1
00:00:06,043 --> 00:00:08,963
SEBUAH SIRI NETFLIX

2
00:00:14,163 --> 00:00:15,803
Antara masalah saya hadapi

3
00:00:15,883 --> 00:00:19,523
dengan tanggapan arus perdana
tentang pembangunan tamadun

4
00:00:19,603 --> 00:00:25,163
ialah tamadun kita pada abad yang ke-21

5
00:00:25,243 --> 00:00:27,963
merupakan kemuncak pencapaian manusia.

6
00:00:33,563 --> 00:00:36,923
Perkara ini membuatkan kita angkuh.

7
00:00:38,243 --> 00:00:43,243
Kita melihat masa silam seakan-akan nenek
moyang kita hidup dengan lebih ringkas,

8
00:00:43,323 --> 00:00:45,963
kurang ilmu dan kurang mampu
berbanding kita.

9
00:00:49,163 --> 00:00:53,763
Perkembangan evolusi tidaklah
sentiasa berlaku dengan mudah,

10
00:00:53,843 --> 00:00:58,203
daripada orang gua primitif
kepada manusia moden beranatomi.

11
00:00:58,283 --> 00:01:00,363
Bukan begitu perkembangannya.

12
00:01:05,883 --> 00:01:08,243
Dalam kisah ketamadunan,

13
00:01:08,323 --> 00:01:13,363
mungkin ada jatuh dan naik,
tamadun gemilang dan kecundang,

14
00:01:13,443 --> 00:01:17,683
malah mungkin
seluruh tamadun terus lenyap.

15
00:01:17,763 --> 00:01:22,203
Perkara ini pernah berlaku
di Mediterranean, Malta.

16
00:01:34,243 --> 00:01:39,483
KEMUNCULAN SIRIUS

17
00:01:43,243 --> 00:01:47,603
Malta yang indah
di kepulauan Mediterranean

18
00:01:47,683 --> 00:01:49,163
sudah lama buat saya terpukau.

19
00:01:51,643 --> 00:01:56,563
Saya merasakan hampir semua
yang ahli arkeologi beritahu kita

20
00:01:57,283 --> 00:01:58,283
adalah salah.

21
00:02:00,363 --> 00:02:03,723
Jika kebenaran dapat dibongkar,

22
00:02:03,803 --> 00:02:08,603
maka wujud bukti dalam pencarian saya
mencari tamadun prasejarah yang lenyap.

23
00:02:11,203 --> 00:02:15,163
Dua pulau utama Malta ialah pulau
yang kecil di tengah Mediterranean.

24
00:02:16,082 --> 00:02:19,723
Terletak strategik di antara Eropah,
Afrika dan Timur Tengah,

25
00:02:19,803 --> 00:02:24,123
Malta memiliki kesan terhadap
kisah tamadun berabad-abad lamanya.

26
00:02:24,203 --> 00:02:26,443
MALTA - SARDINIA - SICILY - ITALI - GREECE
LAUT MEDITERRANEAN - TUNISIA - LIBYA

27
00:02:28,163 --> 00:02:30,723
Menurut garis masa rasmi Malta…

28
00:02:31,923 --> 00:02:32,803
2,000 TAHUN MASIHI

29
00:02:32,883 --> 00:02:36,003
…manusia pertama menetap di sini
sekitar 7,900 tahun lalu.

30
00:02:36,963 --> 00:02:37,923
5,900 SEBELUM MASIHI

31
00:02:38,003 --> 00:02:40,003
Mereka ialah petani Zaman Batu

32
00:02:40,083 --> 00:02:42,963
yang merentas laut dari Itali
menggunakan rakit kayu.

33
00:02:43,043 --> 00:02:45,123
Mereka mungkin datang dari Sicily…

34
00:02:45,443 --> 00:02:46,523
PEWARISAN MALTA

35
00:02:46,603 --> 00:02:49,643
…dan membawa bersama
haiwan domestik pertama

36
00:02:49,723 --> 00:02:51,523
serta tumbuhan domestik pertama.

37
00:02:55,883 --> 00:03:00,083
Ketika mula menduduki tempat ini,
mereka membentuk budaya tersendiri.

38
00:03:01,843 --> 00:03:05,963
Menurut garis masa rasmi
sekitar 5,600 tahun lalu…

39
00:03:06,683 --> 00:03:07,563
3,600 SM

40
00:03:07,643 --> 00:03:10,723
…suatu hari, mereka tiba-tiba
membina struktur ini.

41
00:03:18,643 --> 00:03:20,123
Namanya Ġgantija

42
00:03:21,283 --> 00:03:24,563
dan sememangnya
sebuah struktur megalitik gergasi.

43
00:03:27,963 --> 00:03:29,723
Berdekad lamanya, ia dianggap

44
00:03:29,803 --> 00:03:33,643
sebagai monumen berdiri bebas
yang paling tua di Bumi.

45
00:03:38,523 --> 00:03:43,483
Ketika saya berjalan sekitar Ġgantija,
saya rasa kerdil,

46
00:03:43,563 --> 00:03:46,803
seakan-akan orang kecil yang melalui
hasil binaan gergasi.

47
00:03:49,683 --> 00:03:51,283
Pembinaan tembok ini

48
00:03:51,363 --> 00:03:54,243
memerlukan ratusan megalit diangkat.

49
00:03:56,603 --> 00:03:58,723
Ada yang mencapai berat 50 tan.

50
00:04:02,163 --> 00:04:03,603
Peninggalan kita lihat kini

51
00:04:03,683 --> 00:04:06,643
hanya separuh
daripada tinggi asal kuil ini.

52
00:04:14,843 --> 00:04:18,083
Ketika zaman kemuncaknya,
Ġgantija amat besar.

53
00:04:19,963 --> 00:04:21,763
Setinggi rumah tiga tingkat.

54
00:04:24,163 --> 00:04:28,763
Dinding luar dibina
daripada batu besar yang ditindan.

55
00:04:32,803 --> 00:04:36,763
Dua kuil disambungkan
dengan ruang berbentuk bujur

56
00:04:38,283 --> 00:04:39,963
dengan dinding diwarnakan merah.

