1 00:00:06,043 --> 00:00:08,963 EEN NETFLIX-SERIE 2 00:00:14,163 --> 00:00:15,803 Een van mijn problemen… 3 00:00:15,883 --> 00:00:19,523 …met de algemene kijk op de ontwikkeling van beschaving… 4 00:00:19,603 --> 00:00:25,163 …is het idee dat onze eigen beschaving in de 21e eeuw… 5 00:00:25,243 --> 00:00:27,963 …het hoogtepunt is van onze verworvenheden. 6 00:00:33,563 --> 00:00:36,923 Dat maakt ons erg arrogant, erg zelfingenomen. 7 00:00:38,243 --> 00:00:43,243 We kijken terug op het verleden alsof onze voorouders eenvoudiger waren… 8 00:00:43,323 --> 00:00:45,963 …en minder kennis en vaardigheden bezaten. 9 00:00:49,163 --> 00:00:53,763 Het is niet een rechtlijnige, evolutionaire vooruitgang geweest… 10 00:00:53,843 --> 00:00:58,203 …van de primitieve holbewoners tot anatomisch moderne mensen. 11 00:00:58,283 --> 00:01:00,363 Zo is het niet gegaan. 12 00:01:05,883 --> 00:01:08,243 In de geschiedenis van beschavingen… 13 00:01:08,323 --> 00:01:13,363 …zijn er misschien ups en downs geweest. Beschavingen gingen vooruit en achteruit… 14 00:01:13,443 --> 00:01:17,683 …en het is mogelijk dat we hele beschavingen hebben verloren. 15 00:01:17,763 --> 00:01:22,203 Dat is eerder gebeurd, hier in de Middellandse Zee op Malta. 16 00:01:43,243 --> 00:01:47,603 Malta, deze schitterende archipel in de Middellandse Zee… 17 00:01:47,683 --> 00:01:49,163 …fascineert me al lang. 18 00:01:51,643 --> 00:01:56,563 Omdat ik vermoed dat bijna alles wat archeologen ons erover vertellen… 19 00:01:57,283 --> 00:01:58,283 …fout is. 20 00:02:00,363 --> 00:02:03,723 En omdat de waarheid, als die uit mag komen… 21 00:02:03,803 --> 00:02:08,603 …cruciaal bewijs kan bieden bij het zoeken naar een verloren, antieke beschaving. 22 00:02:11,203 --> 00:02:15,163 Malta's twee hoofdeilanden zijn slechts een vlek op de Middellandse Zee. 23 00:02:16,082 --> 00:02:19,723 Strategisch gelegen tussen Europa, Afrika en het Midden-Oosten… 24 00:02:19,803 --> 00:02:24,123 …heeft het eeuwenlang veel invloed op de beschaving gehad. 25 00:02:28,163 --> 00:02:30,723 Volgens Malta's officiële tijdlijn… 26 00:02:31,923 --> 00:02:32,803 2000 NA CHR. 27 00:02:32,883 --> 00:02:36,003 …kwamen de eerste mensen hier ongeveer 7900 jaar geleden. 28 00:02:36,963 --> 00:02:37,923 5900 V. CHR. 29 00:02:38,003 --> 00:02:40,003 Het waren eenvoudige boeren… 30 00:02:40,083 --> 00:02:42,963 …die de zee vanuit Italië op houten vlotten overstaken. 31 00:02:43,043 --> 00:02:45,123 Ze kwamen waarschijnlijk uit Sicilië… 32 00:02:45,563 --> 00:02:49,643 …en ze namen de eerste gedomesticeerde dieren… 33 00:02:49,723 --> 00:02:51,523 …en gewassen met zich mee. 34 00:02:55,883 --> 00:03:00,083 Eenmaal gesetteld, ontwikkelden ze hun eigen beschaving. 35 00:03:01,843 --> 00:03:05,963 Volgens de officiële tijdlijn werden ze rond 5600 jaar geleden… 36 00:03:06,683 --> 00:03:07,563 3600 V. CHR. 37 00:03:07,643 --> 00:03:10,723 …op een ochtend wakker en bouwden ze dit. 38 00:03:18,643 --> 00:03:20,123 Het heet Ggantija… 39 00:03:21,283 --> 00:03:24,563 …en het is een reusachtig, megalithisch bouwwerk. 40 00:03:27,963 --> 00:03:29,723 Decennialang werd het gezien… 41 00:03:29,803 --> 00:03:33,643 …als het oudste, vrijstaande, monumentale bouwwerk op aarde. 42 00:03:38,523 --> 00:03:43,483 Terwijl ik in Ggantija rondloop, voel ik me klein worden. 43 00:03:43,563 --> 00:03:46,803 Een dwerg in het werk van reuzen. 44 00:03:49,683 --> 00:03:51,283 Voor de bouw van deze muren… 45 00:03:51,363 --> 00:03:54,243 …moesten honderden enorme megalieten opgetild worden. 46 00:03:56,603 --> 00:03:58,723 Sommige van wel 50 ton. 47 00:04:02,163 --> 00:04:03,603 En wat we vandaag zien… 48 00:04:03,683 --> 00:04:06,643 …is slechts de helft van de oorspronkelijke hoogte. 49 00:04:14,843 --> 00:04:18,083 Op zijn hoogtepunt was Ggantija echt gigantisch. 50 00:04:19,963 --> 00:04:21,763 Een huis van drie verdiepingen. 51 00:04:24,163 --> 00:04:28,763 De buitenste muren waren uit enorme, op elkaar gestapelde stenen gebouwd. 52 00:04:32,803 --> 00:04:36,763 Twee met elkaar verbonden tempels met ovale kamers… 53 00:04:38,283 --> 00:04:39,963 …en rood geverfde muren. 54 00:04:41,643 --> 00:04:42,923 En een serie altaren… 55 00:04:43,003 --> 00:04:45,843 …waar verkoolde resten van dierenbotten gevonden zijn… 56 00:04:46,563 --> 00:04:49,243 …wat op rituele offers of feestmalen wijst. 