1
00:00:06,083 --> 00:00:08,963
‎LOẠT PHIM NETFLIX

2
00:00:16,603 --> 00:00:19,163
‎Điện năng đem lại cho ta
‎nhiều điều diệu kỳ.

3
00:00:21,243 --> 00:00:24,083
‎Con người trở thành
‎sinh vật hoạt động 24/7.

4
00:00:28,603 --> 00:00:31,043
‎Nhưng tấm màn ánh sáng đó lại ngăn ta

5
00:00:31,123 --> 00:00:35,003
‎với một trong những khía cạnh
‎quan trọng nhất khi sống trên Trái Đất…

6
00:00:37,603 --> 00:00:38,803
‎bầu trời đêm.

7
00:00:42,643 --> 00:00:44,003
‎Với người cổ đại,

8
00:00:44,083 --> 00:00:47,403
‎ngắm sao là chương trình
‎tuyệt nhất quả đất,

9
00:00:48,523 --> 00:00:52,123
‎là cách giải trí hay nhất
‎để vượt qua những đêm dài tăm tối.

10
00:00:53,203 --> 00:00:56,123
‎Họ biết mọi góc của Ngân Hà,

11
00:00:56,203 --> 00:01:01,163
‎mọi cụm sao sáng,
‎mọi sao chổi băng qua bầu trời.

12
00:01:02,683 --> 00:01:07,043
‎Có lẽ nó giải thích lý do
‎nhìn vào đâu trong thế giới cổ đại,

13
00:01:07,123 --> 00:01:11,043
‎ta cũng thấy những công trình lớn
‎hướng ta về phía trời cao.

14
00:01:13,563 --> 00:01:15,723
‎Nhưng lỡ như nó còn hơn thế thì sao?

15
00:01:16,723 --> 00:01:20,443
‎Các kim tự tháp và đền thờ cổ đại
‎trên khắp thế giới

16
00:01:20,523 --> 00:01:25,603
‎kết nối trời đất thẳng hàng tuyệt đối
‎với Mặt Trời, Mặt Trăng và sao.

17
00:01:26,323 --> 00:01:30,403
‎Tại sao các thợ xây lại quan tâm
‎đến chuyện đó với quy mô lớn như vậy?

18
00:01:31,003 --> 00:01:33,203
‎Liệu họ có đang cố nói gì đó với ta?

19
00:01:33,763 --> 00:01:39,203
‎Cảnh báo ta rằng bằng mọi giá,
‎ta phải chú ý đến bầu trời.

20
00:01:50,163 --> 00:01:55,523
‎DI SẢN CỦA HIỀN NHÂN

21
00:01:58,283 --> 00:02:01,323
‎Tôi đang ở Thổ Nhĩ Kỳ,
‎đến một đỉnh đồi biệt lập

22
00:02:01,403 --> 00:02:04,243
‎cách biên giới với Syria tầm 42 km.

23
00:02:06,803 --> 00:02:09,643
‎Hiện nay, đây là
‎khu vực bất ổn của thế giới,

24
00:02:11,043 --> 00:02:14,883
‎nhưng nó có tầm quan trọng khổng lồ
‎đối với lịch sử nhân loại.

25
00:02:16,123 --> 00:02:17,403
‎BIỂN ĐEN - THỔ NHĨ KỲ
‎ĐỊA TRUNG HẢI - SYRIA - IRAQ

26
00:02:17,483 --> 00:02:21,483
‎Ở Đông Nam Thổ Nhĩ Kỳ,
‎gần Sanliurfa ngày nay,

27
00:02:22,363 --> 00:02:25,563
‎đã có một sự kiện đặc biệt
‎xảy ra vào cuối Kỷ Băng hà.

28
00:02:25,643 --> 00:02:26,923
‎NĂM 10.000 TCN

29
00:02:27,003 --> 00:02:29,883
‎Các tổ tiên săn bắt hái lượm Thời Đồ đá

30
00:02:29,963 --> 00:02:33,843
‎bỗng nhiên biết làm nông nghiệp
‎và bắt đầu định cư.

31
00:02:33,923 --> 00:02:34,803
‎IRAN - LƯỠNG HÀ - VỊNH BA TƯ

32
00:02:34,883 --> 00:02:38,563
‎Chuyện này xảy ra khắp vùng đất
‎mà sau này gọi là Lưỡi liềm Màu mỡ,

33
00:02:38,643 --> 00:02:40,803
‎mở rộng về phía Nam đến tận Vịnh Ba Tư.

34
00:02:41,483 --> 00:02:42,603
‎NĂM 4.000 TCN

35
00:02:42,683 --> 00:02:46,883
‎Khoảng 6.000 năm trước, khu vực Lưỡng Hà

36
00:02:46,963 --> 00:02:49,283
‎đã sản sinh ra dân tộc
‎mà từ lâu được cho là

37
00:02:49,363 --> 00:02:53,683
‎nền văn minh đầu tiên
‎trên thế giới, người Sumer.

38
00:02:56,963 --> 00:03:00,443
‎Nhưng quan điểm lịch sử đó
‎giờ khẩn thiết cần được viết lại.

39
00:03:01,603 --> 00:03:05,723
‎Năm 1994, khi tìm hiểu
‎một cánh đồng làm nông,

40
00:03:05,803 --> 00:03:10,523
‎các nhà khảo cổ thấy những phiến đá
‎được đẽo kỳ lạ nhô lên khỏi mặt đất.

41
00:03:17,563 --> 00:03:19,803
‎Một vài phiến có kích cỡ khổng lồ.

42
00:03:25,523 --> 00:03:29,763
‎Việc khai quật sau đó đã đem lại
‎một loạt phát hiện gây choáng váng.

43
00:03:32,643 --> 00:03:35,563
‎Địa điểm mới được khai quật gần đây

44
00:03:35,643 --> 00:03:41,443
‎đòi hỏi chúng ta phải từ bỏ
‎mọi định kiến về tổ tiên Thời Đồ đá.

45
00:03:42,363 --> 00:03:44,683
‎Vượt xa mức độ kỹ thuật nguyên thủy,

46
00:03:44,763 --> 00:03:47,083
‎thành tựu của họ ở đây chứng minh

47
00:03:47,683 --> 00:03:50,403
‎họ sở hữu những khả năng
‎mà đến nay ta không ngờ,

48
00:03:50,483 --> 00:03:52,403
‎sánh ngang với khả năng của

49
00:03:52,483 --> 00:03:55,603
‎các nền văn minh sau này
‎và được cho là tiên tiến hơn nhiều.

50
00:03:56,963 --> 00:04:00,763
‎Dưới mái vòm hiện đại
‎được xây dựng để bảo vệ khỏi thời tiết,

51
00:04:01,923 --> 00:04:03,643
‎chính là Göbekli Tepe.

52
00:04:08,003 --> 00:04:11,603
‎Và dựa trên mọi điều
‎ta được dạy về thời tiền sử,

53
00:04:11,683 --> 00:04:13,243
‎nơi này không thể tồn tại.

