1
00:00:06,083 --> 00:00:08,963
BİR NETFLIX DİZİSİ

2
00:00:16,603 --> 00:00:19,163
Elektrik hayatımızda harikalar yaratıyor.

3
00:00:21,243 --> 00:00:24,083
İnsanlar artık günün her saati aktif.

4
00:00:28,603 --> 00:00:31,043
Ama ışıktan kubbemiz
bu gezegende yaşamanın

5
00:00:31,123 --> 00:00:35,003
en güzel yönlerinden birinden
kopmamıza neden oluyor.

6
00:00:37,603 --> 00:00:38,803
Gece göğünden.

7
00:00:42,643 --> 00:00:44,003
Eski insanlar için

8
00:00:44,083 --> 00:00:47,403
yıldızları seyretmek muhtemelen
dünyadaki en iyi gösteri,

9
00:00:48,523 --> 00:00:52,123
uzun, karanlık gecelerini geçirmenin
en eğlenceli yoluydu.

10
00:00:53,203 --> 00:00:56,123
Samanyolu'nun her dönüşünü,

11
00:00:56,203 --> 00:01:01,163
her parlak yıldız kümesini,
gökteki her kuyruklu yıldızı bilirlerdi.

12
00:01:02,683 --> 00:01:07,043
O nedenle antik dünyada
nereye bakarsak bakalım

13
00:01:07,123 --> 00:01:11,043
dikkatimizi göğe çeken
devasa yapılar buluyoruz.

14
00:01:13,563 --> 00:01:15,723
Peki ya tek amaçları bu değilse?

15
00:01:16,723 --> 00:01:20,443
Dünya'daki antik piramitler ve tapınaklar,

16
00:01:20,523 --> 00:01:25,603
Güneş, Ay ve yıldızlara hizalanarak
gökyüzü ve kara arasında köprü kuruyorlar.

17
00:01:26,323 --> 00:01:30,403
Niye mimarlar böylesine büyük çaplı
bir zahmete katlandılar?

18
00:01:31,003 --> 00:01:33,203
Bize bir şey mi iletmek istediler?

19
00:01:33,763 --> 00:01:39,203
Belki de ne pahasına olursa olsun
gökyüzüne dikkat etmemiz için uyardılar.

20
00:01:50,163 --> 00:01:55,523
BİLGELERİN MİRASI

21
00:01:58,283 --> 00:02:01,323
Türkiye'deyim ve Suriye sınırından

22
00:02:01,403 --> 00:02:04,243
41 km içerideki
münferit bir tepeye gidiyorum.

23
00:02:06,803 --> 00:02:09,643
Günümüzde burası sıkıntılı bir bölge

24
00:02:11,043 --> 00:02:14,883
ama insanlık tarihi için
çok önemli bir yer.

25
00:02:16,123 --> 00:02:17,403
KARADENİZ - TÜRKİYE
AKDENİZ - SURİYE - IRAK

26
00:02:17,483 --> 00:02:21,483
Türkiye'nin güneydoğusunda,
günümüzdeki Şanlıurfa'nın yakınlarında,

27
00:02:22,363 --> 00:02:25,563
son Buzul Çağı'nın bitiminde
dikkate değer bir şey oldu.

28
00:02:25,643 --> 00:02:26,923
M.Ö. 10.000

29
00:02:27,003 --> 00:02:29,883
Taş Devri avcı-toplayıcı atalarımız

30
00:02:29,963 --> 00:02:33,843
aniden çiftçiliği keşfetti
ve yerleşimler kurmaya başladılar.

31
00:02:33,923 --> 00:02:34,803
İRAN - MEZOPOTAMYA - BASRA KÖRFEZİ

32
00:02:34,883 --> 00:02:38,563
Bu durum, güneydeki
Basra Körfezi'ne kadar uzandı

33
00:02:38,643 --> 00:02:40,803
ve sonrasında Bereketli Hilal denildi.

34
00:02:41,483 --> 00:02:42,603
M.Ö. 4000

35
00:02:42,683 --> 00:02:46,883
Mezopotamya diye bilinen bölgede
yaklaşık 6.000 yıl önce

36
00:02:46,963 --> 00:02:49,283
uzun zamandır

37
00:02:49,363 --> 00:02:53,603
ilk uygarlık olduğu düşünülen
Sümerler kuruldu.

38
00:02:56,963 --> 00:03:00,443
Ama bu tarih görüşünün
artık yeniden yazılması lazım.

39
00:03:01,603 --> 00:03:05,723
1994'te bir çiftçinin tarlasını
araştıran arkeologlar,

40
00:03:05,803 --> 00:03:10,523
yerden çıkan ve garip bir şekilde oyulmuş
taşlar gördüler.

41
00:03:17,563 --> 00:03:19,803
Bazıları devasa boyuttalardı.

42
00:03:25,523 --> 00:03:29,763
Sonrasında yapılan kazılarla
çok etkileyici keşiflerde bulunuldu.

43
00:03:32,643 --> 00:03:35,563
Kısa süre önce kazılmış
bu arkeoloji alanı,

44
00:03:35,643 --> 00:03:41,443
Taş Devri'ndeki atalarımızla ilgili
ön yargılarımızı bırakmamızı gerektiriyor.

45
00:03:42,363 --> 00:03:44,683
Teknolojik bir ilkel toplum
olmanın ötesinde,

46
00:03:44,763 --> 00:03:47,083
buradaki başarılarıyla hiç akla gelmeyen

47
00:03:47,683 --> 00:03:50,403
becerilere sahip oldukları ortaya çıktı.

48
00:03:50,483 --> 00:03:52,403
Sonrasında gelen ve daha gelişmiş

49
00:03:52,483 --> 00:03:55,603
olduğu düşünülen uygarlıklara
meydan okuyorlar.

50
00:03:56,963 --> 00:04:00,763
Dış unsurlardan korumak için yapılmış
modern bir kubbenin altında

51
00:04:01,923 --> 00:04:03,643
Göbekli Tepe var.

52
00:04:08,003 --> 00:04:11,603
Tarih öncesiyle ilgili
bize öğretilen şeylere göre,

53
00:04:11,683 --> 00:04:13,243
bu yapı var olmamalı.

54
00:04:17,323 --> 00:04:22,363
Arkeologlar 11.600 yıl öncesine
dayandığını kabul ediyorlar.