57
00:04:41,643 --> 00:04:42,923
Beberapa buah mazbah

58
00:04:43,003 --> 00:04:45,843
dengan kesan hangus
tulang haiwan ditemukan

59
00:04:46,563 --> 00:04:49,243
menunjukkan kemungkinan
upacara korban atau jamuan.

60
00:04:53,323 --> 00:04:57,403
Tiada sumber bertulis
mengatakan bila Ġgantija dibina

61
00:04:57,483 --> 00:04:59,603
atau pentarikhan karbon yang dipercayai.

62
00:05:04,803 --> 00:05:07,523
Maka, berapakah usia sebenar
kuil gergasi ini?

63
00:05:09,483 --> 00:05:11,923
Adakah terdapat bukti tamadun yang lenyap

64
00:05:12,003 --> 00:05:13,603
yang saya yakin telah maju

65
00:05:13,683 --> 00:05:17,643
lebih awal sebelum mana-mana
tamadun lain dikatakan bermula?

66
00:05:22,883 --> 00:05:28,763
Satu-satunya sebab ahli arkeologi kata
Ġgantija dibina sekitar 5,600 tahun lalu

67
00:05:28,843 --> 00:05:31,443
adalah artifak yang ditemukan di situ

68
00:05:31,523 --> 00:05:35,323
sepadan dengan tapak lain
yang lebih ringkas pada era tersebut,

69
00:05:36,923 --> 00:05:40,483
tetapi itu tidak bermakna
struktur itu sama usianya.

70
00:05:41,043 --> 00:05:44,323
Artifak mungkin ditinggalkan
pada masa lebih lewat.

71
00:05:45,283 --> 00:05:49,083
Hakikatnya, tiada kisah prasejarah
tentang Malta yang munasabah.

72
00:05:50,883 --> 00:05:52,283
Cuba fikirkan.

73
00:05:52,363 --> 00:05:55,123
Mungkinkah golongan petani
yang ahli arkeologi kata

74
00:05:55,203 --> 00:05:57,523
tak pernah membina
lebih daripada hanya pondok

75
00:05:58,123 --> 00:06:00,283
benar-benar membina semua ini?

76
00:06:02,843 --> 00:06:04,883
Apabila melihat Ġgantija,

77
00:06:04,963 --> 00:06:09,843
anda pasti ingin melihat bukti
kemahiran pembinaan

78
00:06:09,923 --> 00:06:11,843
yang diperlukan untuk membinanya.

79
00:06:12,643 --> 00:06:17,283
Suatu budaya tak semestinya tahu
cara mengalih 20 atau 30 tan megalit.

80
00:06:17,363 --> 00:06:18,923
Mereka perlu belajar caranya.

81
00:06:19,003 --> 00:06:21,683
Saya tak jumpa bukti
pembangunan teknik itu.

82
00:06:23,003 --> 00:06:24,243
Inilah halnya.

83
00:06:24,763 --> 00:06:28,123
Ġgantija bukan satu-satunya
kuil Ġgantija megalitik di Malta.

84
00:06:29,843 --> 00:06:32,003
Di seberang dua pulau utama Malta,

85
00:06:32,083 --> 00:06:36,003
pakar menemukan 19 buah struktur purba ini

86
00:06:37,123 --> 00:06:40,283
di tanah seluas separuh daripada Chicago

87
00:06:41,083 --> 00:06:44,563
dengan Ġgantija
dikatakan kuil yang tertua.

88
00:06:47,723 --> 00:06:52,123
Bagi pulau sekecil ini,
ada banyak jumlah kuil

89
00:06:52,203 --> 00:06:54,203
memerlukan banyak tenaga manusia.

90
00:06:54,283 --> 00:06:55,243
Terlalu banyak.

91
00:06:56,603 --> 00:07:01,403
Saya tertanya-tanya siapa
dan bila Ġgantija dibina?

92
00:07:01,483 --> 00:07:05,443
Adakah munasabah jika orang
dengan budaya bahan ringkas

93
00:07:06,523 --> 00:07:10,283
dapat membina
bangunan terbesar, paling gah

94
00:07:10,363 --> 00:07:12,683
dan paling rumit di Malta?

95
00:07:18,203 --> 00:07:23,003
Saya rasa kebenarannya jauh
lebih rumit dan mengejutkan.

96
00:07:27,603 --> 00:07:29,523
Kita sudah saksikan di Indonesia…

97
00:07:30,603 --> 00:07:32,443
PIRAMID BESAR CHOCULA

98
00:07:32,523 --> 00:07:36,483
…dan Mexico bahawa mitos
dan legenda purba mengajar kita sesuatu.

99
00:07:37,243 --> 00:07:40,563
Kisah yang diperturunkan
kepada setiap generasi

100
00:07:40,643 --> 00:07:43,203
tak seharusnya
dipandang enteng oleh pakar.

101
00:07:44,843 --> 00:07:47,683
Jika kita meninjau tradisi lama Malta,

102
00:07:47,763 --> 00:07:49,363
ada kisah yang diceritakan

103
00:07:49,443 --> 00:07:52,363
tentang orang yang membina Ġgantija.

104
00:08:02,243 --> 00:08:07,523
Terdapat legenda kuno yang menarik
tentang gergasi bernama Sansuna.

105
00:08:11,563 --> 00:08:13,083
Dikatakan gergasi ini

106
00:08:13,163 --> 00:08:15,763
bersanggama dengan seorang pemuda

107
00:08:17,163 --> 00:08:19,243
lalu melahirkan anak hibrid.

108
00:08:21,243 --> 00:08:23,523
Selepas itu, untuk meraikannya,

109
00:08:24,283 --> 00:08:27,523
gergasi itu membina kuil besar
dalam masa sehari suntuk

110
00:08:28,643 --> 00:08:30,843
sambil mengendong bayi pada bahunya.

111
00:08:33,523 --> 00:08:36,963
Saya terpesona dengan legenda ini.
Mungkin hanya legenda.