57 00:04:53,323 --> 00:04:57,403 Er zijn geen geschreven bronnen die ons vertellen wanneer het is gebouwd… 58 00:04:57,483 --> 00:04:59,603 …en geen betrouwbare koolstofdata. 59 00:05:04,803 --> 00:05:07,523 Dus hoe oud is deze enorme tempel eigenlijk? 60 00:05:09,483 --> 00:05:11,923 Levert hij bewijs voor de verloren beschaving… 61 00:05:12,003 --> 00:05:13,603 …die volgens mij bloeide… 62 00:05:13,683 --> 00:05:17,643 …lang voor andere beschavingen zouden zijn begonnen? 63 00:05:22,883 --> 00:05:28,763 De enige reden waarom archeologen zeggen dat Ggantija 5600 jaar geleden is gebouwd… 64 00:05:28,843 --> 00:05:31,443 …is dat sommige voorwerpen uit het gebied… 65 00:05:31,523 --> 00:05:35,323 …overeenkomen met die op eenvoudigere plekken uit die periode… 66 00:05:36,923 --> 00:05:40,483 …maar dat betekent niet dat het bouwwerk die leeftijd heeft. 67 00:05:41,043 --> 00:05:44,323 De voorwerpen kunnen er best later zijn achtergelaten. 68 00:05:45,283 --> 00:05:49,083 Het punt is dat niets van de prehistorie van Malta klopt. 69 00:05:50,883 --> 00:05:52,283 Denk er eens over na. 70 00:05:52,363 --> 00:05:55,123 Kunnen die boeren, die volgens archeologen… 71 00:05:55,203 --> 00:05:57,523 …nooit meer hebben gebouwd dan een schuur… 72 00:05:58,123 --> 00:06:00,283 …dit echt allemaal gemaakt hebben? 73 00:06:02,843 --> 00:06:04,883 Als je naar zo'n bouwwerk kijkt… 74 00:06:04,963 --> 00:06:09,843 …zou je verwachten bewijs te zien van de aanloop tot de vaardigheden… 75 00:06:09,923 --> 00:06:11,843 …die voor de bouw vereist zijn. 76 00:06:12,643 --> 00:06:17,283 Een beschaving weet niet zomaar hoe je 20 of 30 ton megalieten verplaatst. 77 00:06:17,363 --> 00:06:18,923 Dat moeten ze leren. 78 00:06:19,003 --> 00:06:21,683 Ik zie geen bewijs van de ontwikkeling daarvan. 79 00:06:23,003 --> 00:06:24,243 En nog iets. 80 00:06:24,763 --> 00:06:28,123 Ggantija is niet de enige megalithische tempel op Malta. 81 00:06:29,843 --> 00:06:32,003 Op Malta's beide hoofdeilanden… 82 00:06:32,083 --> 00:06:36,003 …hebben archeologen 19 van zulke oude bouwwerken gevonden… 83 00:06:37,123 --> 00:06:40,283 …allemaal op een landmassa half zo groot als Chicago… 84 00:06:41,083 --> 00:06:45,403 …waarvan de oudste Ggantija zelf schijnt te zijn. 85 00:06:47,723 --> 00:06:52,123 Voor zulke kleine eilanden zijn dat veel tempels… 86 00:06:52,203 --> 00:06:54,203 …wat veel mankracht vereist. 87 00:06:54,283 --> 00:06:55,243 Te veel. 88 00:06:56,603 --> 00:07:01,403 Dat dwingt me tot de vraag wie Ggantija echt heeft gebouwd en wanneer. 89 00:07:01,483 --> 00:07:05,443 Is het logisch dat die mensen met een zeer eenvoudige beschaving… 90 00:07:06,523 --> 00:07:10,283 …verantwoordelijk waren voor de bouw van het grootste, prachtigste… 91 00:07:10,363 --> 00:07:12,683 …meest complexe bouwwerk op Malta? 92 00:07:18,203 --> 00:07:23,003 Ik denk dat de waarheid ingewikkelder en veel verbijsterender is. 93 00:07:27,603 --> 00:07:30,083 We hebben in Indonesië… 94 00:07:30,723 --> 00:07:36,483 …en Mexico al gezien dat mythen en legendes ons iets belangrijks leren. 95 00:07:37,243 --> 00:07:40,563 Die verhalen, die generatieslang worden doorgegeven… 96 00:07:40,643 --> 00:07:43,203 …mogen niet genegeerd worden door archeologen. 97 00:07:44,843 --> 00:07:47,683 En als we kijken naar de oude folklore van Malta… 98 00:07:47,763 --> 00:07:49,363 …vertelt die een verhaal… 99 00:07:49,443 --> 00:07:52,363 …over wie Ggantija echt heeft gebouwd. 100 00:08:02,243 --> 00:08:07,523 Er is een interessante, oude legende over een reuzin met de naam Sansuna. 101 00:08:11,563 --> 00:08:13,083 Men vertelt dat de reuzin… 102 00:08:13,163 --> 00:08:15,763 …gemeenschap had met een van de mannen hier… 103 00:08:17,163 --> 00:08:19,243 …en een hybride kind baarde. 104 00:08:21,243 --> 00:08:23,523 Daarna, om het evenement te vieren… 105 00:08:24,283 --> 00:08:27,523 …bouwde ze deze enorme tempel in één dag en nacht… 106 00:08:28,643 --> 00:08:30,843 …met het kind op haar schouder. 107 00:08:33,523 --> 00:08:36,963 Deze legende fascineert me en het kan gewoon een legende zijn. 108 00:08:37,962 --> 00:08:41,563 Ik geloof zeker niet dat er echt reuzen op aarde rondliepen. 