55
00:04:24,483 --> 00:04:25,483
M.Ö. 9600

56
00:04:25,562 --> 00:04:29,323
Bu nedenle Dünya'da bilinen
en eski anıtsal yapı oluyor.

57
00:04:32,483 --> 00:04:36,323
Burası oldukça sofistike
ve gelişmiş bir megalitik alan.

58
00:04:36,403 --> 00:04:39,043
Stonehenge'den yaklaşık
7.000 yıl daha eski.

59
00:04:39,123 --> 00:04:39,963
STONEHENGE
BİRLEŞİK KRALLIK

60
00:04:40,043 --> 00:04:42,883
Gize Piramitleri'nden de
yaklaşık 7.000 yıl eski.

61
00:04:42,963 --> 00:04:45,923
12.000 yıl önce Dünya'da
bu tür şeyleri yapabilecek

62
00:04:46,003 --> 00:04:48,563
hiçbir kültürün olmadığı fikri

63
00:04:48,643 --> 00:04:50,123
bir anda çürütülmüş oldu.

64
00:04:54,363 --> 00:04:57,363
Tekerleğin icadından,
atların evcilleştirilmesinden

65
00:04:57,443 --> 00:04:59,243
çok daha eski.

66
00:05:01,123 --> 00:05:04,843
Dünya'nın son Buzul Çağı'ndan çıktığı,

67
00:05:06,843 --> 00:05:08,803
yerlilerin güya çamur kulübelerde yaşayan

68
00:05:08,883 --> 00:05:12,683
basit avcı-toplayıcı oldukları zamanda
inşa edilmiş.

69
00:05:14,363 --> 00:05:16,283
Ama böyle bir megalitik harikayı

70
00:05:16,363 --> 00:05:19,083
tasarlayıp yapacak kadar
gelişmiş değillerse

71
00:05:20,163 --> 00:05:22,643
bunu kim, niye inşa etti?

72
00:05:23,963 --> 00:05:25,843
Bu yer neyin nesi?

73
00:05:28,283 --> 00:05:32,323
İlk bakışta burada gördükleri
insanı şaşırtabilir.

74
00:05:32,403 --> 00:05:36,283
Fakat yakından incelenip
tüm ipuçları bir araya toplandığında

75
00:05:36,363 --> 00:05:38,403
en iyi döneminde

76
00:05:38,483 --> 00:05:42,523
nasıl iddialı ve heybetli
olduğu anlaşılıyor.

77
00:05:46,523 --> 00:05:48,003
Tepenin kenarına yapılan,

78
00:05:48,083 --> 00:05:51,003
çevresinde insan yerleşimine dair
birkaç iz taşıyan

79
00:05:51,843 --> 00:05:56,523
benzer planlara sahip dört adet
oval ve etrafı çevrili alan var.

80
00:05:58,363 --> 00:05:59,483
Her birinin merkezinde

81
00:05:59,563 --> 00:06:02,203
bir çift T şeklinde büyük megalit var.

82
00:06:03,163 --> 00:06:04,923
Her biri 10 ton ağırlığında,

83
00:06:05,883 --> 00:06:08,163
cilalı taş zemine yerleştirilmişler.

84
00:06:08,843 --> 00:06:10,483
Bazılarının kolu ve eli olan

85
00:06:10,563 --> 00:06:13,323
ikiz dev figürler kayaya oyulmuşlar,

86
00:06:13,403 --> 00:06:14,483
eğik başları var.

87
00:06:15,923 --> 00:06:18,563
Etraflarında daha küçük T sütunlar var.

88
00:06:19,243 --> 00:06:21,483
Pek çoğu titizlikle oyulmuş ve süslenmiş.

89
00:06:22,923 --> 00:06:27,043
Hepsi dairesel duvarlar ve geçitlerle
birbirine bağlanmış.

90
00:06:29,203 --> 00:06:32,523
Bu devasa taşların
nasıl kaldırılıp buraya yerleştirildiğini…

91
00:06:34,643 --> 00:06:35,803
…kimse bilmiyor.

92
00:06:51,283 --> 00:06:54,443
Bu alanı kazan arkeologlar da dâhil,

93
00:06:54,523 --> 00:06:57,483
buraya gelen herkesi şaşırtan şey

94
00:06:57,563 --> 00:06:59,603
muhteşem oyma işleri.

95
00:07:02,803 --> 00:07:06,683
Göbekli Tepe'nin her yerinde
hayvan sembolleri var.

96
00:07:08,723 --> 00:07:10,643
Taşa kazınmış Nuh'un Gemisi gibi.

97
00:07:13,843 --> 00:07:18,803
Göbekli Tepe'de tasvir edilen yaratıklar,
gerçekçiden ziyade sembolik bir görünümde

98
00:07:20,563 --> 00:07:23,363
tuhaf bir şekilde düzenlenip
stilize edilmişler.

99
00:07:28,323 --> 00:07:32,403
Bu megalitik yapılarda
sıra dışı bir şey daha var.

100
00:07:34,643 --> 00:07:36,643
Arkeologlar, karbon tarihlendirmeyle

101
00:07:36,723 --> 00:07:40,923
bu dört oval yapının
aynı dönemde yapılmadığını anladı.

102
00:07:42,003 --> 00:07:45,883
D oval yapısı
11.600 yıl öncesine dayanıyor.

103
00:07:45,963 --> 00:07:46,803
D - M.Ö. 9600

104
00:07:46,883 --> 00:07:52,003
Ama en yeni oval yapı olan A,
yaklaşık 10.500 yıl önce inşa edilmiş.

105
00:07:52,083 --> 00:07:53,483
A - M.Ö. 8500

106
00:07:53,563 --> 00:07:56,603
Ellerindeki mevcut yapıyı yenilemek yerine

107
00:07:57,403 --> 00:08:00,523
buradaki insanlar 1100 yıl boyunca

108
00:08:00,603 --> 00:08:03,483
sürekli olarak
yeni oval yapılar inşa etmişler

109
00:08:04,923 --> 00:08:07,683
ve her defasında
hizayı biraz değiştirmişler.

110
00:08:12,523 --> 00:08:14,043
Daha şaşırtıcı olan şey,

111
00:08:14,123 --> 00:08:17,923
en eski oval yapı olan D

112
00:08:18,003 --> 00:08:20,243
bu grup içinde en büyüğü

113
00:08:21,243 --> 00:08:23,923
ve en karmaşık şekilde
dekore edilmiş olanı.

