1
00:00:06,043 --> 00:00:08,963
‎LOẠT PHIM NETFLIX

2
00:00:14,163 --> 00:00:15,803
‎Đối với quan điểm chính thống

3
00:00:15,883 --> 00:00:19,523
‎về sự phát triển của nền văn minh,
‎tôi thấy không ổn

4
00:00:19,603 --> 00:00:25,163
‎về quan niệm cho rằng
‎nền văn minh của chúng ta ở thế kỷ 21 này

5
00:00:25,243 --> 00:00:27,963
‎là đỉnh cao của thành tựu nhân loại.

6
00:00:33,563 --> 00:00:36,923
‎Điều này khiến chúng ta tự phụ và tự đại.

7
00:00:38,243 --> 00:00:43,243
‎Chúng ta nhìn về quá khứ như thể
‎tổ tiên luôn đơn giản hơn chúng ta,

8
00:00:43,323 --> 00:00:45,963
‎kém hiểu biết
‎và kém năng lực hơn chúng ta.

9
00:00:49,163 --> 00:00:53,763
‎Nhưng chuyện không chỉ là
‎quá trình tiến hóa thẳng một lèo

10
00:00:53,843 --> 00:00:58,203
‎từ người thượng cổ nguyên thủy
‎đến người hiện đại về mặt giải phẫu.

11
00:00:58,283 --> 00:01:00,363
‎Đâu chỉ như thế.

12
00:01:05,883 --> 00:01:08,243
‎Trong câu chuyện của các nền văn minh,

13
00:01:08,323 --> 00:01:13,363
‎có lẽ có thăng trầm,
‎các nền văn minh trỗi dậy rồi lại sụp đổ,

14
00:01:13,443 --> 00:01:17,683
‎và có khả năng
‎có những nền văn minh bị xóa sổ toàn bộ.

15
00:01:17,763 --> 00:01:22,203
‎Đây là chuyện từng xảy ra,
‎ở Malta, Địa Trung Hải này.

16
00:01:34,243 --> 00:01:39,483
‎SIRIUS TRỖI DẬY

17
00:01:43,243 --> 00:01:47,603
‎Malta, quần đảo Địa Trung Hải
‎tuyệt đẹp này đã khiến tôi

18
00:01:47,683 --> 00:01:49,163
‎mê mẩn từ lâu.

19
00:01:51,643 --> 00:01:56,563
‎Bởi vì tôi ngờ rằng hầu hết mọi điều
‎giới khảo cổ bảo ta về quá khứ của nó

20
00:01:57,283 --> 00:01:58,283
‎đều sai.

21
00:02:00,363 --> 00:02:03,723
‎Và vì sự thật, nếu được phép tiết lộ,

22
00:02:03,803 --> 00:02:08,603
‎có thể đem lại bằng chứng quan trọng
‎trong việc tìm nền văn minh đã mất.

23
00:02:11,203 --> 00:02:15,163
‎Hai đảo chính của Malta
‎chỉ là một chấm nhỏ giữa Địa Trung Hải.

24
00:02:16,082 --> 00:02:19,723
‎Với vị trí chiến lược nằm giữa
‎châu Âu, châu Phi và Trung Đông,

25
00:02:19,803 --> 00:02:24,123
‎suốt nhiều thế kỷ, nó có tác động cực lớn
‎lên câu chuyện về nền văn minh.

26
00:02:24,203 --> 00:02:26,443
‎MALTA - SARDINIA - SICILY - Ý - HY LẠP
‎ĐỊA TRUNG HẢI - TUNISIA - LIBYA

27
00:02:28,163 --> 00:02:30,723
‎Theo dòng thời gian chính thức của Malta…

28
00:02:31,923 --> 00:02:32,803
‎NĂM 2.000

29
00:02:32,883 --> 00:02:36,003
‎…từ 7.900 năm trước,
‎bắt đầu có người định cư ở đây.

30
00:02:36,963 --> 00:02:37,923
‎NĂM 5.900 TCN

31
00:02:38,003 --> 00:02:40,003
‎Họ là những nông dân Thời kỳ Đồ đá

32
00:02:40,083 --> 00:02:42,963
‎đã vượt biển từ Ý trên những bè gỗ.

33
00:02:43,043 --> 00:02:45,123
‎Có lẽ họ đến từ Sicily,

34
00:02:45,483 --> 00:02:49,643
‎và đem theo những gia súc đầu tiên,

35
00:02:49,723 --> 00:02:51,523
‎cây trồng đầu tiên.

36
00:02:55,883 --> 00:03:00,083
‎Và khi định cư ở đây,
‎họ phát triển văn hóa riêng của mình.

37
00:03:01,843 --> 00:03:05,963
‎Theo dòng thời gian chính thống,
‎khoảng 5.600 năm trước…

38
00:03:06,683 --> 00:03:07,563
‎NĂM 3.600 TCN

39
00:03:07,643 --> 00:03:10,723
‎…một sáng nọ, họ thức dậy và xây cái này.

40
00:03:18,643 --> 00:03:20,123
‎Nó có tên là Ġgantija

41
00:03:21,283 --> 00:03:24,563
‎và chắc chắn nó là
‎một cấu trúc cự thạch khổng lồ.

42
00:03:27,963 --> 00:03:29,723
‎Suốt nhiều thế kỷ, nó được cho là

43
00:03:29,803 --> 00:03:33,643
‎công trình tưởng niệm riêng lẻ
‎cổ nhất trên Trái Đất.

44
00:03:38,523 --> 00:03:43,483
‎Khi bước quanh Ġgantija,
‎tôi cảm thấy mình nhỏ đi,

45
00:03:43,563 --> 00:03:46,803
‎quá bé nhỏ trước
‎công trình của những người khổng lồ.

46
00:03:49,683 --> 00:03:51,283
‎Những bức tường của công trình

47
00:03:51,363 --> 00:03:54,243
‎cần người ta phải nâng
‎hàng trăm khối đá lớn.

48
00:03:56,603 --> 00:03:58,723
‎Một vài khối nặng đến 50 tấn.

49
00:04:02,163 --> 00:04:03,603
‎Và cái mà ta thấy ngày nay

50
00:04:03,683 --> 00:04:06,643
‎chỉ cao chưa đến một nửa
‎chiều cao ban đầu của đền.

51
00:04:14,843 --> 00:04:18,083
‎Lúc hoàn chỉnh, Ġgantija thật sự khổng lồ.

52
00:04:19,963 --> 00:04:21,763
‎Cao bằng tòa nhà ba tầng.

53
00:04:24,163 --> 00:04:28,763
‎Lớp tường ngoài được xây
‎bằng những khối đá lớn chất lên nhau.

54
00:04:32,803 --> 00:04:36,763
‎Hai đền thờ nối với nhau,
‎và chúng gồm những phòng hình oval,

55
00:04:38,283 --> 00:04:39,963
‎tường sơn màu đỏ.