109 00:08:42,842 --> 00:08:45,323 Maar wat als ze een mens is… 110 00:08:45,403 --> 00:08:48,483 …met enorme en ongelofelijke vaardigheden… 111 00:08:48,563 --> 00:08:50,763 …waarmee ze zo'n tempel heeft gebouwd? 112 00:08:51,843 --> 00:08:55,043 Deze legende lijkt eng veel op het verhaal… 113 00:08:55,123 --> 00:08:59,603 …van de zogenaamde reuzen die in Mexico de Grote Piramide van Cholula bouwden… 114 00:09:00,363 --> 00:09:03,483 …een verhaal verbonden aan een grote overstroming. 115 00:09:08,363 --> 00:09:10,763 Kunnen deze legendes van enorme bouwers… 116 00:09:10,843 --> 00:09:15,803 …herinneringen bevatten aan een andere, geavanceerdere en oudere beschaving? 117 00:09:16,603 --> 00:09:19,963 Wat als de tijdlijn van Malta's prehistorie fout is? 118 00:09:22,763 --> 00:09:25,803 Toen die boeren per vlot vanuit Sicilië kwamen… 119 00:09:25,883 --> 00:09:28,483 …wat als Ggantija en de andere tempels… 120 00:09:28,563 --> 00:09:30,243 …daar al waren? 121 00:09:30,323 --> 00:09:34,283 Wat als deze ongelofelijke bouwwerken door iemand anders waren gemaakt? 122 00:09:36,763 --> 00:09:41,123 Een veel geavanceerder volk dat veel eerder op Malta was gekomen. 123 00:09:43,003 --> 00:09:44,283 Het is mogelijk… 124 00:09:47,563 --> 00:09:48,603 …en waarschijnlijk. 125 00:09:51,483 --> 00:09:53,443 En ze kwamen vast niet per boot. 126 00:09:54,283 --> 00:09:56,163 Ik denk dat ze te voet kwamen. 127 00:09:59,883 --> 00:10:02,923 Malta was namelijk niet altijd een eiland. 128 00:10:03,883 --> 00:10:05,883 Op het hoogtepunt van de IJstijd… 129 00:10:05,963 --> 00:10:09,723 …was het niveau van de oceanen ongeveer 120 meter… 130 00:10:09,803 --> 00:10:12,603 …wat veel lager is dan nu. 131 00:10:14,643 --> 00:10:17,563 En de eilanden van Malta waren heuvels… 132 00:10:17,643 --> 00:10:21,403 …deel van een grote landmassa van Malta… 133 00:10:21,483 --> 00:10:23,363 …tot het huidige Sicilië… 134 00:10:23,443 --> 00:10:26,443 …en tot de zuidelijke punt van Italië en Europa. 135 00:10:29,243 --> 00:10:31,723 Europa was toen geen fijne plek om te wonen. 136 00:10:32,523 --> 00:10:35,763 Koud, droog en onherbergzaam. 137 00:10:37,163 --> 00:10:41,043 We weten dat dieren in de IJstijd over die oude landbrug trokken… 138 00:10:41,123 --> 00:10:46,083 …naar de warmere, rijkere landen van Malta en daar floreerden. 139 00:10:48,523 --> 00:10:50,483 Zouden mensen ze niet gevolgd hebben? 140 00:10:55,883 --> 00:10:59,963 Archeologen hebben uit die tijd sporen van mensen op Sicilië gevonden. 141 00:11:00,043 --> 00:11:02,643 12.000 V. CHR. 142 00:11:02,723 --> 00:11:06,043 Waarom zou hun migratie daar gestopt zijn? 143 00:11:07,203 --> 00:11:10,683 Voor mij verdwijnt het mysterie van de plotselinge verschijning… 144 00:11:10,763 --> 00:11:13,843 …van de Maltese tempels 5000 of 6000 jaar geleden… 145 00:11:13,923 --> 00:11:15,843 …als we accepteren… 146 00:11:15,923 --> 00:11:18,443 …dat er lang daarvoor een tijd was… 147 00:11:18,523 --> 00:11:21,163 …tijdens de IJstijd, waarin Malta… 148 00:11:21,243 --> 00:11:22,923 …bij het vasteland hoorde. 149 00:11:25,123 --> 00:11:28,123 Het probleem is dat archeologen beweren… 150 00:11:28,203 --> 00:11:32,043 …dat er geen bewijs is van mensen op Malta… 151 00:11:32,123 --> 00:11:33,683 …van zo lang geleden. 152 00:11:33,763 --> 00:11:35,603 Maar dat is niet helemaal waar. 153 00:11:36,883 --> 00:11:39,323 En het bewijs ligt in deze grot. 154 00:11:43,443 --> 00:11:44,483 Dit is Ghar Dalam… 155 00:11:45,323 --> 00:11:48,283 …vlak bij de zuidoostkust van Malta's hoofdeiland. 156 00:11:50,763 --> 00:11:53,323 Een geologische tijdmachine… 157 00:11:53,403 --> 00:11:56,443 …die ons een glimp terug biedt op Malta's prehistorie. 158 00:12:00,483 --> 00:12:04,603 Hier heeft een serie overstromingen dierenbotten en fossielen achtergelaten… 159 00:12:04,683 --> 00:12:06,683 …van duizenden jaren geleden. 160 00:12:12,763 --> 00:12:14,443 Dr. Anton Mifsud… 161 00:12:14,523 --> 00:12:17,363 …voorzitter van de Prehistorische Vereniging van Malta… 162 00:12:17,443 --> 00:12:19,683 …bestudeert deze plek al decennialang. 163 00:12:19,763 --> 00:12:20,963 Hij is heel groot. 164 00:12:21,043 --> 00:12:25,163 Zijn onafhankelijke vondsten hier hebben veel controversie veroorzaakt. 