114
00:08:26,323 --> 00:08:28,723
Bir avcı-toplayıcının bir sabah uyanıp

115
00:08:28,803 --> 00:08:31,283
"Dünya'daki en büyük megalitik alanı

116
00:08:31,363 --> 00:08:34,443
inşa edeceğim" deyip yapabileceği
bir yapı değil.

117
00:08:37,722 --> 00:08:41,403
Genellikle bir konuda pratik yaptıkça
daha çok gelişiriz.

118
00:08:43,043 --> 00:08:45,243
Mesela günümüzdeki bu taş işçileri

119
00:08:45,323 --> 00:08:48,923
hâlâ Göbekli Tepe civarında
taş kesiyorlar.

120
00:08:50,363 --> 00:08:53,083
Antik kültürlerin de
aynı şekilde çalıştıklarını,

121
00:08:54,123 --> 00:08:56,003
zamanla geliştiklerini düşünüyoruz.

122
00:08:57,403 --> 00:09:01,163
Ama Göbekli Tepe
ve özellikle de D oval yapısı

123
00:09:01,243 --> 00:09:04,123
bu düşüncemizi tersine çeviriyor.

124
00:09:06,123 --> 00:09:09,163
Taş Devri avcı-toplayıcılarından
oluşan bir topluluk

125
00:09:09,243 --> 00:09:10,803
ilk denemelerinde

126
00:09:10,883 --> 00:09:14,683
megalitle yaptıkları bir yapıda
nasıl böyle başarılı oldular?

127
00:09:19,003 --> 00:09:23,843
Bu büyük megalitik oval yapıların
avcı-toplayıcıların bir gecede buldukları

128
00:09:23,923 --> 00:09:27,643
mucizevi bir icat olmadığını,
bilakis tarih öncesinin

129
00:09:27,723 --> 00:09:29,483
erken gelişmiş

130
00:09:29,563 --> 00:09:33,163
kayıp bir uygarlığının mirası
olabileceğini düşünmeliyiz.

131
00:09:37,723 --> 00:09:39,003
Ana akım arkeologlar,

132
00:09:39,083 --> 00:09:43,363
bu fikrin çok aşağılayıcı
olduğunu düşünüyorlar.

133
00:09:44,083 --> 00:09:47,403
Akademisyenler tek bir kalıba
sıkışıp kaldı,

134
00:09:47,483 --> 00:09:49,083
o da Buzul Çağı'nda

135
00:09:49,163 --> 00:09:53,283
Dünya'daki tüm insanların
avcı-toplayıcı aşamasında olduğu fikri.

136
00:09:55,443 --> 00:09:59,003
Ama Göbekli Tepe'deki mimarlar,

137
00:09:59,083 --> 00:10:02,363
sıradan avcı-toplayıcılardan
çok daha azimlilermiş.

138
00:10:04,243 --> 00:10:10,483
2003'te yer altı radarıyla yapılan
jeofiziksel bir ölçümde

139
00:10:10,563 --> 00:10:14,843
tepenin içinde 20 tane daha
taştan oval yapı

140
00:10:14,923 --> 00:10:17,043
ve 200'den fazla sütun tespit edildi.

141
00:10:18,723 --> 00:10:20,643
Çoğu henüz kazılmadı.

142
00:10:22,323 --> 00:10:27,443
Dokuz hektar veya 12 futbol sahası kadar
alana yayılmış devasa büyüklükteki

143
00:10:27,523 --> 00:10:29,083
bir megalitik kompleks.

144
00:10:32,483 --> 00:10:34,723
Çok büyük bir alan.

145
00:10:34,803 --> 00:10:37,403
Önceden taşla çalışmaya dair
hiçbir beceriniz,

146
00:10:37,483 --> 00:10:40,683
bilginiz veya deneyiminiz yokken
bir sabah uyanıp

147
00:10:40,763 --> 00:10:42,723
Göbekli Tepe'yi inşa edemezsiniz.

148
00:10:42,803 --> 00:10:47,923
Arkasında uzun bir tarih olmalı
ve bu tarihi de hiç bilmiyoruz.

149
00:10:48,003 --> 00:10:52,123
Bence bu bariz olarak
kayıp bir uygarlığın varlığını gösteriyor.

150
00:10:52,203 --> 00:10:53,843
Teknoloji, beceri ve bilgileri

151
00:10:53,923 --> 00:10:56,043
avcı-toplayıcılara geçmiş.

152
00:11:05,563 --> 00:11:09,843
Göbekli Tepe burada bulunan
ve son Buzul Çağı'nın bittiği

153
00:11:09,923 --> 00:11:11,883
dönemden gelen tek alan değil.

154
00:11:13,723 --> 00:11:19,203
2019'da Türk arkeologlar doğuya doğru
arabayla bir saatlik mesafedeki

155
00:11:20,163 --> 00:11:24,643
Karahan Tepe adında başka bir alanda
kazılar yapmaya başladılar

156
00:11:26,403 --> 00:11:28,403
ve beklenmedik bir şey keşfettiler.

157
00:11:30,643 --> 00:11:34,523
Türk yetkililer başka kamera ekiplerine
izin vermemişlerdi,

158
00:11:35,723 --> 00:11:36,923
şu ana kadar.

159
00:11:41,443 --> 00:11:44,003
Baş arkeolog Profesör Necmi Karul

160
00:11:44,083 --> 00:11:47,803
bu alanın yaşının Göbekli Tepe ile aynı
veya daha eski olduğunu

161
00:11:49,283 --> 00:11:50,603
düşünüyor.

162
00:11:52,043 --> 00:11:53,603
Ama oldukça farklı.

163
00:11:55,803 --> 00:11:59,403
Bu ana oda,
T sütunları ve megalitleri içeriyor

164
00:12:00,363 --> 00:12:02,923
ama bir kenarı yalıtaşından oyulmuş,

165
00:12:03,603 --> 00:12:05,843
onlarca kişiyi sığdıracak kadar geniş.

166
00:12:07,723 --> 00:12:09,483
Sizce bu binanın amacı neydi?

167
00:12:09,563 --> 00:12:11,083
Bir fikriniz var mı?

