1
00:00:06,083 --> 00:00:08,963
SERIAL NETFLIX

2
00:00:14,243 --> 00:00:16,683
Kiedy ludzie po raz pierwszy
dotarli do Ameryk?

3
00:00:18,283 --> 00:00:22,923
Jeśli chodziliście do szkoły
mniej więcej w okresie 1960-2010,

4
00:00:23,003 --> 00:00:25,363
istnieje duża szansa,
że uczyli was tej wersji.

5
00:00:26,523 --> 00:00:29,683
Podczas ostatniej epoki lodowej
ludy zbieracko-łowieckie

6
00:00:29,763 --> 00:00:33,483
przekroczyły most lądowy
łączący Azję z Ameryką Północną

7
00:00:34,163 --> 00:00:36,243
w miejscu dzisiejszej Cieśniny Beringa.

8
00:00:36,923 --> 00:00:41,083
A jakieś 13 000 lat temu,
kiedy lód stopniał,

9
00:00:41,163 --> 00:00:44,123
ruszyli na południe
do dzisiejszych Stanów.

10
00:00:45,283 --> 00:00:47,403
Archeolodzy byli przekonani,
że w Amerykach

11
00:00:47,483 --> 00:00:50,843
sprzed ponad 13 000 lat
nie było jeszcze ludzi.

12
00:00:50,923 --> 00:00:54,163
To był główny paradygmat badań
nad starożytną Ameryką.

13
00:00:56,483 --> 00:00:57,763
Archeolodzy mylili się.

14
00:00:59,243 --> 00:01:01,843
Dawna idea straciła rację bytu,

15
00:01:01,923 --> 00:01:04,603
kiedy pojawiły się znacznie starsze ślady.

16
00:01:06,083 --> 00:01:09,763
W Nowym Meksyku znaleziono
skamieniałe ślady ludzkich stóp,

17
00:01:09,843 --> 00:01:14,803
które mają nawet 22 000 lat,
kiedy epoka lodowa była u szczytu.

18
00:01:16,163 --> 00:01:18,083
Pojawiły się również ślady

19
00:01:18,163 --> 00:01:20,523
sugerujące obecność człowieka

20
00:01:20,603 --> 00:01:26,363
nawet 130 000 lat temu.

21
00:01:28,603 --> 00:01:32,163
Najwyższy czas,
by zastanowić się raz jeszcze

22
00:01:32,243 --> 00:01:34,803
nad amerykańską historią ludzkości.

23
00:01:48,603 --> 00:01:53,883
ZAGINIONA CYWILIZACJA AMERYKI

24
00:01:55,163 --> 00:01:58,563
W Ameryce Północnej
zostało niewiele śladów po starożytności.

25
00:01:58,643 --> 00:02:04,363
Ponad 90% budowli
udokumentowanych w XIX wieku

26
00:02:04,443 --> 00:02:06,443
już nie istnieje,

27
00:02:06,523 --> 00:02:09,643
a te 10%, które pozostało,

28
00:02:09,723 --> 00:02:11,723
w dużej części zostało zniszczone.

29
00:02:16,643 --> 00:02:20,883
Przykro wyobrazić sobie,
jakie cenne sekrety starożytnych

30
00:02:20,963 --> 00:02:23,323
przepadły podczas kolonizacji

31
00:02:23,403 --> 00:02:28,003
i systemowego niszczenia dawnych religii,

32
00:02:28,083 --> 00:02:30,643
tradycji i ich budowli.

33
00:02:33,603 --> 00:02:34,923
Nieliczne pozostałe miejsca

34
00:02:35,003 --> 00:02:39,363
mogą być bardzo istotne podczas badania
możliwości istnienia dawnej cywilizacji.

35
00:02:41,283 --> 00:02:45,163
Jednym z nich jest Poverty Point.