54
00:04:17,323 --> 00:04:22,363
‎Các nhà khảo cổ chấp nhận niên đại của nó
‎vào khoảng 11.600 năm trước…

55
00:04:24,483 --> 00:04:25,483
‎NĂM 9.600 TCN

56
00:04:25,562 --> 00:04:29,323
‎…nên nó là công trình đồ sộ
‎được công nhận lâu đời nhất trên Trái đất.

57
00:04:32,483 --> 00:04:36,323
‎Nó là một công trình cự thạch
‎phức tạp và tiên tiến,

58
00:04:36,403 --> 00:04:39,043
‎cổ hơn Stonehenge phải 7.000 năm…

59
00:04:39,123 --> 00:04:39,963
‎STONEHENGE - ANH QUỐC

60
00:04:40,043 --> 00:04:42,883
‎…và cổ hơn các Kim tự tháp Giza
‎phải 7.000 năm.

61
00:04:42,963 --> 00:04:45,923
‎Và đột nhiên quan niệm rằng
‎không nền văn hóa nào

62
00:04:46,003 --> 00:04:48,563
‎có thể làm những việc này
‎cách đây 12.000 năm

63
00:04:48,643 --> 00:04:50,123
‎bị đập tan.

64
00:04:54,363 --> 00:04:57,363
‎Nó còn lâu đời hơn
‎thời điểm phát minh ra bánh xe

65
00:04:57,443 --> 00:04:59,243
‎hay việc thuần hóa ngựa.

66
00:05:01,123 --> 00:05:04,843
‎Xây dựng vào thời điểm Trái Đất
‎chỉ mới qua khỏi Kỷ Băng hà cuối cùng,

67
00:05:06,843 --> 00:05:08,803
‎khi người dân được cho là vẫn còn

68
00:05:08,883 --> 00:05:12,683
‎săn bắt hái lượm đơn giản,
‎sống trong chòi đất.

69
00:05:14,363 --> 00:05:16,283
‎Nhưng nếu họ không đủ tiên tiến

70
00:05:16,363 --> 00:05:19,083
‎để thiết kế và xây dựng
‎kỳ quan cự thạch này,

71
00:05:20,163 --> 00:05:22,643
‎vậy ai xây nó và tại sao?

72
00:05:23,963 --> 00:05:25,843
‎Nơi này là gì?

73
00:05:28,283 --> 00:05:32,323
‎Mới nhìn qua, cái trước mắt
‎chúng ta có vẻ gây hoang mang.

74
00:05:32,403 --> 00:05:36,283
‎Nhưng nếu nhìn gần,
‎và xâu chuỗi mọi thứ lại,

75
00:05:36,363 --> 00:05:38,403
‎ta có thể có hình dung rõ

76
00:05:38,483 --> 00:05:42,523
‎về mức độ tham vọng và hùng vĩ
‎của nó vào thời đỉnh cao.

77
00:05:46,523 --> 00:05:48,003
‎Nằm ở bên sườn đồi

78
00:05:48,083 --> 00:05:51,003
‎với vài dấu vết định cư con người gần đó,

79
00:05:51,843 --> 00:05:56,523
‎là bốn cấu trúc kín hình tròn
‎với bố cục tương tự nhau.

80
00:05:58,363 --> 00:05:59,483
‎Ở trung tâm mỗi cụm

81
00:05:59,563 --> 00:06:02,203
‎là một cặp cự thạch hình chữ T cực lớn

82
00:06:03,163 --> 00:06:04,923
‎nặng đến mười tấn

83
00:06:05,883 --> 00:06:08,163
‎đặt trên một nền đá được đánh bóng.

84
00:06:08,843 --> 00:06:10,483
‎Các nhân vật khổng lồ sinh đôi,

85
00:06:10,563 --> 00:06:13,323
‎một số có bàn tay và cánh tay
‎được tạc vào đá,

86
00:06:13,403 --> 00:06:14,483
‎và cái đầu nghiêng.

87
00:06:15,923 --> 00:06:18,563
‎Bao quanh chúng
‎là những trụ hình chữ T nhỏ hơn,

88
00:06:19,243 --> 00:06:21,483
‎được chạm khắc và trang trí phức tạp,

89
00:06:22,923 --> 00:06:27,043
‎và tất cả được kết nối bởi những
‎bức tường đá và lối đi hình vòng cung.

90
00:06:29,203 --> 00:06:32,523
‎Bằng cách nào những khối đá lớn
‎được nâng lên và đặt vào đây…

91
00:06:34,643 --> 00:06:35,803
‎chẳng ai biết.

92
00:06:51,283 --> 00:06:54,443
‎Điều bí ẩn với mọi người đến đây,

93
00:06:54,523 --> 00:06:57,483
‎bao gồm những nhà khảo cổ
‎khai quật khu vực này,

94
00:06:57,563 --> 00:06:59,603
‎chính là những hình khắc lạ lùng.

95
00:07:02,803 --> 00:07:06,683
‎Các biểu tượng động vật
‎có khắp nơi ở Göbekli Tepe.

96
00:07:08,723 --> 00:07:10,643
‎Nó như tàu Noah trên đá vậy.

97
00:07:13,843 --> 00:07:18,803
‎Các hình sinh vật ở Göbekli Tepe được
‎sắp đặt và tạo hình rất đáng chú ý như thể

98
00:07:20,563 --> 00:07:23,363
‎mục đích của chúng
‎thiên về biểu tượng hơn thực tế.

99
00:07:28,323 --> 00:07:32,403
‎Và còn một chuyện bất thường nữa
‎về các cấu trúc cự thạch này.

100
00:07:34,643 --> 00:07:36,643
‎Khi các nhà khảo cổ xác định niên đại,

101
00:07:36,723 --> 00:07:40,923
‎rõ ràng bốn cụm này
‎không được xây cùng một lúc.

102
00:07:42,003 --> 00:07:45,883
‎Cụm D có niên đại khoảng 11.600 năm trước…

103
00:07:45,963 --> 00:07:46,803
‎D - 9.600 TCN

104
00:07:46,883 --> 00:07:52,003
‎…nhưng cụm mới nhất, Cụm A,
‎được xây khoảng 10.500 năm trước.

105
00:07:52,083 --> 00:07:53,483
‎A - 8.500 TCN

106
00:07:53,563 --> 00:07:56,603
‎Thay vì nâng cấp công trình đã có,

107
00:07:57,403 --> 00:08:00,523
‎người ta xây thêm các cụm mới

108
00:08:00,603 --> 00:08:03,483
‎trong khoảng thời gian tầm 1.100 năm,

109
00:08:04,923 --> 00:08:07,683
‎mỗi lần sẽ xoay nhẹ phương của nó.