56
00:04:41,643 --> 00:04:42,923
‎Và một loạt ban thờ,

57
00:04:43,003 --> 00:04:45,843
‎ở đó, chúng tôi tìm thấy
‎tro của xương động vật,

58
00:04:46,563 --> 00:04:49,243
‎cho thấy đã có
‎nghi lễ hiến tế hoặc yến tiệc.

59
00:04:53,323 --> 00:04:57,403
‎Không có văn bản nào
‎cho biết Ġgantija được xây lúc nào,

60
00:04:57,483 --> 00:04:59,603
‎cũng không có niên đại carbon đáng tin.

61
00:05:04,803 --> 00:05:07,523
‎Vậy đền thờ khổng lồ này cổ đến mức nào?

62
00:05:09,483 --> 00:05:11,923
‎Và nó có cung cấp
‎bằng chứng về nền văn minh đã mất

63
00:05:12,003 --> 00:05:13,603
‎mà tôi tin chắc đã thịnh vượng

64
00:05:13,683 --> 00:05:17,643
‎rất lâu trước khi bất kỳ
‎nền văn minh nào khởi đầu?

65
00:05:22,883 --> 00:05:28,763
‎Lý do duy nhất khiến giới khảo cổ
‎khẳng định nó chỉ có 5.600 năm tuổi

66
00:05:28,843 --> 00:05:31,443
‎là vài cổ vật mà họ tìm thấy ở đây

67
00:05:31,523 --> 00:05:35,323
‎khớp với cổ vật ở những nơi đơn giản
‎hơn nhiều và chúng có niên đại đó,

68
00:05:36,923 --> 00:05:40,483
‎nhưng thế đâu có nghĩa là
‎công trình này cùng niên đại với chúng.

69
00:05:41,043 --> 00:05:44,323
‎Cổ vật có thể bị bỏ lại đó
‎vào một thời điểm về sau.

70
00:05:45,283 --> 00:05:49,083
‎Sự thật là, dữ liệu về thời tiền sử
‎của Malta chẳng hợp lý gì cả.

71
00:05:50,883 --> 00:05:52,283
‎Cứ nghĩ mà xem.

72
00:05:52,363 --> 00:05:55,123
‎Liệu những nông dân,
‎theo lời các nhà khảo cổ

73
00:05:55,203 --> 00:05:57,523
‎là chưa hề xây dựng thứ gì
‎lớn hơn một cái chòi,

74
00:05:58,123 --> 00:06:00,283
‎lại xây được công trình này sao?

75
00:06:02,843 --> 00:06:04,883
‎Khi nhìn vào một cấu trúc như Ġgantija,

76
00:06:04,963 --> 00:06:09,843
‎ta sẽ muốn thấy
‎bằng chứng của sự tích tụ kỹ năng

77
00:06:09,923 --> 00:06:11,843
‎cần thiết để tạo nên nó.

78
00:06:12,643 --> 00:06:17,283
‎Một nền văn hóa không cứ thế biết cách
‎di chuyển những khối đá 20, 30 tấn.

79
00:06:17,363 --> 00:06:18,923
‎Nó phải nghiên cứu cách làm thế.

80
00:06:19,003 --> 00:06:21,683
‎Chẳng có chứng cứ
‎về việc phát triển các kỹ thuật này.

81
00:06:23,003 --> 00:06:24,243
‎Và vấn đề là thế này,

82
00:06:24,763 --> 00:06:28,123
‎Ġgantija không phải là
‎ngôi đền cự thạch duy nhất ở Malta.

83
00:06:29,843 --> 00:06:32,003
‎Ở hai đảo chính còn lại của Malta,

84
00:06:32,083 --> 00:06:36,003
‎các nhà khảo cổ tìm thấy
‎19 công trình cổ như thế,

85
00:06:37,123 --> 00:06:40,283
‎tất cả trải trên một khu vực
‎rộng bằng nửa bang Chicago,

86
00:06:41,083 --> 00:06:44,563
‎với công trình cổ nhất,
‎như họ bảo, là chính Ġgantija.

87
00:06:47,723 --> 00:06:52,123
‎Với quần đảo nhỏ như thế này,
‎chừng đó đền thờ

88
00:06:52,203 --> 00:06:54,203
‎cần rất nhiều nhân lực.

89
00:06:54,283 --> 00:06:55,243
‎Quá nhiều mới đúng.

90
00:06:56,603 --> 00:07:01,403
‎Chuyện đó khiến tôi thắc mắc
‎ai thật sự xây Ġgantija và xây khi nào?

91
00:07:01,483 --> 00:07:05,443
‎Nói rằng những người
‎với nền văn hóa vật chất rất đơn giản

92
00:07:06,523 --> 00:07:10,283
‎có thể là người tạo nên công trình
‎phức tạp nhất, uy nghi nhất,

93
00:07:10,363 --> 00:07:12,683
‎lớn nhất ở Malta thì có hợp lý không?

94
00:07:18,203 --> 00:07:23,003
‎Tôi nghĩ sự thật phức tạp hơn
‎và gây choáng váng hơn nhiều.

95
00:07:27,603 --> 00:07:29,523
‎Chúng ta đã thấy ở Indonesia…

96
00:07:30,603 --> 00:07:32,443
‎ĐẠI KIM TỰ THÁP CHOLULA - MEXICO

97
00:07:32,523 --> 00:07:36,483
‎…và Mexico, rằng các thần thoại cổ
‎có điều quan trọng để ta học hỏi.

98
00:07:37,243 --> 00:07:40,563
‎Các nhà khảo cổ không nên bỏ qua

99
00:07:40,643 --> 00:07:43,203
‎những câu chuyện
‎được truyền qua hàng thế hệ này.

100
00:07:44,843 --> 00:07:47,683
‎Và trong truyền thống
‎dân gian cổ của Malta,

101
00:07:47,763 --> 00:07:49,363
‎có một câu chuyện

102
00:07:49,443 --> 00:07:52,363
‎kể về người đã xây dựng Ġgantija.

103
00:08:02,243 --> 00:08:07,523
‎Có một huyền thoại rất thú vị
‎liên quan đến nữ khổng lồ tên là Sansuna.

104
00:08:11,563 --> 00:08:13,083
‎Truyện kể rằng nữ khổng lồ

105
00:08:13,163 --> 00:08:15,763
‎đã giao phối với một người đàn ông dân đảo

106
00:08:17,163 --> 00:08:19,243
‎và sinh ra một đứa con lai.

107
00:08:21,243 --> 00:08:23,523
‎Sau đó, để kỷ niệm sự kiện này,

108
00:08:24,283 --> 00:08:27,523
‎bà xây một đền thờ khổng lồ
‎trong một ngày một đêm,

109
00:08:28,643 --> 00:08:30,843
‎khi vẫn địu đứa con trên vai.

110
00:08:33,523 --> 00:08:36,963
‎Tôi quá thích huyền thoại này,
‎dĩ nhiên, nó có thể chỉ là huyền thoại.