36
00:02:50,203 --> 00:02:52,523
Niezwykłą nazwę

37
00:02:52,603 --> 00:02:54,723
zawdzięcza plantacji, która istniała…

38
00:02:54,803 --> 00:02:55,643
ARKANSAS - LUIZJANA - RZEKA BAYOU MACON

39
00:02:55,723 --> 00:02:56,563
RZEKA MISSISIPI - VICKSBURG
MISSISIPI - JACKSON

40
00:02:56,643 --> 00:02:57,963
…zaledwie 24 kilometry

41
00:02:58,043 --> 00:03:01,083
na zachód od rzeki Missisipi w Luizjanie.

42
00:03:03,883 --> 00:03:07,523
Przez długi czas ludzie myśleli,
że to po prostu piękne wzgórze

43
00:03:07,603 --> 00:03:09,563
wyrastające ponad pola uprawne.

44
00:03:11,603 --> 00:03:14,403
Ale to nie jest zwykłe wzgórze.

45
00:03:15,923 --> 00:03:17,963
Archeolodzy są już zgodni,

46
00:03:18,043 --> 00:03:21,243
że to ogromny obiekt
stworzony ludzką ręką,

47
00:03:21,803 --> 00:03:24,563
znany dziś po prostu jako kopiec A.

48
00:03:29,603 --> 00:03:31,163
A kiedy wokół niego

49
00:03:31,243 --> 00:03:34,683
znaleziono gliniane artefakty
i figurki przedstawiające ludzi…

50
00:03:38,523 --> 00:03:44,643
archeolodzy zauważyli, że kopiec A
jest częścią znacznie większego kompleksu.

51
00:03:47,323 --> 00:03:50,083
Warto tu się wspiąć.

52
00:03:50,163 --> 00:03:53,363
Stojąc na ziemi,
nie macie tej perspektywy.

53
00:03:55,883 --> 00:03:59,963
Od razu zauważyłem,
jak płaska jest tu ziemia.

54
00:04:00,763 --> 00:04:03,643
Jeśli podobnie jak starożytni
usuniecie drzewa,

55
00:04:03,723 --> 00:04:08,403
wokół siebie będziecie mieć
idealnie płaski teren aż po horyzont.

56
00:04:11,523 --> 00:04:15,323
Ale to nie konstrukcja obronna. Więc co?

57
00:04:17,963 --> 00:04:21,163
Nawet z góry trudno objąć ją wzrokiem.

58
00:04:22,923 --> 00:04:26,483
Ale mamy pomysł, jak mogła wyglądać.

59
00:04:27,683 --> 00:04:30,523
Nie przypomina niczego innego.

60
00:04:34,723 --> 00:04:38,243
Kopiec A był wysoki na około 30 metrów

61
00:04:39,563 --> 00:04:41,843
i górował nad 17-hektarowym placem.

62
00:04:43,003 --> 00:04:45,243
Sześć koncentrycznych grzbietów,

63
00:04:45,323 --> 00:04:49,523
wypoziomowanych
i wysokich na jakieś metr osiemdziesiąt,

64
00:04:49,603 --> 00:04:53,803
tworzyło półkole o średnicy 1200 metrów.

65
00:04:55,123 --> 00:04:57,283
Dzieliły je ścieżki

66
00:04:57,363 --> 00:04:59,323
niczym w amfiteatrze.

67
00:05:00,883 --> 00:05:05,483
W okolicy jest też co najmniej sześć
stworzonych przez człowieka kopców

68
00:05:05,563 --> 00:05:09,123
nazwanych przez archeologów
literami od A do F.

69
00:05:14,803 --> 00:05:16,683
Poverty Point to jedna z największych

70
00:05:16,763 --> 00:05:19,203
starożytnych pozostałości w Ameryce.

71
00:05:21,123 --> 00:05:25,363
Najstarsze sekcje mają nawet 3700 lat.

72
00:05:25,443 --> 00:05:26,763
1700 P.N.E.

73
00:05:26,843 --> 00:05:30,163
Zanim ich budowniczowie
uprawiali ziemię czy hodowali bydło.