110
00:08:12,523 --> 00:08:14,043
‎Cái hay hơn nữa là

111
00:08:14,123 --> 00:08:17,923
‎Cụm D, cụm gốc lâu đời nhất,

112
00:08:18,003 --> 00:08:20,243
‎cũng là cụm lớn nhất

113
00:08:21,243 --> 00:08:23,923
‎và được trang trí phức tạp nhất.

114
00:08:26,323 --> 00:08:28,723
‎Nó không phải là việc
‎mà người săn bắt hái lượm

115
00:08:28,803 --> 00:08:31,283
‎bổng nổi hứng lên và bảo,
‎"Mình sẽ xây dựng

116
00:08:31,363 --> 00:08:34,443
‎kiến trúc cự thạch
‎lớn nhất từng có trên đời".

117
00:08:37,722 --> 00:08:41,403
‎Thường thì, càng thực hành việc gì,
‎ta càng giỏi việc đó.

118
00:08:43,043 --> 00:08:45,243
‎Như những thợ mỏ ngày nay

119
00:08:45,323 --> 00:08:48,923
‎vẫn đang cắt đá ở các ngọn đồi
‎quanh Göbekli Tepe ngày nay,

120
00:08:50,363 --> 00:08:53,083
‎ta cho rằng các nền văn hóa cổ
‎hẳn cũng phải như thế,

121
00:08:54,123 --> 00:08:56,003
‎cải thiện kỹ năng qua thời gian.

122
00:08:57,403 --> 00:09:01,163
‎Nhưng Göbekli Tepe, nhất là Cụm D,

123
00:09:01,243 --> 00:09:04,123
‎dường như đảo ngược giả định này.

124
00:09:06,123 --> 00:09:09,163
‎Làm sao một cộng đồng
‎săn bắt hái lượm Thời Đồ đá

125
00:09:09,243 --> 00:09:10,803
‎lại thành công mỹ mãn

126
00:09:10,883 --> 00:09:14,683
‎khi xây dựng cự thạch
‎ngay trong lần thử sức đầu tiên?

127
00:09:19,003 --> 00:09:23,843
‎Chẳng phải đã đến lúc cân nhắc khả năng
‎các cụm cự thạch vĩ đại này

128
00:09:23,923 --> 00:09:27,643
‎không phải là ý tưởng trong một đêm
‎của người săn bắt hái lượm,

129
00:09:27,723 --> 00:09:29,483
‎mà là di sản

130
00:09:29,563 --> 00:09:33,163
‎từ một nền văn minh tiên tiến
‎đã mất của thời tiền sử?

131
00:09:37,723 --> 00:09:39,003
‎Đây là quan niệm

132
00:09:39,083 --> 00:09:43,363
‎mà giới khảo cổ học chính thống
‎thấy gần như bị xúc phạm.

133
00:09:44,083 --> 00:09:47,403
‎Các nhà hàn lâm đã bị
‎bó buộc trong cái suy nghĩ

134
00:09:47,483 --> 00:09:49,083
‎rằng trong Kỷ Băng hà,

135
00:09:49,163 --> 00:09:53,283
‎toàn thể nhân loại trên Trái Đất
‎đều ở giai đoạn săn bắt hái lượm.

136
00:09:55,443 --> 00:09:59,003
‎Thế mà, hóa ra
‎những người xây lên Göbekli Tepe

137
00:09:59,083 --> 00:10:02,363
‎lại tham vọng hơn xa
‎người săn bắt hái lượm bình thường.

138
00:10:04,243 --> 00:10:10,483
‎Năm 2003, một khảo sát địa vật lý
‎dùng rada xuyên đất

139
00:10:10,563 --> 00:10:14,843
‎đã dò được bên trong đồi này
‎20 cụm đá khác

140
00:10:14,923 --> 00:10:17,043
‎và hơn 200 cột đá.

141
00:10:18,723 --> 00:10:20,643
‎Hầu hết vẫn chưa được khai quật.

142
00:10:22,323 --> 00:10:27,443
‎Một cụm phức hợp cự thạch khổng lồ
‎trải dài chín hécta,

143
00:10:27,523 --> 00:10:29,083
‎rộng hơn 12 sân bóng đá.

144
00:10:32,483 --> 00:10:34,723
‎Nó là một địa điểm xây dựng cực lớn.

145
00:10:34,803 --> 00:10:37,403
‎Không thể nào chẳng có kỹ năng trước đó,

146
00:10:37,483 --> 00:10:40,683
‎chẳng có kiến thức trước đó,
‎không có nền tảng xử lý đá,

147
00:10:40,763 --> 00:10:42,723
‎mà bỗng tạo được thứ như Göbekli Tepe.

148
00:10:42,803 --> 00:10:47,923
‎Hẳn phải có lịch sử lâu đời ẩn sau nó
‎và lịch sử đó hoàn toàn thất lạc.

149
00:10:48,003 --> 00:10:52,123
‎Và với tôi, nó đang nói rất rõ
‎về một nền văn minh đã mất.

150
00:10:52,203 --> 00:10:53,843
‎Họ truyền công nghệ, kỹ năng,

151
00:10:53,923 --> 00:10:56,043
‎kiến thức cho người săn bắt hái lượm.

152
00:11:05,563 --> 00:11:09,843
‎Göbekli Tepe không phải cụm phức hợp
‎duy nhất có niên đại cuối Kỷ Băng hà

153
00:11:09,923 --> 00:11:11,883
‎vừa được phát hiện ở đây gần đây.

154
00:11:13,723 --> 00:11:19,203
‎Năm 2019, các nhà khảo cổ Thổ Nhĩ Kỳ
‎bắt đầu khai quật một địa điểm khác,

155
00:11:20,163 --> 00:11:24,643
‎cách đó một tiếng đi xe về phía Tây,
‎có tên là Karahan Tepe,

156
00:11:26,403 --> 00:11:28,403
‎và phát hiện một thứ không ngờ.

157
00:11:30,643 --> 00:11:34,523
‎Giới chức Thổ Nhĩ Kỳ chưa hề
‎cho đội quay phim bên ngoài vào đây,

158
00:11:35,723 --> 00:11:36,923
‎cho đến bây giờ.

159
00:11:41,443 --> 00:11:44,003
‎Nhà khảo cổ học trưởng,
‎Giáo sư Necmi Karul,

160
00:11:44,083 --> 00:11:47,803
‎tin rằng nơi này
‎cùng niên đại với Göbekli Tepe

161
00:11:49,283 --> 00:11:50,603
‎và thậm chí có thể xưa hơn.

162
00:11:52,043 --> 00:11:53,603
‎Nhưng nó khá khác biệt.

163
00:11:55,803 --> 00:11:59,403
‎Phòng chính
‎có các cột hình chữ T và cự thạch,

164
00:12:00,363 --> 00:12:02,923
‎nhưng nền đá cứng bị đục mất một khúc,

165
00:12:03,603 --> 00:12:05,843
‎và nó đủ rộng để chứa vài chục người.

166
00:12:07,723 --> 00:12:09,483
‎Ông nghĩ đã có chuyện gì ở đây?

