1
00:00:06,083 --> 00:00:08,963
SERIAL NETFLIX

2
00:00:16,603 --> 00:00:19,163
Elektryczność zdziałała cuda.

3
00:00:21,243 --> 00:00:24,083
Ludzkość stała się gatunkiem
aktywnym całą dobę.

4
00:00:28,603 --> 00:00:31,043
Ale ta feeria świateł odbiera nam

5
00:00:31,123 --> 00:00:35,003
jeden z najcudowniejszych aspektów
życia na tej planecie…

6
00:00:37,603 --> 00:00:38,803
nocne niebo.

7
00:00:42,643 --> 00:00:44,003
Dla starożytnych

8
00:00:44,083 --> 00:00:47,403
nocne niebo było
największym możliwym spektaklem,

9
00:00:48,523 --> 00:00:52,123
najciekawszym sposobem
spędzania długich, mrocznych nocy.

10
00:00:53,203 --> 00:00:56,123
Znali każdy ruch Drogi Mlecznej,

11
00:00:56,203 --> 00:01:01,163
każdą gromadę jaśniejszych gwiazd
i każdą przelatującą kometę.

12
00:01:02,683 --> 00:01:07,043
Być może dlatego
gdziekolwiek nie spojrzymy,

13
00:01:07,123 --> 00:01:11,043
znajdziemy ogromne konstrukcje
zwracające naszą uwagę na niebo.

14
00:01:13,563 --> 00:01:15,723
Chyba że jest w tym coś więcej.

15
00:01:16,723 --> 00:01:20,443
Starożytne piramidy i świątynie

16
00:01:20,523 --> 00:01:25,603
łączą niebo i ziemię idealnym dopasowaniem
do Słońca, Księżyca i gwiazd.

17
00:01:26,323 --> 00:01:30,403
Dlaczego budowniczowie
aż tak się postarali?

18
00:01:31,003 --> 00:01:33,203
Czy próbowali nam coś powiedzieć?

19
00:01:33,763 --> 00:01:39,203
Być może nawet ostrzec,
by zwracać na niebo szczególną uwagę.

20
00:01:50,163 --> 00:01:55,523
DZIEDZICTWO MĘDRCÓW

21
00:01:58,283 --> 00:02:01,323
Jestem w Turcji
i zbliżam się do samotnego wzgórza

22
00:02:01,403 --> 00:02:04,243
około 42 kilometry od granicy z Syrią.

23
00:02:06,803 --> 00:02:09,643
Dziś panuje tu niepokój,

24
00:02:11,043 --> 00:02:14,883
ale jest to miejsce
o szczególnej wartości historycznej.

25
00:02:16,123 --> 00:02:17,403
MORZE CZARNE - TURCJA
MORZE ŚRÓDZIEMNE - SYRIA - IRAK

26
00:02:17,483 --> 00:02:21,483
W południowowschodniej Turcji,
blisko współczesnej Şanlıurfy,

27
00:02:22,363 --> 00:02:25,563
pod koniec ostatniej epoki lodowej
coś się wydarzyło.

28
00:02:25,643 --> 00:02:26,483
10 000 P.N.E.

29
00:02:27,483 --> 00:02:29,883
Nasi przodkowie, ludy zbieracko-łowieckie,

30
00:02:29,963 --> 00:02:33,843
nagle odkryli rolnictwo
i zaczęli budować osady.

31
00:02:33,923 --> 00:02:34,803
IRAN - MEZOPOTAMIA - ZATOKA PERSKA

32
00:02:34,883 --> 00:02:38,563
Miało to miejsce
na tak zwanym Żyznym Półksiężycu

33
00:02:38,643 --> 00:02:40,803
rozciągającym się ku Zatoce Perskiej.

34
00:02:41,483 --> 00:02:42,603
4000 P.N.E.

35
00:02:42,683 --> 00:02:46,883
Około 6000 lat temu
na obszarze zwanym Mezopotamią

36
00:02:46,963 --> 00:02:49,283
powstała cywilizacja, którą długo uznawano

37
00:02:49,363 --> 00:02:53,403
za pierwszą, czyli Sumerowie.

38
00:02:56,963 --> 00:03:00,443
Ale obecnie historia domaga się korekty.

39
00:03:01,603 --> 00:03:05,723
Podczas badania jednego z pól w roku 1994

40
00:03:05,803 --> 00:03:10,523
archeolodzy zauważyli
wystające z ziemi rzeźbione kamienie.

41
00:03:17,563 --> 00:03:19,803
Niektóre z nich ogromne.

42
00:03:25,523 --> 00:03:29,763
Podczas kolejnych prac wykopaliskowych
znaleziono więcej niesamowitych rzeczy.

43
00:03:32,643 --> 00:03:35,563
To stanowisko archeologiczne sprawia,

44
00:03:35,643 --> 00:03:41,443
że musimy porzucić dawny tok myślenia
o naszych przodkach z epoki kamienia.

45
00:03:42,363 --> 00:03:44,683
Daleko było im do prymitywnych ludów.

46
00:03:44,763 --> 00:03:47,083
Ich tutejsze dokonania mówią nam,

47
00:03:47,683 --> 00:03:50,403
że mieli wyjątkowe zdolności,

48
00:03:50,483 --> 00:03:52,403
co najmniej na poziomie późniejszych,

49
00:03:52,483 --> 00:03:55,603
rzekomo bardziej
zaawansowanych cywilizacji.

50
00:03:56,963 --> 00:04:00,763
Pod współczesnym baldachimem,
który chroni ją przed żywiołami,

51
00:04:01,923 --> 00:04:03,643
znajduje się Göbekli Tepe.

52
00:04:08,003 --> 00:04:11,603
Bazując na tym, co wiemy o prehistorii,

53
00:04:11,683 --> 00:04:13,243
to miejsce nie powinno istnieć.