168
00:12:11,163 --> 00:12:12,003
PROF. NECMİ KARUL
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

169
00:12:12,083 --> 00:12:14,803
Oturmak için yapılmış
bir podyum diyebiliriz.

170
00:12:14,883 --> 00:12:16,683
-Evet.
-İnsanların toplandığı bir alan.

171
00:12:16,763 --> 00:12:18,523
-Çünkü büyük bir bina.
-Tabii.

172
00:12:19,923 --> 00:12:23,843
Karahan Tepe ayin amaçlı
bir tür toplanma alanı gibi gözüküyor.

173
00:12:26,203 --> 00:12:27,643
Duvardaki oymalar

174
00:12:27,723 --> 00:12:30,523
Göbekli Tepe'deki gibi incelikli değil.

175
00:12:31,443 --> 00:12:33,963
Ama cübbeli figürler görüyoruz.

176
00:12:36,523 --> 00:12:39,323
Alanın gerçek mimarlarını
gösteriyor olabilir mi?

177
00:12:42,123 --> 00:12:44,003
-Peşinizdeyim Profesör.
-Pekâlâ.

178
00:12:44,643 --> 00:12:48,123
Profesör Karul beni
tuhaf bir yan odaya götürüyor,

179
00:12:48,203 --> 00:12:51,843
sekiz metreye altı metre büyüklüğünde
ve iki metre derinliğinde.

180
00:12:53,763 --> 00:12:56,243
Fallusu andıran 10 tane sütun

181
00:12:56,323 --> 00:13:01,443
amaçlı olarak ve maharetle
yalıtaşından oyulmuş.

182
00:13:04,003 --> 00:13:07,323
11'inci münferit sütun ise
en önlerinde duruyor.

183
00:13:11,163 --> 00:13:14,843
Kayadan yılan gibi kıvrılan
bir kanal oyulmuş.

184
00:13:14,923 --> 00:13:18,603
Böylece odaya sıvı ulaşabiliyor,

185
00:13:18,683 --> 00:13:21,643
bu sıvı da su veya muhtemelen kandı.

186
00:13:25,963 --> 00:13:30,443
Bu kanal, yontulmuş
gösterişli ve gizemli bir kafaya bağlı.

187
00:13:33,363 --> 00:13:37,203
Bu figürün boynu bir yılanı andırıyor.

188
00:13:37,283 --> 00:13:41,803
Kayadan çıkıp bu sütunlara bakıyor

189
00:13:41,883 --> 00:13:43,803
ve o oyukta duruyor gibi gözüküyor.

190
00:13:44,403 --> 00:13:50,123
Oldukça girintili çıkıntılı
ve tekinsiz bir havası da var.

191
00:13:52,963 --> 00:13:55,123
Çok güçlü bir çehre.

192
00:13:55,203 --> 00:13:56,403
Bu bir insan kafası.

193
00:13:56,483 --> 00:13:58,883
-Yalıtaşından oyulmuş.
-Yalıtaşından.

194
00:13:59,443 --> 00:14:01,563
Girişe doğru bakıyor.

195
00:14:02,323 --> 00:14:05,323
Evet, gözleri o tarafa çevrili.

196
00:14:05,403 --> 00:14:06,243
Çok azametli.

197
00:14:06,323 --> 00:14:08,923
-Yılan başına benziyor.
-Evet.

198
00:14:09,003 --> 00:14:11,643
-Duruşu bir yılan gibi.
-Evet.

199
00:14:11,723 --> 00:14:13,683
İnsan başlı bir yılan.

200
00:14:13,763 --> 00:14:14,643
Evet, belki de.

201
00:14:15,403 --> 00:14:17,243
Çok eşsiz bir keşif.

202
00:14:17,323 --> 00:14:19,283
-Evet, harika.
-Evet.

203
00:14:22,643 --> 00:14:26,683
Bu oyuğun korku veya dehşet saçan
bir havası var.

204
00:14:26,763 --> 00:14:28,443
Tabii bu bilimsel değil.

205
00:14:28,523 --> 00:14:32,123
Sadece gördüğüm şeye verdiğim
şahsi tepkim.

206
00:14:32,203 --> 00:14:35,283
Ama bunun yapımında
korku ve dehşet amaçlandı mı,

207
00:14:35,363 --> 00:14:37,363
merak ediyorum.

208
00:14:37,443 --> 00:14:42,323
Geçmişimizle ilgili bilmemiz gereken
bir şeyi anlatıyor olabilir mi?

209
00:14:42,403 --> 00:14:45,083
Bir nedenden dolayı mı korku saçıyor?

210
00:14:49,083 --> 00:14:52,243
Profesör, Göbekli Tepe'de çiftçiliğe dair

211
00:14:52,323 --> 00:14:54,523
buluntu olmadığını onayladı.

212
00:14:56,243 --> 00:15:00,483
Burayı inşa eden insanlar,
kesinlikle avcı-toplayıcı dönemdelerdi.

213
00:15:03,203 --> 00:15:06,923
Eskiden insanların önce tarıma başlayıp

214
00:15:07,003 --> 00:15:10,803
sonrasında o yerde
yerleşim kurdukları düşünülürdü.

215
00:15:10,883 --> 00:15:14,643
Ama sizi doğru anladıysam
önce yerleştiklerini söylüyorsunuz.

216
00:15:14,723 --> 00:15:15,843
Önce yerleşim yeri kurulmuş.

217
00:15:15,923 --> 00:15:18,163
-Bu kişiler avcı-toplayıcıymış.
-Evet.

218
00:15:18,243 --> 00:15:21,603
Sonrasında farklı bir hayat kurmuşlar.

219
00:15:21,683 --> 00:15:23,363
Binaları değişmiş.

220
00:15:23,443 --> 00:15:25,563
-Teknoloji ve benzeri şeyler değişmiş.
-Evet.

221
00:15:25,643 --> 00:15:28,603
Bir nevi fikir devrimi gibi.

222
00:15:28,683 --> 00:15:31,203
Doğrudan devrim diyebiliriz.

223
00:15:31,283 --> 00:15:36,923
Demek ki bu da insanlık tarihine
yeni bir ışık tutmuş oluyor.

224
00:15:39,483 --> 00:15:43,723
Şu ana kadar Karahan Tepe'de
yalnızca iki oda kazıldı.

225
00:15:44,883 --> 00:15:49,483
Ama yer altı radarı, keşfedilmesi gereken
en az 20 adet daha

226
00:15:49,563 --> 00:15:51,323
oda olduğunu gösterdi.

