1
00:00:06,043 --> 00:00:08,963
BİR NETFLIX DİZİSİ

2
00:00:14,163 --> 00:00:15,803
Uygarlığın gelişimine ilişkin

3
00:00:15,883 --> 00:00:19,523
ana akım görüşle ilgili
hazzetmediğim fikirlerden biri,

4
00:00:19,603 --> 00:00:25,163
21. yüzyıldaki kendi uygarlığımızın
insan başarısının

5
00:00:25,243 --> 00:00:27,963
zirvesi ve doruk noktası
olarak görülmesidir.

6
00:00:33,563 --> 00:00:36,923
Bu şekilde oldukça kibirli
ve kendimizi beğenmiş oluyoruz.

7
00:00:38,243 --> 00:00:43,243
Geçmişi anımsarken atalarımız hep bizden
daha basitmiş, daha az bilgiye sahipmiş,

8
00:00:43,323 --> 00:00:45,963
daha az yetenekliymiş gibi düşünüyoruz.

9
00:00:49,163 --> 00:00:53,763
İlkel mağara adamlarından
anatomik olarak modern insanlara ulaşmamız

10
00:00:53,843 --> 00:00:58,203
evrimsel açıdan
düz bir çizgide ilerlemedi.

11
00:00:58,283 --> 00:01:00,363
Böyle olmadı.

12
00:01:05,883 --> 00:01:08,243
Uygarlıkların öykülerinde

13
00:01:08,323 --> 00:01:13,363
inişler ve çıkışlar,
yükselişler ve çöküşler olabilir.

14
00:01:13,443 --> 00:01:17,683
Hatta uygarlık tamamen bile yok olabilir.

15
00:01:17,763 --> 00:01:22,203
Daha önce Akdeniz'deki Malta'da
bu yaşandı.

16
00:01:34,243 --> 00:01:39,483
SİRİUS YÜKSELİYOR

17
00:01:43,243 --> 00:01:47,603
Bu büyüleyici Akdeniz takımadası Malta
uzun süredir bende

18
00:01:47,683 --> 00:01:49,163
merak uyandırıyor.

19
00:01:51,643 --> 00:01:56,563
Çünkü arkeologların bize bu yerin
geçmişi hakkında söylediği çoğu şey

20
00:01:57,283 --> 00:01:58,283
yanlış olabilir.

21
00:02:00,363 --> 00:02:03,723
Gerçeğin ortaya çıkmasına izin verilirse

22
00:02:03,803 --> 00:02:08,603
tarih öncesinden kayıp bir uygarlığa dair
çok önemli kanıtlar sunabilir.

23
00:02:11,203 --> 00:02:15,163
Malta'nın iki ana adası
Akdeniz'de neredeyse bir nokta kadarlar.

24
00:02:16,082 --> 00:02:19,723
Yüzyıllar boyunca Avrupa, Afrika
ve Orta Doğu arasında

25
00:02:19,803 --> 00:02:24,123
stratejik bir konumdaki bu yerin
uygarlık öyküsüne etkisi çok fazla.

26
00:02:24,203 --> 00:02:26,443
MALTA - SARDİNYA - SİCİLYA - İTALYA
YUNANİSTAN - AKDENİZ - TUNUS - LİBYA

27
00:02:28,163 --> 00:02:30,723
Malta'nın resmî zaman çizelgesine göre…

28
00:02:31,923 --> 00:02:32,803
M.S. 2000

29
00:02:32,883 --> 00:02:36,003
…insanlar ilk olarak buraya
7900 yıl önce yerleştiler.

30
00:02:36,963 --> 00:02:37,923
M.Ö. 5900

31
00:02:38,003 --> 00:02:40,003
İtalya'dan denizi tahta sallarla geçen

32
00:02:40,083 --> 00:02:42,963
basit Taş Devri çiftçileriydiler.

33
00:02:43,043 --> 00:02:45,123
Muhtemelen Sicilya'dan geldiler

34
00:02:45,483 --> 00:02:49,643
ve yanlarında
ilk evcilleştirilmiş hayvanları

35
00:02:49,723 --> 00:02:51,523
ve bitkileri getirdiler.

36
00:02:55,883 --> 00:03:00,083
İnsanlar buraya yerleştikçe
kendi kültürlerini geliştirdiler.

37
00:03:01,843 --> 00:03:05,963
Resmî zaman çizelgesine göre,
yaklaşık 5600 yıl önce…

38
00:03:06,683 --> 00:03:07,563
M.Ö. 3600

39
00:03:07,643 --> 00:03:10,723
…bir sabah uyanıp bunu inşa ettiler.

40
00:03:18,643 --> 00:03:20,123
Buraya Ġgantija deniyor

41
00:03:21,283 --> 00:03:24,563
ve kesinlikle devasa bir megalitik yapı.

42
00:03:27,963 --> 00:03:29,723
Onlarca yıldır

43
00:03:29,803 --> 00:03:33,643
dünyanın en eski müstakil anıtsal yapısı
olduğu düşünülüyordu.

44
00:03:38,523 --> 00:03:43,483
Ġgantija'da dolaşırken
sanki devlerin eserlerinin karşısında

45
00:03:43,563 --> 00:03:46,803
ufacık kalıyorum
ve bir cüceymişim gibi hissediyorum.

46
00:03:49,683 --> 00:03:51,283
Bu duvarların inşası için

47
00:03:51,363 --> 00:03:54,243
yüzlerce büyük megaliti kaldırmak gerekir.

48
00:03:56,603 --> 00:03:58,723
Bazıları neredeyse 50 tonluk.

49
00:04:02,163 --> 00:04:03,603
Günümüzde ise

50
00:04:03,683 --> 00:04:06,643
tapınağın esas boyutunun
neredeyse yarısı kalmış.

51
00:04:14,843 --> 00:04:18,083
Ġgantija en iyi döneminde
gerçekten devasaydı.

52
00:04:19,963 --> 00:04:21,763
Üç katlı bir apartman kadardı.

53
00:04:24,163 --> 00:04:28,763
Dış duvarlar üst üste yığılmış
çok büyük taşlardan yapılmıştı.

54
00:04:32,803 --> 00:04:36,763
Oval biçimli odaları olan
birbirine bağlı iki tapınak vardı,

55
00:04:38,283 --> 00:04:39,963
duvarları da kırmızıydı.

