1
00:00:06,083 --> 00:00:08,963
SEBUAH SIRI NETFLIX

2
00:00:16,603 --> 00:00:19,163
Elektrik amat bermanfaat buat kita.

3
00:00:21,243 --> 00:00:24,083
Manusia telah jadi spesis
yang aktif sepanjang masa.

4
00:00:28,603 --> 00:00:31,043
Namun langit cahaya ini
meragut salah satu

5
00:00:31,123 --> 00:00:35,003
aspek kehidupan
paling mengagumkan di planet ini…

6
00:00:37,603 --> 00:00:38,803
Langit malam.

7
00:00:42,643 --> 00:00:44,003
Bagi orang dahulu kala,

8
00:00:44,083 --> 00:00:47,403
memerhati bintang merupakan
persembahan terhebat di bumi,

9
00:00:48,523 --> 00:00:52,123
perkara menghiburkan
pada malam yang gelap dan panjang.

10
00:00:53,203 --> 00:00:56,123
Mereka pasti kenal selok-belok Bima Sakti,

11
00:00:56,203 --> 00:01:01,163
setiap gugusan bintang cerah,
setiap komet yang meluncur di langit.

12
00:01:02,683 --> 00:01:07,043
Mungkin inilah penjelasannya.
Jika kita lihat di serata dunia purba,

13
00:01:07,123 --> 00:01:11,043
kita dapati struktur-struktur besar
mengarahkan perhatian kita ke langit.

14
00:01:13,563 --> 00:01:15,723
Tapi bagaimana jika ia lebih dari itu?

15
00:01:16,723 --> 00:01:20,443
Piramid dan kuil purba di serata dunia
menghubungkan langit

16
00:01:20,523 --> 00:01:25,603
dengan bumi dengan penjajaran yang tepat
kepada matahari, bulan dan bintang.

17
00:01:26,323 --> 00:01:30,403
Kenapa mereka begitu teliti
dan membina sesuatu yang begitu besar?

18
00:01:31,003 --> 00:01:33,203
Adakah mereka cuba beritahu kita sesuatu?

19
00:01:33,763 --> 00:01:39,203
Mungkin memberi amaran supaya kita
memberi perhatian terhadap alam semesta.

20
00:01:50,163 --> 00:01:55,523
PENINGGALAN PARA PENDETA

21
00:01:58,283 --> 00:02:01,323
Saya di Turkiye, menuju
ke puncak bukit terpencil

22
00:02:01,403 --> 00:02:04,243
lebih kurang 26 batu
dari sempadan dengan Syria.

23
00:02:06,803 --> 00:02:09,643
Walaupun kini kawasan ini
mengalami masalah,

24
00:02:11,043 --> 00:02:14,883
tapi ia memainkan peranan penting
dalam sejarah manusia.

25
00:02:16,123 --> 00:02:17,403
LAUT HITAM, TURKI,
LAUT MEDITERRANENA, SYRIA, IRAQ

26
00:02:17,483 --> 00:02:21,483
Di tenggara Turkiye,
berdekatan Sanliurfa zaman moden,

27
00:02:22,363 --> 00:02:25,563
kejadian menakjubkan berlaku
di penghujung Zaman Ais akhir.

28
00:02:27,083 --> 00:02:29,883
Nenek moyang pemburu-pengumpul Zaman Batu

29
00:02:29,963 --> 00:02:33,843
menemui kaedah bercucuk tanam
dan mula membina penempatan.

30
00:02:33,923 --> 00:02:34,803
IRAN, MESOPOTAMIA, TELUK PARSI

31
00:02:34,883 --> 00:02:38,563
Ia berlaku di serata kawasan yang
kemudiannya digelar Hilal Subur,

32
00:02:38,643 --> 00:02:40,803
menganjur ke selatan ke Teluk Parsi.

33
00:02:41,483 --> 00:02:42,603
4,000 SM

34
00:02:42,683 --> 00:02:46,883
Sekitar 6,000 tahun lalu,
kawasan yang dikenali sebagai Mesopotamia

35
00:02:46,963 --> 00:02:49,283
melahirkan sebuah tamadun

36
00:02:49,363 --> 00:02:53,403
yang telah lama diandaikan
sebagai tamadun pertama dunia, Sumeria.

37
00:02:56,963 --> 00:03:00,443
Namun kini, andaian ini
meraung meminta ditulis semula.

38
00:03:01,603 --> 00:03:05,723
Pada tahun 1994,
ketika menyelidik sebuah ladang,

39
00:03:05,803 --> 00:03:10,523
ahli-ahli arkeologi menemui batu-batu
ukiran yang aneh menjulur dari tanah.

40
00:03:17,563 --> 00:03:19,803
Antaranya bersaiz amat besar.

41
00:03:25,523 --> 00:03:29,763
Ekskavasi seterusnya membuahkan
beberapa penemuan yang menakjubkan.

42
00:03:32,643 --> 00:03:35,563
Tapak arkeologi yang digali baru-baru ini

43
00:03:35,643 --> 00:03:41,443
menuntut kita untuk membuang prasangka
tentang nenek moyang Zaman Batu kita.

44
00:03:42,363 --> 00:03:44,683
Mereka bukan sahaja celik teknologi,

45
00:03:44,763 --> 00:03:47,083
malah pencapaian
mereka di sini membuktikan

46
00:03:47,683 --> 00:03:50,403
bahawa mereka memiliki
kemampuan yang tak disangka,

47
00:03:50,483 --> 00:03:52,403
setanding dengan tamadun

48
00:03:52,483 --> 00:03:55,603
yang lebih maju dan terkemudian.

49
00:03:56,963 --> 00:04:00,763
Di bawah kanopi moden
yang dibina untuk melindungi tapak ini

50
00:04:01,923 --> 00:04:03,643
ialah Göbekli Tepe.

51
00:04:08,003 --> 00:04:11,603
Berdasarkan segala yang
kita pelajari tentang prasejarah,

52
00:04:11,683 --> 00:04:13,243
ia tak sepatutnya wujud.