74
00:05:32,883 --> 00:05:35,283
Starożytni Amerykanie z Poverty Point

75
00:05:35,363 --> 00:05:37,883
spędzili kolejne 600 lat,

76
00:05:37,963 --> 00:05:41,123
stale rozbudowując
i usprawniając to miejsce.

77
00:05:43,883 --> 00:05:44,723
Dlaczego?

78
00:05:48,403 --> 00:05:50,403
Nie przetrwały ani tradycje, ani zapisy

79
00:05:50,483 --> 00:05:53,283
mówiące nam, czym było Poverty Point.

80
00:05:53,363 --> 00:05:55,443
Archeologom zostaje zgadywać.

81
00:05:57,523 --> 00:06:00,283
Zarządca terenu i historyk,
Mark Brink jr.,

82
00:06:00,363 --> 00:06:03,323
jest pierwszym, który przyznaje,
że archeolodzy

83
00:06:03,403 --> 00:06:06,963
nie potrafią powiedzieć wiele
na temat tego tajemniczego miejsca.

84
00:06:08,163 --> 00:06:10,443
Powiedz wszystko, co o nim wiesz.

85
00:06:10,523 --> 00:06:11,363
ZARZĄDCA TERENU

86
00:06:11,443 --> 00:06:12,763
Kopiec A jest ogromny,

87
00:06:12,843 --> 00:06:17,483
w tamtym okresie był to
największy kopiec na zachodniej półkuli,

88
00:06:17,563 --> 00:06:20,963
więc Poverty Point
musiało być centrum czegoś wielkiego.

89
00:06:21,043 --> 00:06:24,043
Musiał stać za nim silny motyw.

90
00:06:24,123 --> 00:06:26,963
Masz pomysł jaki?

91
00:06:27,043 --> 00:06:28,203
Naprawdę nie wiemy.

92
00:06:28,283 --> 00:06:32,163
Było to jakiegoś rodzaju
centrum ceremonii, ale jeszcze nie wiemy.

93
00:06:32,243 --> 00:06:34,723
- Jeszcze.
- Jasne.

94
00:06:35,323 --> 00:06:36,603
Mamy teorię,

95
00:06:36,683 --> 00:06:40,123
dlaczego miejsce to zbudowano tutaj,
a nie gdzieś indziej,

96
00:06:41,123 --> 00:06:45,963
która wiąże się z jeszcze starszym
miejscem trzy kilometry na południe.

97
00:06:46,043 --> 00:06:47,563
Na południe od Poverty Point…

98
00:06:47,643 --> 00:06:48,483
BATH, WIELKA BRYTANIA
6 KWIETNIA 2019

99
00:06:48,563 --> 00:06:50,563
…znajduje się kopiec Lower Jackson Mound.

100
00:06:50,643 --> 00:06:53,443
Trzy główne kopce Poverty Point

101
00:06:53,523 --> 00:06:56,483
znajdują się w tej samej linii,
co Lower Jackson Mound.

102
00:06:56,563 --> 00:06:57,603
ŚCIEŻKA - KOPIEC B - KOPIEC A - KOPIEC E
MOTLEY MOUND - LUIZJANA

103
00:06:57,683 --> 00:06:58,563
SZLAK STAROŻYTNYCH KOPCÓW

104
00:06:58,643 --> 00:07:01,443
Jest on dużo starszy niż Poverty Point.

105
00:07:01,523 --> 00:07:06,683
Pochodzi z około 3500 roku p.n.e.,
ma 5500 lat.

106
00:07:06,763 --> 00:07:11,043
Budowniczowie Poverty Point
nie tylko o nim wiedzieli,

107
00:07:11,123 --> 00:07:14,043
ale tworzyli to miejsce względem niego.

108
00:07:17,363 --> 00:07:19,883
Starożytni architekci
rozumieli geografię i to,

109
00:07:19,963 --> 00:07:22,323
jak kierować budynki w stronę północy.