111
00:08:37,962 --> 00:08:41,563
‎Tôi chắc chắn không tin
‎Trái Đất từng có người khổng lồ.

112
00:08:42,842 --> 00:08:45,323
‎Nhưng nếu như bà ấy là con người

113
00:08:45,403 --> 00:08:48,483
‎có năng lực và kỹ năng
‎phi thường và vĩ đại có thể

114
00:08:48,563 --> 00:08:50,763
‎khiến bà xây đền thờ như thế này thì sao?

115
00:08:51,843 --> 00:08:55,043
‎Huyền thoại này giống một cách kỳ lạ

116
00:08:55,123 --> 00:08:59,603
‎với câu chuyện về những người khổng lồ
‎xây Đại Kim tự tháp Cholula ở Mexico,

117
00:09:00,363 --> 00:09:03,483
‎câu chuyện có liên quan
‎đến đại hồng thủy thời tiền sử.

118
00:09:08,363 --> 00:09:10,763
‎Các huyền thoại về thợ xây khổng lồ

119
00:09:10,843 --> 00:09:15,803
‎có thể nào là ký ức về một nền văn hóa
‎cổ xưa hơn và tiên tiến hơn?

120
00:09:16,603 --> 00:09:19,963
‎Lỡ như dòng thời gian
‎về thời tiền sử ở Malta sai thì sao?

121
00:09:22,763 --> 00:09:25,803
‎Khi những nông dân đó
‎đi bè từ Sicily đến đây,

122
00:09:25,883 --> 00:09:28,483
‎lỡ như Ġgantija
‎và các đền thờ cự thạch khác

123
00:09:28,563 --> 00:09:30,243
‎đã có sẵn ở đây thì sao?

124
00:09:30,323 --> 00:09:34,283
‎Lỡ như những công trình phi thường này
‎được người khác xây dựng thì sao?

125
00:09:36,763 --> 00:09:41,123
‎Một xã hội tiên tiến hơn xa
‎đã đến Malta từ rất lâu trước đó.

126
00:09:43,003 --> 00:09:44,283
‎Không chỉ có thể mà còn…

127
00:09:47,563 --> 00:09:48,603
‎rất có khả năng.

128
00:09:51,483 --> 00:09:53,443
‎Và tôi không nghĩ họ đi thuyền đến.

129
00:09:54,283 --> 00:09:56,163
‎Tôi nghĩ họ đi bộ đến.

130
00:09:59,883 --> 00:10:02,923
‎Bạn thấy đấy,
‎Malta vốn đâu phải là một hòn đảo.

131
00:10:03,883 --> 00:10:05,883
‎Vào đỉnh điểm của Kỷ Băng hà cuối cùng,

132
00:10:05,963 --> 00:10:09,723
‎mực nước đại dương thấp hơn ngày nay

133
00:10:09,803 --> 00:10:12,603
‎tầm 120 mét.

134
00:10:14,643 --> 00:10:17,563
‎Và quần đảo Malta từng là những đỉnh đồi,

135
00:10:17,643 --> 00:10:21,403
‎một phần của
‎dải đất liền mạch nối liền Malta

136
00:10:21,483 --> 00:10:23,363
‎đến tận Sicily ngày nay

137
00:10:23,443 --> 00:10:26,443
‎và từ đó đến
‎vùng Nam Ý và đại lục châu Âu.

138
00:10:26,523 --> 00:10:27,403
‎Ý - SICILY - MALTA

139
00:10:29,243 --> 00:10:31,723
‎Thời đó, châu Âu
‎không phải nơi lý tưởng để sống.

140
00:10:32,523 --> 00:10:35,763
‎Lạnh, khô và không ở được.

141
00:10:37,163 --> 00:10:41,043
‎Ta biết động vật ở Kỷ Băng hà
‎đã đi qua dải đất bắc cầu cổ đại đó

142
00:10:41,123 --> 00:10:46,083
‎đến những vùng ấm áp hơn,
‎trù phú hơn ở Malta, và sống tốt ở đó.

143
00:10:48,523 --> 00:10:50,483
‎Con người không theo chân chúng sao?

144
00:10:55,883 --> 00:10:59,963
‎Các nhà khảo cổ đã tìm thấy
‎dấu vết con người ở Sicily từ rất sớm.

145
00:11:00,043 --> 00:11:02,643
‎NĂM 12.000 TCN

146
00:11:02,723 --> 00:11:06,043
‎Vậy tại sao cuộc Nam tiến của họ
‎lại dừng ở đó?

147
00:11:07,203 --> 00:11:10,683
‎Với tôi, bí ẩn về sự xuất hiện đột ngột

148
00:11:10,763 --> 00:11:13,843
‎của các đền thờ ở Malta
‎vào 5.000 hay 6.000 năm trước,

149
00:11:13,923 --> 00:11:15,843
‎sẽ tan biến nếu ta chấp nhận rằng

150
00:11:15,923 --> 00:11:18,443
‎thật ra có một thời từ rất lâu trước đó,

151
00:11:18,523 --> 00:11:21,163
‎trong Kỷ Băng hà,
‎12.000 đến 14.000 năm trước,

152
00:11:21,243 --> 00:11:22,923
‎lúc Malta còn là một phần đại lục.

153
00:11:25,123 --> 00:11:28,123
‎Vấn đề là các nhà khảo cổ khẳng định

154
00:11:28,203 --> 00:11:32,043
‎không có bằng chứng
‎về bất kỳ giống người nào ở Malta

155
00:11:32,123 --> 00:11:33,683
‎vào thời điểm xưa đến thế.

156
00:11:33,763 --> 00:11:35,603
‎Nhưng nó đâu hoàn toàn đúng.

157
00:11:36,883 --> 00:11:39,323
‎Và bằng chứng nằm trong hang động này.

158
00:11:43,443 --> 00:11:44,483
‎Đây là Ghar Dalam,

159
00:11:45,323 --> 00:11:48,283
‎gần bờ biển phía Nam của đảo chính Malta.

160
00:11:50,763 --> 00:11:53,323
‎Máy đo niên đại địa chất

161
00:11:53,403 --> 00:11:56,443
‎sẽ cho ta cái nhìn sơ qua
‎về thời tiền sử của Malta.

162
00:12:00,483 --> 00:12:04,603
‎Ở đây có một loạt trận lụt
‎để lại xương động vật và hóa thạch

163
00:12:04,683 --> 00:12:06,683
‎có niên đại hàng ngàn năm.

164
00:12:12,763 --> 00:12:14,443
‎Tiến sĩ Anton Mifsud,

165
00:12:14,523 --> 00:12:17,363
‎chủ tịch Hội Tiền sử Malta,

166
00:12:17,443 --> 00:12:19,683
‎đã nghiên cứu nơi này hàng chục năm.

167
00:12:19,763 --> 00:12:20,963
‎Nó quá rộng.

168
00:12:21,043 --> 00:12:25,163
‎Các phát hiện độc lập của ông
‎đã gây tranh cãi lớn.