53
00:04:17,323 --> 00:04:22,363
Ahli-ahli arkeologi mengakui ia wujud
sejak 11,600 tahun lalu…

54
00:04:24,483 --> 00:04:25,483
9,600 SM

55
00:04:25,562 --> 00:04:29,323
…menjadikannya struktur bersejarah tertua
yang diiktiraf di bumi.

56
00:04:32,483 --> 00:04:36,323
Ia sebuah tapak megalit
yang amat canggih dan sofistikated

57
00:04:36,403 --> 00:04:39,963
dan 7,000 tahun lebih tua dari Stonehenge…

58
00:04:40,043 --> 00:04:42,883
…dan 7,000 tahun lebih tua
dari Piramid Giza.

59
00:04:42,963 --> 00:04:45,923
Tanggapan bahawa
tiada peradaban dalam dunia

60
00:04:46,003 --> 00:04:48,563
dengan kemahiran sebegitu
12,000 tahun lalu

61
00:04:48,643 --> 00:04:50,123
tak lagi masuk akal.

62
00:04:54,363 --> 00:04:57,363
Ia lebih tua berbanding ciptaan roda

63
00:04:57,443 --> 00:04:59,243
atau pembelajinakan kuda.

64
00:05:01,123 --> 00:05:04,843
Ia dibina ketika bumi
baru sembuh dari Zaman Ais akhir,

65
00:05:06,843 --> 00:05:08,803
ketika manusia sepatutnya masih lagi

66
00:05:08,883 --> 00:05:12,683
pemburu-pengumpul jahil
yang tinggal di dalam pondok lumpur.

67
00:05:14,363 --> 00:05:16,283
Namun, jika mereka tak begitu maju

68
00:05:16,363 --> 00:05:19,083
untuk mereka dan membina
bangunan yang hebat ini,

69
00:05:20,163 --> 00:05:22,643
siapakah yang membinanya dan kenapa?

70
00:05:23,963 --> 00:05:25,843
Apakah tempat ini?

71
00:05:28,283 --> 00:05:32,323
Sekali pandang, ia mungkin menghairankan.

72
00:05:32,403 --> 00:05:36,283
Tapi jika kita amati
dan cantumkan semua petunjuk,

73
00:05:36,363 --> 00:05:38,403
kita boleh faham dan lihat

74
00:05:38,483 --> 00:05:42,523
betapa hebat dan gahnya ia
di era kemuncaknya.

75
00:05:46,523 --> 00:05:48,003
Terletak di tepi bukit

76
00:05:48,083 --> 00:05:51,003
dengan sejumlah kecil
bekas penempatan berdekatan

77
00:05:51,843 --> 00:05:56,523
adalah empat arena bulat
dengan reka bentuk yang serupa.

78
00:05:58,363 --> 00:05:59,483
Di tengah-tengahnya

79
00:05:59,563 --> 00:06:02,203
terdapat sepasang
megalit gergasi berbentuk T

80
00:06:03,163 --> 00:06:04,923
seberat sepuluh tan

81
00:06:05,883 --> 00:06:08,163
tercacak di lantai batu yang digilap.

82
00:06:08,843 --> 00:06:10,483
Figura gergasi kembar,

83
00:06:10,563 --> 00:06:13,323
ada antaranya dengan
ukiran lengan dan tangan

84
00:06:13,403 --> 00:06:14,483
dan kepala condong.

85
00:06:15,923 --> 00:06:18,563
Ia di kelilingi tiang-tiang
berbentuk T kecil,

86
00:06:19,243 --> 00:06:21,483
yang kebanyakannya diukir dan dihias

87
00:06:22,923 --> 00:06:27,043
serta disambung dengan dinding batu
dan lorong-lorong bulat.

88
00:06:29,203 --> 00:06:32,523
Bagaimana blok-blok besar ini
diangkat dan diatur…

89
00:06:34,643 --> 00:06:35,803
Tiada siapa tahu.

90
00:06:51,283 --> 00:06:54,443
Perkara yang amat menghairankan
pelawat tapak ini,

91
00:06:54,523 --> 00:06:57,483
termasuklah ahli arkeologi
yang menggalinya

92
00:06:57,563 --> 00:06:59,603
adalah ukirannya yang menakjubkan.

93
00:07:02,803 --> 00:07:06,683
Simbol-simbol haiwan
ditemui di serata Göbekli Tepe.

94
00:07:08,723 --> 00:07:10,643
Ia seperti Bahtera Noh dalam batu.

95
00:07:13,843 --> 00:07:18,803
Makhluk-makhluk di Göbekli Tepe
disusun dengan unik

96
00:07:20,563 --> 00:07:23,363
seolah-olah tujuannya
lebih simbolik daripada realistik.

97
00:07:28,323 --> 00:07:32,403
Ada juga sesuatu yang menghairankan
tentang struktur megalit ini.

98
00:07:34,643 --> 00:07:36,643
Setelah usianya berjaya dikenal pasti,

99
00:07:36,723 --> 00:07:40,923
jelaslah bahawa keempat-empat arena ini
dibina pada waktu berbeza.

100
00:07:42,003 --> 00:07:45,883
Arena D dibina sekitar 11,600 tahun lalu…

101
00:07:45,963 --> 00:07:46,803
D - 9,600 SM

102
00:07:46,883 --> 00:07:52,003
…tapi Arena A yang terkini
dibina sekitar 10,500 tahun lalu.

103
00:07:52,083 --> 00:07:53,483
A - 8,500 SM

104
00:07:53,563 --> 00:07:56,603
Penduduk di sini tak mengubah suai
bangunan sedia ada,

105
00:07:57,403 --> 00:08:00,523
sebaliknya mereka terus
membina bangunan baharu

106
00:08:00,603 --> 00:08:03,483
sepanjang tempoh 1,100 tahun,

107
00:08:04,923 --> 00:08:07,683
dengan menukar penjajaran setiap bangunan.

108
00:08:12,523 --> 00:08:14,043
Apa yang lebih menarik,

109
00:08:14,123 --> 00:08:17,923
arena paling tua, Arena D,

110
00:08:18,003 --> 00:08:20,243
turut merupakan tapak terbesar

111
00:08:21,243 --> 00:08:23,923
dengan hiasan paling rumit.