112
00:08:37,962 --> 00:08:41,563
Saya memang tak percaya
gergasi wujud dan berkeliaran di Bumi.

113
00:08:42,842 --> 00:08:45,323
Bagaimana jika dia sebenarnya manusia

114
00:08:45,403 --> 00:08:48,483
yang memiliki kemampuan
dan kepakaran luar biasa

115
00:08:48,563 --> 00:08:50,763
yang membolehkan dia membina kuil ini?

116
00:08:51,843 --> 00:08:55,043
Legenda ini aneh sekali hampir serupa

117
00:08:55,123 --> 00:08:59,603
dengan kisah gergasi yang membina
Piramid Besar Cholula di Mexico,

118
00:09:00,363 --> 00:09:03,483
kisah yang berkaitan
dengan banjir besar prasejarah.

119
00:09:08,363 --> 00:09:10,763
Mungkinkah legenda pembina gergasi ini

120
00:09:10,843 --> 00:09:15,803
merakam memori budaya lain
yang lebih maju dan kuno?

121
00:09:16,603 --> 00:09:19,963
Bagaimana jika kisah prasejarah
Malta sebenarnya salah?

122
00:09:22,763 --> 00:09:25,803
Apabila petani tiba
dengan rakit dari Sicily,

123
00:09:25,883 --> 00:09:28,483
bagaimana jika Ġgantija
dan kuil megalitik lain

124
00:09:28,563 --> 00:09:30,243
sudah pun dibina?

125
00:09:30,323 --> 00:09:34,283
Bagaimana jika binaan luar biasa ini
telah dibina oleh orang lain?

126
00:09:36,763 --> 00:09:41,123
Masyarakat yang jauh lebih maju
dan tiba lebih awal di Malta?

127
00:09:43,003 --> 00:09:44,283
Bukan saja mungkin…

128
00:09:47,563 --> 00:09:48,603
dan masuk akal.

129
00:09:51,483 --> 00:09:53,443
Saya tak rasa mereka belayar ke mari.

130
00:09:54,283 --> 00:09:56,163
Mereka berjalan kaki ke sini.

131
00:09:59,883 --> 00:10:02,923
Malta bukanlah sebuah pulau pada asalnya.

132
00:10:03,883 --> 00:10:05,883
Ketika kemuncak Zaman Ais terakhir,

133
00:10:05,963 --> 00:10:09,723
paras air laut dunia kira-kira 120 meter

134
00:10:09,803 --> 00:10:12,603
iaitu 400 kaki lebih rendah
berbanding hari ini.

135
00:10:14,643 --> 00:10:17,563
Kepulauan Malta dahulunya puncak bukit,

136
00:10:17,643 --> 00:10:21,403
sebahagian daripada kawasan tanah luas
yang menghubungkan Malta

137
00:10:21,483 --> 00:10:23,363
sehinggalah Sicily pada hari ini,

138
00:10:23,443 --> 00:10:26,443
termasuk selatan Itali
dan tanah besar Eropah.

139
00:10:26,523 --> 00:10:27,403
ITALI - SICILY - MALTA

140
00:10:29,243 --> 00:10:31,723
Waktu itu, Eropah sukar untuk didiami.

141
00:10:32,523 --> 00:10:35,763
Sejuk, kering dan tak sesuai.

142
00:10:37,163 --> 00:10:41,043
Kita tahu haiwan Zaman Ais
berhijrah merentas jambatan darat

143
00:10:41,123 --> 00:10:46,083
menuju tanah lebih hangat dan kaya hasil
di Malta dan berkembang di sini.

144
00:10:48,523 --> 00:10:50,483
Bukankah manusia pasti ikut sama?

145
00:10:53,523 --> 00:10:55,803
ITALI - SICILY - MALTA

146
00:10:55,883 --> 00:10:59,963
Pakar arkeologi menemukan jejak
manusia awal di Sicily waktu itu.

147
00:11:00,043 --> 00:11:02,643
12,000 SEBELUM MASIHI

148
00:11:02,723 --> 00:11:06,043
Kenapa pula penghijrahan manusia
terhenti setakat itu?

149
00:11:07,203 --> 00:11:10,683
Pada saya,
misteri kemunculan secara tiba-tiba

150
00:11:10,763 --> 00:11:13,843
kuil-kuil di Malta pada
5,000 atau 6,000 tahun lalu

151
00:11:13,923 --> 00:11:15,843
terungkai apabila kita menerima

152
00:11:15,923 --> 00:11:18,443
yang sebenarnya sebelum waktu itu lagi,

153
00:11:18,523 --> 00:11:21,163
ketika Zaman Ais pada 14,000 tahun lalu

154
00:11:21,243 --> 00:11:22,923
semasa Malta di tanah besar.

155
00:11:25,123 --> 00:11:28,123
Masalahnya, pakar arkeologi mendakwa

156
00:11:28,203 --> 00:11:32,043
tiada sebarang kesan bukti
bahawa spesies manusia di Malta

157
00:11:32,123 --> 00:11:33,683
wujud selama itu.

158
00:11:33,763 --> 00:11:35,603
Perkara itu tak benar.

159
00:11:36,883 --> 00:11:39,323
Buktinya ada di dalam gua ini.

160
00:11:43,443 --> 00:11:44,483
Inilah Ghar Dalam,

161
00:11:45,323 --> 00:11:48,283
berdekatan pantai tenggara
dari pulau utama di Malta.

162
00:11:50,763 --> 00:11:53,323
Sebuah mesin masa geologi

163
00:11:53,403 --> 00:11:56,443
yang menyingkap prasejarah Malta.

164
00:12:00,483 --> 00:12:04,603
Di sini, banjir berkali-kali
meninggalkan tulang haiwan dan fosil

165
00:12:04,683 --> 00:12:06,683
bertarikh ribuan tahun.

166
00:12:12,763 --> 00:12:14,443
Dr. Anton Mifsud,

167
00:12:14,523 --> 00:12:17,363
presiden Persatuan Prasejarah Malta

168
00:12:17,443 --> 00:12:19,683
telah mengkaji tapak ini beberapa dekad.