227
00:15:52,963 --> 00:15:54,843
Tıpkı Göbekli Tepe'deki gibi,

228
00:15:55,723 --> 00:15:58,563
iki alan da son Buzul Çağı'nın bitiminde

229
00:15:58,643 --> 00:16:02,163
burada çiftçilik ve hayvancılık
başlamadan önce inşa edilmişti.

230
00:16:04,843 --> 00:16:08,683
Göbekli Tepe yapıldığında tarım yoktu

231
00:16:08,763 --> 00:16:14,363
ama gariptir ki bu yer yapıldığı zaman,
yani 11.600 yıl önce

232
00:16:14,443 --> 00:16:16,483
tarım buranın etrafında oluşmuş.

233
00:16:17,923 --> 00:16:19,643
IRAK - MEZOPOTAMYA - İRAN

234
00:16:19,723 --> 00:16:23,883
Bence buluntuların gösterdiği şey ortada.

235
00:16:23,963 --> 00:16:25,923
Teknoloji aktarımı yaşanmış.

236
00:16:26,003 --> 00:16:29,723
Megalitleri yapmayı bilen ve daha önce

237
00:16:29,803 --> 00:16:33,443
büyük bir megalitik alan yapmış insanlar
Göbekli Tepe'ye gelmiş.

238
00:16:34,043 --> 00:16:36,443
Onlar tarımı zaten biliyorlarmış.

239
00:16:36,523 --> 00:16:40,883
Yerel bir topluluğu harekete geçirmek,
organize etmek

240
00:16:40,963 --> 00:16:44,603
ve tarımla tanıştırmak için
o alanı kullanmışlar.

241
00:16:49,163 --> 00:16:51,763
Antik Mezopotamya mitosuna göre

242
00:16:51,843 --> 00:16:53,963
birebir bunlar yaşanmış.

243
00:16:55,363 --> 00:16:59,123
Eskilerin tufan
ve felaket mitleri arasında,

244
00:16:59,203 --> 00:17:03,163
Mezopotamya'nın tufan geleneği
burası ile bilhassa ilişkili.

245
00:17:05,683 --> 00:17:08,443
Buradaki halka
uygarlık becerilerini öğreten

246
00:17:09,003 --> 00:17:13,003
ve bilge kadimlerin olduğu Apkallu adında
küçük bir gruptan bahsediyor.

247
00:17:15,603 --> 00:17:18,402
Kaydedilmiş tarihten önce,
zamanın başlangıcında

248
00:17:19,203 --> 00:17:24,043
tanrılar insanları toprakların
ve hayvanların muhafızları olarak yarattı.

249
00:17:25,043 --> 00:17:29,402
Ama ilk insanlar bu işi yapamayacak kadar
tembel ve kural tanımazlardı.

250
00:17:30,443 --> 00:17:32,323
Sayıları da durmadan arttı.

251
00:17:33,723 --> 00:17:35,843
Tanrılar da büyük bir tufan gönderdi,

252
00:17:36,643 --> 00:17:40,283
geçmişe sünger çekmek
ve insanlığı tekrar başlatmak istediler.

253
00:17:41,803 --> 00:17:45,323
Aynı zamanda Apkallu adındaki
yedi bilgeyi de gönderdiler.

254
00:17:45,403 --> 00:17:49,123
Geleneklere göre, hayatta kalanları
bilgilendirmek üzere gelen

255
00:17:49,203 --> 00:17:50,843
sakallı ve cübbeli bilgelerdi.

256
00:17:51,763 --> 00:17:55,763
Liderleri denizden geldiği söylenen,
yarı insan ve yarı balık olarak

257
00:17:55,843 --> 00:17:58,843
tasvir edilen Oannes'ti.

258
00:18:00,123 --> 00:18:01,843
İnsanların arasına karışarak

259
00:18:01,923 --> 00:18:08,283
onlara tarımı, mimariyi
ve yıldızların ilmini öğretti.

260
00:18:14,003 --> 00:18:16,043
Bunların da Göbekli Tepe'de

261
00:18:16,123 --> 00:18:22,043
icat edildiği sanılan ilerlemelerle
benzer olduğunu düşünüyorum.

262
00:18:23,083 --> 00:18:26,803
Oannes da bir başka
uygarlaştırıcı kahraman örneği.

263
00:18:27,603 --> 00:18:31,443
Büyük bir felaketten sonra
genellikle deniz yoluyla

264
00:18:31,523 --> 00:18:33,643
bir anda gelen bir öğretmen figürü.

265
00:18:34,523 --> 00:18:36,803
Tıpkı Meksika'daki Quetzalcoatl

266
00:18:37,403 --> 00:18:41,323
veya Osiris gibi.
Efsanelere göre insanlığa

267
00:18:41,403 --> 00:18:43,923
uygarlığı öğretmek için gelen figürler.

268
00:18:45,403 --> 00:18:49,083
Antik kültürler arasında benzerlik taşıyan
başka öyküler de var.

269
00:18:49,163 --> 00:18:50,003
ASURLULAR

270
00:18:50,083 --> 00:18:53,803
Onların da antik sanattaki tasvirleri
oldukça benzer.

271
00:18:53,883 --> 00:18:54,723
TOLTEKLER

272
00:18:54,803 --> 00:18:56,603
Cübbeleri ve çantaları bile.

273
00:18:56,683 --> 00:18:57,523
MAYALAR

274
00:18:57,603 --> 00:18:59,723
OLMEKLER

275
00:18:59,803 --> 00:19:02,363
Bence bunlar gerçek olayların öyküleri.

276
00:19:02,443 --> 00:19:04,483
Bazı durumlarda dikkatimizi dağıtan

277
00:19:04,563 --> 00:19:07,403
sembolizm ve hikâye unsurları olabiliyor

278
00:19:07,483 --> 00:19:10,803
ama temel olarak, mitlere güvenmeliyiz.

279
00:19:14,363 --> 00:19:18,883
Göbekli Tepe'nin
kubbesiz oval taş duvarları

280
00:19:18,963 --> 00:19:23,283
bana Ġgantija ve Malta'nın
tapınaklarını hatırlatıyor.

281
00:19:25,043 --> 00:19:27,603
Ortak bir kaynaktan
ilham almış olabilirler mi?