56
00:04:41,643 --> 00:04:42,923
Bir dizi sunak da vardı.

57
00:04:43,003 --> 00:04:45,843
Kömürleşmiş hayvan kemiği
kalıntılarına göre,

58
00:04:46,563 --> 00:04:49,243
kurban töreni
veya ziyafet için kullanıldılar.

59
00:04:53,323 --> 00:04:57,403
Ġgantija'nın ne zaman
inşa edildiğini gösteren yazılı kaynak

60
00:04:57,483 --> 00:04:59,603
ve güvenilir bir karbon tarihi yok.

61
00:05:04,803 --> 00:05:07,523
O zaman bu devasa tapınak
aslında ne kadar eski?

62
00:05:09,483 --> 00:05:11,923
Herhangi bir uygarlığın başlamasından

63
00:05:12,003 --> 00:05:13,603
çok önce geliştiğine inandığım

64
00:05:13,683 --> 00:05:17,643
kayıp uygarlığa dair
bir kanıt sağlıyor mu?

65
00:05:22,883 --> 00:05:28,763
Arkeologların Ġgantija'nın 5600 yıl önce
inşa edildiğini iddia etmelerinin nedeni,

66
00:05:28,843 --> 00:05:31,443
bölgede bulunan bazı eserlerin

67
00:05:31,523 --> 00:05:35,323
o döneme ait diğer çok daha
basit alanlarla benzerliğidir

68
00:05:36,923 --> 00:05:40,483
ama bu yapının da
aynı zamanda yapıldığını göstermez.

69
00:05:41,043 --> 00:05:44,323
Eserler sonraki bir tarihte
oraya bırakılmış olabilir.

70
00:05:45,283 --> 00:05:49,083
Malta'nın tarih öncesine dair
hiçbir bilgi mantıklı değil.

71
00:05:50,883 --> 00:05:52,283
Bir düşünün.

72
00:05:52,363 --> 00:05:55,123
Arkeologlara göre,
asla kulübeden daha büyük bir yapı

73
00:05:55,203 --> 00:05:57,523
ortaya çıkarmamış çiftçiler,

74
00:05:58,123 --> 00:06:00,283
tüm bunları başarmış olabilir mi?

75
00:06:02,843 --> 00:06:04,883
Ġgantija gibi bir yapıda,

76
00:06:04,963 --> 00:06:09,843
bunu inşa etmek için gereken
aşamalı olarak gelişmiş becerilere dair

77
00:06:09,923 --> 00:06:11,843
bir tür kanıt arıyorsunuz.

78
00:06:12,643 --> 00:06:17,283
Bir kültür kendiliğinden 20 veya 30 tonluk
megaliti taşımayı bilmez.

79
00:06:17,363 --> 00:06:18,923
Bunu öğrenmesi gerekir.

80
00:06:19,003 --> 00:06:21,683
Bu tekniklerin gelişimine dair
bir kanıt yok.

81
00:06:23,003 --> 00:06:24,243
Bir husus daha var,

82
00:06:24,763 --> 00:06:28,123
Ġgantija, Malta'daki
tek megalitik tapınak değil.

83
00:06:29,843 --> 00:06:32,003
Malta'nın iki ana adasında

84
00:06:32,083 --> 00:06:36,003
arkeologlar bu tür 19 antik yapı buldu.

85
00:06:37,123 --> 00:06:40,283
Tümü Şikago'nun yarısı kadar
bir kara kütlesindeydi

86
00:06:41,083 --> 00:06:44,563
ve söylenenlere göre,
en eskileri de Ġgantija'ydı.

87
00:06:47,723 --> 00:06:52,123
Böylesine küçük adalara
bu kadar çok tapınak yapmak için

88
00:06:52,203 --> 00:06:54,203
çok fazla insan gücü gerekir.

89
00:06:54,283 --> 00:06:55,243
Hem de çok.

90
00:06:56,603 --> 00:07:01,403
Bu nedenle Ġgantija'yı kimin,
ne zaman yaptığını bilmek istiyorum.

91
00:07:01,483 --> 00:07:05,443
Malzeme kültürleri
çok basit olan bu insanların

92
00:07:06,523 --> 00:07:10,283
Malta'daki en büyük, görkemli
ve karmaşık yapıyı

93
00:07:10,363 --> 00:07:12,683
inşa etmiş olmaları mantıklı mı?

94
00:07:18,203 --> 00:07:23,003
Bence gerçek
çok daha karmaşık ve tartışmalı.

95
00:07:27,603 --> 00:07:29,523
Endonezya ve Meksika'da da…

96
00:07:29,603 --> 00:07:30,523
GUNUNG PADANG
ENDONEZYA

97
00:07:30,603 --> 00:07:32,443
BÜYÜK CHOLULA PİRAMİDİ
MEKSİKA

98
00:07:32,523 --> 00:07:36,483
…gördüğümüz üzere,
mit ve efsanelerden çok şey öğrenebiliriz.

99
00:07:37,243 --> 00:07:40,563
Arkeologlar nesilden nesle aktarılan
bu hikâyeleri

100
00:07:40,643 --> 00:07:43,203
asla göz ardı etmemeli.

101
00:07:44,843 --> 00:07:47,683
Malta'nın antik mitosuna baktığımızda

102
00:07:47,763 --> 00:07:49,363
Ġgantija'yı yapanlarla ilgili

103
00:07:49,443 --> 00:07:52,363
bir hikâyesi olduğunu görüyoruz.

104
00:08:02,243 --> 00:08:07,523
Sansuna adında dişi bir devden bahseden
ilgi çekici bir antik efsane var.

105
00:08:11,563 --> 00:08:13,083
Rivayete göre, dişi dev

106
00:08:13,163 --> 00:08:15,763
bu karada yaşayan bir erkekle ilişki yaşar

107
00:08:17,163 --> 00:08:19,243
ve melez bir çocuk doğurur.

108
00:08:21,243 --> 00:08:23,523
Sonrasında bunu abideleştirmek için

109
00:08:24,283 --> 00:08:27,523
çocuğunu omzunda taşıyarak
tek bir gün ve gecede

110
00:08:28,643 --> 00:08:30,843
bu devasa tapınağı inşa eder.

111
00:08:33,523 --> 00:08:36,963
Bu beni çok etkiledi.
Tabii yalnızca bir efsane olabilir.