110
00:07:23,563 --> 00:07:26,083
Ale Poverty Point kryje w swojej geometrii

111
00:07:26,163 --> 00:07:28,883
coś jeszcze, coś, czego archeolodzy

112
00:07:29,603 --> 00:07:32,083
nie chcą przyznać.

113
00:07:33,163 --> 00:07:37,523
Płaski horyzont wokół
pozwala nam obserwować

114
00:07:37,603 --> 00:07:41,643
wschody i zachody
Słońca, Księżyca i gwiazd.

115
00:07:44,283 --> 00:07:46,723
To miejsce dla astronomów.

116
00:07:52,003 --> 00:07:54,243
Wielu z nas o tym nie wie. Dlaczego?

117
00:07:54,323 --> 00:07:55,683
Miasta są pełne świateł.

118
00:07:57,123 --> 00:07:59,043
Ledwo widzimy niebo,

119
00:07:59,803 --> 00:08:02,643
ale obserwując je w dawnych czasach,

120
00:08:03,963 --> 00:08:06,043
zauważylibyśmy to zjawisko.

121
00:08:07,523 --> 00:08:10,043
Słońce zatrzymuje się na horyzoncie.

122
00:08:10,123 --> 00:08:11,683
Nazywamy to przesileniami.

123
00:08:11,763 --> 00:08:13,923
Przesilenie letnie, Słońce zatrzymuje się,

124
00:08:14,003 --> 00:08:16,243
pozostaje w tym samym miejscu
dwa, trzy dni,

125
00:08:16,323 --> 00:08:20,443
a potem wraca jak wahadło
wzdłuż horyzontu.

126
00:08:20,523 --> 00:08:22,043
Zimą podobnie.

127
00:08:25,603 --> 00:08:30,043
Archeoastronom William Romain
odkrył, że te istotne daty,

128
00:08:30,123 --> 00:08:34,843
przesilenia,
najdłuższy i najkrótszy dzień roku,

129
00:08:34,923 --> 00:08:36,923
zostały zaznaczone w Poverty Point

130
00:08:37,003 --> 00:08:39,763
przy użyciu złożonego
systemu geometrycznego.

131
00:08:43,763 --> 00:08:46,683
Stojąc na wschodniej krawędzi

132
00:08:46,763 --> 00:08:48,483
w samym sercu placu,

133
00:08:48,563 --> 00:08:52,843
podczas przesilenia letniego
zachód Słońca zobaczylibyśmy za kopcem B,

134
00:08:52,923 --> 00:08:54,123
tym najstarszym.

135
00:08:55,483 --> 00:08:57,203
Z tego samego miejsca

136
00:08:57,283 --> 00:09:01,523
zachód podczas przesilenia zimowego
widzielibyśmy za kopcem E.

137
00:09:02,803 --> 00:09:05,683
Natomiast z zachodniej krawędzi

138
00:09:05,763 --> 00:09:10,523
wschód Słońca w dzień przesilenia letniego
zobaczylibyśmy nad kopcem C.

139
00:09:11,523 --> 00:09:15,443
A podczas przesilenia zimowego
nad kopcem D.

140
00:09:17,603 --> 00:09:21,443
A gdybyśmy, będąc w centrum placu,
spojrzeli na zachód,

141
00:09:21,523 --> 00:09:23,643
w dniu równonocy wiosennej lub jesiennej,

142
00:09:24,803 --> 00:09:28,043
Słońce, zanim zniknęłoby za horyzontem,

143
00:09:28,123 --> 00:09:30,203
zachodziłoby nad kopcem A.

144
00:09:36,603 --> 00:09:39,003
Architekci Poverty Point

145
00:09:39,083 --> 00:09:41,443
potrafili śledzić,
co się dzieje na niebie.

146
00:09:42,683 --> 00:09:44,003
W rogu kompleksu

147
00:09:44,083 --> 00:09:47,243
archeolodzy znaleźli krąg z otworami,

148
00:09:49,363 --> 00:09:51,803
które dziś oznaczone są białymi słupkami.