112
00:08:26,323 --> 00:08:28,723
Ia bukan sesuatu yang munasabah

113
00:08:28,803 --> 00:08:31,283
bagi pemburu-pengumpul untuk mendapat idea

114
00:08:31,363 --> 00:08:34,443
untuk membina tapak
megalit terbesar dunia begitu sahaja.

115
00:08:37,722 --> 00:08:41,403
Kebiasaannya, kekerapan berlatih
menentukan kemahiran kita.

116
00:08:43,043 --> 00:08:45,243
Sama seperti pekerja kuari moden

117
00:08:45,323 --> 00:08:48,923
yang memotong batu
di tapak bukit sekitar Göbekli Tepe,

118
00:08:50,363 --> 00:08:53,083
kita andaikan perkara yang sama
dengan peradaban purba,

119
00:08:54,123 --> 00:08:56,003
mengasah kemahiran
ikut peredaran masa

120
00:08:57,403 --> 00:09:01,163
Namun, Göbekli Tepe, terutamanya Arena D,

121
00:09:01,243 --> 00:09:04,123
mencabar andaian tersebut.

122
00:09:06,123 --> 00:09:09,163
Bagaimanakah komuniti
pemburu-pengumpul Zaman Batu

123
00:09:09,243 --> 00:09:10,803
berjaya dengan cemerlang

124
00:09:10,883 --> 00:09:14,683
dalam pembinaan megalit
dengan sekali cuba sahaja?

125
00:09:19,003 --> 00:09:23,843
Bukankah ini masanya untuk
mempertimbangkan bahawa kompleks ini

126
00:09:23,923 --> 00:09:27,643
bukanlah ciptaan ajaib
yang dibina dalam sekelip mata

127
00:09:27,723 --> 00:09:29,483
tapi legasi

128
00:09:29,563 --> 00:09:33,163
sebuah tamadun prasejarah maju
yang hilang?

129
00:09:37,723 --> 00:09:39,003
Inilah tanggapan

130
00:09:39,083 --> 00:09:43,363
yang ditolak oleh
ahli-ahli arkeologi aliran utama.

131
00:09:44,083 --> 00:09:47,403
Para sarjana terbelenggu
dalam rangka tertentu,

132
00:09:47,483 --> 00:09:49,083
iaitu ketika Zaman Ais,

133
00:09:49,163 --> 00:09:53,283
seluruh populasi manusia di bumi
masih di peringkat pemburu-pengumpul.

134
00:09:55,443 --> 00:09:59,003
Namun, terbukti jurubina Göbekli Tepe

135
00:09:59,083 --> 00:10:02,363
bercita-cita lebih tinggi
daripada pemburu-pengumpul biasa.

136
00:10:04,243 --> 00:10:10,483
Pada tahun 2003, sebuah tinjauan geografi
menggunakan radar tembus bumi

137
00:10:10,563 --> 00:10:14,843
mengesan lebih kurang 20 lagi
arena batu di dalam bukit

138
00:10:14,923 --> 00:10:17,043
dan lebih 200 batang tiang.

139
00:10:18,723 --> 00:10:20,643
Kebanyakannya tak digali.

140
00:10:22,323 --> 00:10:27,443
Sebuah kompleks megalit gergasi
merangkumi kawasan seluas sembilan hektar,

141
00:10:27,523 --> 00:10:29,083
lebih dari 12 padang bola sepak.

142
00:10:32,483 --> 00:10:34,723
Tapak yang amat besar.

143
00:10:34,803 --> 00:10:37,403
Mustahil orang yang tiada kemahiran,

144
00:10:37,483 --> 00:10:40,683
ilmu pengetahuan
dan pengalaman membina dengan batu

145
00:10:40,763 --> 00:10:42,723
boleh mencipta Göbekli Tepe.

146
00:10:42,803 --> 00:10:47,923
Pasti terdapat sejarah yang panjang
tapi sejarah ini tak dapat dikesan.

147
00:10:48,003 --> 00:10:52,123
Bagi saya, jelas sekali
ini tamadun yang hilang.

148
00:10:52,203 --> 00:10:53,843
Pemindahan teknologi,

149
00:10:53,923 --> 00:10:56,043
kemahiran dan ilmu
kepada pemburu-pengumpul.

150
00:11:05,563 --> 00:11:09,843
Göbekli Tepe bukan satu-satunya
kompleks yang baru ditemui

151
00:11:09,923 --> 00:11:11,883
yang wujud sejak Zaman Ais akhir.

152
00:11:13,723 --> 00:11:19,203
Pada tahun 2019, ahli arkeologi Turkiye
memulakan ekskavasi di satu lagi tapak,

153
00:11:20,163 --> 00:11:24,643
Karahan Tepe, kira-kira sejam ke timur…

154
00:11:26,403 --> 00:11:28,403
…dan temui sesuatu di luar jangkaan.

155
00:11:30,643 --> 00:11:34,523
Pihak berkuasa Turkiye belum pernah
membenarkan sebarang penggambaran

156
00:11:35,723 --> 00:11:36,923
sehinggalah hari ini.

157
00:11:41,443 --> 00:11:44,003
Ketua arkeologi, Profesor Necmi Karul,

158
00:11:44,083 --> 00:11:47,803
percaya usia tapak ini
sama seperti Göbekli Tepe

159
00:11:49,283 --> 00:11:50,603
dan mungkin lebih tua.

160
00:11:52,043 --> 00:11:53,603
Tapi ia agak berbeza.

161
00:11:55,803 --> 00:11:59,403
Terdapat megalit dan tiang berbentuk T
di ruang utama,

162
00:12:00,363 --> 00:12:02,923
tapi satu sudut tepi
diukir dari batuan dasar

163
00:12:03,603 --> 00:12:05,843
dan boleh memuatkan berpuluh orang.

164
00:12:07,723 --> 00:12:09,483
Apa agaknya yang berlaku di sini?

165
00:12:09,563 --> 00:12:11,083
Apa pendapat awak?