169
00:12:27,123 --> 00:12:29,563
‎Hang Ghar Dalam
‎như một bản ghi chép trên đá

170
00:12:29,643 --> 00:12:31,083
‎về tiền sử của Malta,

171
00:12:31,163 --> 00:12:35,603
‎và tôi hiểu là thạch nhũ này đặc biệt
‎quan trọng trong công trình của ông.

172
00:12:35,683 --> 00:12:39,483
‎Từ màu nâu sáng này…

173
00:12:39,563 --> 00:12:41,203
‎- Cái đó gọi là tầng văn hóa.
‎- Ừ.

174
00:12:41,283 --> 00:12:42,603
‎Là có người đã sống ở đây.

175
00:12:42,683 --> 00:12:43,523
‎TẦNG GIA SÚC
‎(TẦNG VĂN HÓA - TẦNG GỐM)

176
00:12:43,603 --> 00:12:46,843
‎- Phải. 8.000 năm qua.
‎- 8.000 năm qua. Phải.

177
00:12:46,923 --> 00:12:52,123
‎Và ở đáy của nó là lớp Thế Canh Tân.

178
00:12:52,203 --> 00:12:54,003
‎- Khi xuống dưới lớp đó…
‎- Ừ.

179
00:12:54,083 --> 00:12:56,123
‎- …là vào khu vực Kỷ Băng hà…
‎- Có…

180
00:12:56,203 --> 00:12:58,523
‎…nó chứa tàn tích động vật Kỷ Băng hà…

181
00:12:58,603 --> 00:13:00,523
‎- Ừ.
‎- …họ không gọi nó là tầng văn hóa

182
00:13:00,603 --> 00:13:03,123
‎vì họ tin chắc thời đó không có con người.

183
00:13:03,203 --> 00:13:04,283
‎Chính xác.

184
00:13:05,043 --> 00:13:10,283
‎Bất kỳ thứ gì ở độ sâu này
‎đều có ít nhất 11.600 năm tuổi.

185
00:13:10,363 --> 00:13:13,283
‎Nếu niên sử chính thức
‎về Malta là chính xác,

186
00:13:13,363 --> 00:13:17,163
‎thì khi đào xuống đó,
‎sẽ không thấy tàn tích con người nào.

187
00:13:19,523 --> 00:13:23,763
‎Nhưng hơn một thế kỷ trước,
‎các nhà khảo cổ đã tìm được gì đó.

188
00:13:23,843 --> 00:13:25,123
‎RĂNG SÂU

189
00:13:25,203 --> 00:13:27,003
‎Một thứ không ai ngờ.

190
00:13:28,923 --> 00:13:34,923
‎Năm 1917, hai người khai quật dân Malta
‎đã phát hiện hai chiếc răng đặc biệt.

191
00:13:35,003 --> 00:13:35,843
‎Phải.

192
00:13:37,203 --> 00:13:40,443
‎Chúng có màu hóa thạch,
‎không có chân răng.

193
00:13:40,523 --> 00:13:43,043
‎Chân răng đã bị hấp thụ vào thân răng.

194
00:13:43,123 --> 00:13:46,043
‎Vậy đây là
‎răng người Neanderthal điển hình?

195
00:13:46,123 --> 00:13:48,043
‎- Phải.
‎- Và tìm ra chúng ở đâu?

196
00:13:48,123 --> 00:13:51,123
‎Tìm ra ở đó, dưới đáy các thạch nhũ này.

197
00:13:51,203 --> 00:13:53,203
‎- Ngay dưới đáy thạch nhũ này.
‎- Chính xác.

198
00:13:53,283 --> 00:13:54,683
‎Các chuyên gia tham gia đào

199
00:13:54,763 --> 00:13:56,803
‎tin chắc rằng ở Malta, họ đã tìm ra

200
00:13:56,883 --> 00:13:59,403
‎bằng chứng sẽ viết lại lịch sử loài người.

201
00:14:03,523 --> 00:14:04,523
‎Đây là bằng chứng

202
00:14:05,523 --> 00:14:08,403
‎cho thấy người Neanderthal
‎đã đi qua dải đất Kỷ Băng hà.

203
00:14:09,843 --> 00:14:15,163
‎Nhưng đôi khi các nhà khảo cổ đào được
‎thứ mà người ta muốn cố ý chôn vào đó.

204
00:14:16,243 --> 00:14:21,843
‎Năm 1952, họ đã thực hiện
‎kiểm tra niên đại tương đối.

205
00:14:21,923 --> 00:14:24,003
‎Ừ. Vậy kết quả thế nào?

206
00:14:24,083 --> 00:14:26,243
‎Kết quả không được công bố.

207
00:14:27,363 --> 00:14:30,483
‎Vì lý do gì đó,
‎kết quả không được tiết lộ.

208
00:14:31,443 --> 00:14:34,643
‎Nhưng ta biết là, những năm sau đó,

209
00:14:34,723 --> 00:14:38,123
‎tính xác thực của các răng này
‎đã bị giới chính thống hạ thấp.

210
00:14:39,403 --> 00:14:42,443
‎Và đến ngày nay,
‎các sách lịch sử vẫn nhất quyết rằng

211
00:14:42,523 --> 00:14:47,963
‎không có giống người nào từng đến Malta
‎trước thời điểm 7.900 năm trước.

212
00:14:48,523 --> 00:14:52,763
‎Tại sao giới khảo cổ quá phản đối
‎ý niệm về con người hiện diện trước đó?

213
00:14:57,403 --> 00:15:00,803
‎Thay đổi luận thuyết
‎đâu phải việc dễ dàng.

214
00:15:00,883 --> 00:15:02,603
‎Khi một tâm thức nhất định

215
00:15:02,683 --> 00:15:06,523
‎đã trở thành thiên kiến của
‎một nhóm học giả trong lĩnh vực nào đó

216
00:15:06,603 --> 00:15:08,603
‎thì họ rất ngại buông bỏ nó,

217
00:15:08,683 --> 00:15:11,763
‎họ gắn chặt vào nó như mạng sống,

218
00:15:11,843 --> 00:15:13,243
‎và tấn công luận thuyết đó

219
00:15:13,323 --> 00:15:15,923
‎nghĩa là tấn công họ,
‎và họ điên cuồng bảo vệ nó.

220
00:15:18,083 --> 00:15:20,283
‎Tò mò muốn đẩy mạnh việc tìm hiểu,

221
00:15:20,363 --> 00:15:26,283
‎vào năm 2016, tiến sĩ Mifsud tự chi tiền
‎phân tích hiện đại nhất cho các mẫu răng.

222
00:15:27,323 --> 00:15:29,763
‎Ba nhà khảo cổ vật lý hàng đầu

223
00:15:29,843 --> 00:15:31,563
‎- đã kiểm tra chúng…
‎- Ừ.

224
00:15:31,643 --> 00:15:33,643
‎…và nói đây là răng người Neanderthal.

225
00:15:33,723 --> 00:15:34,643
‎Rồi.