169
00:12:19,763 --> 00:12:20,963
Memang luas.

170
00:12:21,043 --> 00:12:25,163
Penemuan bebasnya di sini
mencetuskan kontroversi besar.

171
00:12:27,123 --> 00:12:29,563
Gua Ghar Dalam
umpama rekod dalam bentuk batu

172
00:12:29,643 --> 00:12:31,083
tentang prasejarah Malta

173
00:12:31,163 --> 00:12:35,603
dan saya difahamkan stalagmit ini
amat penting dalam kajian awak.

174
00:12:35,683 --> 00:12:39,483
Bermula dari bahagian coklat cerah…

175
00:12:39,563 --> 00:12:41,203
- Lapisan budaya.
- Betul.

176
00:12:41,283 --> 00:12:42,603
Manusia mendiami gua ini.

177
00:12:42,683 --> 00:12:43,523
LAPISAN HAIWAN DOMESTIK
(LAPISAN BUDAYA DAN TEMBIKAR)

178
00:12:43,603 --> 00:12:46,843
- Ya. Pada 8,000 tahun lalu.
- Pada 8,000 tahun lalu.

179
00:12:46,923 --> 00:12:52,123
Di dasarnya terdapat lapisan Pleistocene.

180
00:12:52,203 --> 00:12:54,003
- Sebaik melepasi lapisan itu…
- Ya.

181
00:12:54,083 --> 00:12:56,123
- …kita masuk ke Zaman Ais…
- Ada…

182
00:12:56,203 --> 00:12:58,523
…yang mengandungi sisa haiwan Zaman Ais…

183
00:12:58,603 --> 00:13:00,523
- Ya.
- …tapi tak dianggap begitu

184
00:13:00,603 --> 00:13:03,123
kerana mereka yakin tiada manusia di sini.

185
00:13:03,203 --> 00:13:04,283
Tepat sekali.

186
00:13:05,043 --> 00:13:10,283
Apa-apa yang ditemukan pada kedalaman ini
berusia paling kurang 11,600 tahun.

187
00:13:10,363 --> 00:13:13,283
Sekiranya catatan rasmi
sejarah Malta adalah tepat,

188
00:13:13,363 --> 00:13:17,163
tiada rangka manusia
patut ditemukan apabila digali.

189
00:13:19,523 --> 00:13:23,763
Namun, lebih satu abad lalu,
pakar mendapati sesuatu.

190
00:13:25,203 --> 00:13:27,003
Sesuatu yang tak dijangka sesiapa.

191
00:13:28,923 --> 00:13:34,923
Pada 1917, dua ahli ekskavasi
menemukan dua batang gigi istimewa.

192
00:13:35,003 --> 00:13:35,843
Baiklah.

193
00:13:37,203 --> 00:13:40,443
Ada warna terfosil dan tiada akar gigi.

194
00:13:40,523 --> 00:13:43,043
Akar gigi diserap ke dalam badan gigi.

195
00:13:43,123 --> 00:13:46,043
Ya. Adakah itu gigi Neanderthal?

196
00:13:46,123 --> 00:13:48,043
- Ya.
- Di mana gigi itu dijumpai?

197
00:13:48,123 --> 00:13:51,123
Di sana, pada dasar stalagmit itu.

198
00:13:51,203 --> 00:13:53,203
- Betul-betul di bawah stalagmit.
- Ya.

199
00:13:53,283 --> 00:13:54,683
Pakar dalam penggalian

200
00:13:54,763 --> 00:13:56,803
yakin mereka menjumpai bukti

201
00:13:56,883 --> 00:13:59,403
yang bakal mencorakkan semula
kisah manusia di Malta.

202
00:14:03,523 --> 00:14:04,523
Inilah bukti…

203
00:14:04,603 --> 00:14:05,443
ITALI - SICILY - MALTA

204
00:14:05,523 --> 00:14:08,403
…Neanderthal berjalan kaki
merentas darat ketika Zaman Ais.

205
00:14:09,843 --> 00:14:15,163
Ada masanya pakar arkeologi
menggali sesuatu yang tak mahu dijumpai.

206
00:14:16,243 --> 00:14:21,843
Pada 1952,
ujian pentarikhan relatif dilaksanakan.

207
00:14:21,923 --> 00:14:24,003
Ya. Apa keputusan ujian itu?

208
00:14:24,083 --> 00:14:26,243
Keputusannya tak diterbitkan.

209
00:14:27,363 --> 00:14:30,483
Entah kenapa tak didedahkan.

210
00:14:31,443 --> 00:14:34,643
Pada tahun-tahun selepas itu,

211
00:14:34,723 --> 00:14:38,123
keaslian gigi ini
tak dihebahkan secara rasmi.

212
00:14:39,403 --> 00:14:42,443
Sehingga kini,
buku sejarah tetap mengatakan

213
00:14:42,523 --> 00:14:47,963
tiada spesies manusia tiba di Malta
sehinggalah 7,900 tahun lalu.

214
00:14:48,523 --> 00:14:52,763
Mengapa arkeologi amat ditentang
tanggapan manusia datang lebih awal?

215
00:14:57,403 --> 00:15:00,803
Mengubah paradigma bukanlah mudah.

216
00:15:00,883 --> 00:15:02,603
Apabila satu tetapan minda

217
00:15:02,683 --> 00:15:06,523
telah menjadi asyik dalam fikiran
cendekiawan dalam bidang tertentu,

218
00:15:06,603 --> 00:15:08,603
mereka enggan melepaskannya,

219
00:15:08,683 --> 00:15:11,763
amat terikat kepadanya

220
00:15:11,843 --> 00:15:13,243
dan serangan paradigma

221
00:15:13,323 --> 00:15:15,923
bererti menyerang mereka,
lalu mereka pertahankan.

222
00:15:18,083 --> 00:15:20,283
Kerana rasa ingin tahu
untuk menyiasat sendiri,

223
00:15:20,363 --> 00:15:26,283
Dr. Mifsud membiayai analisis canggih
untuk gigi itu pada 2016.