165 00:12:27,123 --> 00:12:29,563 De Ghar Dalam-grot is een verslag in steen… 166 00:12:29,643 --> 00:12:31,083 …van Malta's prehistorie… 167 00:12:31,163 --> 00:12:35,603 …en ik begrijp dat deze stalagmiet heel belangrijk is in jouw werk. 168 00:12:35,683 --> 00:12:39,483 Dat stuk waar het lichtbruin… 169 00:12:39,563 --> 00:12:41,203 Dat is de cultuurlaag. -Oké. 170 00:12:41,283 --> 00:12:42,603 Er woonden hier mensen. 171 00:12:42,683 --> 00:12:43,523 GETEMDE DIEREN - AARDEWERK 172 00:12:43,603 --> 00:12:46,843 Ja. De afgelopen 8000 jaar. -Inderdaad. 173 00:12:46,923 --> 00:12:52,123 En hieronder is iets wat we een pleistocene afzetting noemen. 174 00:12:52,203 --> 00:12:54,003 Onder die afzetting… 175 00:12:54,083 --> 00:12:56,123 …komen we in een zone uit de IJstijd… 176 00:12:56,203 --> 00:12:58,523 …met de resten van dieren daaruit… 177 00:12:58,603 --> 00:13:00,523 …maar dat noemen ze geen cultuurlaag… 178 00:13:00,603 --> 00:13:03,123 …omdat er geen mensen zouden zijn geweest. 179 00:13:03,203 --> 00:13:04,283 Precies. 180 00:13:05,043 --> 00:13:10,283 Alles wat zo diep gevonden wordt, is zeker 11.600 jaar oud. 181 00:13:10,363 --> 00:13:13,283 Als de officiële geschiedenis van Malta juist is… 182 00:13:13,363 --> 00:13:17,163 …zouden hier geen menselijke resten zijn opgegraven. 183 00:13:19,523 --> 00:13:23,763 Maar ruim een eeuw geleden vonden archeologen toch iets. 184 00:13:25,203 --> 00:13:27,003 Iets wat niemand verwacht had. 185 00:13:28,923 --> 00:13:34,923 In 1917 vonden twee Maltese gravers twee speciale tanden. 186 00:13:35,003 --> 00:13:35,843 Juist. 187 00:13:37,203 --> 00:13:40,443 Ze hadden een fossielkleur. Geen wortels. 188 00:13:40,523 --> 00:13:43,043 De wortels waren door de tand geabsorbeerd. 189 00:13:43,123 --> 00:13:46,043 Zijn dit klassieke tanden van Neanderthalers? 190 00:13:46,123 --> 00:13:48,043 En waar zijn ze precies gevonden? 191 00:13:48,123 --> 00:13:51,123 Hier, onder de stalagmieten. 192 00:13:51,203 --> 00:13:53,203 Precies onder de stalagmiet. -Precies. 193 00:13:53,283 --> 00:13:54,683 Deskundigen ter plekke… 194 00:13:54,763 --> 00:13:56,803 …waren zeker van bewijs… 195 00:13:56,883 --> 00:13:59,403 …dat de geschiedenis zou veranderen. 196 00:14:03,523 --> 00:14:04,563 Hier was bewijs… 197 00:14:04,883 --> 00:14:08,403 …dat Neanderthalers echt over de landbrug waren gelopen. 198 00:14:09,843 --> 00:14:15,163 Maar soms graven archeologen dingen op die anderen willen verbergen. 199 00:14:16,243 --> 00:14:21,843 In 1952 werden er tests uitgevoerd met relatieve datering. 200 00:14:21,923 --> 00:14:24,003 Wat waren de uitslagen daarvan? 201 00:14:24,083 --> 00:14:26,243 De uitslagen werden niet gepubliceerd. 202 00:14:27,363 --> 00:14:30,483 Om een of andere reden werden ze niet bekendgemaakt. 203 00:14:31,443 --> 00:14:34,643 We weten wel dat in de jaren daarna… 204 00:14:34,723 --> 00:14:38,123 …de echtheid van de tanden officieel ontkend werd. 205 00:14:39,403 --> 00:14:42,443 En nog steeds blijven de geschiedenisboeken volhouden… 206 00:14:42,523 --> 00:14:47,963 …dat er voor 7900 jaar geleden geen mensen op Malta waren. 207 00:14:48,523 --> 00:14:52,763 Waarom is de archeologie zo gekant tegen het idee van vroegere mensen? 208 00:14:57,403 --> 00:15:00,803 Een paradigma veranderen is niet makkelijk. 209 00:15:00,883 --> 00:15:02,603 Als een bepaald idee… 210 00:15:02,683 --> 00:15:06,523 …algemeen geaccepteerd is door deskundigen op een bepaald gebied… 211 00:15:06,603 --> 00:15:08,603 …laten ze dat niet graag los. 212 00:15:08,683 --> 00:15:11,763 Ze raken er echt aan gehecht… 213 00:15:11,843 --> 00:15:13,243 …en een aanval daarop… 214 00:15:13,323 --> 00:15:15,923 …wordt een aanval op hen, dus verdedigen ze het. 215 00:15:18,083 --> 00:15:20,283 Nieuwsgierig om zelf onderzoek te doen… 216 00:15:20,363 --> 00:15:26,283 …betaalde dr. Mifsud in 2016 zijn eigen geavanceerde analyse van de tanden. 217 00:15:27,323 --> 00:15:29,763 Ze zijn onderzocht door drie uitstekende… 218 00:15:29,843 --> 00:15:31,563 …fysische antropologen… 219 00:15:31,643 --> 00:15:33,643 …en het waren Neanderthaler-tanden. 220 00:15:33,723 --> 00:15:34,643 Juist. 221 00:15:35,203 --> 00:15:38,683 Dit is bewijs van menselijke activiteit tijdens de IJstijd. 