226
00:15:35,203 --> 00:15:38,683
‎Đây là bằng chứng về
‎hoạt động của con người ở Kỷ Băng hà.

227
00:15:41,243 --> 00:15:43,523
‎Nó ảnh hưởng gì đến toàn bộ lịch sử Malta?

228
00:15:44,283 --> 00:15:48,003
‎Nó đẩy niên đại lùi xa. Rất xa.

229
00:15:48,083 --> 00:15:48,963
‎Phải.

230
00:15:49,043 --> 00:15:51,243
‎Phải đưa vào một chương khác.

231
00:15:53,363 --> 00:15:54,203
‎Phải.

232
00:15:55,323 --> 00:15:58,723
‎Nếu giống người bà con của ta,
‎Neanderthal, đã đến Malta,

233
00:15:58,803 --> 00:16:02,883
‎thì chứng tỏ rằng
‎người cổ đại đã dùng dải đất đó

234
00:16:02,963 --> 00:16:05,363
‎và có thể một nền văn hóa Kỷ Băng hà khác

235
00:16:05,443 --> 00:16:07,163
‎cũng đã để lại dấu tích ở đây.

236
00:16:10,483 --> 00:16:16,203
‎Theo tôi, bằng chứng về nền văn minh
‎cổ xưa hơn nhiều ở Malta rất thuyết phục

237
00:16:16,283 --> 00:16:18,683
‎và nó không chỉ dựa vào vài cái răng.

238
00:16:23,403 --> 00:16:27,243
‎Tôi muốn cho các bạn xem một thứ
‎mà tôi đã thấy cách đây 25 năm

239
00:16:27,323 --> 00:16:29,123
‎vào lần đầu tôi thăm Malta,

240
00:16:29,203 --> 00:16:33,443
‎và nó nằm ở tầng đá nền của hòn đảo này.

241
00:16:36,083 --> 00:16:39,003
‎Nó là một phát hiện vĩ đại
‎trải khắp các đảo này.

242
00:16:40,603 --> 00:16:45,403
‎Các đường rãnh song song
‎được khắc sâu vào đá vôi cổ đại.

243
00:16:46,843 --> 00:16:49,843
‎Có gần 35 km đường rãnh này,

244
00:16:51,083 --> 00:16:53,723
‎thường giao nhau như đường xe lửa.

245
00:16:54,763 --> 00:16:57,603
‎Các nhà khảo cổ chính thống cho rằng

246
00:16:57,683 --> 00:17:00,963
‎niên đại của chúng không quá 2.600 năm,

247
00:17:01,803 --> 00:17:04,003
‎nhưng họ chưa hề nghiên cứu nghiêm túc.

248
00:17:05,043 --> 00:17:08,123
‎Chúng không có
‎dấu hiệu công cụ gì rõ ràng,

249
00:17:08,203 --> 00:17:11,563
‎cũng không phải kết quả
‎của tiến trình tự nhiên nào ta đã biết.

250
00:17:12,443 --> 00:17:14,483
‎Chắc chắn chúng là nhân tạo.

251
00:17:14,563 --> 00:17:17,483
‎Dù vẫn chưa hoàn toàn
‎chắc chắn về chức năng của chúng.

252
00:17:18,443 --> 00:17:22,443
‎Họ thường cho rằng
‎chúng là một kiểu đường giao thông cổ.

253
00:17:22,523 --> 00:17:25,362
‎Do đó, họ hay gọi nó là "rãnh xe rùa".

254
00:17:27,083 --> 00:17:29,003
‎Nhưng có cái này khiến tôi tò mò.

255
00:17:29,083 --> 00:17:31,763
‎Những rãnh này không chỉ có trên đất liền.

256
00:17:33,162 --> 00:17:35,803
‎Một số còn đi thẳng xuống biển.

257
00:17:37,523 --> 00:17:40,323
‎Ở đây là một cặp rãnh,
‎ẩn dưới con đường hiện đại,

258
00:17:40,403 --> 00:17:44,363
‎nhưng nó biến mất ở đây,
‎ẩn dưới làn nước của bến cảng.

259
00:17:44,443 --> 00:17:46,723
‎Nó được tạo nên
‎trước khi mực nước biển dâng.

260
00:17:50,363 --> 00:17:54,883
‎Qua nhiều năm, tôi phát hiện và theo dõi
‎thêm nhiều rãnh nhân tạo dưới nước,

261
00:17:54,963 --> 00:18:00,483
‎quay phim lại chúng ở cách bờ
‎tới cả cây số và sâu đến 25 mét.

262
00:18:03,083 --> 00:18:05,243
‎Dù ai tạo nên chúng hẳn đã làm thế

263
00:18:05,323 --> 00:18:08,363
‎khi phần này của thềm biển
‎cao hơn mặt nước biển,

264
00:18:08,443 --> 00:18:12,443
‎tức là cách đây hơn 12.000 năm,
‎trong Kỷ Băng hà cuối cùng.

265
00:18:13,963 --> 00:18:17,283
‎Nó khiến tôi tự hỏi
‎còn bao nhiêu phần tiền sử của Malta

266
00:18:17,363 --> 00:18:19,163
‎nằm ẩn dưới những con sóng đó?

267
00:18:19,243 --> 00:18:21,243
‎Còn bao nhiêu cấu trúc nhân tạo,

268
00:18:21,323 --> 00:18:24,683
‎thậm chí có thể là đền thờ cự thạch,
‎đang chờ ta khám phá?

269
00:18:28,403 --> 00:18:31,363
‎Lý do tôi tin rằng
‎có một trí tuệ cổ đại thâm sâu hơn

270
00:18:31,443 --> 00:18:33,803
‎nằm dưới những đền thờ ở Malta

271
00:18:33,883 --> 00:18:37,403
‎là vì chúng còn phức tạp hơn xa vẻ ngoài.

272
00:18:39,723 --> 00:18:42,043
‎Ẩn dưới mái vòm bảo vệ khỏi thời tiết,

273
00:18:42,123 --> 00:18:47,043
‎là một trong những đền thờ
‎vi diệu nhất ở Malta, Mnajdra.

274
00:18:51,123 --> 00:18:55,243
‎Cái mái vòm hiện đại, vị lai,
‎ngăn giữa nó với bầu trời,

275
00:18:55,323 --> 00:18:56,723
‎vốn là một điều đáng tiếc,

276
00:18:57,603 --> 00:18:59,323
‎bởi vì người xây Mnajdra

277
00:18:59,403 --> 00:19:03,603
‎có hiểu biết
‎tiên tiến phi thường về vũ trụ,

278
00:19:04,323 --> 00:19:07,163
‎một sự thật mà các nhà khảo cổ Malta
‎chẳng bác bỏ.

279
00:19:08,843 --> 00:19:11,443
‎Ta biết họ đã quan sát mặt trời mọc

280
00:19:11,523 --> 00:19:14,203
‎và vị trí một vài ngôi sao nhất định.