224
00:15:27,323 --> 00:15:29,763
Gigi ini telah diuji oleh tiga orang

225
00:15:29,843 --> 00:15:31,563
- pakar antropologi…
- Ya.

226
00:15:31,643 --> 00:15:33,643
…dan mengesahkan ini gigi Neanderthal.

227
00:15:33,723 --> 00:15:34,643
Baiklah.

228
00:15:35,203 --> 00:15:38,683
Inilah bukti aktiviti manusia
semasa Zaman Ais.

229
00:15:41,243 --> 00:15:43,523
Apa kaitannya dengan kisah Malta?

230
00:15:44,283 --> 00:15:48,003
Maka tarikhnya berlaku
adalah jauh lebih awal.

231
00:15:48,083 --> 00:15:48,963
Ya.

232
00:15:49,043 --> 00:15:51,243
Satu bab baharu harus dikenalkan semula.

233
00:15:53,363 --> 00:15:54,203
Ya.

234
00:15:55,323 --> 00:15:58,723
Jika saudara kita,
Neanderthal tiba di Malta,

235
00:15:58,803 --> 00:16:02,883
hal ini membuktikan jambatan darat
digunakan oleh manusia purba

236
00:16:02,963 --> 00:16:05,363
dan ada kemungkinan budaya lain Zaman Ais

237
00:16:05,443 --> 00:16:07,163
meninggalkan tanda di sini juga.

238
00:16:10,483 --> 00:16:16,203
Pada saya, bukti menunjukkan tamadun
lebih berusia di Malta mengejutkan

239
00:16:16,283 --> 00:16:18,683
dan bukan hanya berdasarkan beberapa gigi.

240
00:16:23,403 --> 00:16:27,243
Saya nak tunjukkan sesuatu
yang dilihat pada 25 tahun lalu

241
00:16:27,323 --> 00:16:29,123
semasa mula-mula melawat Malta

242
00:16:29,203 --> 00:16:33,443
yang terukir
di batuan dasar pulau itu sendiri.

243
00:16:36,083 --> 00:16:39,003
Fenomena ini didapati di seluruh pulau.

244
00:16:40,603 --> 00:16:45,403
Jejak beralur selari diukir
ke dalam batu kapur purba.

245
00:16:46,843 --> 00:16:49,843
Sepanjang hampir 35 kilometer,

246
00:16:51,083 --> 00:16:53,723
jejak ini bersilang
seperti landasan kereta api.

247
00:16:54,763 --> 00:16:57,603
Arkeologi arus perdana
mengganggap jejak ini

248
00:16:57,683 --> 00:17:00,963
berusia tak lebih daripada 2,600 tahun,

249
00:17:01,803 --> 00:17:04,003
tapi ia tak pernah dikaji sepenuhnya.

250
00:17:05,043 --> 00:17:08,123
Tiada kesan alatan yang jelas

251
00:17:08,203 --> 00:17:11,563
dan bukan juga terbentuk
kerana proses alam semula jadi.

252
00:17:12,443 --> 00:17:14,483
Sudah pastinya buatan manusia.

253
00:17:14,563 --> 00:17:17,483
Namun, fungsi sebenarnya masih kabur.

254
00:17:18,443 --> 00:17:22,443
Laluan ini dianggap sebagai
laluan pengangkutan purba.

255
00:17:22,523 --> 00:17:25,362
Sebab itulah namanya "cart ruts".

256
00:17:27,083 --> 00:17:29,003
Inilah yang menarik minat saya.

257
00:17:29,083 --> 00:17:31,763
Kesan laluan ini bukan hanya di tanah.

258
00:17:33,162 --> 00:17:35,803
Ada yang sampai ke laut.

259
00:17:37,523 --> 00:17:40,323
Ada dua jejak yang terlindung
oleh jalan moden

260
00:17:40,403 --> 00:17:44,363
tapi menghilang di kanan saya,
di sebalik air pelabuhan.

261
00:17:44,443 --> 00:17:46,723
Jelas dibuat sebelum ditenggelamkan laut.

262
00:17:50,363 --> 00:17:54,883
Saya menemui dan mengikuti
alur buatan manusia ini di bawah air,

263
00:17:54,963 --> 00:18:00,483
merakam satu kilometer di luar pesisir
dan pada kedalaman sehingga 25 meter.

264
00:18:03,083 --> 00:18:05,243
Orang yang membuatnya pasti bina

265
00:18:05,323 --> 00:18:08,363
semasa bahagian dasar laut itu
berada di atas air,

266
00:18:08,443 --> 00:18:12,643
lebih daripada 12,000 tahun lalu
semasa Zaman Ais terakhir.

267
00:18:14,243 --> 00:18:17,283
Hal ini membuatkan saya
tertanya-tanya prasejarah Malta lain

268
00:18:17,363 --> 00:18:19,163
yang tersembunyi di sebalik ombak.

269
00:18:19,243 --> 00:18:21,243
Berapa banyak lagi binaan manusia,

270
00:18:21,323 --> 00:18:24,683
mungkin gua megalitik
yang menunggu untuk ditemukan?

271
00:18:28,403 --> 00:18:31,363
Saya percaya kepintaran purba
lebih mendalam

272
00:18:31,443 --> 00:18:33,803
tertanam di kuil-kuil Malta

273
00:18:33,883 --> 00:18:37,403
kerana ia lebih rumit daripada rupanya.

274
00:18:39,723 --> 00:18:42,043
Di sebalik kanopi
melindungi daripada cuaca,

275
00:18:42,123 --> 00:18:47,043
terdapat kuil paling mengagumkan
di Malta iaitu Mnajdra.

276
00:18:51,123 --> 00:18:55,243
Pelindung moden dan futuristik ini
melindunginya daripada cahaya

277
00:18:55,323 --> 00:18:56,723
dan sayang sekali

278
00:18:57,603 --> 00:18:59,323
kerana siapa pun pembina Mnajdra,

279
00:18:59,403 --> 00:19:03,603
mereka memiliki kefahaman maju
dan luar biasa tentang alam semesta,

280
00:19:04,323 --> 00:19:07,163
fakta yang tak dibantah
oleh ahli arkeologi Malta.