222 00:15:41,243 --> 00:15:43,523 Wat verandert dit aan Malta's geschiedenis? 223 00:15:44,283 --> 00:15:48,003 Het zet alle data veel verder terug. 224 00:15:49,043 --> 00:15:51,243 Er moet een nieuw hoofdstuk komen. 225 00:15:55,323 --> 00:15:58,723 Als onze neven, de Neanderthalers, op Malta waren gekomen… 226 00:15:58,803 --> 00:16:02,883 …bewijst dat dat de landbrug door mensen uit de oudheid werd gebruikt… 227 00:16:02,963 --> 00:16:05,363 …en er mogelijk nog een IJstijdbeschaving… 228 00:16:05,443 --> 00:16:07,163 …haar sporen hier achterliet. 229 00:16:10,483 --> 00:16:16,203 Voor mij is het bewijs voor een oudere beschaving op Malta waarschijnlijk… 230 00:16:16,283 --> 00:16:18,683 …en niet alleen vanwege een paar tanden. 231 00:16:23,403 --> 00:16:27,243 Ik wil je iets laten zien wat ik een kwarteeuw geleden zag… 232 00:16:27,323 --> 00:16:29,123 …bij mijn eerste bezoek aan Malta… 233 00:16:29,203 --> 00:16:33,443 …gegraveerd in de fundamenten van het eiland zelf. 234 00:16:36,083 --> 00:16:39,003 Dit fenomeen vind je verspreid over deze eilanden. 235 00:16:40,603 --> 00:16:45,403 Parallelle kanalen diep in de oude kalksteen gegraven. 236 00:16:46,843 --> 00:16:49,843 Er is ongeveer 35 kilometer van deze geulen… 237 00:16:51,083 --> 00:16:53,723 …die elkaar vaak kruisen als treinrails. 238 00:16:54,763 --> 00:16:57,603 De meeste archeologen nemen aan dat ze… 239 00:16:57,683 --> 00:17:00,963 …niet meer dan 2600 jaar oud zijn… 240 00:17:01,803 --> 00:17:04,003 …maar ze zijn nooit serieus bestudeerd. 241 00:17:05,043 --> 00:17:08,123 Ze vertonen geen tekenen van werktuigen… 242 00:17:08,203 --> 00:17:11,563 …en ze zijn ook niet het gevolg van een natuurlijk proces. 243 00:17:12,443 --> 00:17:14,483 Ze zijn zeker door mensen gemaakt. 244 00:17:14,563 --> 00:17:17,483 Al is het niet zeker wat voor functie ze hadden. 245 00:17:18,443 --> 00:17:22,443 Gewoonlijk denkt men aan een oude transportroute. 246 00:17:22,523 --> 00:17:25,362 Vandaar hun populaire naam 'karsporen'. 247 00:17:27,083 --> 00:17:29,003 Maar dit is wat mij fascineert. 248 00:17:29,083 --> 00:17:31,763 Deze sporen bevinden zich niet alleen op land. 249 00:17:33,162 --> 00:17:35,803 Sommige gaan recht de zee in. 250 00:17:37,523 --> 00:17:40,323 Hier is een paar dat verborgen ligt onder de weg… 251 00:17:40,403 --> 00:17:44,363 …maar rechts van me in het water van de haven verdwijnt. 252 00:17:44,443 --> 00:17:46,723 Duidelijk gemaakt voor de zee steeg. 253 00:17:50,363 --> 00:17:54,883 Door de jaren heen heb ik meer van deze groeven onder water gevonden en gevolgd… 254 00:17:54,963 --> 00:18:00,483 …tot op een kilometer van de kust op een diepte van 25 meter. 255 00:18:03,083 --> 00:18:05,243 Ze moeten gemaakt zijn… 256 00:18:05,323 --> 00:18:08,363 …toen dat deel van de zeebodem boven water lag… 257 00:18:08,443 --> 00:18:12,483 …meer dan 12.000 jaar geleden, tijdens de laatste IJstijd. 258 00:18:13,963 --> 00:18:17,283 Daardoor vraag ik me af hoeveel Maltese prehistorie nog… 259 00:18:17,363 --> 00:18:19,163 …onder de golven verborgen ligt? 260 00:18:19,243 --> 00:18:21,243 Hoeveel andere bouwwerken… 261 00:18:21,323 --> 00:18:24,683 …misschien zelfs megalithische tempels, wachten er op ons? 262 00:18:28,403 --> 00:18:31,363 De reden waarom ik geloof dat een intelligenter volk… 263 00:18:31,443 --> 00:18:33,803 …achter deze tempels op Malta zit… 264 00:18:33,883 --> 00:18:37,403 …is dat ze veel complexer blijken te zijn dan je zou zeggen. 265 00:18:39,723 --> 00:18:42,043 Onder een luifel ter bescherming… 266 00:18:42,123 --> 00:18:47,043 …ligt een van Malta's spectaculairste tempels, Mnajdra. 267 00:18:51,123 --> 00:18:55,243 Zijn futuristische, moderne bedekking isoleert hem van de lucht… 268 00:18:55,323 --> 00:18:56,723 …wat jammer is… 269 00:18:57,603 --> 00:18:59,323 …want wie Mnajdra ook bouwde… 270 00:18:59,403 --> 00:19:03,603 …had een ongelofelijk geavanceerd begrip van de kosmos… 271 00:19:04,323 --> 00:19:07,163 …een feit dat Malta's archeologen niet tegenspreken. 272 00:19:08,843 --> 00:19:11,443 We weten dat ze de zonsopkomst observeerden… 273 00:19:11,523 --> 00:19:14,203 …en de positie van bepaalde sterren. 