166
00:12:11,163 --> 00:12:12,003
UNIVERSITI ISTANBUL

167
00:12:12,083 --> 00:12:14,803
Ia boleh dianggap sebagai
podium dengan ruang duduk…

168
00:12:14,883 --> 00:12:16,683
- Ya.
- …dan tempat orang berkumpul

169
00:12:16,763 --> 00:12:18,523
- kerana bangunan ini besar.
- Betul.

170
00:12:19,923 --> 00:12:23,843
Karahan Tepe kelihatan seperti
ruang perhimpunan ritual.

171
00:12:26,203 --> 00:12:27,643
Ukiran-ukiran di tembok

172
00:12:27,723 --> 00:12:30,523
tak sehalus ukiran di Göbekli Tepe.

173
00:12:31,443 --> 00:12:33,963
Tapi kita boleh lihat ada watak berhud.

174
00:12:36,523 --> 00:12:39,323
Adakah ia melambangkan
jurubina sebenar tapak ini?

175
00:12:42,123 --> 00:12:44,003
- Silakan, Profesor.
- Ya, okey.

176
00:12:44,643 --> 00:12:48,123
Profesor Karul membawa saya
memasuki ruang tepi yang unik,

177
00:12:48,203 --> 00:12:51,843
dengan ukuran lapan kali enam meter
dan sedalam dua meter.

178
00:12:53,763 --> 00:12:56,243
Sepuluh tiang menyerupai falus

179
00:12:56,323 --> 00:13:01,443
diukir dengan penuh mahir
daripada batuan dasar.

180
00:13:04,003 --> 00:13:07,323
Dengan tiang yang kesebelas
di tempat paling utama.

181
00:13:11,163 --> 00:13:14,843
Sebuah terusan berliku-liku
turut diukir dari batu

182
00:13:14,923 --> 00:13:18,603
bagi membolehkan sejenis cecair
untuk mengalir ke ruang ini,

183
00:13:18,683 --> 00:13:21,643
air atau mungkin darah.

184
00:13:25,963 --> 00:13:30,443
Ruang ini diawasi sebuah ukiran kepala
yang misteri dan menggerunkan.

185
00:13:33,363 --> 00:13:37,203
Lehernya seakan-akan menyerupai ular,

186
00:13:37,283 --> 00:13:41,803
kerana ia menonjol keluar dari batu
sambil melihat tiang-tiang

187
00:13:41,883 --> 00:13:43,803
di dalam arena ini.

188
00:13:44,403 --> 00:13:50,123
Ia seperti ular dan ada sesuatu
yang agak menggerunkan tentangnya.

189
00:13:52,963 --> 00:13:55,123
Wajah ini amat berkuasa.

190
00:13:55,203 --> 00:13:56,403
Kepala manusia

191
00:13:56,483 --> 00:13:58,883
- diukir dari batu…
- Diukir dari batu.

192
00:13:59,443 --> 00:14:01,563
…dan ia memandang ke arah pintu masuk.

193
00:14:02,323 --> 00:14:05,323
Betul, matanya memandang ke arah sana.

194
00:14:05,403 --> 00:14:06,243
Menggerunkan.

195
00:14:06,323 --> 00:14:08,923
- Ia seperti kepala ular.
- Ya.

196
00:14:09,003 --> 00:14:11,643
- Perilakunya juga seperti ular.
- Ya.

197
00:14:11,723 --> 00:14:13,683
Ular berkepala manusia.

198
00:14:13,763 --> 00:14:14,643
Ya, mungkin.

199
00:14:15,403 --> 00:14:17,243
Ini penemuan yang unik.

200
00:14:17,323 --> 00:14:19,283
- Ya, menakjubkan.
- Ya.

201
00:14:22,643 --> 00:14:26,683
Tempat itu membuatkan kita
berasa takut atau gerun.

202
00:14:26,763 --> 00:14:28,443
Saya tahu ia bukan sains.

203
00:14:28,523 --> 00:14:32,123
Ia cuma tindak balas emosi saya
terhadap tempat itu.

204
00:14:32,203 --> 00:14:35,283
Tapi saya tertanya-tanya
jika rasa takut dan gerun

205
00:14:35,363 --> 00:14:37,363
turut hadir ketika ia dicipta.

206
00:14:37,443 --> 00:14:42,323
Jika ia menggambarkan sesuatu yang
kita perlu tahu tentang masa silam kita.

207
00:14:42,403 --> 00:14:45,083
Bahawa ada sebab ia menggerunkan.

208
00:14:49,083 --> 00:14:52,243
Profesor Karul mengesahkan
sama seperti Göbekli Tepe,

209
00:14:52,323 --> 00:14:54,523
bukti aktiviti bercucuk tanam tak ditemui.

210
00:14:56,243 --> 00:15:00,483
Mereka yang membina kompleks ini
masih memburu dan mengumpul.

211
00:15:03,203 --> 00:15:06,923
Dahulu kita menyangka
aktiviti pertanian muncul lebih awal

212
00:15:07,003 --> 00:15:10,803
dan dari situlah bermulanya
penempatan dan pembinaan tempat begini.

213
00:15:10,883 --> 00:15:14,643
Tapi mengikut kefahaman saya,
awak kata penempatan muncul dahulu.

214
00:15:14,723 --> 00:15:15,843
Memang betul.

215
00:15:15,923 --> 00:15:18,163
- Mereka pemburu-pengumpul.
- Ya.

216
00:15:18,243 --> 00:15:21,603
Kemudian mereka memulakan gaya hidup lain.

217
00:15:21,683 --> 00:15:23,363
Mereka ubah bangunan,

218
00:15:23,443 --> 00:15:25,563
- teknologi dan sebagainya.
- Ya.

219
00:15:25,643 --> 00:15:28,603
Revolusi idea.

220
00:15:28,683 --> 00:15:31,203
Ia boleh dipanggil revolusi.

221
00:15:31,283 --> 00:15:36,923
Ini memberi gambaran baharu
tentang sejarah manusia.

222
00:15:39,483 --> 00:15:43,723
Setakat ini, cuma dua ruang
telah digali di Karahan Tepe.