112
00:08:37,962 --> 00:08:41,563
Dünya'da gerçekten
devlerin yaşamış olduğuna inanmıyorum.

113
00:08:42,842 --> 00:08:45,323
Ama ya bu kadın,

114
00:08:45,403 --> 00:08:48,483
böyle bir tapınak yapabilecek
olağanüstü bir kudrete

115
00:08:48,563 --> 00:08:50,763
ve beceriye sahip bir insansa?

116
00:08:51,843 --> 00:08:55,043
Öyle esrarengiz bir durum ki bu öykü,

117
00:08:55,123 --> 00:08:59,603
Meksika'daki Büyük Cholula Piramidi'ni
devlerin yaptığına dair öyküye benziyor

118
00:09:00,363 --> 00:09:03,483
ve bu öykü de tarih öncesindeki
büyük tufanla bağlantılı.

119
00:09:08,363 --> 00:09:10,763
Dev mimarlarla ilgili bu efsaneler,

120
00:09:10,843 --> 00:09:15,803
gelişmiş ve antik bir kültürün anılarından
üstü kapalı bahsediyor olabilir mi?

121
00:09:16,603 --> 00:09:19,963
Ya Malta'nın tarih öncesine dair
zaman çizelgesi yanlışsa?

122
00:09:22,763 --> 00:09:25,803
O çiftçiler sallarıyla
Sicilya'dan geldiklerinde

123
00:09:25,883 --> 00:09:28,483
ya Ġgantija ve diğer megalitik tapınaklar

124
00:09:28,563 --> 00:09:30,243
zaten burada varsa?

125
00:09:30,323 --> 00:09:34,283
Ya bu sıra dışı yapılar
başka birileri tarafından yapıldıysa?

126
00:09:36,763 --> 00:09:41,123
Çok daha uzun süre önce Malta'ya gelmiş
gelişmiş bir uygarlık tarafından.

127
00:09:43,003 --> 00:09:44,283
Olasılıktan da öte…

128
00:09:47,563 --> 00:09:48,603
…gayet mantıklı.

129
00:09:51,483 --> 00:09:53,443
Deniz yoluyla da gelmemişlerdir.

130
00:09:54,283 --> 00:09:56,163
Buraya yürüyerek ulaşmışlardır.

131
00:09:59,883 --> 00:10:02,923
Malta her zaman bir ada değildi.

132
00:10:03,883 --> 00:10:05,883
Son Buzul Çağı'nın doruk noktasında

133
00:10:05,963 --> 00:10:09,723
dünyadaki okyanusların seviyesi
bugünkünden yaklaşık 120 metre

134
00:10:09,803 --> 00:10:12,603
yani 400 fit daha alçaktı.

135
00:10:14,643 --> 00:10:17,563
Eskiden Malta adaları tepe zirveleriydi.

136
00:10:17,643 --> 00:10:21,403
Malta'ya bağlanıp devam eden
tek bir kara kütlesinin parçasıydı.

137
00:10:21,483 --> 00:10:23,363
Sicilya'ya kadar uzanıyordu.

138
00:10:23,443 --> 00:10:26,443
Oradan da İtalya ve Avrupa ana karasının
güney ucuna.

139
00:10:26,523 --> 00:10:27,403
İTALYA - SİCİLYA - MALTA

140
00:10:29,243 --> 00:10:31,723
O zamanlarda Avrupa'da
hayat şartları zordu.

141
00:10:32,523 --> 00:10:35,763
Soğuk, kuru ve sertti.

142
00:10:37,163 --> 00:10:41,043
Buzul Çağı'ndaki hayvanların
antik kara köprüsünden

143
00:10:41,123 --> 00:10:46,083
Malta'nın sıcak ve bereketli topraklarına
göçüp çoğaldıklarını biliyoruz.

144
00:10:48,523 --> 00:10:50,483
Belki insanlar da peşlerinden gitti.

145
00:10:53,523 --> 00:10:55,803
İTALYA - SİCİLYA - MALTA

146
00:10:55,883 --> 00:10:59,963
Arkeologlar o zamanlardan Sicilya'daki
ilk insanların izlerini buldular.

147
00:11:00,043 --> 00:11:02,643
M.Ö. 12.000

148
00:11:02,723 --> 00:11:06,043
Güneye göç niye orada durmuş olsun ki?

149
00:11:07,203 --> 00:11:10,683
Bana kalırsa Malta tapınaklarının
5000 veya 6000 yıl önce

150
00:11:10,763 --> 00:11:13,843
aniden ortaya çıkmalarına dair gizemin
sona ermesi için

151
00:11:13,923 --> 00:11:15,843
uzun bir süre önce,

152
00:11:15,923 --> 00:11:18,443
12.000 veya 14.000 yıl önceki
Buzul Çağı'nda

153
00:11:18,523 --> 00:11:21,163
Malta'nın ana karanın bir parçası olduğunu

154
00:11:21,243 --> 00:11:22,923
kabul etmek yeterli.

155
00:11:25,123 --> 00:11:28,123
Fakat arkeologlar o kadar uzun süre önce

156
00:11:28,203 --> 00:11:32,043
Malta'da herhangi bir tür insanın
yaşadığına dair kanıt olmadığını

157
00:11:32,123 --> 00:11:33,683
savunuyorlar.

158
00:11:33,763 --> 00:11:35,603
Ama bu tam olarak doğru değil.

159
00:11:36,883 --> 00:11:39,323
Kanıt, bu mağaranın içinde.

160
00:11:43,443 --> 00:11:44,483
Burası Ghar Dalam,

161
00:11:45,323 --> 00:11:48,283
Malta'nın ana adasının
güneydoğu kıyısına yakın.

162
00:11:50,763 --> 00:11:53,323
Malta'nın tarih öncesini
görmemizi sağlayan

163
00:11:53,403 --> 00:11:56,443
jeolojik bir zaman makinesi.

164
00:12:00,483 --> 00:12:04,603
Burada tufanların sonucunda
binlerce yıl öncesinden kalan

165
00:12:04,683 --> 00:12:06,683
hayvan kemikleri ve fosilleri var.

166
00:12:12,763 --> 00:12:14,443
Doktor Anton Mifsud,

167
00:12:14,523 --> 00:12:17,363
Malta Tarih Öncesi Derneği'nin başkanı,

168
00:12:17,443 --> 00:12:19,683
on yıllardır burada çalışmalar yapıyor.