54
00:04:17,323 --> 00:04:22,363
Archeolodzy zgodnie twierdzą,
że ma około 11 600 lat…

55
00:04:24,483 --> 00:04:25,483
9600 P.N.E.

56
00:04:25,562 --> 00:04:29,323
…przez co jest oficjalnie
najstarszą monumentalną budowlą na Ziemi.

57
00:04:32,483 --> 00:04:36,323
To bardzo szczegółowa i zaawansowana
konstrukcja megalityczna,

58
00:04:36,403 --> 00:04:39,043
jakieś 7000 lat starsza niż Stonehenge…

59
00:04:39,123 --> 00:04:39,963
STONEHENGE
WIELKA BRYTANIA

60
00:04:40,043 --> 00:04:42,883
…i około 7000 lat starsza
niż piramidy w Gizie.

61
00:04:42,963 --> 00:04:45,923
Nagle idea,
że na świecie sprzed 12 000 lat

62
00:04:46,003 --> 00:04:48,563
nie mogła istnieć kultura do tego zdolna,

63
00:04:48,643 --> 00:04:50,123
przestaje mieć sens.

64
00:04:54,363 --> 00:04:57,363
Konstrukcja ta powstała nawet
przed wynalezieniem koła

65
00:04:57,443 --> 00:04:59,243
i udomowieniem koni.

66
00:05:01,123 --> 00:05:04,843
Kiedy Ziemia dopiero budziła się
po epoce lodowej,

67
00:05:06,843 --> 00:05:08,803
a miejscowi rzekomo byli zaledwie

68
00:05:08,883 --> 00:05:12,683
ludami zbieracko-łowieckimi
żyjącymi w chatach z błota.

69
00:05:14,363 --> 00:05:16,283
Ale jeśli nie mieli możliwości

70
00:05:16,363 --> 00:05:19,083
zaprojektować i zbudować
tego megalitycznego cudu,

71
00:05:20,163 --> 00:05:22,643
kto to zrobił i dlaczego?

72
00:05:23,963 --> 00:05:25,843
Czym jest to miejsce?

73
00:05:28,283 --> 00:05:32,323
Na pierwszy rzut oka jest zdumiewające.

74
00:05:32,403 --> 00:05:36,283
Ale jeśli spojrzymy bliżej
i połączymy fakty,

75
00:05:36,363 --> 00:05:38,403
możemy domyślić się,

76
00:05:38,483 --> 00:05:42,523
jakie wrażenie konstrukcja ta
musiała robić w latach świetności.

77
00:05:46,523 --> 00:05:48,003
Stojąca na zboczu wzgórza,

78
00:05:48,083 --> 00:05:51,003
bez żadnych osad w pobliżu,

79
00:05:51,843 --> 00:05:56,523
cztery podobne ogrodzone miejsca.

80
00:05:58,363 --> 00:05:59,483
A pośrodku każdego

81
00:05:59,563 --> 00:06:02,203
dwa ogromne megality
w kształcie litery „T”,

82
00:06:03,163 --> 00:06:04,923
ważące nawet do dziesięciu ton,

83
00:06:05,883 --> 00:06:08,163
stojące na wypolerowanej
kamiennej posadzce.

84
00:06:08,843 --> 00:06:10,483
Bliźniacze figury,

85
00:06:10,563 --> 00:06:13,323
niektóre mają wyrzeźbione ręce

86
00:06:13,403 --> 00:06:14,483
i przechylone głowy.

87
00:06:15,923 --> 00:06:18,563
Megality otoczone były
przez mniejsze słupy

88
00:06:19,243 --> 00:06:21,483
ze szczegółowymi rzeźbieniami,

89
00:06:22,923 --> 00:06:27,043
a wszystko połączone było przejściami
i kamiennymi murami.

90
00:06:29,203 --> 00:06:32,523
Jak ktoś potrafił przenieść
tak ogromne kamienie?

91
00:06:34,643 --> 00:06:35,803
Tego nie wie nikt.

92
00:06:51,283 --> 00:06:54,443
Każdego, kto odwiedza to miejsce,

93
00:06:54,523 --> 00:06:57,483
w tym archeologów, którzy je badali,

94
00:06:57,563 --> 00:06:59,603
zdumiewają niesamowite rzeźbienia.

95
00:07:02,803 --> 00:07:06,683
Wszędzie możemy znaleźć symbole zwierząt.

96
00:07:08,723 --> 00:07:10,643
To jak Arka Noego w kamieniu.

97
00:07:13,843 --> 00:07:18,803
Wizerunki zwierząt z Göbekli Tepe
zaprojektowane zostały

98
00:07:20,563 --> 00:07:23,363
w sposób raczej symboliczny
niż realistyczny.

99
00:07:28,323 --> 00:07:32,403
Ale to nie jedyna
niezwykła cecha tego miejsca.

100
00:07:34,643 --> 00:07:36,643
Kiedy archeolodzy zbadali ich wiek,

101
00:07:36,723 --> 00:07:40,923
okazało się, że tych czterech miejsc
nie zbudowano w tym samym czasie.

102
00:07:42,003 --> 00:07:45,883
Miejsce D ma około 11 600 lat.

103
00:07:45,963 --> 00:07:46,803
D - 9600 P.N.E.

104
00:07:46,883 --> 00:07:52,003
Ale najmłodsze jest miejsce A,
ma około 10 500 lat.

105
00:07:52,083 --> 00:07:53,483
A - 8500 P.N.E.

106
00:07:53,563 --> 00:07:56,603
Zamiast przebudowy istniejących budynków,

107
00:07:57,403 --> 00:08:00,523
miejscowi budowali nowe

108
00:08:00,603 --> 00:08:03,483
na przestrzeni około 1100 lat,

109
00:08:04,923 --> 00:08:07,683
lekko zmieniając orientację.