274 00:19:15,003 --> 00:19:17,643 En ze hebben sommige waarnemingen… 275 00:19:17,723 --> 00:19:19,443 …in de architectuur verwerkt. 276 00:19:24,363 --> 00:19:28,843 Mnajdra's bouwers vonden een vindingrijke manier om de hemel te bestuderen. 277 00:19:31,083 --> 00:19:32,643 Op de lente- en herfstequinox… 278 00:19:32,723 --> 00:19:35,963 …respectievelijk 21 maart en 21 september… 279 00:19:36,603 --> 00:19:41,883 …komen de stralen van de opkomende zon precies op de tempelingang… 280 00:19:41,963 --> 00:19:45,643 …waarmee ze de diepste uithoeken van de kapel met licht overspoelen. 281 00:19:59,083 --> 00:20:01,843 Op deze momenten moet de binnenkant van de tempel… 282 00:20:01,923 --> 00:20:04,803 …gegloeid hebben en tot leven zijn gekomen. 283 00:20:06,803 --> 00:20:08,243 En dat is niet alles. 284 00:20:08,323 --> 00:20:10,963 Bij zonsopkomst tijdens de zomer- en winterwende… 285 00:20:11,043 --> 00:20:13,483 …de langste en kortste dagen van het jaar… 286 00:20:13,563 --> 00:20:16,563 …verlicht een andere, precieze lichtprojectie… 287 00:20:16,643 --> 00:20:19,363 …precies de hoeken van de megalieten… 288 00:20:19,443 --> 00:20:21,443 …links en rechts van de ingang. 289 00:20:23,883 --> 00:20:27,723 Dit fenomeen is verre van uniek in antieke bouwwerken. 290 00:20:27,803 --> 00:20:29,883 De Grote Piramide van Cholula… 291 00:20:30,323 --> 00:20:34,283 …en de piramiden eronder kijken naar de ondergaande zon… 292 00:20:34,363 --> 00:20:35,843 …tijdens de zomerwende. 293 00:20:36,643 --> 00:20:40,483 En andere megalithische bouwwerken wereldwijd zijn net zo opgesteld. 294 00:20:41,483 --> 00:20:42,683 Net als Stonehenge… 295 00:20:44,083 --> 00:20:45,803 …of Karnak in Egypte. 296 00:20:48,283 --> 00:20:52,083 Hier bij Mnajdra hebben antieke volkeren deze bouwwerken gemaakt… 297 00:20:52,163 --> 00:20:55,203 …om de vereniging van hemel en aarde te vieren. 298 00:20:55,283 --> 00:20:58,443 Inderdaad kunnen Mnajdra en de andere tempels… 299 00:20:58,523 --> 00:21:02,723 …deel uitmaken van een veel groter, antiek, astronomisch project. 300 00:21:02,803 --> 00:21:05,883 Als dat waar zou blijken te zijn… 301 00:21:06,483 --> 00:21:10,243 …zou het de huidige tijdlijn van Malta kunnen veranderen. 302 00:21:12,163 --> 00:21:14,603 Nederlandse onderzoekster, Lenie Reedijk… 303 00:21:14,683 --> 00:21:17,883 …heeft alle megalithische tempels op Malta onderzocht… 304 00:21:17,963 --> 00:21:20,803 …en een grondige studie gemaakt van hun ligging. 305 00:21:20,883 --> 00:21:22,683 Tot haar verbazing… 306 00:21:22,763 --> 00:21:27,403 …ligt geen enkele andere tempel op Malta op de lijn van een equinox of zonnewende. 307 00:21:28,683 --> 00:21:33,243 Maar ze zijn ook niet op een ander geografisch kenmerk in het gebied gericht. 308 00:21:34,083 --> 00:21:37,803 Sterker nog, geen van hen wijst naar de dezelfde richting. 309 00:21:39,083 --> 00:21:41,203 Je vindt er geen in dezelfde richting. 310 00:21:41,283 --> 00:21:44,923 Dat is op zich al heel bijzonder. -Dat is heel curieus. 311 00:21:45,843 --> 00:21:48,603 Je zou verwachten dat een tempel… 312 00:21:48,683 --> 00:21:51,883 …net als een kerk of een moskee een voorkeur heeft. 313 00:21:53,763 --> 00:21:58,123 Waarom zou Mnajdra de enige tempel zijn die op de zonnewende is gericht? 314 00:21:59,083 --> 00:22:03,323 Waren Malta's andere tempels ook gebouwd in de richting van iets in de hemel? 315 00:22:04,963 --> 00:22:06,363 Zo ja, wat? 316 00:22:09,723 --> 00:22:12,003 Je moet op zoek gaan naar een principe. 317 00:22:12,763 --> 00:22:17,163 Je moet dus iets weten van archeo-astronomie. 318 00:22:18,083 --> 00:22:20,603 De astronomie van antieke volkeren. 319 00:22:20,683 --> 00:22:26,283 Er is een fascinerende en weinig bekende beweging in de hemel… 320 00:22:26,363 --> 00:22:29,683 …die een naam heeft en dat is precessie. 321 00:22:34,123 --> 00:22:38,923 In tegenstelling tot wat men vaak denkt, is de aarde geen perfecte bol. 322 00:22:39,003 --> 00:22:41,523 Hij vertoont een lichte bobbel bij de evenaar. 323 00:22:42,083 --> 00:22:43,323 Het gevolg? 324 00:22:43,403 --> 00:22:46,443 Door de zwaartekracht van de zon en de maan… 325 00:22:46,523 --> 00:22:50,723 …wiebelt de aarde een beetje tijdens het draaien om zijn as. 326 00:22:50,803 --> 00:22:54,763 Deze precessie verandert ons zicht op de nachthemel door de jaren heen… 327 00:22:54,843 --> 00:22:59,843 …omdat verafgelegen constellaties op systematische wijze van plaats veranderen. 