169
00:12:19,763 --> 00:12:20,963
Gerçekten çok büyük.

170
00:12:21,043 --> 00:12:25,163
Burada elde ettiği bulgular
büyük bir tartışmaya neden oldu.

171
00:12:27,123 --> 00:12:29,563
Ghar Dalam, tarih öncesi Malta'sının

172
00:12:29,643 --> 00:12:31,083
taşa yapılmış bir kaydı gibi

173
00:12:31,163 --> 00:12:35,603
ve özellikle de bu dikit
çalışmalarınızda büyük önem arz ediyor.

174
00:12:35,683 --> 00:12:39,483
Açık kahverengi yere bakınca
anlaşılıyor ki…

175
00:12:39,563 --> 00:12:41,203
-Kültürel tabakaya.
-Evet.

176
00:12:41,283 --> 00:12:42,603
Burada insanlar yaşamış.

177
00:12:42,683 --> 00:12:43,523
EVCİL HAYVANLAR TABAKASI
(KÜLTÜREL TABAKA - ÇÖMLEK TABAKASI)

178
00:12:43,603 --> 00:12:46,843
-Evet. Son 8000 yılda.
-Son 8000 yılda. Doğru.

179
00:12:46,923 --> 00:12:52,123
Bunun altında da Pleistosen örtüsü var.

180
00:12:52,203 --> 00:12:54,003
-Altına inelim.
-Tamam.

181
00:12:54,083 --> 00:12:56,123
-Bu da Buzul Çağı alanı.
-Burası…

182
00:12:56,203 --> 00:12:58,523
Buzul Çağı hayvanlarının kalıntıları var.

183
00:12:58,603 --> 00:13:00,523
-Peki.
-Kültürel tabaka demiyorlar.

184
00:13:00,603 --> 00:13:03,123
Burada insanların yaşamadığından
çok eminler.

185
00:13:03,203 --> 00:13:04,283
Aynen öyle.

186
00:13:05,043 --> 00:13:10,283
Bu derinlikte bulunan herhangi bir şey
en az 11.600 yaşındadır.

187
00:13:10,363 --> 00:13:13,283
Malta'nın resmî tarihi doğruysa

188
00:13:13,363 --> 00:13:17,163
kazı yaptıklarında
insan kemiği bulmamaları gerekirdi.

189
00:13:19,523 --> 00:13:23,763
Ama bir asır önce
arkeologlar bir şey buldu.

190
00:13:25,203 --> 00:13:27,003
Kimsenin beklemediği bir şey.

191
00:13:28,923 --> 00:13:34,923
1917'de Maltalı iki kazı işçisi,
iki özel diş buldu.

192
00:13:35,003 --> 00:13:35,843
Evet.

193
00:13:37,203 --> 00:13:40,443
Fosilleşmiş bir renktelerdi,
kökleri yoktu.

194
00:13:40,523 --> 00:13:43,043
Kökleri dişin içine çekilmişti.

195
00:13:43,123 --> 00:13:46,043
Evet. O zaman bunlar
klasik Neandertal dişleri mi?

196
00:13:46,123 --> 00:13:48,043
-Evet.
-O iki diş nerede bulundu?

197
00:13:48,123 --> 00:13:51,123
Buradaki dikitlerin altında bulundular.

198
00:13:51,203 --> 00:13:53,203
-Dikitin tam altında.
-Evet.

199
00:13:53,283 --> 00:13:54,683
Uzmanlar yaptıkları kazıda

200
00:13:54,763 --> 00:13:56,803
Malta'daki insanlık tarihini

201
00:13:56,883 --> 00:13:59,403
yeniden yazacak
kanıt bulduklarını düşündüler.

202
00:14:03,523 --> 00:14:04,523
Neandertaller…

203
00:14:04,603 --> 00:14:05,443
İTALYA - SİCİLYA - MALTA

204
00:14:05,523 --> 00:14:08,403
…Buzul Çağı'ndaki
o kara köprüsünden geçmişlerdi.

205
00:14:09,843 --> 00:14:15,163
Ama bazen arkeologlar, başkalarının
gömmek istediği şeyleri kazıp çıkarırlar.

206
00:14:16,243 --> 00:14:21,843
1952'de buna ilişkin
yaş tayini testleri yapıldı.

207
00:14:21,923 --> 00:14:24,003
Evet. O testlerin sonuçları neydi?

208
00:14:24,083 --> 00:14:26,243
Sonuçlar yayımlanmadı.

209
00:14:27,363 --> 00:14:30,483
Nedense sonuçlar açıklanmadı.

210
00:14:31,443 --> 00:14:34,643
Kesin olan bir şey var ki
o da sonraki yıllarda

211
00:14:34,723 --> 00:14:38,123
dişlerin gerçekliğinin
resmî olarak görmezden gelinmesiydi.

212
00:14:39,403 --> 00:14:42,443
Günümüzde tarih kitapları hâlen

213
00:14:42,523 --> 00:14:47,963
7900 yıl öncesine kadar hiçbir insanın
Malta'ya ulaşmadığını savunuyor.

214
00:14:48,523 --> 00:14:52,763
Niye arkeoloji çevreleri,
insanların daha eskiye dayanmasına karşı?

215
00:14:57,403 --> 00:15:00,803
Bir ezberi bozmak kolay değil.

216
00:15:00,883 --> 00:15:02,603
Belirli bir fikir,

217
00:15:02,683 --> 00:15:06,523
o alandaki bir grup akademisyenin
çalışmalarının merkezi olduğunda

218
00:15:06,603 --> 00:15:08,603
bundan vazgeçmeleri zor oluyor.

219
00:15:08,683 --> 00:15:11,763
Akademik varlıkları ona bağlı oluyor.

220
00:15:11,843 --> 00:15:13,243
O ezbere karşı saldırıyı

221
00:15:13,323 --> 00:15:15,923
kişisel algılayıp savunmaya geçiyorlar.

222
00:15:18,083 --> 00:15:20,283
2016'da kendi araştırmasını

223
00:15:20,363 --> 00:15:26,283
yapmak isteyen Dr. Mifsud,
dişlerin güncel analizini bizzat yaptırdı.

224
00:15:27,323 --> 00:15:29,763
Üç fiziksel antropoloji uzmanı buldum.