281
00:19:08,843 --> 00:19:11,443
Kami tahu mereka memerhati
terbitnya matahari

282
00:19:11,523 --> 00:19:14,203
dan kedudukan bintang tertentu.

283
00:19:15,003 --> 00:19:17,643
Mereka aplikasikan
beberapa pemerhatian itu

284
00:19:17,723 --> 00:19:19,443
dalam seni bina.

285
00:19:24,363 --> 00:19:28,843
Pembina Mnajdra membentuk
cara pintar untuk mengesan bintang.

286
00:19:31,083 --> 00:19:32,643
Ketika ekuinoks bunga dan luruh,

287
00:19:32,723 --> 00:19:35,963
iaitu pada 21 Mac dan 21 September,

288
00:19:36,603 --> 00:19:41,883
sinaran matahari terbit
betul-betul membelah pintu masuk kuil,

289
00:19:41,963 --> 00:19:45,643
memenuhi ceruk yang paling dalam
di kuil dengan cahaya.

290
00:19:59,083 --> 00:20:01,843
Pada ketika ini, bahagian dalam kuil

291
00:20:01,923 --> 00:20:04,803
bercahaya dan secara ajaibnya
muncul berseri.

292
00:20:06,803 --> 00:20:08,243
Bukan setakat itu saja.

293
00:20:08,323 --> 00:20:10,963
Ketika matahari musim panas
dan solstis musim sejuk,

294
00:20:11,043 --> 00:20:13,483
hari terpanjang
dan terpendek dalam setahun,

295
00:20:13,563 --> 00:20:16,563
unjuran cahaya tersendiri yang berbeza

296
00:20:16,643 --> 00:20:19,363
dengan tepat menerangi sisi-sisi megalit,

297
00:20:19,443 --> 00:20:21,443
ke kiri dan kanan pintu.

298
00:20:23,883 --> 00:20:27,723
Fenomena ini tak unik
dalam pembinaan kuno.

299
00:20:27,803 --> 00:20:29,883
Malah, Piramid Besar Cholula…

300
00:20:29,963 --> 00:20:30,803
PIRAMID BESAR CHOHULA

301
00:20:30,883 --> 00:20:34,283
…dan piramid di bawahnya
menghadap matahari terbenam

302
00:20:34,363 --> 00:20:35,843
pada solstis musim panas.

303
00:20:36,643 --> 00:20:40,483
Tapak megalitik lain seluruh dunia
mempunyai penjajaran yang sama.

304
00:20:41,483 --> 00:20:42,683
Seperti Stonehedge

305
00:20:44,083 --> 00:20:45,803
atau Kuil Karnak di Mesir.

306
00:20:45,883 --> 00:20:47,363
KARNAK
MESIR

307
00:20:48,283 --> 00:20:52,083
Di Mnajdra, orang dahulu kala
mencipta struktur yang besar ini

308
00:20:52,163 --> 00:20:55,203
untuk meraikan penyatuan langit dan Bumi.

309
00:20:55,283 --> 00:20:58,443
Malah, Mnajdra dan kuil-kuil lain

310
00:20:58,523 --> 00:21:02,723
mungkin sebahagian daripada projek
astronomi purba yang lebih besar.

311
00:21:02,803 --> 00:21:05,883
Jika terbukti benar,

312
00:21:06,483 --> 00:21:10,243
akan menulis semula garis masa
yang diterima zaman prasejarah Malta.

313
00:21:12,163 --> 00:21:14,603
Penyelidik Belanda
dan pengarang, Lenie Reedijk,

314
00:21:14,683 --> 00:21:17,883
telah meneroka setiap kuil megalitik Malta

315
00:21:17,963 --> 00:21:20,803
dan membuat kajian teliti
tentang penjajaran kuil.

316
00:21:20,883 --> 00:21:22,683
Mengejutkan,

317
00:21:22,763 --> 00:21:27,403
tiada kuil Malta yang lain
sejajar dengan ekuinoks atau solstis.

318
00:21:28,683 --> 00:21:33,243
Namun, tiada sebarang
ciri geografi tertentu di kawasan mereka.

319
00:21:34,083 --> 00:21:37,803
Malah, tiada satu pun daripadanya
menghadap arah yang sama.

320
00:21:39,083 --> 00:21:41,203
Tiada kuil dengan orientasi sama.

321
00:21:41,283 --> 00:21:44,923
- Hal itu sendiri agak luar biasa.
- Memang menarik.

322
00:21:45,003 --> 00:21:46,323
PENULIS SIRIUS:
BINTANG KUIL MALTESE

323
00:21:46,403 --> 00:21:48,603
Anda menjangkakan dalam budaya kuil,

324
00:21:48,683 --> 00:21:51,883
gereja dan masjid contohnya,
ada pilihan tertentu.

325
00:21:53,763 --> 00:21:58,123
Mengapa Mnajdra satu-satunya kuil
berorientasikan solstis?

326
00:21:59,083 --> 00:22:03,323
Adakah kuil Malta yang lain turut dibina
menyasarkan sesuatu di langit?

327
00:22:04,963 --> 00:22:06,363
Jika benar, apa?

328
00:22:09,723 --> 00:22:12,003
Anda perlu mencari asasnya.

329
00:22:12,763 --> 00:22:17,163
Anda perlu tahu
serba sedikit arkeoastronomi.

330
00:22:18,083 --> 00:22:20,603
Maksudnya astronomi orang dahulu kala.

331
00:22:20,683 --> 00:22:26,283
Ada pergerakan yang menarik
dan kurang diketahui di langit

332
00:22:26,363 --> 00:22:29,683
dengan nama liukan.

333
00:22:34,123 --> 00:22:38,923
Bertentangan dengan tanggapan kita,
Bumi bukanlah sfera yang sempurna.

334
00:22:39,003 --> 00:22:41,523
Bentuknya membonjol sedikit
di khatulistiwa.

335
00:22:42,083 --> 00:22:43,323
Hasilnya?