149
00:09:53,163 --> 00:09:57,003
Nie wiemy, jak wysokie
były oryginalne słupki,

150
00:09:57,843 --> 00:10:00,363
ale ogólny projekt

151
00:10:00,443 --> 00:10:05,763
przypomina mi prehistoryczny Woodhenge
odkryty w pobliżu angielskiego Stonehenge.

152
00:10:05,843 --> 00:10:06,963
WIELKA BRYTANIA

153
00:10:07,243 --> 00:10:12,443
Poverty Point jest na tyle wyjątkowe,
że posiada wiele takich kręgów.

154
00:10:13,883 --> 00:10:16,203
Ile tego typu kręgów znaleziono?

155
00:10:16,803 --> 00:10:19,643
Jest tu co najmniej 40.

156
00:10:20,603 --> 00:10:22,203
Jaka jest skala?

157
00:10:22,283 --> 00:10:25,603
Część jest mała, może 18 metrów średnicy,

158
00:10:25,683 --> 00:10:28,683
a część większa, 60 i więcej.

159
00:10:29,323 --> 00:10:32,043
Daty powstania są bardzo różne.

160
00:10:33,923 --> 00:10:36,323
Powstawały na przestrzeni setek lat,

161
00:10:37,283 --> 00:10:40,123
tworzyły je całe pokolenia
starożytnych Amerykanów,

162
00:10:40,203 --> 00:10:43,283
którzy z czasem zmieniali
ich rozmiar i pozycję.

163
00:10:44,963 --> 00:10:47,563
Kojarzy mi się to z Maltą,
gdzie budowniczowie

164
00:10:47,643 --> 00:10:49,883
zmieniali orientację swoich świątyń,

165
00:10:50,243 --> 00:10:54,443
by, jak choćby Ġgantija,
skierowane były ku Syriuszowi.

166
00:10:55,603 --> 00:10:57,803
Przypomina mi się też Göbekli Tepe,

167
00:10:57,883 --> 00:10:59,923
gdzie starożytni budowali świątynie

168
00:11:00,003 --> 00:11:02,363
na przestrzeni tysięcy lat,

169
00:11:02,763 --> 00:11:06,123
by, jak sądzę, śledzić ruch gwiazd.

170
00:11:07,763 --> 00:11:10,243
To potężne projekty,

171
00:11:10,323 --> 00:11:12,803
które zyskiwały coraz to nowsze budowle

172
00:11:12,963 --> 00:11:16,483
i zmieniały orientację.

173
00:11:17,603 --> 00:11:20,643
Czy kręgi Poverty Point

174
00:11:20,723 --> 00:11:23,683
również mogły służyć śledzeniu nieba?

175
00:11:25,963 --> 00:11:28,923
Geometria i astronomia tego miejsca

176
00:11:29,003 --> 00:11:32,083
pokazuje nam wysoki poziom
wiedzy i nauki starożytnych.

177
00:11:33,723 --> 00:11:36,403
Mimo to archeolodzy są niechętni,

178
00:11:36,483 --> 00:11:40,163
by uznać, że kręgi
miały związek z astronomią.

179
00:11:42,643 --> 00:11:45,043
To nie ma sensu.

180
00:11:45,123 --> 00:11:47,963
Dlaczego ludzie, którzy to stworzyli,

181
00:11:48,043 --> 00:11:50,243
mieliby nie interesować się niebem?

182
00:11:50,323 --> 00:11:51,843
- Nie zaprzeczam temu.
- Nie.

183
00:11:51,923 --> 00:11:53,163
Na pewno się interesowali.

184
00:11:53,243 --> 00:11:55,403
Jak myślisz, do czego służyły im kręgi?

185
00:11:56,243 --> 00:11:57,883
Nie wiemy. Jeszcze nie wiemy,

186
00:11:57,963 --> 00:11:59,963
czy chodziło o astronomię.