225
00:15:29,843 --> 00:15:31,563
-Dişleri incelediler.
-Peki.

226
00:15:31,643 --> 00:15:33,643
Neandertal dişleri olduğu doğrulandı.

227
00:15:33,723 --> 00:15:34,643
Tamam.

228
00:15:35,203 --> 00:15:38,683
İşte bu Buzul Çağı'ndaki
insanların ispatı.

229
00:15:41,243 --> 00:15:43,523
O zaman Malta'nın öyküsü nasıl değişiyor?

230
00:15:44,283 --> 00:15:48,003
İyice öncesine götürüyor. Çok öncesine.

231
00:15:48,083 --> 00:15:48,963
Evet.

232
00:15:49,043 --> 00:15:51,243
Yeni bir bölüm daha eklenmeli.

233
00:15:53,363 --> 00:15:54,203
Tabii.

234
00:15:55,323 --> 00:15:58,723
Neandertal kuzenlerimiz Malta'ya ulaştıysa

235
00:15:58,803 --> 00:16:02,883
kara köprüsünün antik insanlar tarafından
kullanıldığı kesinleşir.

236
00:16:02,963 --> 00:16:05,363
Yani, başka bir Buzul Çağı kültürü

237
00:16:05,443 --> 00:16:07,163
burada iz bırakmış olabilir.

238
00:16:10,483 --> 00:16:16,203
Malta'da çok daha eski bir uygarlığa ait
buluntu olması çok etkileyici

239
00:16:16,283 --> 00:16:18,683
ve bunu yalnızca birkaç diş göstermiyor.

240
00:16:23,403 --> 00:16:27,243
Size çeyrek asır önce
Malta'yı ilk ziyaret ettiğimde

241
00:16:27,323 --> 00:16:29,123
adanın ana kayacına işlenmiş

242
00:16:29,203 --> 00:16:33,443
bir şey göstermek istiyorum.

243
00:16:36,083 --> 00:16:39,003
Tüm bu adalarda görülen bir olgu.

244
00:16:40,603 --> 00:16:45,403
Antik kireç taşına iyice gömülmüş
paralel oluklu kanallar.

245
00:16:46,843 --> 00:16:49,843
Bu oluklardan 35 kilometre kadar var,

246
00:16:51,083 --> 00:16:53,723
bazen tren rayı gibi
birbirlerinden geçiyorlar.

247
00:16:54,763 --> 00:16:57,603
Ana akım arkeologlar,

248
00:16:57,683 --> 00:17:00,963
bunların 2600 yıllık olduğunu varsayıyor

249
00:17:01,803 --> 00:17:04,003
ama hiç araştırılmadılar.

250
00:17:05,043 --> 00:17:08,123
Belirgin alet izleri yok

251
00:17:08,203 --> 00:17:11,563
ve doğal bir süreçle oluşmamışlar.

252
00:17:12,443 --> 00:17:14,483
İnsan yapımı oldukları kesin.

253
00:17:14,563 --> 00:17:17,483
Ama amaçları tam olarak net değil.

254
00:17:18,443 --> 00:17:22,443
Bir tür antik ulaşım rotası oldukları
tahmin ediliyor.

255
00:17:22,523 --> 00:17:25,362
O yüzden en popüler adları
"el arabası olukları."

256
00:17:27,083 --> 00:17:29,003
İlgimi çeken şeyi söyleyeyim.

257
00:17:29,083 --> 00:17:31,763
Bu oluklar yalnızca karada yok.

258
00:17:33,162 --> 00:17:35,803
Bazıları denize devam ediyor.

259
00:17:37,523 --> 00:17:40,323
İki tanesi modern yolun altında
saklı kalmış

260
00:17:40,403 --> 00:17:44,363
ama sağımdaki
limanın sularında kayboluyor.

261
00:17:44,443 --> 00:17:46,723
Deniz seviyesi yükselmeden yapılmış.

262
00:17:50,363 --> 00:17:54,883
Su altında bu insan yapımı oluklardan
yıllar içinde daha çok bulup izledim,

263
00:17:54,963 --> 00:18:00,483
onları kıyıdan bir kilometre açıkta
ve 25 metreye kadar derinliklerde çektim.

264
00:18:03,083 --> 00:18:05,243
Onları kim yaptıysa,

265
00:18:05,323 --> 00:18:08,363
son Buzul Çağı'nda,
12.000 yıldan uzun süre önce,

266
00:18:08,443 --> 00:18:11,763
deniz tabanının o kısmı
su üzerindeyken yapmış olmalı.

267
00:18:11,843 --> 00:18:12,683
İTALYA - SİCİLYA - MALTA

268
00:18:13,963 --> 00:18:17,283
Acaba bu dalgaların altında
Malta'nın tarih öncesine dair

269
00:18:17,363 --> 00:18:19,163
daha başka neler saklıdır?

270
00:18:19,243 --> 00:18:21,243
İnsan elinden çıkmış kaç adet yapı,

271
00:18:21,323 --> 00:18:24,683
belki de megalitik tapınak
keşfedilmeyi bekliyordur?

272
00:18:28,403 --> 00:18:31,363
Malta'daki bu tapınakların altında

273
00:18:31,443 --> 00:18:33,803
daha derin bir antik bilgi yattığı kesin

274
00:18:33,883 --> 00:18:37,403
çünkü ilk gözüktüklerinden
çok daha karmaşıklar.

275
00:18:39,723 --> 00:18:42,043
Dış unsurlardan korunduğu kubbesiyle,

276
00:18:42,123 --> 00:18:47,043
Malta'nın en çarpıcı tapınaklarından biri
Mnajdra bulunmakta.

277
00:18:51,123 --> 00:18:55,243
Fütüristik ve modern çatısıyla
gökyüzünden soyutlanıyor.

278
00:18:55,323 --> 00:18:56,723
Keşke soyutlanmasaydı

279
00:18:57,603 --> 00:18:59,323
çünkü Mnajdra'yı yapan kişinin

280
00:18:59,403 --> 00:19:03,603
kozmosu gayet iyi bir şekilde
anladığı ortada.

281
00:19:04,323 --> 00:19:07,163
Bunu da Malta'nın
tüm arkeologları kabul ediyor.