223
00:15:44,883 --> 00:15:49,483
Namun radar tembus bumi mendedahkan
sekurang-kurangnya 20 ruang

224
00:15:49,563 --> 00:15:51,323
yang masih belum diterokai.

225
00:15:52,963 --> 00:15:54,843
Sama seperti Göbekli Tepe,

226
00:15:55,723 --> 00:15:58,563
kedua-dua tapak
dibina di hujung Zaman Ais akhir,

227
00:15:58,643 --> 00:16:02,163
sebelum manusia di sini
mula bercucuk tanam dan menternak lembu.

228
00:16:04,843 --> 00:16:08,683
Tiada bukti aktiviti pertanian
ketika Göbekli Tepe dibina,

229
00:16:08,763 --> 00:16:14,363
tapi anehnya, pada masa
ia dibina 11,600 tahun lalu,

230
00:16:14,443 --> 00:16:16,483
kegiatan pertanian wujud di sekitarnya.

231
00:16:19,723 --> 00:16:23,883
Bagi saya, bukti ini
menunjukkan sesuatu yang jelas.

232
00:16:23,963 --> 00:16:25,923
Pemindahan teknologi.

233
00:16:26,003 --> 00:16:29,723
Mereka yang tahu kaedah
untuk membina megalit

234
00:16:29,803 --> 00:16:33,443
dan membina tapak megalit besar
datang ke Göbekli Tepe.

235
00:16:34,043 --> 00:16:36,443
Mereka dah pun tahu cara bercucuk tanam

236
00:16:36,523 --> 00:16:40,883
dan mereka gunakan tapak itu
untuk menggalakkan komuniti tempatan,

237
00:16:40,963 --> 00:16:44,603
untuk mengatur
dan memperkenalkan aktiviti pertanian.

238
00:16:49,163 --> 00:16:51,763
Menurut tradisi purba Mesopotamia,

239
00:16:51,843 --> 00:16:53,963
itulah yang berlaku.

240
00:16:55,363 --> 00:16:59,123
Dalam kebanyakan mitos banjir
dan bencana zaman dahulu,

241
00:16:59,203 --> 00:17:03,163
tradisi banjir besar Mesopotamia
amat menarik.

242
00:17:05,683 --> 00:17:08,443
Ia mengisarkan sekumpulan kecil
pendeta bijaksana,

243
00:17:09,003 --> 00:17:13,003
Apkallu, yang mengajar penduduk di sini
kemahiran peradaban.

244
00:17:15,603 --> 00:17:18,402
Pada awalnya, sebelum tercatatnya sejarah,

245
00:17:19,203 --> 00:17:24,043
manusia dicipta oleh dewa-dewi
sebagai penjaga tanah dan haiwan.

246
00:17:25,043 --> 00:17:29,402
Namun, golongan manusia pertama
terlalu malas dan tak terkawal

247
00:17:30,443 --> 00:17:32,323
dan jumlah mereka berkembang pesat.

248
00:17:33,723 --> 00:17:35,843
Maka, dewa-dewi menghantar banjir besar

249
00:17:36,643 --> 00:17:40,283
untuk membinasakan segalanya
dan memulakan kemanusiaan semula.

250
00:17:41,803 --> 00:17:45,323
Mereka turut menghantar
tujuh pendeta, Apkallu,

251
00:17:45,403 --> 00:17:49,123
yang biasanya digambarkan sebagai
tokoh berjambang dan berjubah,

252
00:17:49,203 --> 00:17:50,843
untuk memimpin mereka.

253
00:17:51,763 --> 00:17:55,763
Ketua mereka, Oannes,
dikatakan berasal dari laut,

254
00:17:55,843 --> 00:17:58,843
digambarkan sebagai
separuh manusia, separuh ikan.

255
00:18:00,123 --> 00:18:01,843
Dia bertemu orang ramai

256
00:18:01,923 --> 00:18:08,283
dan mengajar mereka ilmu pertanian,
seni bina dan falak.

257
00:18:14,003 --> 00:18:16,043
Perkara ini membuatkan saya terfikir

258
00:18:16,123 --> 00:18:22,043
tentang kemajuan yang
dipercayai dihasilkan di Göbekli Tepe.

259
00:18:23,083 --> 00:18:26,803
Oannes merupakan satu lagi
contoh pahlawan budaya.

260
00:18:27,603 --> 00:18:31,443
Guru yang muncul tanpa diduga,
biasanya dari laut,

261
00:18:31,523 --> 00:18:33,643
selepas berlaku bencana besar,

262
00:18:34,523 --> 00:18:36,803
seperti Quetzalcoatl di Mexico,

263
00:18:37,403 --> 00:18:41,323
atau Osiris, yang dalam legenda
mengembara dengan bot

264
00:18:41,403 --> 00:18:43,923
untuk mengajar manusia tentang peradaban.

265
00:18:45,403 --> 00:18:49,083
Persamaan merentasi budaya ini
tak terhad pada cerita sahaja.

266
00:18:49,163 --> 00:18:50,003
ASSYRIA

267
00:18:50,083 --> 00:18:53,803
Gambarannya dalam
karya seni juga amat serupa…

268
00:18:53,883 --> 00:18:54,723
TOLTEC

269
00:18:54,803 --> 00:18:56,603
…lengkap dengan jubah dan beg.

270
00:18:56,683 --> 00:18:57,523
MAYA

271
00:18:57,603 --> 00:18:59,723
OLMEK

272
00:18:59,803 --> 00:19:02,363
Saya rasa ini adalah
catatan peristiwa sebenar.

273
00:19:02,443 --> 00:19:04,483
Ada antaranya yang mungkin disadur

274
00:19:04,563 --> 00:19:07,403
dengan simbol dan cerita
untuk melekakan kita,

275
00:19:07,483 --> 00:19:10,803
tapi pada asasnya,
saya rasa kita perlu percayakan mitos.

276
00:19:14,363 --> 00:19:18,883
Dinding batu bulat Göbekli Tepe
yang tak berbumbung

277
00:19:18,963 --> 00:19:23,283
turut mengingatkan saya
pada Ġgantija dan kuil-kuil di Malta.