110
00:08:12,523 --> 00:08:14,043
Co ciekawsze,

111
00:08:14,123 --> 00:08:17,923
najstarsza konstrukcja, miejsce D,

112
00:08:18,003 --> 00:08:20,243
jest największa

113
00:08:21,243 --> 00:08:23,923
i najbardziej ozdobiona.

114
00:08:26,323 --> 00:08:28,723
To nie jest coś,
co ludy zbieracko-łowieckie

115
00:08:28,803 --> 00:08:31,283
zbudowałyby z powodu nagłego kaprysu,

116
00:08:31,363 --> 00:08:34,443
by stworzyć największą konstrukcję,
jaką widział świat.

117
00:08:37,722 --> 00:08:41,403
Zazwyczaj z doświadczeniem
jesteśmy w czymś lepsi.

118
00:08:43,043 --> 00:08:45,243
Jak dzisiejsi kamieniarze

119
00:08:45,323 --> 00:08:48,923
wciąż pracujący na wzgórzach
wokół Göbekli Tepe.

120
00:08:50,363 --> 00:08:53,083
Zakładamy, że starożytne kultury
robiły tak samo,

121
00:08:54,123 --> 00:08:56,003
ucząc się wszystkiego z czasem.

122
00:08:57,403 --> 00:09:01,163
Ale Göbekli Tepe, a zwłaszcza miejsce D,

123
00:09:01,243 --> 00:09:04,123
wywraca tę teorię do góry nogami.

124
00:09:06,123 --> 00:09:09,163
Jak lud zbieracko-łowiecki epoki kamienia

125
00:09:09,243 --> 00:09:10,803
mógł w tak genialny sposób

126
00:09:10,883 --> 00:09:14,683
za pierwszym podejściem
zbudować megalityczną konstrukcję?

127
00:09:19,003 --> 00:09:23,843
Czy to nie najwyższy czas,
by wziąć pod uwagę możliwość,

128
00:09:23,923 --> 00:09:27,643
że nie stworzyły jej
ludy zbieracko-łowieckie,

129
00:09:27,723 --> 00:09:29,483
a jest ona dziedzictwem

130
00:09:29,563 --> 00:09:33,163
zaginionej cywilizacji prehistorii?

131
00:09:37,723 --> 00:09:39,003
Ta idea to coś,

132
00:09:39,083 --> 00:09:43,363
co u archeologów budzi niesmak.

133
00:09:44,083 --> 00:09:47,403
Akademicy niezmiennie twierdzą,

134
00:09:47,483 --> 00:09:49,083
że podczas epoki lodowej

135
00:09:49,163 --> 00:09:53,283
cała ludzkość zajmowała się
zbieractwem i łowiectwem.

136
00:09:55,443 --> 00:09:59,003
Mimo to okazuje się,
że budowniczowie Göbekli Tepe

137
00:09:59,083 --> 00:10:02,363
byli dużo bardziej ambitni.

138
00:10:04,243 --> 00:10:10,483
W roku 2003 badania geofizyczne
przy użyciu radaru

139
00:10:10,563 --> 00:10:14,843
wykazały obecność 20 innych
podobnych miejsc wewnątrz wzgórza

140
00:10:14,923 --> 00:10:17,043
oraz ponad 200 słupów.

141
00:10:18,723 --> 00:10:20,643
Większości dotąd nie wykopano.

142
00:10:22,323 --> 00:10:27,443
Ogromny megalityczny kompleks
na terenie dziewięciu hektarów,

143
00:10:27,523 --> 00:10:29,083
to więcej niż 12 boisk.

144
00:10:32,483 --> 00:10:34,723
Niesamowita wielkość.

145
00:10:34,803 --> 00:10:37,403
Nie ma takiej opcji,
by ktoś bez umiejętności,

146
00:10:37,483 --> 00:10:40,683
wiedzy i doświadczenia z pracą w kamieniu,

147
00:10:40,763 --> 00:10:42,723
stworzył coś takiego jak Göbekli Tepe.

148
00:10:42,803 --> 00:10:47,923
Musi za tym stać coś więcej,
o czym nie wiemy.

149
00:10:48,003 --> 00:10:52,123
Według mnie sugeruje to
zaginioną cywilizację.

150
00:10:52,203 --> 00:10:53,843
Przekazanie technologii,

151
00:10:53,923 --> 00:10:56,043
umiejętności i wiedzy miejscowym.

152
00:11:05,563 --> 00:11:09,843
Göbekli Tepe to nie jedyny
tutejszy kompleks

153
00:11:09,923 --> 00:11:11,883
z końca ostatniej epoki lodowej.

154
00:11:13,723 --> 00:11:19,203
W roku 2019 tureccy archeolodzy
zaczęli prace w innym miejscu,

155
00:11:20,163 --> 00:11:24,643
godzinę drogi na wschód, w Karahan Tepe,

156
00:11:26,403 --> 00:11:28,403
gdzie odkryli coś niespodziewanego.

157
00:11:30,643 --> 00:11:34,523
Władze tureckie nie pozwoliły tu
filmować nikomu z zewnątrz.

158
00:11:35,723 --> 00:11:36,923
Aż do teraz.

159
00:11:41,443 --> 00:11:44,003
Główny archeolog, profesor Necmi Karul,

160
00:11:44,083 --> 00:11:47,803
sądzi, że ta konstrukcja
jest w podobnym wieku, co Göbekli Tepe,

161
00:11:49,283 --> 00:11:50,603
lub nawet starsza.

162
00:11:52,043 --> 00:11:53,603
Jednak jest inna.

163
00:11:55,803 --> 00:11:59,403
W głównej komnacie
również mamy słupy i megality,

164
00:12:00,363 --> 00:12:02,923
jednak jedna z krawędzi
jest wyrzeźbiona w skale,

165
00:12:03,603 --> 00:12:05,843
zmieści się tam nawet kilka tuzinów ludzi.