282
00:19:31,043 --> 00:19:33,403
Malta'da Lenie Reedijk bana

283
00:19:33,483 --> 00:19:36,843
antik megalitik tapınaklarının
farklı hizaları aracılığıyla

284
00:19:36,923 --> 00:19:42,123
tek bir yıldızın, Sirius'un değişen
yükselme noktalarını binlerce yıl boyunca

285
00:19:43,603 --> 00:19:45,323
takip ettiklerini gösterdi.

286
00:19:50,083 --> 00:19:54,843
Çok sıra dışı olsa da aynı olguya
Göbekli Tepe'de de rastlıyoruz.

287
00:19:57,683 --> 00:20:01,083
En eski üç oval yapının
merkezî sütunları da

288
00:20:01,163 --> 00:20:03,483
Sirius'u hedefliyor gibi gözüküyor.

289
00:20:05,043 --> 00:20:08,803
Buzul Çağı'nın sonlarına doğru
yıldızın zaman içinde değişen

290
00:20:08,883 --> 00:20:11,963
yükselme noktalarını izleyen
farklı hizaları.

291
00:20:15,723 --> 00:20:18,643
Bana kalırsa iki yerde de
Sirius'a odaklanılması,

292
00:20:19,323 --> 00:20:23,883
Malta ve Türkiye'deki antik mimarların

293
00:20:23,963 --> 00:20:26,963
astronomi ve megalitik mimarisi ile ilgili

294
00:20:27,723 --> 00:20:30,843
ortak bir kaynaktan
bilgi edindiklerini gösteriyor.

295
00:20:32,243 --> 00:20:36,163
Bu iki yerdeki
büyük mimari projelerinin fikir babaları

296
00:20:36,923 --> 00:20:40,243
son Buzul Çağı'nın bitiminde dünyayı gezen

297
00:20:41,643 --> 00:20:44,443
ileri bir kültürün
hayatta kalanları olabilir mi?

298
00:20:45,323 --> 00:20:49,323
Taş sütunu devleri
veya Karahan Tepe'deki cübbeli figürler

299
00:20:49,403 --> 00:20:51,603
bu kişileri tasvir ediyor olabilir mi?

300
00:20:52,763 --> 00:20:54,123
Büyük bir tufandan sonra

301
00:20:54,203 --> 00:20:56,603
Bereketli Hilal döneminde
buraya gelenleri.

302
00:20:58,963 --> 00:21:01,763
Öyleyse ne söylemeye çalıştılar?

303
00:21:05,323 --> 00:21:09,483
Tüm bu hayvan oymaları
bize bir şey anlatıyor olabilir mi?

304
00:21:13,603 --> 00:21:15,963
Son zamanlarda yaptığım araştırmalarda

305
00:21:16,043 --> 00:21:18,923
Göbekli Tepe'yle ilgili
yeni bilgiler edindim

306
00:21:19,003 --> 00:21:22,843
ve bu ilginç olgu
daha da şaşırtıcı bir hâl aldı.

307
00:21:26,603 --> 00:21:30,803
Göbekli Tepe'deki en büyük oval yapının
harika bir replikasını barındıran

308
00:21:31,683 --> 00:21:36,003
yakındaki Şanlıurfa Müzesi'ne
Dr. Martin Sweatman'la buluşmaya geldim.

309
00:21:37,683 --> 00:21:41,203
Kendisi arkeoastronomiyle de ilgili,
uzman bir bilim insanı.

310
00:21:41,283 --> 00:21:44,083
Araştırmalarının çoğu,
Akbaba Taşı diye de bilinen

311
00:21:45,403 --> 00:21:47,723
43'üncü sütunu temel alıyor.

312
00:21:50,803 --> 00:21:53,603
Bunun senin için önemi nedir Martin?

313
00:21:54,723 --> 00:21:58,803
Muhtemelen Dünya'daki
en önemli eserlerden biri.

314
00:21:58,883 --> 00:22:00,003
Gerçekten inanılmaz.

315
00:22:00,843 --> 00:22:03,443
Esasen bu sütun
bizim Rosetta Taşı'mız gibi.

316
00:22:03,523 --> 00:22:04,723
Evet.

317
00:22:04,803 --> 00:22:08,083
Dr. Sweatman taştaki sembollerin

318
00:22:08,163 --> 00:22:10,323
yıldız desenlerini gösterdiğini,

319
00:22:11,523 --> 00:22:15,043
parlak yıldız kümelerini
tasvir ettiğini düşünüyor.

320
00:22:15,843 --> 00:22:18,203
Bunun akrep olduğunu görüyoruz.

321
00:22:18,283 --> 00:22:20,403
Akrep Takımyıldızı olarak düşünebiliriz.

322
00:22:20,483 --> 00:22:22,843
İnsan öyle düşünmeden edemiyor.

323
00:22:22,923 --> 00:22:24,203
Kesinlikle.

324
00:22:24,683 --> 00:22:27,923
Her kültür zodyak takımyıldızlarına

325
00:22:28,003 --> 00:22:30,163
farklı isim ve figürler kazandırdı.

326
00:22:30,243 --> 00:22:35,123
O yüzden 43'üncü sütunda, bildiğimiz
bir yıldız desenini görmek çok güzel.

327
00:22:35,203 --> 00:22:38,403
Üzerinde Yay Takımyıldızı'nı
görmemiz gerekir.

328
00:22:38,483 --> 00:22:42,203
Yay'ın okçu, ok ve yayla
gösterildiğini biliyoruz.

329
00:22:43,083 --> 00:22:47,683
Kanatlı akbabayı görüyoruz.
Kanatlarını açtığı açıyla

330
00:22:47,763 --> 00:22:49,363
ok ve yayı oluşturuyor.

331
00:22:49,443 --> 00:22:51,763
Başka takımyıldızlarıyla ilişkili

332
00:22:51,843 --> 00:22:54,043
farklı hayvan sembolleri de var.

333
00:22:54,123 --> 00:22:57,803
Sanki gece göğündeki
bir haritayı tasvir ediyor.

334
00:23:01,443 --> 00:23:03,843
Bu harita, bugün Akrep Takımyıldızı

335
00:23:03,923 --> 00:23:07,323
adıyla bilinen alandaki
gözle görünür yıldızları gösteriyor.