187
00:12:00,043 --> 00:12:01,003
Tak.

188
00:12:02,683 --> 00:12:05,683
Starożytne ludy
były bardzo zainteresowane niebem.

189
00:12:07,083 --> 00:12:09,443
Nikt temu nie zaprzecza,

190
00:12:09,523 --> 00:12:11,683
ale archeolodzy uważają to za nieistotne.

191
00:12:12,643 --> 00:12:14,603
Myślę, że to częściowo dlatego,

192
00:12:14,683 --> 00:12:18,203
że większość archeologów
nie rozumie astronomii.

193
00:12:18,283 --> 00:12:20,083
Nigdy jej się nie uczyli

194
00:12:20,163 --> 00:12:22,603
i uważają, że ktoś z zewnątrz

195
00:12:22,683 --> 00:12:26,043
chce wtargnąć do ich dziedziny.

196
00:12:30,123 --> 00:12:33,243
Nie twierdzę, że Poverty Point stworzyła

197
00:12:33,323 --> 00:12:36,203
zaginiona cywilizacja, której szukam.

198
00:12:38,123 --> 00:12:40,323
Ale jestem zainteresowany początkami

199
00:12:40,403 --> 00:12:42,843
zaawansowanej astronomii i geometrii,

200
00:12:42,923 --> 00:12:44,243
których ślady tu widzimy.

201
00:12:45,843 --> 00:12:48,523
Ślady, że zaawansowana wiedza

202
00:12:48,603 --> 00:12:53,683
o architekturze, pomiarach i astronomii
została odziedziczona,

203
00:12:53,763 --> 00:12:57,323
ale po kim i kiedy?

204
00:12:59,923 --> 00:13:02,203
Nie twierdzę, że żyjący tu ludzie

205
00:13:02,283 --> 00:13:04,963
nie byli zdolni samodzielnie odkryć

206
00:13:05,043 --> 00:13:09,003
sposobów na obserwację nieba.

207
00:13:09,723 --> 00:13:10,563
Wręcz przeciwnie.

208
00:13:11,203 --> 00:13:12,483
Myślę, że już dawno

209
00:13:12,563 --> 00:13:15,443
powinniśmy przestać
uważać rdzennych Amerykanów

210
00:13:15,523 --> 00:13:17,203
za ludy zbieracko-łowieckie.

211
00:13:17,283 --> 00:13:21,043
Były znacznie bardziej zaawansowane.

212
00:13:23,243 --> 00:13:26,203
Ich wizja na temat
miejsca Ziemi we wszechświecie

213
00:13:26,283 --> 00:13:28,643
przedstawiona przy pomocy Poverty Point

214
00:13:28,723 --> 00:13:30,963
to ta sama wizja,

215
00:13:31,043 --> 00:13:33,563
którą widzieliśmy w innych zabytkach.

216
00:13:33,643 --> 00:13:34,483
WIELKA PIRAMIDA W CHOLULI
MEKSYK

217
00:13:35,043 --> 00:13:36,483
Wszystkie skupione są

218
00:13:36,563 --> 00:13:39,043
na świętej więzi Ziemi i nieba.

219
00:13:39,123 --> 00:13:40,203
WIELKA BRYTANIA

220
00:13:40,283 --> 00:13:43,523
EGIPT

221
00:13:45,803 --> 00:13:49,163
Poverty Point to tylko jeden
z 800 tego typu terenów,

222
00:13:49,843 --> 00:13:52,323
które przetrwały w Luizjanie.

223
00:13:52,403 --> 00:13:53,243
STANOWISKO CAHOKIA

224
00:13:53,323 --> 00:13:55,323
A w całej Ameryce Północnej

225
00:13:55,403 --> 00:13:58,403
z około miliona kopców…

226
00:13:58,483 --> 00:13:59,363
INDIAŃSKIE KOPCE ETOWAH

227
00:13:59,443 --> 00:14:02,003
…zostało około 100 000.