336
00:22:43,403 --> 00:22:46,443
Oleh kerana tarikan graviti
matahari dan bulan,

337
00:22:46,523 --> 00:22:50,723
Bumi bergoyang sedikit
semasa berputar pada paksinya.

338
00:22:50,803 --> 00:22:54,763
Liukan ini mengubah pandangan
ke langit malam kita bertahun-tahun,

339
00:22:54,843 --> 00:22:59,843
membuat buruj jauh kelihatan
mengubah kedudukan secara sistematik.

340
00:22:59,923 --> 00:23:04,123
Seluruh langit
membuat pergerakan kecil ini.

341
00:23:04,203 --> 00:23:08,003
Hanya perbezaan satu darjah

342
00:23:08,083 --> 00:23:14,803
pada kedudukan terbit atau terbenam
mana-mana bintang dalam 72 tahun.

343
00:23:15,883 --> 00:23:20,363
Jika anda membina kuil ini
untuk menunjuk pada satu bintang khusus,

344
00:23:20,443 --> 00:23:21,803
setelah berabad lamanya,

345
00:23:21,883 --> 00:23:26,203
penjajaran kuil akan berubah,
seperti yang dilihat di Malta.

346
00:23:29,483 --> 00:23:30,803
Namun, ada satu masalah.

347
00:23:30,883 --> 00:23:32,403
Garis masa rasmi…

348
00:23:32,483 --> 00:23:33,323
3,600 SM

349
00:23:33,403 --> 00:23:37,323
…mengatakan semua kuil Malta
dibina sekitar 5,600

350
00:23:37,403 --> 00:23:39,523
hingga 4,500 tahun yang lalu.

351
00:23:39,603 --> 00:23:40,443
2,500 SM

352
00:23:40,523 --> 00:23:42,763
Melihat kedudukan bintang paling terang

353
00:23:42,843 --> 00:23:45,523
yang kelihatan di langit ketika itu,

354
00:23:45,603 --> 00:23:47,843
tiada kemungkinan sama sekali.

355
00:23:48,603 --> 00:23:51,123
Ada rasa tak senang

356
00:23:51,203 --> 00:23:56,483
untuk mempertimbangkan apa-apa
di luar teori konvensional.

357
00:23:56,563 --> 00:23:58,283
Kembali ke zaman sebelum kuil

358
00:23:58,363 --> 00:24:00,683
- dikatakan telah dibina.
- Betul.

359
00:24:03,483 --> 00:24:05,243
Melalui perisian canggih

360
00:24:05,323 --> 00:24:08,523
yang mengesan pergerakan bintang
selama ribuan tahun,

361
00:24:09,483 --> 00:24:12,923
Lenie berjaya memutar semula
langit malam bagaikan jam,

362
00:24:14,083 --> 00:24:18,163
mencari sebutir bintang tunggal
yang kelihatan dan selari dengan kuil.

363
00:24:19,763 --> 00:24:23,403
Bukan pada rangka masa
kuil itu dikatakan dibina,

364
00:24:24,123 --> 00:24:26,363
tapi pada sebarang titik masa lalu.

365
00:24:27,683 --> 00:24:32,963
Saya terus memeriksa
dan tiba-tiba, ia muncul.

366
00:24:34,043 --> 00:24:36,963
Kuil tersebut berorientasikan
kepada sebutir bintang.

367
00:24:38,683 --> 00:24:43,403
Bintang Sirius yang sering
dipanggil sebagai Dog Star.

368
00:24:45,643 --> 00:24:49,563
Bintang ini melepasi
laluan masa pada satu ketika.

369
00:24:49,643 --> 00:24:53,243
Pada semua kuil, setiap satu daripadanya.

370
00:24:57,843 --> 00:25:00,803
Sirius sememangnya
bintang yang luar biasa.

371
00:25:00,883 --> 00:25:03,123
Sirius bintang paling terang di langit.

372
00:25:03,203 --> 00:25:07,043
Paling terang setakat ini.
Dua kali ganda lebih terang.

373
00:25:09,123 --> 00:25:10,843
Teori Lenie boleh menjelaskan

374
00:25:10,923 --> 00:25:14,283
sebab pengkaji langit awal
membina begitu banyak kuil.

375
00:25:15,523 --> 00:25:18,363
Ketika kedudukan Sirius
berubah mengikut masa,

376
00:25:18,443 --> 00:25:21,083
ia tak kelihatan daripada setiap kuil,

377
00:25:21,163 --> 00:25:26,083
membuatkan jurubina membina kuil baharu
dengan orientasi sedikit berbeza.

378
00:25:28,043 --> 00:25:33,123
Disebabkan liukan, Sirius tak lagi dilihat
di Malta selama ribuan tahun,

379
00:25:33,203 --> 00:25:36,923
sehinggalah pergerakan Bumi
membuatkannya dilihat semula

380
00:25:37,003 --> 00:25:39,043
sekitar 11,000 tahun lalu.

381
00:25:39,723 --> 00:25:42,883
Kuil yang sejajar
dengan kemunculan hebat itu

382
00:25:42,963 --> 00:25:46,603
setelah sekian lama ialah kuil ringkas
dinamakan Hagar Qim North.

383
00:25:46,683 --> 00:25:47,683
HAGAR QIM UTARA

384
00:25:47,763 --> 00:25:50,723
Kuil ini juga antara yang paling kecil.

385
00:25:50,803 --> 00:25:52,243
Dibina dengan kecil

386
00:25:52,323 --> 00:25:54,803
- dan setelah abad berlalu…
- Ya.

387
00:25:54,883 --> 00:25:58,123
…akhirnya menjadi kuil
yang terbesar antara semua.

388
00:25:58,203 --> 00:25:59,443
Boleh dikatakan katederal

389
00:26:00,643 --> 00:26:02,163
ialah Ġgantija.