167
00:12:09,563 --> 00:12:11,083
‎Ông có ý tưởng gì không?

168
00:12:11,163 --> 00:12:12,003
‎GIÁO SƯ NECMI KARUL - ĐẠI HỌC ISTANBUL

169
00:12:12,083 --> 00:12:14,803
‎Chúng ta có thể diễn giải nó
‎là bậc đài để ngồi…

170
00:12:14,883 --> 00:12:16,683
‎- Ừ.
‎- …và người ta quy tụ ở đây,

171
00:12:16,763 --> 00:12:18,523
‎- vì đây là tòa nhà lớn.
‎- Ừ.

172
00:12:19,923 --> 00:12:23,843
‎Karahan Tepe có vẻ là
‎một nơi quy tụ cho nghi lễ.

173
00:12:26,203 --> 00:12:27,643
‎Các hình khắc trên tường

174
00:12:27,723 --> 00:12:30,523
‎không tinh tế như ở Göbekli Tepe.

175
00:12:31,443 --> 00:12:33,963
‎Nhưng ta thấy
‎có những người mặc áo choàng.

176
00:12:36,523 --> 00:12:39,323
‎Có khi nào họ là
‎đại điện cho các kiến trúc sư?

177
00:12:42,123 --> 00:12:44,003
‎- Ông dẫn đường đi.
‎- Được.

178
00:12:44,643 --> 00:12:48,123
‎Giáo sư Karul dẫn tôi
‎vào một phòng rất đáng chú ý,

179
00:12:48,203 --> 00:12:51,843
‎dài tám mét, rộng sáu mét, sâu hai mét.

180
00:12:53,763 --> 00:12:56,243
‎Mười cột đá theo hình dương vật

181
00:12:56,323 --> 00:13:01,443
‎đã được tạc một cách chủ ý
‎và khéo léo trực tiếp từ đá nền.

182
00:13:04,003 --> 00:13:07,323
‎Và cột thứ 11
‎đứng độc lập ở vị trí trang trọng.

183
00:13:11,163 --> 00:13:14,843
‎Một kênh uốn lượn
‎cũng được đục ra từ đá nền

184
00:13:14,923 --> 00:13:18,603
‎cho phép một dạng chất lỏng
‎đi vào phòng này,

185
00:13:18,683 --> 00:13:21,643
‎là nước, hoặc có thể là máu.

186
00:13:25,963 --> 00:13:30,443
‎Và chế ngự tất cả
‎là một cái đầu bí ẩn và uy quyền.

187
00:13:33,363 --> 00:13:37,203
‎Cổ của tượng này có gì đó giống rắn,

188
00:13:37,283 --> 00:13:41,803
‎và nó vươn ra khỏi đá,
‎nhìn xuống các cột đá

189
00:13:41,883 --> 00:13:43,803
‎ở trong cụm này.

190
00:13:44,403 --> 00:13:50,123
‎Nó có gì đó quanh co
‎và cũng hơi ma mị nữa.

191
00:13:52,963 --> 00:13:55,123
‎Một gương mặt rất uy quyền.

192
00:13:55,203 --> 00:13:56,403
‎Nó là đầu người

193
00:13:56,483 --> 00:13:58,883
‎- được tạc vào đá nền…
‎- Tạc vào đá nền.

194
00:13:59,443 --> 00:14:01,563
‎…và nó nhìn phía lối vào.

195
00:14:02,323 --> 00:14:05,323
‎Phải, đôi mắt hướng về phía đó.

196
00:14:05,403 --> 00:14:06,243
‎Rất oai nghiêm.

197
00:14:06,323 --> 00:14:08,923
‎- Trông như đầu rắn.
‎- Phải.

198
00:14:09,003 --> 00:14:11,643
‎- Hành vi giống rắn.
‎- Phải.

199
00:14:11,723 --> 00:14:13,683
‎Rắn đầu người.

200
00:14:13,763 --> 00:14:14,643
‎Có lẽ vậy.

201
00:14:15,403 --> 00:14:17,243
‎Đây là phát hiện độc nhất vô nhị.

202
00:14:17,323 --> 00:14:19,283
‎- Phải, rất tuyệt.
‎- Ừ.

203
00:14:22,643 --> 00:14:26,683
‎Cụm này đem lại
‎cảm giác sợ hãi, kinh hoàng.

204
00:14:26,763 --> 00:14:28,443
‎Tôi biết đây không phải khoa học.

205
00:14:28,523 --> 00:14:32,123
‎Chỉ là cảm giác của tôi
‎với thứ tôi nhìn thấy.

206
00:14:32,203 --> 00:14:35,283
‎Nhưng tôi không khỏi thắc mắc
‎liệu nỗi sợ và kinh hoàng

207
00:14:35,363 --> 00:14:37,363
‎có liên quan đến việc xây dựng nó không.

208
00:14:37,443 --> 00:14:42,323
‎Liệu nó có thể hiện gì đó
‎mà ta cần biết về quá khứ của mình.

209
00:14:42,403 --> 00:14:45,083
‎Nó đáng sợ là có lý do.

210
00:14:49,083 --> 00:14:52,243
‎Giáo sư xác nhận rằng,
‎giống với ở Göbekli Tepe,

211
00:14:52,323 --> 00:14:54,523
‎họ không tìm được chứng cứ nông nghiệp gì.

212
00:14:56,243 --> 00:15:00,483
‎Người xây cụm phức hợp này
‎chắc chắn vẫn còn săn bắt hái lượm.

213
00:15:03,203 --> 00:15:06,923
‎Quan niệm thường là có nông nghiệp trước,

214
00:15:07,003 --> 00:15:10,803
‎rồi nó cho phép người ta định cư
‎và tạo nên những nơi thế này.

215
00:15:10,883 --> 00:15:14,643
‎Nhưng nếu tôi hiểu đúng ý ông,
‎thì họ lại định cư trước.

216
00:15:14,723 --> 00:15:15,843
‎Định cư trước.

217
00:15:15,923 --> 00:15:18,163
‎- Họ là người săn bắt hái lượm.
‎- Ừ.

218
00:15:18,243 --> 00:15:21,603
‎Rồi họ bắt đầu tạo nên cuộc sống khác hẳn.

219
00:15:21,683 --> 00:15:23,363
‎Họ thay đổi việc xây dựng,

220
00:15:23,443 --> 00:15:25,563
‎- thay đổi kỹ thuật, đủ thứ.
‎- Ừ.

221
00:15:25,643 --> 00:15:28,603
‎Một dạng cách mạng ý tưởng.

222
00:15:28,683 --> 00:15:31,203
‎Ta có thể gọi nó là cách mạng.

223
00:15:31,283 --> 00:15:36,923
‎Vậy đây là thứ soi rọi ánh sáng mới
‎về lịch sử nhân loại.

224
00:15:39,483 --> 00:15:43,723
‎Đến giờ, chỉ mới khai quật
‎hai phòng ở Karahan Tepe.