278
00:19:25,043 --> 00:19:27,603
Mungkinkah mereka berkongsi
inspirasi yang sama?

279
00:19:31,043 --> 00:19:33,403
Lenie Reedijk menunjukkan kepada saya

280
00:19:33,483 --> 00:19:36,843
bagaimana perubahan
jajaran kuil megalit Malta

281
00:19:36,923 --> 00:19:42,123
menjejaki perubahan
titik terbit satu bintang,Sirius,

282
00:19:43,603 --> 00:19:45,323
merentasi ribuan tahun.

283
00:19:50,083 --> 00:19:54,843
Tak disangka, kami turut temui
fenomena yang sama di Göbekli Tepe.

284
00:19:57,683 --> 00:20:01,083
Tiang tengah di ketiga-tiga
arena tertua ini

285
00:20:01,163 --> 00:20:03,483
nampaknya turut mensasarkan Sirius.

286
00:20:05,043 --> 00:20:08,803
Di penghujung Zaman Ais,
arah yang berbeza-beza

287
00:20:08,883 --> 00:20:11,963
menjejaki titik terbit
yang berbeza merentasi masa.

288
00:20:15,723 --> 00:20:18,643
Persamaan tumpuan yang diberi pada Sirius

289
00:20:19,323 --> 00:20:23,883
menunjukkan satu lagi petunjuk
bahawa jurubina di Malta dan Turkiye

290
00:20:23,963 --> 00:20:26,963
berkongsi ilmu pengetahuan

291
00:20:27,723 --> 00:20:30,843
berkaitan astronomi dan pembinaan megalit.

292
00:20:32,243 --> 00:20:36,163
Adakah bangunan-bangunan hebat
dikedua-dua tempat ini

293
00:20:36,923 --> 00:20:40,243
diarahkan oleh yang terselamat
dari peradaban lebih maju

294
00:20:41,643 --> 00:20:44,443
yang mengembara
di penghujung Zaman Ais akhir,

295
00:20:45,323 --> 00:20:49,323
mungkin diwakili
oleh gergasi tiang batu tersebut

296
00:20:49,403 --> 00:20:51,603
atau watak berhud Karahan Tepe?

297
00:20:52,763 --> 00:20:54,123
Mereka yang tiba di sini

298
00:20:54,203 --> 00:20:56,603
di Hilal Subur selepas banjir besar.

299
00:20:58,963 --> 00:21:01,763
Jika benar, apa yang
mereka cuba sampaikan?

300
00:21:05,323 --> 00:21:09,483
Mungkinkah semua ukiran haiwan ini
cuba menyampaikan pesanan?

301
00:21:13,603 --> 00:21:15,963
Hasil penyelidikan terkini,

302
00:21:16,043 --> 00:21:18,923
saya pelajari maklumat baharu
tentang Göbekli Tepe

303
00:21:19,003 --> 00:21:22,843
yang menjadikannya bertambah menarik.

304
00:21:26,603 --> 00:21:30,803
Saya bertemu Dr. Martin Sweatman
di Muzium Sanliurfa,

305
00:21:31,683 --> 00:21:36,003
yang menempatkan replika arena terbesar
Göbekli Tepe yang menakjubkan.

306
00:21:37,683 --> 00:21:41,203
Seorang ahli sains
dengan minat dalam arkeoastronomi,

307
00:21:41,283 --> 00:21:44,083
kebanyakan kajian beliau
difokuskan pada Tiang 43,

308
00:21:45,403 --> 00:21:47,723
turut dikenali sebagai Batu Hering.

309
00:21:50,803 --> 00:21:53,603
Apakah kepentingan artifak ini
buat awak, Martin?

310
00:21:54,723 --> 00:21:58,803
Ini mungkin salah satu artifak terpenting
dalam dunia ini.

311
00:21:58,883 --> 00:22:00,003
Ia amat menakjubkan.

312
00:22:00,843 --> 00:22:03,443
Tiang ini umpama Batu Rosetta.

313
00:22:03,523 --> 00:22:04,723
Betul.

314
00:22:04,803 --> 00:22:08,083
Dr. Sweatman percaya
simbol-simbol pada batu ini

315
00:22:08,163 --> 00:22:10,323
mungkin melambangkan asterisme,

316
00:22:11,523 --> 00:22:15,043
corak bagi menggambarkan
gugusan bintang terang di waktu malam.

317
00:22:15,843 --> 00:22:18,203
Kita boleh lihat itu bentuk jengking.

318
00:22:18,283 --> 00:22:20,403
Jadi mungkin ia adalah Scorpius.

319
00:22:20,483 --> 00:22:22,843
Saya teringin untuk anggap ia Scorpius.

320
00:22:22,923 --> 00:22:24,203
Betul.

321
00:22:24,683 --> 00:22:27,923
Setiap budaya memberi nama
dan bentuk yang berbeza

322
00:22:28,003 --> 00:22:30,163
kepada buruj zodiak.

323
00:22:30,243 --> 00:22:35,123
Jadi ia bonus untuk melihat satu bentuk
yang kita kenal pada Tiang 43.

324
00:22:35,203 --> 00:22:38,403
Di atasnya, kita menjangkakan Sagitarius

325
00:22:38,483 --> 00:22:42,203
dan Sagitarius ialah pemanah
dengan busur dan anak panah.

326
00:22:43,083 --> 00:22:47,683
Di sini kita lihat burung hering
dan sayapnya melebar pada sudut tepat,

327
00:22:47,763 --> 00:22:49,363
lambang busur dan anak panah.

328
00:22:49,443 --> 00:22:51,763
Kita boleh juga lihat simbol haiwan lain

329
00:22:51,843 --> 00:22:54,043
yang sepadan dengan buruj lain,

330
00:22:54,123 --> 00:22:57,803
hampir kelihatan seperti
peta di langit malam.

331
00:23:01,443 --> 00:23:03,843
Inilah peta bintang-bintang paling cerah

332
00:23:03,923 --> 00:23:07,323
di sekitar kawasan
yang dikenali hari ini sebagai Scorpius.