282
00:19:08,843 --> 00:19:11,443
Güneşin doğuşunu
ve bazı yıldızların konumunu

283
00:19:11,523 --> 00:19:14,203
gözlemlediklerini biliyoruz.

284
00:19:15,003 --> 00:19:17,643
Bu gözlemlerin bazılarını

285
00:19:17,723 --> 00:19:19,443
mimariye de dâhil etmişler.

286
00:19:24,363 --> 00:19:28,843
Mnajdra'nın mimarları, gökleri izlemenin
dâhiyane bir yolunu buldular.

287
00:19:31,083 --> 00:19:32,643
Bahar ve güz ekinokslarında,

288
00:19:32,723 --> 00:19:35,963
sırasıyla 21 Mart
ve 21 Eylül tarihlerinde,

289
00:19:36,603 --> 00:19:41,883
yükselen güneşin ışınları
tapınak girişini tam olarak ikiye bölerek

290
00:19:41,963 --> 00:19:45,643
iç tapınağın en derin girintilerini
ışıkla doldururdu.

291
00:19:59,083 --> 00:20:01,843
Bu zamanlarda tapınağın içi parıldar

292
00:20:01,923 --> 00:20:04,803
ve büyülü bir şekilde canlanırdı.

293
00:20:06,803 --> 00:20:08,243
Hepsi bu da değil.

294
00:20:08,323 --> 00:20:10,963
Yaz ve kış gün dönümlerindeki,
yılın en uzun

295
00:20:11,043 --> 00:20:13,483
ve kısa günlerindeki güneş doğuşunda

296
00:20:13,563 --> 00:20:16,563
farklı ve ayırt edici bir ışık yansıması,

297
00:20:16,643 --> 00:20:19,363
kapının sol ve sağındaki
megalitlerin kenarlarını

298
00:20:19,443 --> 00:20:21,443
tam olarak aydınlatır.

299
00:20:23,883 --> 00:20:27,723
Bu olguya antik yapılarda çokça rastlanır.

300
00:20:27,803 --> 00:20:29,883
Hatta Büyük Cholula Piramidi…

301
00:20:29,963 --> 00:20:30,803
BÜYÜK CHOLULA PİRAMİDİ
MEKSİKA

302
00:20:30,883 --> 00:20:34,283
…ve onun altındaki tüm piramitler
yaz gün dönümünde

303
00:20:34,363 --> 00:20:35,843
batan güneşi görürler.

304
00:20:36,643 --> 00:20:40,483
Dünyadaki diğer megalitik alanlar da
benzer bir hizaya sahiptir.

305
00:20:40,563 --> 00:20:41,403
STONEHENGE
BİRLEŞİK KRALLIK

306
00:20:41,483 --> 00:20:42,683
Örneğin, Stonehenge

307
00:20:44,083 --> 00:20:45,803
ve Mısır'daki Karnak Tapınağı.

308
00:20:45,883 --> 00:20:47,363
KARNAK
MISIR

309
00:20:48,283 --> 00:20:52,083
Mnajdra'da antik insanlar
bu büyük yapıları, gökyüzü ve Dünya'nın

310
00:20:52,163 --> 00:20:55,203
birleşmesini kutlamak için yaptılar.

311
00:20:55,283 --> 00:20:58,443
Mnajdra ve diğer tapınaklar

312
00:20:58,523 --> 00:21:02,723
daha büyük bir antik astronomi projesinin
bir parçası olabilir.

313
00:21:02,803 --> 00:21:05,883
Doğruluğu kanıtlanırsa
Malta'nın tarih öncesine dair

314
00:21:06,483 --> 00:21:10,243
resmî zaman çizelgesinin
baştan yazılmasını gerektirebilir.

315
00:21:12,163 --> 00:21:14,603
Hollandalı araştırmacı ve yazar
Lenie Reedijk,

316
00:21:14,683 --> 00:21:17,883
Malta'nın megalitik tapınaklarının
hepsini inceledi

317
00:21:17,963 --> 00:21:20,803
ve hizalarıyla ilgili
detaylı bir araştırma yaptı.

318
00:21:20,883 --> 00:21:22,683
Çok şaşırmıştı

319
00:21:22,763 --> 00:21:27,403
çünkü Malta'daki diğer tapınaklar ekinoks
veya gün dönümüne göre hizalanmamıştı.

320
00:21:28,683 --> 00:21:33,243
O alandaki herhangi bir coğrafi yere de
dönük değillerdi.

321
00:21:34,083 --> 00:21:37,803
Hatta hiçbiri aynı yöne bile bakmıyordu.

322
00:21:39,083 --> 00:21:41,203
Hiçbirinin yönü aynı değil.

323
00:21:41,283 --> 00:21:44,923
-Bu da aslında sıra dışı.
-Gerçekten çok tuhaf.

324
00:21:45,003 --> 00:21:46,323
LENIE REEDIJK - YAZAR, 'SIRIUS:
THE STAR OF THE MALTESE TEMPLES'

325
00:21:46,403 --> 00:21:48,603
Kilise veya cami gibi,

326
00:21:48,683 --> 00:21:51,883
tapınak kültürünün de
ortak bir tercihi olmasını beklerdim.

327
00:21:53,763 --> 00:21:58,123
Niye yalnızca Mnajdra
gün dönümlerine göre ayarlanmış?

328
00:21:59,083 --> 00:22:03,323
Diğer Malta tapınaklarının da
gökyüzünde baktıkları bir hedef var mı?

329
00:22:04,963 --> 00:22:06,363
Varsa bu hedef ne?

330
00:22:09,723 --> 00:22:12,003
Bir prensip bulmak zorundayız.

331
00:22:12,763 --> 00:22:17,163
Arkeoastronomiyi biraz olsun bilmek şart.

332
00:22:18,083 --> 00:22:20,603
Yani antik insanların astronomisini.

333
00:22:20,683 --> 00:22:26,283
Gökyüzünde çok etkileyici
ve pek bilinmeyen bir hareket var.

334
00:22:26,363 --> 00:22:29,683
Üstelik bunun bir adı da var.
Buna presesyon deniyor.

335
00:22:34,123 --> 00:22:38,923
Pek çoğumuzun sandığının aksine,
Dünya kusursuz bir küre değildir.

336
00:22:39,003 --> 00:22:41,523
Ekvator'dan hafifçe şişkincedir.

337
00:22:42,083 --> 00:22:43,323
Bunun sonucu ne mi?