225
00:15:44,883 --> 00:15:49,483
‎Nhưng rađa xuyên đất
‎cho thấy có ít nhất 20 phòng nữa

226
00:15:49,563 --> 00:15:51,323
‎chưa được khám phá.

227
00:15:52,963 --> 00:15:54,843
‎Cũng như ở Göbekli Tepe,

228
00:15:55,723 --> 00:15:58,563
‎cả hai nơi đều được xây dựng
‎cuối Kỷ Băng hà cuối cùng,

229
00:15:58,643 --> 00:16:02,163
‎ngay trước khi người sống ở đây
‎bắt đầu chăn nuôi và trồng trọt.

230
00:16:04,843 --> 00:16:08,683
‎Khi Göbekli Tepe được xây dựng,
‎ở đây không có nền nông nghiệp,

231
00:16:08,763 --> 00:16:14,363
‎nhưng lạ thay, vào đúng thời điểm
‎nó được tạo ra, 11.600 năm trước,

232
00:16:14,443 --> 00:16:16,483
‎nông nghiệp bỗng xuất hiện ở đó.

233
00:16:17,923 --> 00:16:19,643
‎IRAQ - LƯỠNG HÀ - IRAN

234
00:16:19,723 --> 00:16:23,883
‎Với tôi, chứng cứ
‎đã nói lên một điều rất rõ ràng.

235
00:16:23,963 --> 00:16:25,923
‎Đây là sự truyền đạt kỹ thuật.

236
00:16:26,003 --> 00:16:29,723
‎Những người đã biết cách để xử lý cự thạch

237
00:16:29,803 --> 00:16:33,443
‎và xây cấu trúc cự thạch lớn,
‎họ đến Göbekli Tepe này.

238
00:16:34,043 --> 00:16:36,443
‎Họ đã có kiến thức về nông nghiệp,

239
00:16:36,523 --> 00:16:40,883
‎và họ dùng nơi đó
‎để huy động cộng đồng địa phương,

240
00:16:40,963 --> 00:16:44,603
‎tổ chức cho họ và dạy họ làm nông nghiệp.

241
00:16:49,163 --> 00:16:51,763
‎Theo truyện dân gian Lưỡng Hà cổ,

242
00:16:51,843 --> 00:16:53,963
‎chuyện chính xác là thế.

243
00:16:55,363 --> 00:16:59,123
‎Giữa những thần thoại cổ
‎về lụt lội và đại biến cố,

244
00:16:59,203 --> 00:17:03,163
‎chuyện về đại hồng thủy
‎của Lưỡng Hà đặc biệt thú vị.

245
00:17:05,683 --> 00:17:08,443
‎Nó nói về
‎một nhóm người cổ đại khôn ngoan,

246
00:17:09,003 --> 00:17:13,003
‎Apkallu, đã dạy dân ở đây
‎những kỹ năng của nền văn minh.

247
00:17:15,603 --> 00:17:18,402
‎Thuở ban đầu,
‎trước khi lịch sử được ghi lại,

248
00:17:19,203 --> 00:17:24,043
‎nhân loại được chư thần tạo nên
‎để cai quản đất đai và thú vật.

249
00:17:25,043 --> 00:17:29,402
‎Nhưng những con người đầu tiên
‎quá lười biếng và ương ngạnh để làm việc,

250
00:17:30,443 --> 00:17:32,323
‎và họ ngày càng đông lên.

251
00:17:33,723 --> 00:17:35,843
‎Nên chư thần tạo ra trận lụt lớn

252
00:17:36,643 --> 00:17:40,283
‎để xóa sổ và tái khởi động nhân loại.

253
00:17:41,803 --> 00:17:45,323
‎Họ cũng cử bảy nhà hiền triết, Apkallu,

254
00:17:45,403 --> 00:17:49,123
‎theo truyền thống là
‎những người có râu, mặc áo choàng,

255
00:17:49,203 --> 00:17:50,843
‎để chỉ dẫn những người sống sót.

256
00:17:51,763 --> 00:17:55,763
‎Thủ lĩnh của họ là Oannes,
‎tương truyền đến từ biển cả,

257
00:17:55,843 --> 00:17:58,843
‎thường được họa hình nửa người, nửa cá.

258
00:18:00,123 --> 00:18:01,843
‎Ngài đến giữa dân chúng,

259
00:18:01,923 --> 00:18:08,283
‎dạy họ nông nghiệp,
‎kiến trúc, và chiêm tinh.

260
00:18:14,003 --> 00:18:16,043
‎Đấy là danh sách mà tôi không khỏi nghĩ

261
00:18:16,123 --> 00:18:22,043
‎rằng nó bao gồm nhiều tiến bộ
‎được cho là từ Göbekli Tepe mà ra.

262
00:18:23,083 --> 00:18:26,803
‎Oannes là một ví dụ khác nữa
‎về anh hùng khai hóa.

263
00:18:27,603 --> 00:18:31,443
‎Một người thầy
‎đột nhiên xuất hiện, thường là từ biển,

264
00:18:31,523 --> 00:18:33,643
‎sau thời đại biến cố,

265
00:18:34,523 --> 00:18:36,803
‎như Quetzalcoatl ở Mexico,

266
00:18:37,403 --> 00:18:41,323
‎như Orisis, tương truyền đã dong thuyền

267
00:18:41,403 --> 00:18:43,923
‎đi dạy nhân loại về cách thức văn minh.

268
00:18:45,403 --> 00:18:49,083
‎Và không chỉ câu chuyện của họ
‎tương đồng với các nền văn hóa cổ.

269
00:18:49,163 --> 00:18:50,003
‎NGƯỜI ASSYRIA

270
00:18:50,083 --> 00:18:53,803
‎Họa hình của họ trong nghệ thuật cổ
‎cũng vô cùng tương đồng…

271
00:18:53,883 --> 00:18:54,723
‎NGƯỜI TOLTEC

272
00:18:54,803 --> 00:18:56,603
‎…về bộ áo choàng và túi đeo.

273
00:18:56,683 --> 00:18:57,523
‎NGƯỜI MAYA

274
00:18:57,603 --> 00:18:59,723
‎NGƯỜI OLMEC

275
00:18:59,803 --> 00:19:02,363
‎Tôi nghĩ đây là
‎chuyện kể thật về sự kiện có thật.

276
00:19:02,443 --> 00:19:04,483
‎Trong một số trường hợp, có lẽ chúng

277
00:19:04,563 --> 00:19:07,403
‎đã được thêm thắt
‎các biểu tượng và tuyến truyện,

278
00:19:07,483 --> 00:19:10,803
‎nhưng về căn bản,
‎tôi nghĩ ta cần tin vào các thần thoại.

279
00:19:14,363 --> 00:19:18,883
‎Các cụm tường đá hình tròn
‎của Göbekli Tepe mở hướng lên trời

280
00:19:18,963 --> 00:19:23,283
‎cũng khiến tôi nhớ về
‎Ġgantija và các đền thờ ở Malta.