333
00:23:09,003 --> 00:23:13,163
Apabila Scorpius diaturkan dengan
simbol jengking pada Tiang 43,

334
00:23:14,403 --> 00:23:17,043
asterisme berdekatannya nampak sepadan

335
00:23:17,123 --> 00:23:19,523
dengan bentuk-bentuk lain pada tiang.

336
00:23:23,803 --> 00:23:26,443
- Semuanya sepadan.
- Betul.

337
00:23:27,803 --> 00:23:32,203
Namun, kejayaan sebenar Dr. Sweatman tiba
apabila dia mempertimbangkan cadangan

338
00:23:32,283 --> 00:23:35,603
bahawa bulatan di tengah
mungkin melambangkan matahari.

339
00:23:37,563 --> 00:23:41,803
Apakah yang cuba disampaikan
dengan imej matahari

340
00:23:41,883 --> 00:23:45,203
yang kedudukannya
diletak bersama dengan buruj-buruj?

341
00:23:45,843 --> 00:23:48,843
Ia mungkin cuba menunjukkan tarikh.

342
00:23:51,803 --> 00:23:55,963
Petunjuk ini berdasarkan
kewujudan tiga lagi simbol haiwan

343
00:23:56,043 --> 00:23:57,123
di atas tiang

344
00:23:57,203 --> 00:24:00,843
yang mengukuhkan lagi idea
bahawa ia adalah tarikh,

345
00:24:00,923 --> 00:24:02,443
lebih tepat, cop tarikh.

346
00:24:04,243 --> 00:24:05,523
Dr. Sweatman percaya

347
00:24:05,603 --> 00:24:08,923
tiga haiwan kecil
yang diukir di atas Tiang 43

348
00:24:09,003 --> 00:24:13,563
muncul bersebelahan tiga simbol
yang melambangkan matahari terbenam.

349
00:24:15,483 --> 00:24:18,243
Ditambah dengan
simbol matahari di tengah-tengah,

350
00:24:18,323 --> 00:24:22,003
ia mungkin menggambarkan
empat waktu utama dalam tahun suria,

351
00:24:22,083 --> 00:24:27,523
solstis musim panas, solstis musim sejuk
serta ekuinoks musim bunga dan luruh.

352
00:24:30,163 --> 00:24:34,003
Ukiran ini mewakili asterisme
yang muncul di langit malam

353
00:24:34,083 --> 00:24:36,523
di belakang atau sekitar matahari terbenam

354
00:24:36,603 --> 00:24:39,043
pada setiap tarikh-tarikh tersebut.

355
00:24:41,243 --> 00:24:45,923
Tanpa diduga, kita memiliki kunci
keempat-empat waktu penting ini

356
00:24:46,003 --> 00:24:48,843
dengan waktu yang menjadi fokus utama

357
00:24:48,923 --> 00:24:51,083
- mendominasi tiang ini.
- Betul.

358
00:24:53,603 --> 00:24:56,003
Idea ini amat bernas dan menarik.

359
00:24:57,563 --> 00:25:02,123
Tarikh yang tertulis pada batu
dalam bahasa semesta astronomi.

360
00:25:04,283 --> 00:25:06,803
Jadi apakah tarikh yang dimaksudkan?

361
00:25:09,003 --> 00:25:10,843
Menggunakan perisian komputer

362
00:25:10,923 --> 00:25:14,563
untuk menjejak perubahan
langit malam selama beribu tahun,

363
00:25:15,403 --> 00:25:21,083
kita boleh temui jarak waktu 100 tahun
yang menepati teori Martin.

364
00:25:22,043 --> 00:25:25,043
Saya dapati kita boleh jangkakan

365
00:25:25,123 --> 00:25:29,403
tempohnya sekitar 10,900 hingga 10,800 SM.

366
00:25:34,043 --> 00:25:38,803
Namun ia melebihi seribu tahun
sebelum pembinaan Göbekli Tepe.

367
00:25:40,803 --> 00:25:42,563
Kenapa tarikh itu penting?

368
00:25:42,643 --> 00:25:47,483
Kita tahu peristiwa yang
berlaku dalam sejarah pada waktu itu.

369
00:25:47,563 --> 00:25:52,843
Betul-betul hampir dalam tempoh masa itu,
jangka pendek sekitar 100 tahun,

370
00:25:52,923 --> 00:25:58,603
berlaku satu peristiwa iklim dramatik
yang dikenali sebagai Dyras Muda.

371
00:25:58,683 --> 00:26:00,723
Peristiwa ini mengubah dunia.

372
00:26:07,483 --> 00:26:10,403
Kita menggelarnya
sebagai Malapetaka Purba,

373
00:26:10,483 --> 00:26:13,243
tapi ahli sains
menggelarnya Dryas Muda.

374
00:26:14,403 --> 00:26:19,363
Ia bermula 12,800 tahun lalu
dengan sebuah bencana

375
00:26:19,443 --> 00:26:23,163
dan berakhir 11,500 tahun yang lalu,

376
00:26:23,243 --> 00:26:25,563
tepat dengan tarikh
pembinaan Göbekli Tepe.

377
00:26:28,443 --> 00:26:33,483
Dunia menderita akibat
pergolakan geologi yang amat dahsyat

378
00:26:34,043 --> 00:26:35,923
dengan banjir besar,

379
00:26:36,963 --> 00:26:40,763
diikuti dengan suhu takat beku
melebihi 1,000 tahun.

380
00:26:41,883 --> 00:26:44,843
Kehidupan di bumi berubah.

381
00:26:46,123 --> 00:26:49,283
Harimau bertaring panjang
dan mamot menjadi pupus.

382
00:26:51,763 --> 00:26:53,523
Namun manusia terselamat.

383
00:26:56,203 --> 00:26:59,243
Kemudian sekitar 11,600 tahun lalu,

384
00:26:59,323 --> 00:27:02,923
suhu takat beku berakhir
dengan banjir besar terakhir

385
00:27:03,003 --> 00:27:05,083
yang meningkatkan paras laut dunia.

386
00:27:08,323 --> 00:27:11,963
Ketika itulah, setelah bumi
kembali tenang,

387
00:27:12,043 --> 00:27:14,563
kerja-kerja di Göbekli Tepe bermula.