166
00:12:07,723 --> 00:12:09,483
Jak myślisz, co tu się działo?

167
00:12:09,563 --> 00:12:11,083
Masz jakieś pomysły?

168
00:12:11,163 --> 00:12:12,003
PROFESOR NECMI KARUL
UNIWERSYTET STAMBULSKI

169
00:12:12,083 --> 00:12:14,803
Możemy interpretować to miejsce
jako podium części wypoczynkowej…

170
00:12:14,883 --> 00:12:16,683
- Tak.
- gdzie ludzie razem spędzali czas,

171
00:12:16,763 --> 00:12:18,523
- ponieważ to był wielki budynek.
- Tak.

172
00:12:19,923 --> 00:12:23,843
Karahan Tepe wydaje się
rytualnym miejscem zgromadzeń.

173
00:12:26,203 --> 00:12:27,643
Zdobienia na ścianach

174
00:12:27,723 --> 00:12:30,523
nie są tak szczegółowe jak w Göbekli Tepe.

175
00:12:31,443 --> 00:12:33,963
Ale widzimy tu postaci w długich szatach.

176
00:12:36,523 --> 00:12:39,323
Czy mogą one reprezentować
oryginalnych architektów?

177
00:12:42,123 --> 00:12:44,003
- Proszę przodem.
- Jasne.

178
00:12:44,643 --> 00:12:48,123
Profesor Karul zaprowadził mnie
do ciekawej komnaty,

179
00:12:48,203 --> 00:12:51,843
ma ona osiem na sześć metrów
i dwa metry głębokości.

180
00:12:53,763 --> 00:12:56,243
Dziesięć słupów przypominających fallusy

181
00:12:56,323 --> 00:13:01,443
zręcznie i celowo wykuto w skale.

182
00:13:04,003 --> 00:13:07,323
Jedenasty natomiast
wyróżnia się na ich tle.

183
00:13:11,163 --> 00:13:14,843
W skale wykuto również wijący się tunel,

184
00:13:14,923 --> 00:13:18,603
pozwalający na zalanie komnaty cieczą,

185
00:13:18,683 --> 00:13:21,643
wodą lub krwią.

186
00:13:25,963 --> 00:13:30,443
Nad nią natomiast widzimy
tajemniczą, imponującą głowę.

187
00:13:33,363 --> 00:13:37,203
Szyja tej postaci przypomina ciało węża,

188
00:13:37,283 --> 00:13:41,803
wysuwa się ze skały, patrząc na słupy,

189
00:13:41,883 --> 00:13:43,803
które tam stoją.

190
00:13:44,403 --> 00:13:50,123
Wije się tam i wygląda dość złowieszczo.

191
00:13:52,963 --> 00:13:55,123
Od tej twarzy bije potęga.

192
00:13:55,203 --> 00:13:56,403
To głowa człowieka

193
00:13:56,483 --> 00:13:58,883
- wykuta w skale.
- Wykuta w skale.

194
00:13:59,443 --> 00:14:01,563
Spogląda w stronę wejścia.

195
00:14:02,323 --> 00:14:05,323
Tak, tam kieruje wzrok.

196
00:14:05,403 --> 00:14:06,243
Imponująca.

197
00:14:06,323 --> 00:14:08,923
- Wygląda jak głowa węża.
- Tak.

198
00:14:09,003 --> 00:14:11,643
- Zachowuje się jak wąż.
- Tak.

199
00:14:11,723 --> 00:14:13,683
Wąż z ludzką głową.

200
00:14:13,763 --> 00:14:14,643
Być może.

201
00:14:15,403 --> 00:14:17,243
To wyjątkowe odkrycie.

202
00:14:17,323 --> 00:14:19,283
Tak, fantastyczne.

203
00:14:22,643 --> 00:14:26,683
To miejsce budzi strach.

204
00:14:26,763 --> 00:14:28,443
Wiem, że to nie nauka.

205
00:14:28,523 --> 00:14:32,123
Po prostu tak reaguję na to, co widzę.

206
00:14:32,203 --> 00:14:35,283
Ale mimo to zastanawiam się,

207
00:14:35,363 --> 00:14:37,363
czy to miejsce miało budzić strach.

208
00:14:37,443 --> 00:14:42,323
Czy pokazuje coś, co powinniśmy wiedzieć
o naszej przeszłości.

209
00:14:42,403 --> 00:14:45,083
Czy z jakiegoś powodu powinno budzić lęk.

210
00:14:49,083 --> 00:14:52,243
Profesor potwierdził,
że tak jak w przypadku Göbekli Tepe,

211
00:14:52,323 --> 00:14:54,523
nie znaleziono tu śladów rolnictwa.

212
00:14:56,243 --> 00:15:00,483
Ten kompleks zbudowało
społeczeństwo zbieracko-łowieckie.

213
00:15:03,203 --> 00:15:06,923
Mówiono, że rolnictwo było pierwsze,

214
00:15:07,003 --> 00:15:10,803
a dopiero później ludzie
mogli tworzyć tego typu miejsca.

215
00:15:10,883 --> 00:15:14,643
Ale jeśli dobrze rozumiem,
osady były wcześniej.

216
00:15:14,723 --> 00:15:15,843
Osady powstały jako pierwsze.

217
00:15:15,923 --> 00:15:18,163
- To wciąż lud zbieracko-łowiecki.
- Tak.

218
00:15:18,243 --> 00:15:21,603
Wtedy zaczęli żyć inaczej.

219
00:15:21,683 --> 00:15:23,363
Przerobili istniejące budynki

220
00:15:23,443 --> 00:15:25,563
i zmienili technologię.

221
00:15:25,643 --> 00:15:28,603
Rewolucyjne idee.

222
00:15:28,683 --> 00:15:31,203
Możemy to nazwać rewolucją.