281
00:19:25,043 --> 00:19:27,603
‎Có khi nào chúng đều tạo nên
‎từ một cảm hứng chung?

282
00:19:31,043 --> 00:19:33,403
‎Ở Malta, Lenie Reedijk đã cho tôi thấy

283
00:19:33,483 --> 00:19:36,843
‎sự chỉnh phương
‎của các đền thờ cự thạch cổ

284
00:19:36,923 --> 00:19:42,123
‎dò theo sự thay đổi điểm xuất hiện
‎của một ngôi sao duy nhất, Sirius,

285
00:19:43,603 --> 00:19:45,323
‎qua hàng ngàn năm.

286
00:19:50,083 --> 00:19:54,843
‎Đáng chú ý là, ta thấy
‎cùng hiện tượng đó ở Göbekli Tepe.

287
00:19:57,683 --> 00:20:01,083
‎Các cột trụ chính của ba cụm cổ nhất

288
00:20:01,163 --> 00:20:03,483
‎dường như đều hướng về sao Sirius.

289
00:20:05,043 --> 00:20:08,803
‎Vào khoảng cuối Kỷ Băng hà,
‎phương hướng khác biệt của chúng

290
00:20:08,883 --> 00:20:11,963
‎dò theo điểm xuất hiện
‎của ngôi sao theo thời gian.

291
00:20:15,723 --> 00:20:18,643
‎Với tôi, họ có cùng
‎sự quan tâm đến sao Sirius,

292
00:20:19,323 --> 00:20:23,883
‎một dấu hiệu khác cho thấy
‎các thợ xây cổ đại ở Malta và Thổ Nhĩ Kỳ

293
00:20:23,963 --> 00:20:26,963
‎đã tiếp cận một kiến thức chung

294
00:20:27,723 --> 00:20:30,843
‎liên quan đến thiên văn học
‎và kiến trúc cự thạch.

295
00:20:32,243 --> 00:20:36,163
‎Có khi nào các dự án
‎xây dựng lớn ở cả hai nơi

296
00:20:36,923 --> 00:20:40,243
‎đều được chỉ đạo bởi
‎người sống sót của nền văn hóa tiên tiến

297
00:20:41,643 --> 00:20:44,443
‎đã chu du thế giới
‎vào cuối Kỷ Băng hà cuối cùng,

298
00:20:45,323 --> 00:20:49,323
‎và được mô tả
‎dưới hình dạng các cột đá lớn ở đây,

299
00:20:49,403 --> 00:20:51,603
‎hoặc người trùm đầu ở Karahan Tepe?

300
00:20:52,763 --> 00:20:54,123
‎Những người đã đến

301
00:20:54,203 --> 00:20:56,603
‎vùng Lưỡi liềm Màu mỡ này
‎sau trận đại hồng thủy.

302
00:20:58,963 --> 00:21:01,763
‎Nếu là thế, họ đã cố nói điều gì?

303
00:21:05,323 --> 00:21:09,483
‎Có thể nào những hình thú vật này
‎thật ra muốn nói gì đó với ta?

304
00:21:13,603 --> 00:21:15,963
‎Trong những cuộc tìm kiếm mới nhất,

305
00:21:16,043 --> 00:21:18,923
‎tôi đã biết được thông tin mới
‎về Göbekli Tepe,

306
00:21:19,003 --> 00:21:22,843
‎đã thêm manh mối
‎cho bức tranh tổng thể đáng chú ý.

307
00:21:26,603 --> 00:21:30,803
‎Tôi đã gặp Tiến sĩ Martin Sweatman,
‎ở Bảo tàng Sanliurfa gần đó,

308
00:21:31,683 --> 00:21:36,003
‎nơi có bản sao tuyệt đẹp
‎của cụm lớn nhất ở Göbekli Tepe.

309
00:21:37,683 --> 00:21:41,203
‎Là một nhà khoa học
‎có hứng thú với khảo cổ thiên văn,

310
00:21:41,283 --> 00:21:44,083
‎phần nhiều nghiên cứu của anh
‎tập trung vào Cột 43,

311
00:21:45,403 --> 00:21:47,723
‎còn được gọi là Phiến đá Kền kền.

312
00:21:50,803 --> 00:21:53,603
‎Anh thấy cái này có ý nghĩa gì, Martin?

313
00:21:54,723 --> 00:21:58,803
‎Có lẽ nó là một trong những tạo tác
‎quan trọng nhất thế giới.

314
00:21:58,883 --> 00:22:00,003
‎Nó quá tuyệt vời.

315
00:22:00,843 --> 00:22:03,443
‎Về căn bản, cột trụ này
‎giống như Phiến đá Rosetta.

316
00:22:03,523 --> 00:22:04,723
‎Phải.

317
00:22:04,803 --> 00:22:08,083
‎Tiến sĩ Sweatman tin rằng
‎các biểu tượng trên phiến đá

318
00:22:08,163 --> 00:22:10,323
‎hẳn thể hiện các chòm sao,

319
00:22:11,523 --> 00:22:15,043
‎các hình tượng là để minh họa
‎những cụm sao sáng nhất trời đêm.

320
00:22:15,843 --> 00:22:18,203
‎Ta thấy ngay là có con bọ cạp.

321
00:22:18,283 --> 00:22:20,403
‎Nên ta có thể xem đó là chòm sao Bọ Cạp.

322
00:22:20,483 --> 00:22:22,843
‎Rất dễ để kết luận
‎đó là chòm sao Thiên Yết.

323
00:22:22,923 --> 00:22:24,203
‎Hẳn rồi.

324
00:22:24,683 --> 00:22:27,923
‎Các nền văn hóa khác nhau
‎đặt tên và đặc tính khác nhau

325
00:22:28,003 --> 00:22:30,163
‎cho các chòm sao trong hoàng đạo.

326
00:22:30,243 --> 00:22:35,123
‎Nên quả là tuyệt khi thấy
‎một chòm sao có trên Cột 43.

327
00:22:35,203 --> 00:22:38,403
‎Rồi phía trên,
‎ta dự tính sẽ thấy chòm Nhân Mã,

328
00:22:38,483 --> 00:22:42,203
‎và ta biết Nhân Mã
‎là cung thủ, có cung và mũi tên.

329
00:22:43,083 --> 00:22:47,683
‎Ta thấy con kền kền có cánh
‎vung ra đúng góc

330
00:22:47,763 --> 00:22:49,363
‎để thể hiện hình cung và tên.

331
00:22:49,443 --> 00:22:51,763
‎Rồi ta có thể thấy
‎có các biểu tượng động vật

332
00:22:51,843 --> 00:22:54,043
‎tương ứng với các chòm sao,

333
00:22:54,123 --> 00:22:57,803
‎thể hiện gần như một bản đồ bầu trời đêm.

334
00:23:01,443 --> 00:23:03,843
‎Đây là bản đồ của các ngôi sao rõ nhất

335
00:23:03,923 --> 00:23:07,323
‎ở khu vực quanh nơi
‎mà ngày nay gọi là chòm Thiên Yết.