388
00:27:16,283 --> 00:27:19,043
Saya percaya ia bukan satu kebetulan.

389
00:27:21,203 --> 00:27:23,683
Itulah tanggapan saya
tentang Göbekli Tepe,

390
00:27:24,323 --> 00:27:27,163
iaitu permulaan semula peradaban

391
00:27:27,243 --> 00:27:29,603
dari tamadun terdahulu yang musnah

392
00:27:29,683 --> 00:27:31,763
akibat bencana besar.

393
00:27:38,083 --> 00:27:40,323
Kita boleh lihat Tiang 43 dari sini

394
00:27:40,403 --> 00:27:43,763
dan ia terpelihara dengan amat baik

395
00:27:44,323 --> 00:27:47,243
memandangkan ia berusia 11,600 tahun.

396
00:27:47,963 --> 00:27:49,203
Menakjubkan.

397
00:27:52,323 --> 00:27:56,923
Bagaimana jika kompleks misteri ini
bukan sekadar tempat ritual,

398
00:27:57,003 --> 00:28:01,243
tapi bangunan peringatan
bagi memperingati peristiwa besar?

399
00:28:03,883 --> 00:28:05,323
Ia munasabah.

400
00:28:05,923 --> 00:28:08,963
Begitu juga dengan
beberapa bangunan terhebat kini.

401
00:28:10,403 --> 00:28:12,963
Tugu Peringatan Lincoln di Washington DC

402
00:28:14,443 --> 00:28:16,443
atau Taj Mahal di India.

403
00:28:17,523 --> 00:28:20,563
Tapi adakah Göbekli Tepe lebih dari itu?

404
00:28:22,603 --> 00:28:25,003
Bagaimana jika tujuan ia dicipta adalah

405
00:28:25,083 --> 00:28:27,883
untuk meninggalkan mesej
yang amat penting,

406
00:28:27,963 --> 00:28:31,043
mesej yang perlu
dinyahkod oleh generasi kemudian?

407
00:28:32,123 --> 00:28:34,203
Ini kerana, apabila ahli arkeologi

408
00:28:34,283 --> 00:28:37,523
menentukan usia
runtuhan yang menutupi tapak itu,

409
00:28:37,603 --> 00:28:39,403
sekali lagi mereka terkejut.

410
00:28:41,963 --> 00:28:44,523
Sekitar 10,000 tahun lalu,

411
00:28:45,763 --> 00:28:47,723
seluruh struktur ini ditimbus

412
00:28:48,403 --> 00:28:53,523
dengan cepat dan disengajakan
pada masa yang sama.

413
00:28:56,083 --> 00:29:00,363
Usaha yang amat besar
dibuat untuk menimbus Göbekli Tepe.

414
00:29:00,443 --> 00:29:02,403
Bukan setakat menimbus,

415
00:29:02,483 --> 00:29:06,603
tapi dengan membina
bukit buatan manusia di atasnya.

416
00:29:06,683 --> 00:29:10,043
Bayangkan beratus-ratus tenaga kerja

417
00:29:10,123 --> 00:29:14,243
membawa berbakul-bakul batu
untuk dicampakkan ke tapak itu.

418
00:29:18,283 --> 00:29:21,563
Tapi persoalannya,
kenapa mereka buat begitu?

419
00:29:24,283 --> 00:29:28,123
Ia tak terbiar.
Ia tak dimusnah atau dirompak.

420
00:29:28,203 --> 00:29:32,403
Ia ditanam dengan elok,
tersorok dan terpelihara.

421
00:29:33,843 --> 00:29:37,763
Ia kekal terpelihara selama beribu tahun

422
00:29:38,443 --> 00:29:40,323
sehinggalah ditemui baru-baru ini.

423
00:29:42,123 --> 00:29:46,883
Saya berpendapat, munasabahlah untuk
kita anggap ia sebagai kapsul masa.

424
00:29:46,963 --> 00:29:49,203
Sama seperti kapsul masa lain,

425
00:29:49,283 --> 00:29:52,643
tujuannya adalah untuk
menghantar mesej ke masa depan.

426
00:29:56,163 --> 00:30:01,283
Ular mempengaruhi corak
di Göbekli Tepe dan Karahan Tepe.

427
00:30:02,083 --> 00:30:03,403
Ada sesuatu tentang

428
00:30:03,483 --> 00:30:06,443
cara bentuk berliku-liku
dan menurun digambarkan,

429
00:30:06,523 --> 00:30:09,283
seolah-olah jurubina tempat ini
taksub dengannya,

430
00:30:10,203 --> 00:30:12,323
seakan-akan ular-ular inilah pesanan

431
00:30:12,403 --> 00:30:15,443
yang ingin mereka
sampaikan dari kedua-dua tapak.

432
00:30:17,283 --> 00:30:22,083
Tapi adakah ia ular atau mungkin
ia mewakili sesuatu yang lain?

433
00:30:26,403 --> 00:30:31,723
Di setiap tempat yang menyimpan jejak
episod yang dilupakan dalam sejarah,

434
00:30:31,803 --> 00:30:33,323
kita turut temui ular.

435
00:30:34,363 --> 00:30:37,923
Di Mexico, Quetzalcoatl
merupakan seekor ular.

436
00:30:38,843 --> 00:30:42,483
Untuk memasuki
kuil suci Ġgantija di Malta,

437
00:30:42,563 --> 00:30:44,403
kita perlu melangkah ular.

438
00:30:47,563 --> 00:30:52,923
Saya rasa saya tahu maksud ular-ular itu
dan contoh terbaiknya bukan di Turkiye.

439
00:30:54,363 --> 00:30:59,363
Ia terletak di seberang dunia,
di tengah Amerika, di Ohio,

440
00:31:00,203 --> 00:31:06,163
tempat pendeta-pendeta lama
membina ular gergasi dari tanah

441
00:31:06,923 --> 00:31:10,883
sebagai peringatan
dan mungkin juga sebagai amaran.

442
00:31:37,643 --> 00:31:42,643
Terjemahan sari kata oleh Leia Li