328 00:22:59,923 --> 00:23:04,123 De hele hemel maakt een beweging, die heel klein is. 329 00:23:04,203 --> 00:23:08,003 Het is een verschil van maar één graad… 330 00:23:08,083 --> 00:23:14,803 …in de opkomende of ondergaande positie van elke ster in 72 jaar. 331 00:23:15,883 --> 00:23:20,363 Als je die tempels dus op één speciale ster wilde richten… 332 00:23:20,443 --> 00:23:21,803 …zou na enkele eeuwen… 333 00:23:21,883 --> 00:23:26,203 …de afstemming van die tempels veranderen, zoals we op Malta zien. 334 00:23:29,483 --> 00:23:30,803 Maar er is een probleem. 335 00:23:30,883 --> 00:23:32,403 De officiële tijdlijn… 336 00:23:32,483 --> 00:23:33,323 3600 V. CHR. 337 00:23:33,403 --> 00:23:37,323 …beweert dat alle tempels op Malta tussen 5600… 338 00:23:37,403 --> 00:23:39,523 …en 4500 jaar geleden gebouwd zijn. 339 00:23:39,603 --> 00:23:40,443 2500 V. CHR. 340 00:23:40,523 --> 00:23:42,763 Kijkend naar de helderste sterren… 341 00:23:42,843 --> 00:23:45,523 …die in die tijd aan de hemel zichtbaar waren… 342 00:23:45,603 --> 00:23:47,843 …was geen ervan een mogelijkheid. 343 00:23:48,603 --> 00:23:51,123 Er was een sterke afkeer… 344 00:23:51,203 --> 00:23:56,483 …om wat dan ook te opperen wat buiten de algemene theorie viel. 345 00:23:56,563 --> 00:23:58,283 Teruggaan naar voor de tempels… 346 00:23:58,363 --> 00:24:00,683 …gebouwd zouden zijn. -Precies. 347 00:24:03,483 --> 00:24:05,243 Met geavanceerde software… 348 00:24:05,323 --> 00:24:08,523 …die de beweging van sterren over duizenden jaren nagaat… 349 00:24:09,483 --> 00:24:12,923 …kon Lenie de nachthemel als een klok terugzetten… 350 00:24:14,083 --> 00:24:18,163 …op zoek naar één zichtbare ster die afgestemd was op alle tempels. 351 00:24:19,763 --> 00:24:23,403 En niet alleen in de tijd waarin ze zouden zijn gebouwd… 352 00:24:24,123 --> 00:24:26,363 …maar op elk punt in het verleden. 353 00:24:27,683 --> 00:24:32,963 Na lang kijken en controleren verscheen hij ineens. 354 00:24:34,043 --> 00:24:36,963 De tempels waren op één ster gericht. 355 00:24:38,683 --> 00:24:43,403 Die ene ster was Sirius, vaak de Hondsster genoemd. 356 00:24:45,643 --> 00:24:49,563 Hij schijnt op alle ingangen wel een keer. 357 00:24:49,643 --> 00:24:53,243 Bij alle tempels klopt het. 358 00:24:57,843 --> 00:25:00,803 En Sirius is natuurlijk een zeer schitterende ster. 359 00:25:00,883 --> 00:25:03,123 De helderste ster aan de hemel, toch? 360 00:25:03,203 --> 00:25:07,043 Veruit de helderste. Twee keer zo helder als de volgende. 361 00:25:09,123 --> 00:25:10,843 Lenies theorie zou ook verklaren… 362 00:25:10,923 --> 00:25:14,283 …waarom die vroege astronomen zoveel tempels bouwden. 363 00:25:15,523 --> 00:25:18,363 Naarmate Sirius zich verplaatste… 364 00:25:18,443 --> 00:25:21,083 …viel hij buiten de zichtlijn van elke tempel… 365 00:25:21,163 --> 00:25:26,083 …waardoor architecten er nog een bouwden in een net iets andere richting. 366 00:25:28,043 --> 00:25:33,123 Door precessie is Sirius duizenden jaren niet te zien geweest op Malta… 367 00:25:33,203 --> 00:25:36,923 …totdat de wiebeling van de aarde hem spectaculair in beeld bracht… 368 00:25:37,003 --> 00:25:39,043 …rond 11.000 jaar geleden. 369 00:25:39,723 --> 00:25:42,883 En de tempel die op één lijn ligt met die verschijning… 370 00:25:42,963 --> 00:25:46,603 …na een lange afwezigheid is een eenvoudige, Hagar Qim North. 371 00:25:47,763 --> 00:25:50,723 Het is ook een van de kleinere tempels. 372 00:25:50,803 --> 00:25:52,243 Ze begonnen heel klein… 373 00:25:52,323 --> 00:25:54,803 …en naarmate de millennia verstreken… 374 00:25:54,883 --> 00:25:58,123 …eindigden ze met de grootste tempel. 375 00:25:58,203 --> 00:25:59,443 De kathedraal, zeg maar. 376 00:26:00,643 --> 00:26:02,163 Ggantija. 377 00:26:04,283 --> 00:26:05,723 Maar als Lenie gelijk heeft… 378 00:26:06,403 --> 00:26:10,363 …begon Malta's megalithische project dus duizenden jaren… 379 00:26:10,443 --> 00:26:14,123 …voor die boeren vanuit Sicilië daar aankwamen… 380 00:26:18,003 --> 00:26:22,323 …en waren ze het werk van een beschaving met geavanceerde kennis van astronomie… 381 00:26:23,843 --> 00:26:26,203 …en van architectuur. 