336
00:23:09,003 --> 00:23:13,163
‎Khi dóng chòm Thiên Yết
‎với hình Bọ Cạp trên Cột 43,

337
00:23:14,403 --> 00:23:17,043
‎các chòm sao kế cận dường như trùng khớp

338
00:23:17,123 --> 00:23:19,523
‎với một vài hình tượng khác
‎khắc trên cột đá.

339
00:23:23,803 --> 00:23:26,443
‎- Vậy là nó khớp nhau cả.
‎- Đúng vậy.

340
00:23:27,803 --> 00:23:32,203
‎Nhưng đột phá thực sự của tiến sĩ Sweatman
‎là khi anh cân nhắc khả năng

341
00:23:32,283 --> 00:23:35,603
‎vòng tròn trung tâm đại diện cho Mặt Trời.

342
00:23:37,563 --> 00:23:41,803
‎Nếu ta tạo hình tượng Mặt Trời
‎nằm ở vị trí đặc biệt

343
00:23:41,883 --> 00:23:45,203
‎liên kết với các chòm sao,
‎thì ta muốn nói lên điều gì?

344
00:23:45,843 --> 00:23:48,843
‎Có khả năng
‎là ta cố nói lên một ngày tháng.

345
00:23:51,803 --> 00:23:55,963
‎Một manh mối cho điểm này
‎là có ba hình thú vật khác

346
00:23:56,043 --> 00:23:57,123
‎nằm ở đỉnh cột

347
00:23:57,203 --> 00:24:00,843
‎đã củng cố ý tưởng
‎cái này nói về ngày tháng,

348
00:24:00,923 --> 00:24:02,443
‎nó như ấn chứng ngày tháng vậy.

349
00:24:04,243 --> 00:24:05,523
‎Tiến sĩ Sweatman tin rằng

350
00:24:05,603 --> 00:24:08,923
‎ba con thú nhỏ được khắc trên đỉnh Cột 43

351
00:24:09,003 --> 00:24:13,563
‎xuất hiện kế biểu tượng
‎đại diện cho ba lần mặt trời lặn.

352
00:24:15,483 --> 00:24:18,243
‎Cùng với hình mặt trời
‎ở chính giữa phiến đá,

353
00:24:18,323 --> 00:24:22,003
‎chúng có thể mô tả
‎bốn thời điểm then chốt trong năm,

354
00:24:22,083 --> 00:24:27,523
‎là hạ chí, đông chí,
‎xuân phân và thu phân.

355
00:24:30,163 --> 00:24:34,003
‎Những hình khắc đại diện
‎cho các chòm sao trên trời đêm

356
00:24:34,083 --> 00:24:36,523
‎nằm sau hoặc quanh Mặt Trời cố định

357
00:24:36,603 --> 00:24:39,043
‎trong mỗi ngày then chốt của năm.

358
00:24:41,243 --> 00:24:45,923
‎Đột nhiên, ta có
‎bốn thời điểm then chốt trong năm,

359
00:24:46,003 --> 00:24:48,843
‎với thời điểm họ thật sự
‎muốn ta tập trung vào,

360
00:24:48,923 --> 00:24:51,083
‎- thể hiện chủ đạo trên cột này.
‎- Phải.

361
00:24:53,603 --> 00:24:56,003
‎Đây là ý tưởng thông minh và thú vị.

362
00:24:57,563 --> 00:25:02,123
‎Một ngày tháng được khắc vào đá
‎trong ngôn ngữ thiên văn chung.

363
00:25:04,283 --> 00:25:06,803
‎Vậy cột này nói đến ngày nào?

364
00:25:09,003 --> 00:25:10,843
‎Dùng phần mềm máy tính

365
00:25:10,923 --> 00:25:14,563
‎dò theo các thay đổi
‎trong trời đêm qua hàng ngàn năm,

366
00:25:15,403 --> 00:25:21,083
‎chúng tôi tìm ra được một khoảng thời gian
‎100 năm khớp với giả thuyết của Martin.

367
00:25:22,043 --> 00:25:25,043
‎Cuối cùng, tôi tìm ra rằng
‎ta có thể xác định nó

368
00:25:25,123 --> 00:25:29,403
‎vào khoảng năm 10.900 đến 10.800 TCN.

369
00:25:34,043 --> 00:25:38,803
‎Nhưng thế là sớm hơn thời điểm
‎xây dựng Göbekli Tepe cả ngàn năm.

370
00:25:40,803 --> 00:25:42,563
‎Tại sao ngày đó quan trọng như vậy?

371
00:25:42,643 --> 00:25:47,483
‎Ta biết khá nhiều điều
‎về thời điểm cụ thể đó trong lịch sử.

372
00:25:47,563 --> 00:25:52,843
‎Gần như chính xác
‎trong khoảng thời gian 100 năm đó,

373
00:25:52,923 --> 00:25:58,603
‎có một sự kiện khí hậu lớn,
‎tên là Younger Dryas.

374
00:25:58,683 --> 00:26:00,723
‎Nó thay đổi hoàn toàn thế giới.

375
00:26:07,483 --> 00:26:10,403
‎Chúng tôi gọi nó là Tận thế Cổ đại,

376
00:26:10,483 --> 00:26:13,243
‎nhưng các nhà khoa học
‎gọi nó là Younger Dryas.

377
00:26:14,403 --> 00:26:19,363
‎Nó bắt đầu từ 12.800 năm trước
‎với một đại biến cố,

378
00:26:19,443 --> 00:26:23,163
‎và kết thúc vào 11.600 năm trước,

379
00:26:23,243 --> 00:26:25,563
‎chính là thời điểm xây dựng Göbekli Tepe.

380
00:26:28,443 --> 00:26:33,483
‎Thế giới đã chịu một cơn
‎biến động địa chất cực lớn

381
00:26:34,043 --> 00:26:35,923
‎bao gồm các trận lụt dữ dội,

382
00:26:36,963 --> 00:26:40,763
‎tiếp theo là hơn 1.000 năm lạnh cóng.

383
00:26:41,883 --> 00:26:44,843
‎Sự sống trên Trái Đất
‎đã thay đổi triệt để.

384
00:26:46,123 --> 00:26:49,283
‎Loài hổ răng kiếm
‎và voi ma-mút đã tuyệt chủng.

385
00:26:51,763 --> 00:26:53,523
‎Nhưng con người sống sót.

386
00:26:56,203 --> 00:26:59,243
‎Và khoảng 11.600 năm trước,

387
00:26:59,323 --> 00:27:02,923
‎thời kỳ băng giá kết thúc
‎bằng một trận lụt khủng khiếp khác

388
00:27:03,003 --> 00:27:05,083
‎khiến nước biển dâng cao khắp thế giới.

389
00:27:08,323 --> 00:27:11,963
‎Lúc đó, ngay sau khi
‎Trái Đất bình lặng trở lại,

390
00:27:12,043 --> 00:27:14,563
‎công cuộc xây Göbekli Tepe bắt đầu.