281
00:19:15,003 --> 00:19:17,643
‎Và họ đã đưa vài quan sát đó

282
00:19:17,723 --> 00:19:19,443
‎vào trong kiến trúc.

283
00:19:24,363 --> 00:19:28,843
‎Những người xây Mnajdra đã nghĩ ra
‎một cách theo dõi bầu trời rất tài tình.

284
00:19:31,083 --> 00:19:32,643
‎Vào xuân phân và thu phân,

285
00:19:32,723 --> 00:19:35,963
‎cụ thể là ngày 21-3 và ngày 21-9,

286
00:19:36,603 --> 00:19:41,883
‎các tia mặt trời mọc
‎sẽ chiếu thẳng vào chính giữa cửa đền,

287
00:19:41,963 --> 00:19:45,643
‎vươn đến các hốc sâu nhất bên trong đền.

288
00:19:59,083 --> 00:20:01,843
‎Vào những dịp đó, bên trong đền

289
00:20:01,923 --> 00:20:04,803
‎sẽ tỏa rạng và sống động đến diệu kỳ.

290
00:20:06,803 --> 00:20:08,243
‎Và chưa hết đâu.

291
00:20:08,323 --> 00:20:10,963
‎Vào bình minh của ngày hạ chí và đông chí,

292
00:20:11,043 --> 00:20:13,483
‎ngày dài nhất và ngắn nhất trong năm,

293
00:20:13,563 --> 00:20:16,563
‎sự khác biệt về ánh sáng chiếu vào

294
00:20:16,643 --> 00:20:19,363
‎sẽ rọi chính xác
‎vào rìa những khối cự thạch

295
00:20:19,443 --> 00:20:21,443
‎ở bên trái và bên phải cổng vào.

296
00:20:23,883 --> 00:20:27,723
‎Hiện tượng này không phải độc nhất vô nhị
‎đối với các công trình cổ đại.

297
00:20:27,803 --> 00:20:29,883
‎Thật sự là, Đại Kim tự tháp Cholula…

298
00:20:29,963 --> 00:20:30,803
‎ĐẠI KIM TỰ THÁP CHOLULA - MEXICO

299
00:20:30,883 --> 00:20:34,283
‎…và các kim tự tháp nằm dưới nó
‎đều hướng về phía mặt trời lặn

300
00:20:34,363 --> 00:20:35,843
‎vào ngày hạ chí.

301
00:20:36,643 --> 00:20:40,483
‎Và các công trình cự thạch khác
‎trên khắp thế giới cũng như vậy.

302
00:20:40,563 --> 00:20:41,403
‎STONEHENGE - ANH

303
00:20:41,483 --> 00:20:42,683
‎Như Stonehenge,

304
00:20:44,083 --> 00:20:45,803
‎hay Đền Karnak ở Ai Cập.

305
00:20:45,883 --> 00:20:47,363
‎KARNAK - AI CẬP

306
00:20:48,283 --> 00:20:52,083
‎Ở Mnajdra, người cổ đại
‎đã tạo nên những cấu trúc khổng lồ

307
00:20:52,163 --> 00:20:55,203
‎để mừng sự giao thoa giữa Trời và Đất.

308
00:20:55,283 --> 00:20:58,443
‎Thật sự là, Mnajdra và các đền thờ

309
00:20:58,523 --> 00:21:02,723
‎có thể là một phần của dự án
‎thiên văn cổ đại mang tầm vóc lớn hơn.

310
00:21:02,803 --> 00:21:05,883
‎Và nếu chứng minh được
‎điều đó thì sẽ viết lại

311
00:21:06,483 --> 00:21:10,243
‎dòng thời gian vốn được chấp nhận
‎của thời tiền sử Malta.

312
00:21:12,163 --> 00:21:14,603
‎Nhà nghiên cứu và tác giả Lenie Reedijk,

313
00:21:14,683 --> 00:21:17,883
‎đã khám phá hết mọi
‎đền thờ cổ thạch ở Malta

314
00:21:17,963 --> 00:21:20,803
‎và đã nghiên cứu kỹ
‎về phương hướng của chúng.

315
00:21:20,883 --> 00:21:22,683
‎Bà ngạc nhiên phát hiện rằng

316
00:21:22,763 --> 00:21:27,403
‎không đền thờ nào khác ở Malta
‎thẳng hàng với điểm phân hay điểm chí nào.

317
00:21:28,683 --> 00:21:33,243
‎Nhưng chúng cũng không đối diện với
‎đặc điểm địa lý cụ thể nào của khu vực.

318
00:21:34,083 --> 00:21:37,803
‎Thật ra, không cái nào
‎đồng hướng với cái nào.

319
00:21:39,083 --> 00:21:41,203
‎Không cái nào đồng hướng với nhau cả.

320
00:21:41,283 --> 00:21:44,923
‎- Nội chuyện đó đã đặc biệt rồi.
‎- Rất đáng tò mò.

321
00:21:45,003 --> 00:21:46,323
‎LENIE REEDIJK - TÁC GIẢ QUYỂN
‎'SIRIUS: THE STAR OF THE MALTESE TEMPLES'

322
00:21:46,403 --> 00:21:48,603
‎Ta sẽ nghĩ đến văn hóa đền thờ,

323
00:21:48,683 --> 00:21:51,883
‎kiểu như nhà thờ hay thánh đường
‎sẽ có quy chiếu nào đó.

324
00:21:53,763 --> 00:21:58,123
‎Tại sao Mnajdra là đền thờ duy nhất
‎có phương hướng theo điểm chí?

325
00:21:59,083 --> 00:22:03,323
‎Các đền thờ khác của Malta cũng được xây
‎để hướng đến gì đó trên trời sao?

326
00:22:04,963 --> 00:22:06,363
‎Nếu thế, là cái gì?

327
00:22:09,723 --> 00:22:12,003
‎Ta phải tìm một nguyên tắc.

328
00:22:12,763 --> 00:22:17,163
‎Nên ta cần biết đôi chút
‎về khảo cổ thiên văn.

329
00:22:18,083 --> 00:22:20,603
‎Là ta nghiên cứu về thiên văn học cổ đại.

330
00:22:20,683 --> 00:22:26,283
‎Trên bầu trời có một chuyển động
‎rất thú vị mà ít ai biết,

331
00:22:26,363 --> 00:22:29,683
‎và nó có tên là tuế sai.

332
00:22:34,123 --> 00:22:38,923
‎Chúng ta nghĩ Trái Đất là
‎hình cầu hoàn hảo, nhưng đâu phải vậy.

333
00:22:39,003 --> 00:22:41,523
‎Thật ra, nó hơi phồng ở xích đạo.

334
00:22:42,083 --> 00:22:43,323
‎Kết quả là?

335
00:22:43,403 --> 00:22:46,443
‎Do lực hút của mặt trời và mặt trăng,

336
00:22:46,523 --> 00:22:50,723
‎Trái Đất có lắc nhẹ
‎khi xoay quanh trục của mình.