223
00:15:31,283 --> 00:15:36,923
To rzuca nowe światło
na historię ludzkości.

224
00:15:39,483 --> 00:15:43,723
Na razie odkryto dopiero dwie komnaty.

225
00:15:44,883 --> 00:15:49,483
Ale radar pokazał ponad 20 komnat

226
00:15:49,563 --> 00:15:51,323
czekających na zbadanie.

227
00:15:52,963 --> 00:15:54,843
Podobnie jak Göbekli Tepe,

228
00:15:55,723 --> 00:15:58,563
ten kompleks również zbudowano
podczas epoki lodowej,

229
00:15:58,643 --> 00:16:02,163
tuż przed tym, jak ludzie
zaczęli uprawiać rolę i hodować bydło.

230
00:16:04,843 --> 00:16:08,683
Kiedy budowano Göbekli Tepe,
rolnictwo nie istniało.

231
00:16:08,763 --> 00:16:14,363
Jednak co dziwniejsze, kiedy około
11 600 lat temu powstała ta budowla,

232
00:16:14,443 --> 00:16:16,483
wokół pojawiły się ślady rolnictwa.

233
00:16:17,923 --> 00:16:19,643
IRAK - MEZOPOTAMIA - IRAN

234
00:16:19,723 --> 00:16:23,883
Dla mnie to jasne.

235
00:16:23,963 --> 00:16:25,923
Ktoś przekazał miejscowym technologię.

236
00:16:26,003 --> 00:16:29,723
Ludzie, którzy wiedzieli,
jak tworzyć megality

237
00:16:29,803 --> 00:16:33,443
i budować tego typu konstrukcje,
przybyli do Göbekli Tepe.

238
00:16:34,043 --> 00:16:36,443
Znali tajniki rolnictwa

239
00:16:36,523 --> 00:16:40,883
i przekazali je miejscowemu ludowi,

240
00:16:40,963 --> 00:16:44,603
by mógł się tym zająć.

241
00:16:49,163 --> 00:16:51,763
Według mitów obszaru Mezopotamii

242
00:16:51,843 --> 00:16:53,963
tak właśnie było.

243
00:16:55,363 --> 00:16:59,123
Spośród wielu mitów
o powodziach i kataklizmach

244
00:16:59,203 --> 00:17:03,163
najbardziej interesuje nas
mezopotamska historia potopu.

245
00:17:05,683 --> 00:17:08,443
Opowiada o kilku mądrych starożytnych,

246
00:17:09,003 --> 00:17:13,003
Apkallu, którzy przynieśli
miejscowym cywilizację.

247
00:17:15,603 --> 00:17:18,402
Na początku, zanim zaczęto
spisywać historię,

248
00:17:19,203 --> 00:17:24,043
ludzie zostali stworzeni przez bogów,
by dbali o ziemię i zwierzęta.

249
00:17:25,043 --> 00:17:29,402
Jednak pierwsi ludzie
byli leniwi i nieposłuszni,

250
00:17:30,443 --> 00:17:32,323
a było ich coraz więcej.

251
00:17:33,723 --> 00:17:35,843
Bogowie zesłali więc potop,

252
00:17:36,643 --> 00:17:40,283
by stworzyć ludzkość od nowa.

253
00:17:41,803 --> 00:17:45,323
Wysłali też siedmiu mędrców, Apkallu,

254
00:17:45,403 --> 00:17:49,123
przedstawianych jako brodatych mężów
w długich szatach,

255
00:17:49,203 --> 00:17:50,843
by uczyli ocalałych.

256
00:17:51,763 --> 00:17:55,763
Ich przywódcą był Oannes,
który przybył z morza,

257
00:17:55,843 --> 00:17:58,843
przedstawiany jest zazwyczaj
jako pół-człowiek, pół-ryba.

258
00:18:00,123 --> 00:18:01,843
Przebywał z ludźmi

259
00:18:01,923 --> 00:18:08,283
i uczył ich rolnictwa,
architektury oraz astronomii.

260
00:18:14,003 --> 00:18:16,043
Nie mogę nie myśleć o tym,

261
00:18:16,123 --> 00:18:22,043
że miało to miejsce w Göbekli Tepe.

262
00:18:23,083 --> 00:18:26,803
Oannes to kolejny z bohaterów
niosących cywilizację.

263
00:18:27,603 --> 00:18:31,443
Nauczyciel, który przybył z morza

264
00:18:31,523 --> 00:18:33,643
po tym, jak ustąpił wielki kataklizm.

265
00:18:34,523 --> 00:18:36,803
Podobnie jak Quetzalcoatl w Meksyku

266
00:18:37,403 --> 00:18:41,323
czy Ozyrys, którzy przypłynęli,

267
00:18:41,403 --> 00:18:43,923
by dać ludziom poznać cywilizację.

268
00:18:45,403 --> 00:18:49,083
Pośród starożytnych kultur
nie tylko historie są podobne.

269
00:18:49,163 --> 00:18:50,003
ASYRYJCZYCY

270
00:18:50,083 --> 00:18:53,803
Ich przedstawienie w sztuce
również jest podobne.

271
00:18:53,883 --> 00:18:54,723
TOLTEKOWIE

272
00:18:54,803 --> 00:18:56,603
Aż po ich szaty i torby.

273
00:18:56,683 --> 00:18:57,523
MAJOWIE

274
00:18:57,603 --> 00:18:59,723
OLMEKOWIE

275
00:18:59,803 --> 00:19:02,363
Myślę, że to wspomnienia
prawdziwych wydarzeń.

276
00:19:02,443 --> 00:19:04,483
W wielu przypadkach

277
00:19:04,563 --> 00:19:07,403
symbolika może odwrócić naszą uwagę,

278
00:19:07,483 --> 00:19:10,803
ale ostatecznie uważam,
że powinniśmy ufać mitom.