391
00:27:16,283 --> 00:27:19,043
‎Và tôi tin thời điểm đó
‎không phải tình cờ.

392
00:27:21,203 --> 00:27:23,683
‎Tôi thấy xét tận cùng,
‎Göbekli Tepe chính là

393
00:27:24,323 --> 00:27:27,163
‎sự tái khởi động nền văn minh

394
00:27:27,243 --> 00:27:29,603
‎từ một thời
‎từng có một nền văn minh sớm hơn

395
00:27:29,683 --> 00:27:31,763
‎đã bị hủy diệt trong đại biến cố.

396
00:27:38,083 --> 00:27:40,323
‎Thật hay khi được xem Cột 43 ở đây,

397
00:27:40,403 --> 00:27:43,763
‎và nó được bảo tồn rất tốt,

398
00:27:44,323 --> 00:27:47,243
‎so với độ tuổi 11.600 năm của nó.

399
00:27:47,963 --> 00:27:49,203
‎Thật phi thường.

400
00:27:52,323 --> 00:27:56,923
‎Lỡ như cụm phức hợp bí ẩn này
‎không chỉ là nơi làm nghi lễ

401
00:27:57,003 --> 00:28:01,243
‎mà còn là đài tưởng niệm
‎để tưởng nhớ sự kiện thay đổi thế giới?

402
00:28:03,883 --> 00:28:05,323
‎Nói thế cũng hợp lý.

403
00:28:05,923 --> 00:28:08,963
‎Một số toà nhà lớn nhất thời nay
‎cũng là đài tưởng niệm.

404
00:28:10,403 --> 00:28:12,963
‎Đài tưởng niệm Lincoln ở Washington DC

405
00:28:14,443 --> 00:28:16,443
‎hay Taj Mahal ở Ấn Độ.

406
00:28:17,523 --> 00:28:20,563
‎Nhưng liệu Göbekli Tepe còn hơn thế nữa?

407
00:28:22,603 --> 00:28:25,003
‎Lỡ như các kiến trúc sư của nó muốn để lại

408
00:28:25,083 --> 00:28:27,883
‎một thông điệp quan trọng nhất,

409
00:28:27,963 --> 00:28:31,043
‎một thông điệp để các thế hệ sau giải mã?

410
00:28:32,123 --> 00:28:34,203
‎Vì khi các nhà khảo cổ

411
00:28:34,283 --> 00:28:37,523
‎xác định niên đại
‎của đá cuội bao phủ khu vực này,

412
00:28:37,603 --> 00:28:39,403
‎họ lại gặp bất ngờ mới.

413
00:28:41,963 --> 00:28:44,523
‎Đâu đó cách đây 10.000 năm,

414
00:28:45,763 --> 00:28:47,723
‎toàn bộ cấu trúc này đã bị chôn vùi

415
00:28:48,403 --> 00:28:53,523
‎một cách nhanh chóng
‎và có chủ ý cùng một lúc.

416
00:28:56,083 --> 00:29:00,363
‎Họ đã dốc một nỗ lực khổng lồ
‎để chôn vùi Göbekli Tepe.

417
00:29:00,443 --> 00:29:02,403
‎Không chỉ chôn vùi nó

418
00:29:02,483 --> 00:29:06,603
‎mà còn tạo
‎một ngọn đồi nhân tạo ngay trên nó.

419
00:29:06,683 --> 00:29:10,043
‎Cần phải huy động
‎những đội hàng trăm người

420
00:29:10,123 --> 00:29:14,243
‎xách những giỏ đá cuội đến
‎và đổ xuống các cụm công trình.

421
00:29:18,283 --> 00:29:21,563
‎Nhưng thế thì nảy sinh chất vấn,
‎tại sao họ làm thế?

422
00:29:24,283 --> 00:29:28,123
‎Nó không bị bỏ hoang,
‎không bị phá hủy hay cướp phá.

423
00:29:28,203 --> 00:29:32,403
‎Nó được chôn vùi một cách cẩn thận,
‎được giấu kín và bảo quản.

424
00:29:33,843 --> 00:29:37,763
‎Và nó nằm đó, an toàn sau hàng ngàn năm,

425
00:29:38,443 --> 00:29:40,323
‎cho đến khi được phát hiện gần đây.

426
00:29:42,123 --> 00:29:46,883
‎Theo tôi, lý giải hợp lý nhất là
‎nó là hộp thời gian.

427
00:29:46,963 --> 00:29:49,203
‎Và như mọi hộp thời gian,

428
00:29:49,283 --> 00:29:52,643
‎mục đích của nó là
‎chuyển thông điệp tới tương lai.

429
00:29:56,163 --> 00:30:01,283
‎Ở cả Göbekli Tepe và Karahan Tepe,
‎mãng xà là hình tượng chủ đạo.

430
00:30:02,083 --> 00:30:03,403
‎Cái cách họ tạc hình thù

431
00:30:03,483 --> 00:30:06,443
‎uốn lượn, nhìn xuống của chúng
‎có gì đó khác lạ,

432
00:30:06,523 --> 00:30:09,283
‎như thể những người xây nơi này
‎ám ảnh về chúng,

433
00:30:10,203 --> 00:30:12,323
‎như thể những mãng xà này là thông điệp

434
00:30:12,403 --> 00:30:15,443
‎mà họ muốn ta rút lấy từ cả hai nơi này.

435
00:30:17,283 --> 00:30:22,083
‎Nhưng chúng là rắn
‎hay còn đại diện cho thứ gì khác?

436
00:30:26,403 --> 00:30:31,723
‎Có vẻ ở mọi nơi chúng tôi tìm ra
‎dấu vết của thời kỳ bị quên lãng

437
00:30:31,803 --> 00:30:33,323
‎thì đều có rắn.

438
00:30:34,363 --> 00:30:37,923
‎Ở Mexico, Quetzalcoatl là mãng xà.

439
00:30:38,843 --> 00:30:42,483
‎Ở Malta, để vào nội điện của Ġgantija

440
00:30:42,563 --> 00:30:44,403
‎thì phải bước qua một con rắn.

441
00:30:47,563 --> 00:30:52,923
‎Tôi biết những con rắn đại diện điều gì,
‎và ví dụ rõ nhất không ở Thổ Nhĩ Kỳ này.

442
00:30:54,363 --> 00:30:59,363
‎Mà ở cách nửa vòng Trái đất,
‎miền Trung nước Mỹ, Ohio,

443
00:31:00,203 --> 00:31:06,163
‎nơi các nhà hiền triết cổ đã làm nên
‎con rắn bằng đất nung với kích cỡ cực đại

444
00:31:06,923 --> 00:31:10,883
‎cho mục đích tưởng niệm
‎mà cũng có thể là cảnh báo.

445
00:31:37,643 --> 00:31:42,643
‎Biên dịch: Ka Nguyen