390
00:26:04,283 --> 00:26:05,723
Jika Lenie betul,

391
00:26:06,403 --> 00:26:10,363
maknanya projek megalitik Mata
bermula pada ribuan tahun lalu

392
00:26:10,443 --> 00:26:13,163
sebelum petani Zaman Batu
dari Sicily tiba…

393
00:26:13,243 --> 00:26:14,083
5,900 SM

394
00:26:15,883 --> 00:26:17,923
9,000 SEBELUM MASIHI

395
00:26:18,003 --> 00:26:22,323
…dan ia merupakan hasil budaya
dengan ilmu maju astronomi

396
00:26:23,843 --> 00:26:26,203
serta kemahiran seni bina lanjutan.

397
00:26:31,723 --> 00:26:34,563
Sebab mengapa Sirius dihormati begini…

398
00:26:37,123 --> 00:26:38,443
mungkin hanya kerana

399
00:26:38,523 --> 00:26:41,603
Sirius bintang paling terang
di langit waktu itu.

400
00:26:42,843 --> 00:26:44,843
Namun, mungkin ada lebih lagi.

401
00:26:46,363 --> 00:26:49,283
Bintang Sirius turut memainkan
peranan besar

402
00:26:49,363 --> 00:26:52,163
dalam legenda
satu lagi budaya kuno yang hebat,

403
00:26:52,803 --> 00:26:54,243
Mesir purba

404
00:26:54,323 --> 00:26:58,963
yang dikaitkan dengan bah tahunan
di Sungai Nil dan tahun baharu

405
00:26:59,923 --> 00:27:02,923
juga sebagai simbol
dewi hebat mereka, Isis.

406
00:27:05,163 --> 00:27:07,123
Bukan itu saja hubung kait menarik

407
00:27:07,203 --> 00:27:09,163
antara zaman purba Mesir dan Malta.

408
00:27:10,963 --> 00:27:15,923
Bot pancing Malta dihias
dengan simbol tradisi…

409
00:27:18,123 --> 00:27:20,043
yang dipinjam daripada mitos Mesir…

410
00:27:22,763 --> 00:27:24,163
Mata Horus.

411
00:27:26,203 --> 00:27:30,523
Nelayan percaya ia memberi mereka
kesihatan yang baik, kemakmuran

412
00:27:30,603 --> 00:27:32,443
dan lebih-lebih lagi, perlindungan.

413
00:27:34,283 --> 00:27:36,523
Simbol yang sama

414
00:27:36,603 --> 00:27:39,363
memainkan peranan
yang serupa di Mesir purba.

415
00:27:41,083 --> 00:27:46,603
Menarik sekali, tradisi ini menghubungkan
Malta dengan mitos terkenal di Mesir,

416
00:27:47,403 --> 00:27:50,283
kisah ibu bapa kepada Dewa Horus…

417
00:27:50,363 --> 00:27:52,203
Osiris dan Isis.

418
00:27:56,083 --> 00:28:00,363
Pada zaman dahulu,
Dewa Osiris yang bijaksana turun ke Mesir

419
00:28:00,443 --> 00:28:03,243
untuk memerintah bersama saudaranya Isis,

420
00:28:03,323 --> 00:28:06,323
tapi rakyat tak bertamadun
dan mengingkari undang-undang.

421
00:28:07,603 --> 00:28:09,723
Maka Osiris membawakan budaya,

422
00:28:09,803 --> 00:28:13,243
mewujudkan kedaulatan undang-undang
dan ajar mereka bertani.

423
00:28:14,963 --> 00:28:18,963
Dia tinggalkan Isis untuk memerintah Mesir
semasa mengembara di Bumi,

424
00:28:19,043 --> 00:28:22,043
mengajar orang negara lain
kemahiran yang sama.

425
00:28:25,203 --> 00:28:28,123
Mitos tentang wira yang mengembara
dan bertamadun ini

426
00:28:28,203 --> 00:28:30,603
dapat saya fahami semasa turut mengembara.

427
00:28:31,803 --> 00:28:36,523
Kisah Osiris serupa
dengan kisah Quetzalcoatl di Mexico,

428
00:28:36,603 --> 00:28:39,123
wira tamadun berbeza lain
daripada kisah purba.

429
00:28:40,403 --> 00:28:44,483
Guru yang bijaksana tiba
selepas bencana yang besar,

430
00:28:44,563 --> 00:28:46,723
berkongsi anugerah tamadun,

431
00:28:46,803 --> 00:28:49,883
mengajar manusia membina menggunakan batu,

432
00:28:50,683 --> 00:28:54,123
membawakan agrikultur dan ilmu bintang.

433
00:28:56,083 --> 00:29:01,963
Adakah mungkin mitos begitu serupa
dalam banyak budaya berbeza

434
00:29:02,043 --> 00:29:05,403
dapat dijejak pada satu sumber tunggal?

435
00:29:07,363 --> 00:29:11,003
Jika orang berjubah
dan berjanggut ini dari timur,

436
00:29:11,083 --> 00:29:13,483
menuju Amerika, Mediterranean,

437
00:29:13,563 --> 00:29:15,803
berasal dari budaya purba yang sama,

438
00:29:16,603 --> 00:29:19,683
bermakna semasa nenek moyang
pemburu-pengumpul lalu

439
00:29:19,763 --> 00:29:21,563
sedang terselamat dari Zaman Ais,

440
00:29:22,283 --> 00:29:24,803
ada seseorang mengelilingi dunia

441
00:29:26,603 --> 00:29:29,283
sambil menyebarkan kemahiran yang maju.

442
00:29:30,563 --> 00:29:33,723
Saya percaya ada buktinya di pulau lain,

443
00:29:34,363 --> 00:29:38,683
seperti Malta yang hampir tenggelam
pada penghujung Zaman Ais terakhir,

444
00:29:39,523 --> 00:29:43,243
jauh di lautan nan biru di Carribean.

445
00:29:46,003 --> 00:29:51,523
Jika tamadun yang maju itu
ditelan laut 11,600 tahun dahulu,

446
00:29:51,603 --> 00:29:56,563
maka mungkin bukti kewujudannya
masih boleh ditemui di bawah air.

447
00:29:57,643 --> 00:29:59,723
Mari bincangkan tentang Atlantis.

448
00:30:26,683 --> 00:30:31,683
Terjemahan sari kata oleh NH Azizan