337
00:22:50,803 --> 00:22:54,763
‎Tuế sai thay đổi
‎quanh cảnh bầu trời đêm qua năm tháng,

338
00:22:54,843 --> 00:22:59,843
‎khiến ta tưởng các chòm sao xa xôi
‎đang chuyển vị trí một cách có hệ thống.

339
00:22:59,923 --> 00:23:04,123
‎Toàn bộ bầu trời di chuyển,
‎dù rất chậm, rất nhỏ.

340
00:23:04,203 --> 00:23:08,003
‎Vị trí xuất hiện và lặn
‎của bất kỳ ngôi sao nào

341
00:23:08,083 --> 00:23:14,803
‎chỉ thay đổi một độ trong 72 năm.

342
00:23:15,883 --> 00:23:20,363
‎Nên nếu ta xây dựng đền thờ
‎để hướng đến một ngôi sao cụ thể,

343
00:23:20,443 --> 00:23:21,803
‎qua nhiều thế kỷ,

344
00:23:21,883 --> 00:23:26,203
‎thì hướng của các đền thờ đó
‎sẽ thay đổi, như ta đã thấy ở Malta.

345
00:23:29,483 --> 00:23:30,803
‎Nhưng có một vấn đề.

346
00:23:30,883 --> 00:23:32,403
‎Dòng thời gian chính thống…

347
00:23:32,483 --> 00:23:33,323
‎NĂM 3.600 TCN

348
00:23:33,403 --> 00:23:37,323
‎…cho rằng toàn bộ đền thờ ở Malta
‎được xây trong khoảng 5.600 năm

349
00:23:37,403 --> 00:23:39,523
‎đến 4.500 năm trước.

350
00:23:39,603 --> 00:23:40,443
‎NĂM 2.500 TCN

351
00:23:40,523 --> 00:23:42,763
‎Và nhìn vào vị trí
‎của những ngôi sao sáng nhất

352
00:23:42,843 --> 00:23:45,523
‎có thể thấy được
‎trên bầu trời vào thời gian đó,

353
00:23:45,603 --> 00:23:47,843
‎chẳng thấy ngôi sao nào phù hợp.

354
00:23:48,603 --> 00:23:51,123
‎Người ta rất không ưa chuyện

355
00:23:51,203 --> 00:23:56,483
‎cân nhắc bất kỳ điều gì
‎nằm ngoài lý thuyết thông thường.

356
00:23:56,563 --> 00:23:58,283
‎Không ưa quay lại thời điểm

357
00:23:58,363 --> 00:24:00,683
‎- trước khi các đền thờ này được xây.
‎- Phải.

358
00:24:03,483 --> 00:24:05,243
‎Nhưng khi dùng phần mềm tối tân

359
00:24:05,323 --> 00:24:08,523
‎dò chuyển động của các ngôi sao
‎trong hàng ngàn năm,

360
00:24:09,483 --> 00:24:12,923
‎Lenie có thể quay ngược bầu trời đêm
‎như quay dây cót đồng hồ,

361
00:24:14,083 --> 00:24:18,163
‎tìm một ngôi sao sáng rõ duy nhất
‎thẳng hàng với mọi đền thờ.

362
00:24:19,763 --> 00:24:23,403
‎Và không chỉ tìm trong khung thời gian
‎được cho là lúc xây đền thờ,

363
00:24:24,123 --> 00:24:26,363
‎mà tìm trong bất kỳ thời điểm nào.

364
00:24:27,683 --> 00:24:32,963
‎Tôi đã kiểm tra đi kiểm tra lại,
‎và đột nhiên, nó xuất hiện.

365
00:24:34,043 --> 00:24:36,963
‎Các đền thờ hướng về một ngôi sao.

366
00:24:38,683 --> 00:24:43,403
‎Ngôi sao đó là Sirius,
‎thường gọi là sao Thiên Lang.

367
00:24:45,643 --> 00:24:49,563
‎Nó nằm đúng phương cửa chính
‎của mọi đền thờ, tùy từng thời điểm.

368
00:24:49,643 --> 00:24:53,243
‎Mọi đền thờ đều khớp. Không chừa cái nào.

369
00:24:57,843 --> 00:25:00,803
‎Và dĩ nhiên,
‎Sirius là ngôi sao đặc biệt vĩ đại.

370
00:25:00,883 --> 00:25:03,123
‎Nếu tôi không nhầm,
‎nó là ngôi sao sáng nhất.

371
00:25:03,203 --> 00:25:07,043
‎Sáng nhất đến giờ.
‎Nó sáng gấp đôi ngôi sao sáng nhì.

372
00:25:09,123 --> 00:25:10,843
‎Giả thuyết của Lenie cũng giải thích

373
00:25:10,923 --> 00:25:14,283
‎tại sao các nhà thiên văn thời đó
‎xây nhiều đền thờ đến vậy.

374
00:25:15,523 --> 00:25:18,363
‎Khi sao Sirius đổi vị trí qua thời gian,

375
00:25:18,443 --> 00:25:21,083
‎nó lệch khỏi tầm nhìn của từng đền thờ,

376
00:25:21,163 --> 00:25:26,083
‎khiến họ phải xây đền thờ mới
‎với phương khác đi một chút.

377
00:25:28,043 --> 00:25:33,123
‎Vì tuế sai, mà suốt hàng ngàn năm,
‎ta không thể thấy sao Sirius từ Malta,

378
00:25:33,203 --> 00:25:36,923
‎cho đến khi Trái đất rung lắc
‎và đưa sao Sirius trở lại tầm nhìn

379
00:25:37,003 --> 00:25:39,043
‎vào khoảng 11.000 năm trước.

380
00:25:39,723 --> 00:25:42,883
‎Và đền thờ gióng thẳng hàng
‎với sự xuất hiện kỳ vĩ đó

381
00:25:42,963 --> 00:25:46,603
‎sau một thời gian dài vắng bóng
‎là ngôi đền đơn giản Hagar Qim North.

382
00:25:47,763 --> 00:25:50,723
‎Nó cũng là một trong những đền nhỏ nhất.

383
00:25:50,803 --> 00:25:52,243
‎Ban đầu họ xây rất nhỏ,

384
00:25:52,323 --> 00:25:54,803
‎- và qua ngàn năm…
‎- Ừ.

385
00:25:54,883 --> 00:25:58,123
‎…cuối cùng họ có ngôi đền lớn nhất.

386
00:25:58,203 --> 00:25:59,443
‎Như nhà thờ chính tòa ấy,

387
00:26:00,643 --> 00:26:02,163
‎là Ġgantija.

388
00:26:04,283 --> 00:26:05,723
‎Nhưng nếu Lenie đúng,

389
00:26:06,403 --> 00:26:10,363
‎thế nghĩa là dự án cự thạch ở Malta
‎đã bắt đầu từ hàng ngàn năm

390
00:26:10,443 --> 00:26:13,163
‎trước khi các nông dân
‎Thời kỳ Đồ đá từ Sicily đến…

391
00:26:13,243 --> 00:26:14,083
‎NĂM 5.900 TCN

392
00:26:15,883 --> 00:26:17,923
‎NĂM 9.000 TCN

393
00:26:18,003 --> 00:26:22,323
‎…và nó phải là công trình
‎của một nền văn hóa có trình độ thiên văn

394
00:26:23,843 --> 00:26:26,203
‎và kiến trúc tiên tiến.