336
00:23:09,003 --> 00:23:13,163
Akrep Takımyıldızı'nı
43'üncü sütundaki akreple ilişkilendirince

337
00:23:14,403 --> 00:23:17,043
diğer yıldız desenleri de
sütunda tasvir edilen

338
00:23:17,123 --> 00:23:19,523
figürlerin bazılarına uyuyor.

339
00:23:23,803 --> 00:23:26,443
-Ortak bir resim çiziyorlar.
-Aynen öyle.

340
00:23:27,803 --> 00:23:32,203
Ama Dr. Sweatman'ın gerçek keşfi,
merkezî dairenin Güneş'i

341
00:23:32,283 --> 00:23:35,603
simgeliyor olabileceği önerisini
düşündüğünde oldu.

342
00:23:37,563 --> 00:23:41,803
Güneş sembolünün belli bir konumda
takımyıldızlarıyla bağlantılı olduğu

343
00:23:41,883 --> 00:23:45,203
bir resim olsaydı ne derdin?

344
00:23:45,843 --> 00:23:48,843
İlk olarak bir tarih
anlamına geldiğini düşünürdün.

345
00:23:51,803 --> 00:23:55,963
Bununla ilgili ipucumuz, sütunun tepesinde
üç tane daha hayvan sembolü

346
00:23:56,043 --> 00:23:57,123
bulunuyor olması.

347
00:23:57,203 --> 00:24:00,843
Böylece bunun bir tarihi gösterdiği fikri
iyice güçleniyor,

348
00:24:00,923 --> 00:24:02,443
tarih damgası denebilir.

349
00:24:04,243 --> 00:24:05,523
Dr. Sweatman,

350
00:24:05,603 --> 00:24:08,923
43'üncü sütunun üstüne oyulmuş
üç küçük hayvanın

351
00:24:09,003 --> 00:24:13,563
üç gün batımının sembolik tasvirlerinin
yanında olduğunu düşünüyor.

352
00:24:15,483 --> 00:24:18,243
Taşın ortasındaki
Güneş dairesiyle bakıldığında

353
00:24:18,323 --> 00:24:22,003
Güneş yılının dört temel anını
tasvir ediyor olabilirler.

354
00:24:22,083 --> 00:24:27,523
Yani yaz gündönümü, kış gündönümü ile
ilkbahar ve sonbahar ekinokslarını.

355
00:24:30,163 --> 00:24:34,003
Oyma işleri, takvim yılındaki
bu önemli tarihlerin her birinde

356
00:24:34,083 --> 00:24:36,523
batan Güneş'in
arkasındaki veya çevresindeki

357
00:24:36,603 --> 00:24:39,043
yıldız desenlerini gösteriyor olabilir.

358
00:24:41,243 --> 00:24:45,923
Aniden yılın dört önemli anını görüyoruz.

359
00:24:46,003 --> 00:24:48,843
Gerçekten odaklanmak istediğimiz an ise

360
00:24:48,923 --> 00:24:51,083
-sütunun merkezinde.
-Evet.

361
00:24:53,603 --> 00:24:56,003
Çok zekice ve ilginç bir fikir.

362
00:24:57,563 --> 00:25:02,123
Astronominin evrensel dilinde
taşa işlenmiş bir tarih.

363
00:25:04,283 --> 00:25:06,803
O hâlde sütun hangi tarihi gösteriyor?

364
00:25:09,003 --> 00:25:10,843
Gece göğündeki

365
00:25:10,923 --> 00:25:14,563
binlerce yıllık değişimleri izlemek için
yapılmış bir yazılımla

366
00:25:15,403 --> 00:25:21,083
Martin'in teorisine tam olarak uyan
100 yıllık zaman dilimini bulabiliriz.

367
00:25:22,043 --> 00:25:25,043
Sonuç olarak,
M.Ö. 10.900 ila 10.800 tarihlerine

368
00:25:25,123 --> 00:25:29,403
yoğunlaşabileceğimizi buldum.

369
00:25:34,043 --> 00:25:38,803
Ama bu tarihler, Göbekli Tepe'deki
yapı çalışmalarının bin yıl öncesi.

370
00:25:40,803 --> 00:25:42,563
Niye bu tarihler önemli ki?

371
00:25:42,643 --> 00:25:47,483
Tarihteki o dönemle ilgili
çok şey biliyoruz.

372
00:25:47,563 --> 00:25:52,843
Neredeyse tam o dönemde,
yani 100 yıllık o kısa süre içinde

373
00:25:52,923 --> 00:25:58,603
Erken Dryas Devri olarak bilinen
dramatik bir iklim olayı yaşandı.

374
00:25:58,683 --> 00:26:00,723
Yaşadıkları Dünya tamamen değişti.

375
00:26:07,483 --> 00:26:10,403
Biz buna Antik Kıyamet dedik
ama bilim insanları

376
00:26:10,483 --> 00:26:13,243
Erken Dryas Devri adını veriyorlar.

377
00:26:14,403 --> 00:26:19,363
Bir felaketle birlikte
12.800 yıl önce başladı

378
00:26:19,443 --> 00:26:23,163
ve 11.600 yıl önce sona erdi.

379
00:26:23,243 --> 00:26:25,563
Tam olarak Göbekli Tepe yapıldığı zamanda.

380
00:26:28,443 --> 00:26:33,483
Dünya büyük çaplı coğrafi değişimlere
neden olan şeyler geçirdi.

381
00:26:34,043 --> 00:26:35,923
Buna yoğun seller de dâhildi.

382
00:26:36,963 --> 00:26:40,763
Peşinden de 1000 yıl süren
dondurucu soğuklar geldi.

383
00:26:41,883 --> 00:26:44,843
Dünya'daki hayat temelden değişti.

384
00:26:46,123 --> 00:26:49,283
Kılıç dişli kaplanlar
ve mamutların soyu tükendi.

385
00:26:51,763 --> 00:26:53,523
Ama insanlık kurtuldu.

386
00:26:56,203 --> 00:26:59,243
Yaklaşık 11.600 yıl önce

387
00:26:59,323 --> 00:27:02,923
dondurucu soğuk,
Dünya'daki deniz seviyelerini yükselten

388
00:27:03,003 --> 00:27:05,083
yoğun bir sel ile sona erdi.

389
00:27:08,323 --> 00:27:11,963
İşte o zaman
Dünya tekrar sakinliğe kavuştuğunda

390
00:27:12,043 --> 00:27:14,563
Göbekli Tepe'deki yapı çalışması başladı.