382 00:26:31,723 --> 00:26:34,563 De reden waarom ze Sirius kozen… 383 00:26:37,123 --> 00:26:38,443 …kan zijn omdat… 384 00:26:38,523 --> 00:26:41,603 …het in die tijd de helderste ster aan de hemel was. 385 00:26:42,843 --> 00:26:44,843 Maar er kan meer achter zitten. 386 00:26:46,363 --> 00:26:49,283 De ster Sirius speelt ook een belangrijke rol… 387 00:26:49,363 --> 00:26:52,163 …in de legendes van een andere grote beschaving… 388 00:26:52,803 --> 00:26:54,243 …het oude Egypte… 389 00:26:54,323 --> 00:26:58,963 …waar hij te maken had met de jaarlijkse overstroming van de Nijl, het nieuwe jaar… 390 00:26:59,923 --> 00:27:02,923 …en een symbool was van hun grote godin Isis. 391 00:27:05,163 --> 00:27:07,123 Dit is niet de enige band… 392 00:27:07,203 --> 00:27:09,163 …tussen oud-Egypte en oud-Malta. 393 00:27:10,963 --> 00:27:15,923 Maltese vissersboten zijn traditioneel versierd met een opvallend symbool… 394 00:27:18,123 --> 00:27:20,043 …uit de Egyptische mythologie. 395 00:27:22,763 --> 00:27:24,163 Het Oog van Horus. 396 00:27:26,203 --> 00:27:30,523 De vissers geloven dat het ze goede gezondheid, welvaart… 397 00:27:30,603 --> 00:27:32,443 …en vooral bescherming biedt. 398 00:27:34,283 --> 00:27:36,523 Hetzelfde symbool… 399 00:27:36,603 --> 00:27:39,363 …had precies dezelfde rol in oud-Egypte. 400 00:27:41,083 --> 00:27:46,603 Deze traditie verbindt Malta aan de beroemdste mythe van Egypte… 401 00:27:47,403 --> 00:27:50,283 …het verhaal van de ouders van die god, Horus… 402 00:27:50,363 --> 00:27:52,203 …Osiris en Isis. 403 00:27:56,083 --> 00:28:00,363 In de oudheid daalde de wijze god Osiris af naar Egypte… 404 00:28:00,443 --> 00:28:03,243 …om naast zijn zus Isis te regeren… 405 00:28:03,323 --> 00:28:06,323 …maar de mensen waren onbeschaafd en bandeloos. 406 00:28:07,603 --> 00:28:09,723 Osiris schonk ze dus beschaving… 407 00:28:09,803 --> 00:28:13,243 …maakte wetten en bracht ze landbouw bij. 408 00:28:14,963 --> 00:28:18,963 Toen liet hij Isis over Egypte regeren terwijl hij over de aarde reisde… 409 00:28:19,043 --> 00:28:22,043 …en mensen van andere landen dezelfde dingen te leren. 410 00:28:25,203 --> 00:28:28,123 Deze mythe van een reizende, beschavende held… 411 00:28:28,203 --> 00:28:30,603 …is iets wat ik herken uit mijn reizen. 412 00:28:31,803 --> 00:28:36,523 Het verhaal van Osiris lijkt op dat van Quetzalcoatl in Mexico… 413 00:28:36,603 --> 00:28:39,123 …en andere beschavende helden uit de oudheid. 414 00:28:40,403 --> 00:28:44,483 Wijze leraren die na een enorme ramp verschijnen… 415 00:28:44,563 --> 00:28:46,723 …en de geschenken van beschaving geven… 416 00:28:46,803 --> 00:28:49,883 …door de mensheid te leren grote stenen werken te bouwen… 417 00:28:50,683 --> 00:28:54,123 …door ze landbouw te brengen en een kennis van de sterren. 418 00:28:56,083 --> 00:29:01,963 Zou het kunnen dat zulke gelijkende mythen uit zoveel verschillende beschavingen… 419 00:29:02,043 --> 00:29:05,403 …nog verder terug te brengen zijn tot één enkele bron? 420 00:29:07,363 --> 00:29:11,003 Als deze bebaarde figuren uit het Nabije Oosten… 421 00:29:11,083 --> 00:29:13,483 …uit de Amerika's, uit Zuid-Europa… 422 00:29:13,563 --> 00:29:15,803 …uit dezelfde oude beschaving komen… 423 00:29:16,603 --> 00:29:19,683 …betekent het dat terwijl de jager-verzamelaars… 424 00:29:19,763 --> 00:29:21,563 …de IJstijd overleefden… 425 00:29:22,283 --> 00:29:24,803 …anderen de wereld rondtrokken… 426 00:29:26,603 --> 00:29:29,283 …en hun geavanceerde vaardigheden doorgaven. 427 00:29:30,563 --> 00:29:33,723 En ik geloof dat er bewijs van is op een ander eiland… 428 00:29:34,363 --> 00:29:38,683 …dat net als Malta bijna overspoeld was aan het einde van de laatste IJstijd. 429 00:29:39,523 --> 00:29:43,243 Een wereld ver weg in de blauwe wateren van het Caribische gebied. 430 00:29:46,003 --> 00:29:51,523 Als 11.600 jaar terug een geavanceerde beschaving opgeslokt werd door de zee… 431 00:29:51,603 --> 00:29:56,563 …is er misschien nog bewijs van te vinden onder water. 432 00:29:57,643 --> 00:29:59,723 Laten we het over Atlantis hebben. 433 00:30:26,683 --> 00:30:31,683 Ondertiteld door: Brigitta Broeke