338
00:22:43,403 --> 00:22:46,443
Güneş ve Ay'ın
yer çekimi kuvvetinden dolayı

339
00:22:46,523 --> 00:22:50,723
Dünya kendi ekseninde dönerken
hafifçe yalpalar.

340
00:22:50,803 --> 00:22:54,763
Bu presesyon yıllar içinde
gece göğünü görüşümüzü etkiler,

341
00:22:54,843 --> 00:22:59,843
uzak takımyıldızları sistemli bir şekilde
yer değiştiriyorlarmış gibi gösterir.

342
00:22:59,923 --> 00:23:04,123
Tüm gökyüzünde
çok hafif de olsa bu hareket vardır.

343
00:23:04,203 --> 00:23:08,003
72 yılda herhangi bir yıldızın

344
00:23:08,083 --> 00:23:14,803
doğuş veya batış konumunda
yalnızca bir derecelik fark olur.

345
00:23:15,883 --> 00:23:20,363
Bu tapınakları yüzyıllar içinde
tek bir yıldıza bakacak şekilde

346
00:23:20,443 --> 00:23:21,803
ayarlamanız hâlinde,

347
00:23:21,883 --> 00:23:26,203
bu tapınakların hizaları
Malta'da gördüğümüz gibi değişir.

348
00:23:29,483 --> 00:23:30,803
Ama bir sorun var.

349
00:23:30,883 --> 00:23:32,403
Resmî zaman çizelgesi…

350
00:23:32,483 --> 00:23:33,323
M.Ö. 3600

351
00:23:33,403 --> 00:23:37,323
…Malta'daki tapınakların
5600 ila 4500 yıl önce

352
00:23:37,403 --> 00:23:39,523
yapıldığını iddia etmektedir.

353
00:23:39,603 --> 00:23:40,443
M.Ö. 2500

354
00:23:40,523 --> 00:23:42,763
O süre içinde gökyüzünde görünen

355
00:23:42,843 --> 00:23:45,523
en parlak yıldızların konumlarına bakınca,

356
00:23:45,603 --> 00:23:47,843
hiçbiri olası gelmiyor.

357
00:23:48,603 --> 00:23:51,123
Herhangi bir konuda

358
00:23:51,203 --> 00:23:56,483
geleneksel teorinin dışında düşünmekten
şiddetle kaçınılıyordu.

359
00:23:56,563 --> 00:23:58,283
Tapınakların sözde yapıldığı

360
00:23:58,363 --> 00:24:00,683
-zamanın öncesini araştırmaktan.
-Evet.

361
00:24:03,483 --> 00:24:05,243
Ama yıldızların hareketinin

362
00:24:05,323 --> 00:24:08,523
binlerce yıllık şemasını çıkaran
gelişmiş bir teknolojiyle

363
00:24:09,483 --> 00:24:12,923
Lenie gece göğünü
âdeta bir saat gibi geriye sarmayı başardı

364
00:24:14,083 --> 00:24:18,163
ve tüm tapınaklarla hizalı
tek bir görünür yıldız aradı.

365
00:24:19,763 --> 00:24:23,403
Bu hizalanmaya yalnızca tapınakların
yapıldığı zamanda değil,

366
00:24:24,123 --> 00:24:26,363
geçmişteki her anda rastlamalıydı.

367
00:24:27,683 --> 00:24:32,963
Sürekli kontrol ediyordum
ve bir anda belirdi.

368
00:24:34,043 --> 00:24:36,963
Tapınaklar tek bir yıldıza hizalıydı.

369
00:24:38,683 --> 00:24:43,403
O yıldızın adı
Köpek Yıldızı diye de bilinen Sirius'tu.

370
00:24:45,643 --> 00:24:49,563
Geçmişte belirli bir noktada
tüm girişlerden geçiyor.

371
00:24:49,643 --> 00:24:53,243
Tüm tapınaklar bu kritere uyuyor.
Her biri.

372
00:24:57,843 --> 00:25:00,803
Sirius şüphesiz çok görkemli bir yıldız.

373
00:25:00,883 --> 00:25:03,123
Yanılmıyorsam yıldızların en parlağı.

374
00:25:03,203 --> 00:25:07,043
Hem de ne parlaklık.
Ondan sonraki parlak yıldızın iki katı.

375
00:25:09,123 --> 00:25:10,843
Lenie'nin teorisiyle

376
00:25:10,923 --> 00:25:14,283
ilk gök bilimcilerin
niye çok tapınak yaptığı artık açık.

377
00:25:15,523 --> 00:25:18,363
Sirius zaman içinde konum değiştirdikçe

378
00:25:18,443 --> 00:25:21,083
her bir tapınağın görüş hizasından çıktı,

379
00:25:21,163 --> 00:25:26,083
bu nedenle mimarlar da biraz farklı
yön ayarıyla yeni bir tapınak yaptılar.

380
00:25:28,043 --> 00:25:33,123
Sirius presesyondan dolayı
binlerce yıldır Malta'dan gözükmüyordu

381
00:25:33,203 --> 00:25:36,923
ama Dünya'nın yalpalamasıyla
11.000 yıl önce

382
00:25:37,003 --> 00:25:39,043
tekrar görünür hâle geldi.

383
00:25:39,723 --> 00:25:42,883
Uzun süre sonra yıldızla hizalanan ise

384
00:25:42,963 --> 00:25:46,603
sade bir tapınak olan Kuzey Hagar Qim'di.

385
00:25:46,683 --> 00:25:47,683
KUZEY HAGAR QIM

386
00:25:47,763 --> 00:25:50,723
Ayrıca en küçük tapınaklardan biri.

387
00:25:50,803 --> 00:25:52,243
Küçükten başladılar.

388
00:25:52,323 --> 00:25:54,803
-Ama binlerce yıl geçti.
-Evet.

389
00:25:54,883 --> 00:25:58,123
Sonrasında tapınakların en büyüğünü
inşa ettiler.

390
00:25:58,203 --> 00:25:59,443
Katedral diyebileceğimiz

391
00:26:00,643 --> 00:26:02,163
Ġgantija'yı.

392
00:26:04,283 --> 00:26:05,723
Lenie haklıysa

393
00:26:06,403 --> 00:26:10,363
Malta'nın megalitik projesi
binlerce yıl önce başlamıştır,

394
00:26:10,443 --> 00:26:13,163
Taş Devri çiftçileri
Sicilya'dan gelmeden önce.