279
00:19:14,363 --> 00:19:18,883
Otoczone okrągłymi murami Göbekli Tepe
jest otwarte na niebo,

280
00:19:18,963 --> 00:19:23,283
przypomina mi to Ġgantiję
i inne maltańskie świątynie.

281
00:19:25,043 --> 00:19:27,603
Czy miały one wspólną inspirację?

282
00:19:31,043 --> 00:19:33,403
Na Malcie Lenie Reedjik pokazała mi,

283
00:19:33,483 --> 00:19:36,843
jak zmieniająca się orientacja świątyń

284
00:19:36,923 --> 00:19:42,123
przez tysiąclecia

285
00:19:43,603 --> 00:19:45,323
śledziła wschody Syriusza.

286
00:19:50,083 --> 00:19:54,843
Co ciekawe, to samo
miało miejsce w Göbekli Tepe.

287
00:19:57,683 --> 00:20:01,083
Centralne słupy
trzech najstarszych konstrukcji

288
00:20:01,163 --> 00:20:03,483
również były skierowane w stronę Syriusza.

289
00:20:05,043 --> 00:20:08,803
Pod koniec epoki lodowej
ich zmieniająca się orientacja

290
00:20:08,883 --> 00:20:11,963
odpowiadała ruchowi gwiazdy.

291
00:20:15,723 --> 00:20:18,643
To, że w obu tych miejscach
Syriusz odgrywał ważną rolę,

292
00:20:19,323 --> 00:20:23,883
mówi mi, że starożytni budowniczowie
na Malcie i w Turcji

293
00:20:23,963 --> 00:20:26,963
mieli dostęp do tej samej wiedzy

294
00:20:27,723 --> 00:20:30,843
w dziedzinie astronomii
i megalitycznych budowli.

295
00:20:32,243 --> 00:20:36,163
Być może oba wielkie projekty

296
00:20:36,923 --> 00:20:40,243
prowadzone były przez ludzi
z bardziej zaawansowanej kultury,

297
00:20:41,643 --> 00:20:44,443
którzy pod koniec
epoki lodowej podróżowali.

298
00:20:45,323 --> 00:20:49,323
Być może to ich
przedstawiają gigantyczne słupy

299
00:20:49,403 --> 00:20:51,603
lub zakapturzone postacie z Karahan Tepe.

300
00:20:52,763 --> 00:20:54,123
Tych, którzy po potopie

301
00:20:54,203 --> 00:20:56,603
przybyli do Żyznego Półksiężyca.

302
00:20:58,963 --> 00:21:01,763
Jeśli tak, co chcą nam powiedzieć?

303
00:21:05,323 --> 00:21:09,483
Czy te wizerunki zwierząt mają znaczenie?

304
00:21:13,603 --> 00:21:15,963
Dzięki nowym odkryciom

305
00:21:16,043 --> 00:21:18,923
dowiedziałem się czegoś nowego
o Göbekli Tepe,

306
00:21:19,003 --> 00:21:22,843
co poszerza już interesujący obraz.

307
00:21:26,603 --> 00:21:30,803
Spotkałem się z dr. Martinem Sweatmanem
w Muzeum Şanlıurfy,

308
00:21:31,683 --> 00:21:36,003
tam, gdzie odtworzono
największą część Göbekli Tepe.

309
00:21:37,683 --> 00:21:41,203
Ten doświadczony naukowiec
zainteresowany archeoastronomią

310
00:21:41,283 --> 00:21:44,083
poświęcił dużą część
swoich badań słupowi numer 43,

311
00:21:45,403 --> 00:21:47,723
nazywanemu Kamieniem Sępa.

312
00:21:50,803 --> 00:21:53,603
Co jest w nim znaczącego?

313
00:21:54,723 --> 00:21:58,803
To prawdopodobnie jeden
z najważniejszych artefaktów na świecie.

314
00:21:58,883 --> 00:22:00,003
Niesamowite znalezisko.

315
00:22:00,843 --> 00:22:03,443
Ten słup jest jak Kamień z Rosetty.

316
00:22:03,523 --> 00:22:04,723
Fakt.

317
00:22:04,803 --> 00:22:08,083
Dr Sweatman wierzy, że symbole w kamieniu

318
00:22:08,163 --> 00:22:10,323
mogą reprezentować asteryzmy,

319
00:22:11,523 --> 00:22:15,043
figury opisujące
jasne układy gwiazd na niebie.

320
00:22:15,843 --> 00:22:18,203
Widzimy, że to skorpion.

321
00:22:18,283 --> 00:22:20,403
Zakładamy, że to gwiazdozbiór Skorpiona.

322
00:22:20,483 --> 00:22:22,843
Aż kusi, by tak założyć.

323
00:22:22,923 --> 00:22:24,203
Oczywiście.

324
00:22:24,683 --> 00:22:27,923
Różne kultury nadawały
różne nazwy i kształty

325
00:22:28,003 --> 00:22:30,163
gwiazdozbiorom zodiaku.

326
00:22:30,243 --> 00:22:35,123
Ciekawie widzieć jeden z nich.

327
00:22:35,203 --> 00:22:38,403
Powyżej prawdopodobnie jest Strzelec,

328
00:22:38,483 --> 00:22:42,203
wiemy, że ma łuk i strzałę.

329
00:22:43,083 --> 00:22:47,683
Tu widzimy sępa o skrzydłach
pod tym samym kątem,

330
00:22:47,763 --> 00:22:49,363
co łuk i strzała.

331
00:22:49,443 --> 00:22:51,763
Mamy tu również inne zwierzęta,

332
00:22:51,843 --> 00:22:54,043
które odpowiadają gwiazdozbiorom,

333
00:22:54,123 --> 00:22:57,803
to praktycznie mapa nieba.