391
00:27:16,283 --> 00:27:19,043
Bu zamanlamanın da
tesadüfi olduğunu sanmıyorum.

392
00:27:21,203 --> 00:27:23,683
Ben de Göbekli Tepe'de
bunu görmeye geldim.

393
00:27:24,323 --> 00:27:27,163
Daha eski bir uygarlığın

394
00:27:27,243 --> 00:27:29,603
büyük bir felaketle yok olması sonucu

395
00:27:29,683 --> 00:27:31,763
yeni bir uygarlığın başladığı yeri.

396
00:27:38,083 --> 00:27:40,323
43'üncü sütunu buradan görmek güzel.

397
00:27:40,403 --> 00:27:43,763
11.600 yıllık olduğu düşünülürse

398
00:27:44,323 --> 00:27:47,243
gerçekten çok iyi korunmuş.

399
00:27:47,963 --> 00:27:49,203
Harikulade.

400
00:27:52,323 --> 00:27:56,923
Ya bu gizemli kompleks
sadece bir ayin yeri değil,

401
00:27:57,003 --> 00:28:01,243
aynı zamanda dünyayı değiştiren
bir olayı anmak için yapılan bir abideyse?

402
00:28:03,883 --> 00:28:05,323
Gayet mantıklı olurdu.

403
00:28:05,923 --> 00:28:08,963
Günümüzdeki en büyük binalarımızdan
bazıları da anıt.

404
00:28:10,403 --> 00:28:12,963
Washington DC'deki Lincoln Anıtı

405
00:28:14,443 --> 00:28:16,443
veya Hindistan'daki Tac Mahal.

406
00:28:17,523 --> 00:28:20,563
Peki ya Göbekli Tepe bundan fazlasıysa?

407
00:28:22,603 --> 00:28:25,003
Göbekli Tepe'nin mimarları arkalarında

408
00:28:25,083 --> 00:28:27,883
sonraki nesillerin çözmeleri için

409
00:28:27,963 --> 00:28:31,043
çok önemli bir mesaj bırakmış olabilir mi?

410
00:28:32,123 --> 00:28:34,203
Çünkü arkeologlar,

411
00:28:34,283 --> 00:28:37,523
alandaki taşların
yaşını tayin ettiklerinde

412
00:28:37,603 --> 00:28:39,403
başka bir sürprizle karşılaştılar.

413
00:28:41,963 --> 00:28:44,523
Yaklaşık 10.000 yıl önce

414
00:28:45,763 --> 00:28:47,723
tüm yapılar aynı anda

415
00:28:48,403 --> 00:28:53,523
hızlı ve bilinçli bir şekilde gömülmüştü.

416
00:28:56,083 --> 00:29:00,363
Göbekli Tepe'nin gömülmesi için
büyük çaba sarf edilmiş.

417
00:29:00,443 --> 00:29:02,403
Sadece gömmek için değil,

418
00:29:02,483 --> 00:29:06,603
üzerine insan yapımı
bir tepe inşa etmek için de.

419
00:29:06,683 --> 00:29:10,043
Taş yığınlarıyla dolu sepetleri taşıyan
ve oval yapılara döken

420
00:29:10,123 --> 00:29:14,243
yüzlerce kişilik ekipler
tahayyül edebiliriz.

421
00:29:18,283 --> 00:29:21,563
O zaman şu soruyu sormalıyız,
bunu niye yaptılar?

422
00:29:24,283 --> 00:29:28,123
Burası ne terk edildi
ne yok edildi ne de yağmalandı.

423
00:29:28,203 --> 00:29:32,403
Titizlikle gömüldü, saklandı ve korundu.

424
00:29:33,843 --> 00:29:37,763
Yeniden keşfedilene kadar da
binlerce yıl boyunca

425
00:29:38,443 --> 00:29:40,323
sapasağlam durdu.

426
00:29:42,123 --> 00:29:46,883
Bence burada bulduklarımıza
zaman kapsülü gözüyle bakmalıyız.

427
00:29:46,963 --> 00:29:49,203
Tüm zaman kapsülleri gibi,

428
00:29:49,283 --> 00:29:52,643
bunun amacı da geleceğe
bir mesaj aktarmaktı.

429
00:29:56,163 --> 00:30:01,283
Hem Göbekli Tepe'de hem de Karahan Tepe'de
imgelerin çoğunda yılanlar var.

430
00:30:02,083 --> 00:30:03,403
Bu yılanların kıvrılmaları

431
00:30:03,483 --> 00:30:06,443
ve aşağı yönelmiş tasvirlerinde
bir tuhaflık var.

432
00:30:06,523 --> 00:30:09,283
Mimarlar bunları saplantı hâline getirmiş

433
00:30:10,203 --> 00:30:12,323
ve iki alanda da

434
00:30:12,403 --> 00:30:15,443
görmemizi istedikleri mesaj
yılanlarmış gibi.

435
00:30:17,283 --> 00:30:22,083
Ama bunlar yılan mı
yoksa başka bir şeyi mi simgeliyorlar?

436
00:30:26,403 --> 00:30:31,723
Her yerde insanlık tarihinin
unutulmuş bir kısmına dair izler bulurken

437
00:30:31,803 --> 00:30:33,323
yılan tasvirleri de görüyoruz.

438
00:30:34,363 --> 00:30:37,923
Meksika'da Quetzalcoatl'ın
kendisi bir yılan.

439
00:30:38,843 --> 00:30:42,483
Malta'da Ġgantija'nın
kutsal odasına girmek için

440
00:30:42,563 --> 00:30:44,403
bir yılanın üzerinden geçiliyor.

441
00:30:47,563 --> 00:30:52,923
Sanırım bu yılanların anlamını biliyorum.
En iyi örneği de Türkiye'de değil.

442
00:30:54,363 --> 00:30:59,363
Dünya'nın öte yakasındaki
Amerika'nın ortasında, Ohio'da.

443
00:31:00,203 --> 00:31:06,163
Burada kadim bilgeler,
hem anıt hem de belki uyarı niteliğinde

444
00:31:06,923 --> 00:31:10,883
topraktan devasa boyutta
bir yılan yapmışlar.

445
00:31:37,643 --> 00:31:42,643
Alt yazı çevirmeni: Denizsu Nihan Nurata