395
00:26:13,243 --> 00:26:14,083
M.Ö. 5900

396
00:26:15,883 --> 00:26:17,923
M.Ö. 9000

397
00:26:18,003 --> 00:26:22,323
Tapınakların ileri bir astronomi bilgisi
ve mimarlık becerisi

398
00:26:23,843 --> 00:26:26,203
gerektirdiği şüphesiz.

399
00:26:31,723 --> 00:26:34,563
Sirius'a bu şekilde
saygı göstermeleri ise…

400
00:26:37,123 --> 00:26:38,443
…belki de o zamanlar

401
00:26:38,523 --> 00:26:41,603
gece göğündeki
en parlak yıldız olmasındandır.

402
00:26:42,843 --> 00:26:44,843
Ama dahası da olabilir.

403
00:26:46,363 --> 00:26:49,283
Sirius yıldızı başka bir kültürün de

404
00:26:49,363 --> 00:26:52,163
ilk efsanelerinde önemli bir rol oynar.

405
00:26:52,803 --> 00:26:54,243
Antik Mısır'ın.

406
00:26:54,323 --> 00:26:58,963
Bu kültürde Nil'in her yıl taşması
ve yeni yıl ile ilişkilidir.

407
00:26:59,923 --> 00:27:02,923
Aynı zamanda
tanrıça İsis'in de bir sembolüdür.

408
00:27:05,163 --> 00:27:07,123
Mısır ve Antik Malta arasındaki

409
00:27:07,203 --> 00:27:09,163
tek ilginç bağlantı da bu değildir.

410
00:27:10,963 --> 00:27:15,923
Maltalı balıkçı teknelerinde
Mısır mitolojisinden gelen…

411
00:27:18,123 --> 00:27:20,043
…belirgin bir sembol vardır.

412
00:27:22,763 --> 00:27:24,163
Horus'un gözü.

413
00:27:26,203 --> 00:27:30,523
Balıkçılara göre,
bu sembol onlara sağlık, refah

414
00:27:30,603 --> 00:27:32,443
ve en önemlisi, koruma sağlar.

415
00:27:34,283 --> 00:27:36,523
Bu sembolün

416
00:27:36,603 --> 00:27:39,363
Antik Mısır'da da görevi aynıdır.

417
00:27:41,083 --> 00:27:46,603
Bu gelenek, Malta'yı
Mısır'ın en ünlü mitiyle,

418
00:27:47,403 --> 00:27:50,283
tanrı Horus'un
anne ve babasıyla ilişkilendirir.

419
00:27:50,363 --> 00:27:52,203
Osiris ve İsis'le.

420
00:27:56,083 --> 00:28:00,363
Eski zamanlarda bilge tanrı Osiris,
göklerden Mısır'a iner.

421
00:28:00,443 --> 00:28:03,243
Kız kardeşi İsis'le hüküm sürecektir

422
00:28:03,323 --> 00:28:06,323
ama halk barbar ve yolsuzdur.

423
00:28:07,603 --> 00:28:09,723
Osiris onlara kültür kazandırır,

424
00:28:09,803 --> 00:28:13,243
hukuk kurallarını getirir
ve tarımı öğretir.

425
00:28:14,963 --> 00:28:18,963
Sonra da Mısır'ı yönetmek için
İsis'i bırakır ve Dünya'yı gezerek

426
00:28:19,043 --> 00:28:22,043
diğer ulusların halklarına da
bu becerileri öğretir.

427
00:28:25,203 --> 00:28:28,123
Seyahat eden
ve uygarlaştırıcı kahraman miti

428
00:28:28,203 --> 00:28:30,603
kendi seyahatlerimden bana tanıdık geldi.

429
00:28:31,803 --> 00:28:36,523
Osiris'in öyküsü, Meksika'daki
Quetzalcoatl'a ve antik öykülerdeki

430
00:28:36,603 --> 00:28:39,123
uygarlaştırıcı kahramanlara benziyor.

431
00:28:40,403 --> 00:28:44,483
Büyük bir felaketten sonra gelen
bilge öğretmenler.

432
00:28:44,563 --> 00:28:46,723
Uygarlığın hediyelerini paylaşırlar,

433
00:28:46,803 --> 00:28:49,883
insanlara taştan eserler
yapmayı öğretirler,

434
00:28:50,683 --> 00:28:54,123
tarımı ve yıldızları onlara tanıtırlar.

435
00:28:56,083 --> 00:29:01,963
Pek çok farklı kültürde
böylesine benzer olan bu tip mitlerin

436
00:29:02,043 --> 00:29:05,403
tek bir kaynaktan çıkması mümkün mü?

437
00:29:07,363 --> 00:29:11,003
Yakın doğudan gelip
Amerika'ya ve Akdeniz'e ulaşan

438
00:29:11,083 --> 00:29:13,483
sakallı ve cübbeli bu figürler

439
00:29:13,563 --> 00:29:15,803
aynı antik kültürden geliyorsa

440
00:29:16,603 --> 00:29:19,683
avcı-toplayıcı atalarımız

441
00:29:19,763 --> 00:29:21,563
Buzul Çağı'yla mücadele ederken

442
00:29:22,283 --> 00:29:24,803
başka biri denizden tüm dünyayı dolaşıp

443
00:29:26,603 --> 00:29:29,283
gelişmiş becerilerini
insanlara anlatıyordu.

444
00:29:30,563 --> 00:29:33,723
Bunun Malta gibi, Buzul Çağı'nda

445
00:29:34,363 --> 00:29:38,683
neredeyse sular altında kalmış bir adada
kanıtı olduğunu düşünüyorum.

446
00:29:39,523 --> 00:29:43,243
Karayipler'in açık denizindeki bir yerde.

447
00:29:46,003 --> 00:29:51,523
Gelişmiş bir uygarlık 11.600 yıl önce
denizin dibine gömüldüyse

448
00:29:51,603 --> 00:29:56,563
belki de bu yerin var olduğuna dair kanıtı
suyun altında bulabiliriz.

449
00:29:57,643 --> 00:29:59,723
Hadi Atlantis'ten bahsedelim.

450
00:30:26,683 --> 00:30:31,683
Alt yazı çevirmeni: Denizsu Nihan Nurata