334
00:23:01,443 --> 00:23:03,843
To mapa najlepiej widocznych gwiazd

335
00:23:03,923 --> 00:23:07,323
w dzisiejszym gwiazdozbiorze Skorpiona.

336
00:23:09,003 --> 00:23:13,163
Kiedy porównamy Skorpiona
ze skorpionem na słupie,

337
00:23:14,403 --> 00:23:17,043
pozostałe asteryzmy zgadzają się

338
00:23:17,123 --> 00:23:19,523
z innymi kształtami.

339
00:23:23,803 --> 00:23:26,443
- Ma to sens.
- Oczywiście.

340
00:23:27,803 --> 00:23:32,203
Jednak prawdziwy przełom nastąpił,
kiedy dr Sweatman założył,

341
00:23:32,283 --> 00:23:35,603
że okrąg pośrodku to Słońce.

342
00:23:37,563 --> 00:23:41,803
Co mogli chcieć powiedzieć,
jeśli rzeźba przedstawia Słońce

343
00:23:41,883 --> 00:23:45,203
w konkretnym miejscu względem konstelacji?

344
00:23:45,843 --> 00:23:48,843
Być może chodziło o datę.

345
00:23:51,803 --> 00:23:55,963
Sugerują to pozostałe trzy
symbole zwierząt

346
00:23:56,043 --> 00:23:57,123
na samej górze.

347
00:23:57,203 --> 00:24:00,843
One potwierdziły tę hipotezę,

348
00:24:00,923 --> 00:24:02,443
to coś jak datownik.

349
00:24:04,243 --> 00:24:05,523
Dr Sweatman twierdzi,

350
00:24:05,603 --> 00:24:08,923
że trzy małe zwierzęta na górze

351
00:24:09,003 --> 00:24:13,563
widnieją obok symboli
trzech zachodów słońca.

352
00:24:15,483 --> 00:24:18,243
Jako że pośrodku mamy Słońce,

353
00:24:18,323 --> 00:24:22,003
mogą one przedstawiać
cztery kluczowe momenty roku słonecznego,

354
00:24:22,083 --> 00:24:27,523
przesilenia i równonoce.

355
00:24:30,163 --> 00:24:34,003
Płaskorzeźby przedstawiają
asteryzmy na nocnym niebie

356
00:24:34,083 --> 00:24:36,523
za zachodzącym Słońcem lub wokół niego,

357
00:24:36,603 --> 00:24:39,043
a każdy symbol to inna data.

358
00:24:41,243 --> 00:24:45,923
Nagle mamy tu zapis
kluczowych momentów w roku,

359
00:24:46,003 --> 00:24:48,843
a ten, który najbardziej nas interesuje,

360
00:24:48,923 --> 00:24:51,083
- jest w centrum.
- Właśnie.

361
00:24:53,603 --> 00:24:56,003
Genialny i interesujący pomysł.

362
00:24:57,563 --> 00:25:02,123
Data zapisana w kamieniu przy użyciu
uniwersalnego języka astronomii.

363
00:25:04,283 --> 00:25:06,803
Do jakiej daty nawiązuje słup?

364
00:25:09,003 --> 00:25:10,843
Dzięki oprogramowaniu komputerowemu,

365
00:25:10,923 --> 00:25:14,563
które śledzi zmiany na nocnym niebie,

366
00:25:15,403 --> 00:25:21,083
możemy odnaleźć stulecie,
które odpowiada teorii Martina.

367
00:25:22,043 --> 00:25:25,043
Udało mi się określić,

368
00:25:25,123 --> 00:25:29,403
że chodzi o czas
między 10 900 a 10 800 lat p.n.e.

369
00:25:34,043 --> 00:25:38,803
Ale to ponad tysiąc lat
przed rozpoczęciem budowy Göbekli Tepe.

370
00:25:40,803 --> 00:25:42,563
Czemu ta data jest taka ważna?

371
00:25:42,643 --> 00:25:47,483
Wiemy dużo o tym okresie.

372
00:25:47,563 --> 00:25:52,843
Niemal dokładnie wtedy,
w ciągu zaledwie 100 lat,

373
00:25:52,923 --> 00:25:58,603
nastąpiła dramatyczna zmiana klimatu,
faza znana jako młodszy dryas.

374
00:25:58,683 --> 00:26:00,723
Całkowicie zmieniła świat.

375
00:26:07,483 --> 00:26:10,403
Nazywamy to starożytną apokalipsą,

376
00:26:10,483 --> 00:26:13,243
ale naukowcy używają
określenia młodszy dryas.

377
00:26:14,403 --> 00:26:19,363
Zaczął się 12800 lat temu od kataklizmu,

378
00:26:19,443 --> 00:26:23,163
a zakończył 11 600 lat temu.

379
00:26:23,243 --> 00:26:25,563
Właśnie wtedy powstało Göbekli Tepe.

380
00:26:28,443 --> 00:26:33,483
Świat przetrwał czas
ogromnych zmian geologicznych,

381
00:26:34,043 --> 00:26:35,923
w tym wielkich powodzi,

382
00:26:36,963 --> 00:26:40,763
po czym nastąpiło 1000 lat
lodowatych temperatur.

383
00:26:41,883 --> 00:26:44,843
Życie na Ziemi uległo znaczącej zmianie.

384
00:26:46,123 --> 00:26:49,283
Tygrysy szablozębne i mamuty wyginęły.

385
00:26:51,763 --> 00:26:53,523
Ale ludzkość przetrwała.

386
00:26:56,203 --> 00:26:59,243
Około 11 600 lat temu

387
00:26:59,323 --> 00:27:02,923
mróz ustąpił, a ostatnia ogromna powódź

388
00:27:03,003 --> 00:27:05,083
podniosła poziom morza na całym świecie.

