal?

420
00:29:34,603 --> 00:29:38,483
Hindi ko tinatanong ang edad
ng istruktura.

421
00:29:38,563 --> 00:29:42,963
Ang mayroon dito ay paglalarawan
ng istoryang sa katunayan ay mas luma pa.

422
00:29:43,763 --> 00:29:46,083
Kaya, baka ang kulang sa arkeolohiyo

423
00:29:46,163 --> 00:29:47,603
ay arkeolohiyo ng ideya.

424
00:29:47,683 --> 00:29:51,323
Baka nakapokus sila masyado sa petsa
ng paggawa mismo

425
00:29:51,403 --> 00:29:53,403
at hindi naisip ang mga ideya rito.

426
00:29:53,483 --> 00:29:54,323
Tama.

427
00:29:56,763 --> 00:29:58,203
Kung handa tayong balikan

428
00:29:58,283 --> 00:30:01,683
ang lagpas sa artipisyal na nakikita
na sinabi ng arkeolohiya,

429
00:30:01,763 --> 00:30:04,523
magkakaroon ng kahulugan ang mito,

430
00:30:04,603 --> 00:30:07,283
hindi bilang pantasya
ng pangyayaring gawa-gawa,

431
00:30:07,363 --> 00:30:10,283
ngunit bilang tunay na tala
ng nakalimutang nakaraan.

432
00:30:14,443 --> 00:30:17,923
Tinatanggihan ng mga arkeologo
ang ganoong mungkahi,

433
00:30:19,763 --> 00:30:21,923
pero imposibleng hindi mapuna

434
00:30:22,003 --> 00:30:25,883
kung gaano kakalat ang mga kuwento
tungkol sa mga bayaning ito.

435
00:30:27,443 --> 00:30:29,843
Minsan ay mga diyos, minsan ay mga taong

436
00:30:31,043 --> 00:30:33,883
dumating sa kaguluhan
pagkatapos ng sakuna.

437
00:30:35,603 --> 00:30:37,283
Nagturo ng agrikultura,

438
00:30:37,363 --> 00:30:40,843
arkitektura, inhinyeriya, at astronomiya
sa mga nakaligtas.

439
00:30:42,603 --> 00:30:43,523
Sa tradisyon,

440
00:30:43,603 --> 00:30:47,403
naniniwala akong mahahanap
ang mga nawalang sibilisasyon.

441
00:30:49,043 --> 00:30:54,483
Kaya, saan nakabase ang sibilisasyon
bago ang sakunang sumira dito?

442
00:30:55,523 --> 00:30:59,403
Napakaraming posibilidad
na hindi pa naiisip.

443
00:30:59,483 --> 00:31:02,803
Dahil, sa nakita natin,
sa tugatog ng huling Ice Age…

444
00:31:03,803 --> 00:31:05,563
…iba ang mukha ng planeta.

445
00:31:07,123 --> 00:31:10,643
Pero may mga bakas pang paparating
sa buong mundo.

446
00:31:11,683 --> 00:31:14,003
Diyan, katulad sa Cholula,

447
00:31:14,083 --> 00:31:17,163
na may dose-dosenang templo
na pinaniwalaang ginawa

448
00:31:17,243 --> 00:31:19,003
ng sinaunang lahi ng higante,

449
00:31:20,243 --> 00:31:26,163
sa mga islang hindi isla dati,
sa gitna ng Mediterranean Sea.

450
00:31:26,243 --> 00:31:28,923
At doon ako dadalhin ng paglalakbay ko,

451
00:31:29,003 --> 00:31:31,483
sa napakalaking bugtong sa bato.

452
00:31:32,323 --> 00:31:35,283
Ang mga misteryosong megalith ng Malta.

453
00:32:01,643 --> 00:32:06,643
Ang pagsasalin ng subtitle ay ginawa ni
Karen Sy