395
00:26:31,723 --> 00:26:34,563
‎Lý do họ chọn tôn vinh
‎sao Sirius theo cách này…

396
00:26:37,123 --> 00:26:38,443
‎có lẽ đơn giản bởi vì

397
00:26:38,523 --> 00:26:41,603
‎nó là ngôi sao sáng nhất
‎trên bầu trời đêm vào lúc đó.

398
00:26:42,843 --> 00:26:44,843
‎Nhưng có lẽ còn hơn thế nữa.

399
00:26:46,363 --> 00:26:49,283
‎Sao Sirius còn đóng
‎vai trò trọng đại trong

400
00:26:49,363 --> 00:26:52,163
‎nhiều huyền thoại
‎của một nền văn hóa cổ vĩ đại khác,

401
00:26:52,803 --> 00:26:54,243
‎Ai Cập cổ đại,

402
00:26:54,323 --> 00:26:58,963
‎nơi nó được liên kết với trận lụt hàng năm
‎của sông Nile và thời khắc năm mới,

403
00:26:59,923 --> 00:27:02,923
‎ngoài ra còn là biểu tượng
‎của nữ thần Isis vĩ đại.

404
00:27:05,163 --> 00:27:07,123
‎Và đây không chỉ là mối liên kết

405
00:27:07,203 --> 00:27:09,163
‎duy nhất giữa Ai Cập và Malta cổ đại.

406
00:27:10,963 --> 00:27:15,923
‎Theo truyền thống, thuyền đánh cá Malta
‎được trang trí với biểu tượng đáng chú ý…

407
00:27:18,123 --> 00:27:20,043
‎mượn từ thần thoại Hy Lạp…

408
00:27:22,763 --> 00:27:24,163
‎Mắt của Horus.

409
00:27:26,203 --> 00:27:30,523
‎Ngư dân tin rằng
‎nó đem lại sức khỏe, sự thịnh vượng

410
00:27:30,603 --> 00:27:32,443
‎và trên hết là sự bảo vệ.

411
00:27:34,283 --> 00:27:36,523
‎Và ở Ai Cập cổ đại,

412
00:27:36,603 --> 00:27:39,363
‎biểu tượng đó cũng có ý nghĩa hệt như thế.

413
00:27:41,083 --> 00:27:46,603
‎Hay là truyền thống này liên kết Malta
‎với thần thoại nổi tiếng nhất Ai Cập,

414
00:27:47,403 --> 00:27:50,283
‎câu chuyện về cha mẹ của thần Horus…

415
00:27:50,363 --> 00:27:52,203
‎Osiris và Isis.

416
00:27:56,083 --> 00:28:00,363
‎Vào thời cổ đại,
‎thần trí tuệ Osiris ngự xuống Ai Cập

417
00:28:00,443 --> 00:28:03,243
‎để trị vì cùng em gái mình là Isis,

418
00:28:03,323 --> 00:28:06,323
‎nhưng dân chúng thời đó man rợ và vô pháp.

419
00:28:07,603 --> 00:28:09,723
‎Nên Osiris cho họ văn hóa,

420
00:28:09,803 --> 00:28:13,243
‎thiết lập luật pháp,
‎và dạy họ làm nông nghiệp.

421
00:28:14,963 --> 00:28:18,963
‎Rồi ngài để Isis cai trị Ai Cập,
‎còn ngài chu du khắp Địa Cầu

422
00:28:19,043 --> 00:28:22,043
‎dạy dỗ cho các quốc gia khác
‎những kỹ năng đó.

423
00:28:25,203 --> 00:28:28,123
‎Thần thoại về một anh hùng chu du khai hóa

424
00:28:28,203 --> 00:28:30,603
‎là điều tôi nhận ra
‎từ những chuyến đi của mình.

425
00:28:31,803 --> 00:28:36,523
‎Câu chuyện về Osiris tương tự
‎chuyện về Quetzalcoatl ở Mexico,

426
00:28:36,603 --> 00:28:39,123
‎và về các anh hùng khai hóa khác
‎trong dân gian.

427
00:28:40,403 --> 00:28:44,483
‎Những thầy dạy khôn ngoan
‎đến sau đại biến cố,

428
00:28:44,563 --> 00:28:46,723
‎chia sẻ món quà của nền văn minh,

429
00:28:46,803 --> 00:28:49,883
‎cho con người biết cách
‎xây công trình lớn bằng đá,

430
00:28:50,683 --> 00:28:54,123
‎cho họ biết làm nông nghiệp
‎và hiểu về các vì sao.

431
00:28:56,083 --> 00:29:01,963
‎Có khi nào sự giống nhau giữa những
‎thần thoại ở nhiều nền văn hóa khác nhau

432
00:29:02,043 --> 00:29:05,403
‎đều bắt nguồn từ một nguồn duy nhất?

433
00:29:07,363 --> 00:29:11,003
‎Nếu những nhân vật rậm râu
‎khoác áo choàng từ vùng cận Đông,

434
00:29:11,083 --> 00:29:13,483
‎cho đến châu Mỹ, Địa Trung Hải,

435
00:29:13,563 --> 00:29:15,803
‎đều khởi nguồn từ một nền văn hóa cổ,

436
00:29:16,603 --> 00:29:19,683
‎thì có nghĩa là trong khi
‎các tổ tiên săn bắt hái lượm của ta

437
00:29:19,763 --> 00:29:21,563
‎mải lo sống sót qua Kỷ Băng hà,

438
00:29:22,283 --> 00:29:24,803
‎thì có người khác đã đi quanh Trái Đất,

439
00:29:26,603 --> 00:29:29,283
‎truyền đạt những kỹ thuật tiên tiến.

440
00:29:30,563 --> 00:29:33,723
‎Và tôi tin có bằng chứng
‎về chuyện đó ở một đảo khác

441
00:29:34,363 --> 00:29:38,683
‎giống như Malta, cũng gần như
‎bị chìm hẳn vào cuối Kỷ Băng hà cuối cùng,

442
00:29:39,523 --> 00:29:43,243
‎đang nằm ở vùng nước xanh Caribbe.

443
00:29:46,003 --> 00:29:51,523
‎Nếu một nền văn minh tiên tiến
‎bị biển nuốt chửng cách đây 11.600 năm,

444
00:29:51,603 --> 00:29:56,563
‎thì có lẽ bằng chứng về sự tồn tại
‎của nó vẫn còn nằm dưới đáy biển.

445
00:29:57,643 --> 00:29:59,723
‎Giờ hãy nói về Atlantis.

446
00:30:26,683 --> 00:30:31,683
‎Biên dịch: Ka Nguyen