389
00:27:08,323 --> 00:27:11,963
A kiedy na Ziemi znów zapanował spokój,

390
00:27:12,043 --> 00:27:14,563
rozpoczęto budowę Göbekli Tepe.

391
00:27:16,283 --> 00:27:19,043
Myślę, że to nie przypadek.

392
00:27:21,203 --> 00:27:23,683
Uważam, że Göbekli Tepe

393
00:27:24,323 --> 00:27:27,163
jest symbolem resetu cywilizacji.

394
00:27:27,243 --> 00:27:29,603
Po okresie,
w którym istniała wcześniejsza,

395
00:27:29,683 --> 00:27:31,763
którą zniszczył kataklizm.

396
00:27:38,083 --> 00:27:40,323
Cudowny widok na słup numer 43,

397
00:27:40,403 --> 00:27:43,763
jest zaskakująco dobrze zachowany,

398
00:27:44,323 --> 00:27:47,243
jak na to, że ma 11 600 lat.

399
00:27:47,963 --> 00:27:49,203
Niesamowite.

400
00:27:52,323 --> 00:27:56,923
Co jeśli ten tajemniczy kompleks
nie był tylko miejscem rytuałów,

401
00:27:57,003 --> 00:28:01,243
ale także pomnikiem upamiętniającym
wydarzenie, które zmieniło świat?

402
00:28:03,883 --> 00:28:05,323
To miałoby sens.

403
00:28:05,923 --> 00:28:08,963
Dziś też jedne z najokazalszych budynków
są pomnikami.

404
00:28:10,403 --> 00:28:12,963
Mauzoleum Lincolna w Waszyngtonie

405
00:28:14,443 --> 00:28:16,443
czy Tadź Mahal w Indiach.

406
00:28:17,523 --> 00:28:20,563
Ale czy Göbekli Tepe
może być czymś więcej?

407
00:28:22,603 --> 00:28:25,003
Być może architekci chcieli zostawić nam

408
00:28:25,083 --> 00:28:27,883
bardzo ważną wiadomość,

409
00:28:27,963 --> 00:28:31,043
którą mamy odszyfrować?

410
00:28:32,123 --> 00:28:34,203
Kiedy archeolodzy

411
00:28:34,283 --> 00:28:37,523
zbadali wiek otaczającego miejsce gruzu,

412
00:28:37,603 --> 00:28:39,403
zauważyli coś jeszcze.

413
00:28:41,963 --> 00:28:44,523
Około 10 000 lat temu

414
00:28:45,763 --> 00:28:47,723
wszystkie konstrukcje zostały zakopane

415
00:28:48,403 --> 00:28:53,523
jednocześnie szybko i dokładnie.

416
00:28:56,083 --> 00:29:00,363
Włożono w to dużo pracy.

417
00:29:00,443 --> 00:29:02,403
Nie tylko w zakopanie wszystkiego,

418
00:29:02,483 --> 00:29:06,603
ale i w stworzenie sztucznego wzgórza.

419
00:29:06,683 --> 00:29:10,043
Do głowy przychodzą nam setki ludzi

420
00:29:10,123 --> 00:29:14,243
noszących kosze pełne gruzu
i zasypujących budowle.

421
00:29:18,283 --> 00:29:21,563
Ale pytanie brzmi, dlaczego to zrobili?

422
00:29:24,283 --> 00:29:28,123
Nie porzucili tego miejsca.
Nie zniszczyli ani nie złupili.

423
00:29:28,203 --> 00:29:32,403
Dokładnie je ukryli.

424
00:29:33,843 --> 00:29:37,763
Było pod ziemią do dziś,
bezpieczne przez tysiące lat,

425
00:29:38,443 --> 00:29:40,323
odkryte dopiero niedawno.

426
00:29:42,123 --> 00:29:46,883
Myślę, że mamy do czynienia
z kapsułą czasu.

427
00:29:46,963 --> 00:29:49,203
Podobnie jak w przypadku
większości z nich,

428
00:29:49,283 --> 00:29:52,643
miała przekazać wiadomość w przyszłość.

429
00:29:56,163 --> 00:30:01,283
W Göbekli Tepe i Karahan Tepe
jest mnóstwo symboliki związanej z wężami.

430
00:30:02,083 --> 00:30:03,403
Jest coś w tym,

431
00:30:03,483 --> 00:30:06,443
jak przedstawiane są
ich wijące się kształty.

432
00:30:06,523 --> 00:30:09,283
Jakby budowniczowie
mieli na ich punkcie obsesję,

433
00:30:10,203 --> 00:30:12,323
być może to właśnie węże są wiadomością,

434
00:30:12,403 --> 00:30:15,443
którą mieliśmy odczytać.

435
00:30:17,283 --> 00:30:22,083
Ale czy chodzi o węże, czy o coś innego?

436
00:30:26,403 --> 00:30:31,723
We wszystkich miejscach, gdzie odkrywamy
ślady zapomnianego epizodu historii,

437
00:30:31,803 --> 00:30:33,323
znajdujemy węże.

438
00:30:34,363 --> 00:30:37,923
Quetzalcoatl z Meksyku sam jest wężem.

439
00:30:38,843 --> 00:30:42,483
By wejść do wnętrza maltańskiej Ġgantii,

440
00:30:42,563 --> 00:30:44,403
musimy przejść nad wężem.

441
00:30:47,563 --> 00:30:52,923
Myślę, że wiem, co oznaczają węże.
Ale najlepszy przykład nie jest w Turcji.

442
00:30:54,363 --> 00:30:59,363
Znajduje się w centrum Ameryki, w Ohio,

443
00:31:00,203 --> 00:31:06,163
gdzie starożytni mędrcy
stworzyli ogromnego węża

444
00:31:06,923 --> 00:31:10,883
służącego jako pomnik
i być może ostrzeżenie.

445
00:31:37,643 --> 00:31:42,643
Napisy: Jakub Jadowski