228
00:14:04,163 --> 00:14:08,643
Pośród nich najbardziej efektowny kopiec

229
00:14:08,723 --> 00:14:11,443
przedstawiający więź nieba i Ziemi

230
00:14:12,363 --> 00:14:17,963
znajduje się około 965 kilometrów
od Poverty Point, w Ohio.

231
00:14:19,003 --> 00:14:22,563
Miejsce to może mieć w sobie odpowiedź,
która pomoże nam zrozumieć

232
00:14:22,643 --> 00:14:25,283
zagadkę zaginionej cywilizacji.

233
00:14:28,323 --> 00:14:30,603
Na szczycie gęsto zalesionego wzgórza

234
00:14:31,683 --> 00:14:34,563
znajduje się wyjątkowy kopiec.

235
00:14:36,843 --> 00:14:40,563
Ogromne dzieło w kształcie zwierzęcia.

236
00:14:42,443 --> 00:14:45,603
W tym przypadku 400-metrowego węża.

237
00:14:48,123 --> 00:14:50,243
Oto Kopiec Węża.

238
00:14:50,323 --> 00:14:52,723
KOPIEC WĘŻA

239
00:14:52,803 --> 00:14:54,443
Zakręcony ogon,

240
00:14:54,523 --> 00:14:57,363
tułów wygięty siedmiokrotnie

241
00:14:58,643 --> 00:15:03,363
i głowa z rozwartymi szczękami
połykająca inny, owalny kształt.

242
00:15:06,083 --> 00:15:09,643
Nawet z lotu ptaka
trudno zobaczyć szczegóły.

243
00:15:10,523 --> 00:15:14,963
Biorąc pod uwagę najnowsze odkrycia
odnośnie do powstania kopca

244
00:15:15,043 --> 00:15:16,523
i pozbywając się drzew,

245
00:15:17,163 --> 00:15:20,523
możemy określić,
jak wyglądał w czasach świetności.

246
00:15:25,483 --> 00:15:28,403
Kopiec Węża rozciąga się
na ponad 400 metrów

247
00:15:28,483 --> 00:15:30,243
od szczęk na północnym zachodzie

248
00:15:30,323 --> 00:15:33,323
po ogon na południowowschodnim
rogu wzgórza.

249
00:15:36,523 --> 00:15:40,243
Początkowo przy głowie
znajdował się krąg kamieni,

250
00:15:40,323 --> 00:15:41,643
nie wiemy, do czego służył.

251
00:15:43,123 --> 00:15:46,923
Tuż za głową znajdują się
dwa dekoracyjne przedłużenia,

252
00:15:47,003 --> 00:15:48,883
również nie znamy ich funkcji.

253
00:15:55,923 --> 00:15:59,363
Kopiec Węża to niesamowita,
piękna konstrukcja,

254
00:15:59,443 --> 00:16:02,483
która zachwyca do dziś.

255
00:16:03,843 --> 00:16:06,763
Niewątpliwie to starożytne
i tajemnicze miejsce.

256
00:16:06,843 --> 00:16:09,363
Ale kto go zbudował i dlaczego?

257
00:16:12,403 --> 00:16:14,043
OBIEKT HISTORYCZNY
KOPIEC WĘŻA

258
00:16:14,123 --> 00:16:17,283
Tablica powie wam,
że kopiec powstał około roku 1000 n.e.,

259
00:16:17,363 --> 00:16:21,163
a stworzyła go kultura Fort Ancient.

260
00:16:21,243 --> 00:16:22,643
Zbudowany na skale
z widokiem na Ohio Brush Creek

261
00:16:22,723 --> 00:16:27,403
Ale ta tablica,
podobnie jak wiele innych, myli się.

262
00:16:27,483 --> 00:16:28,843
około 1000 AD przez kulturę Fort Ancient

263
00:16:28,923 --> 00:16:33,123
Nikt naprawdę nie wie,
ile lat ma Kopiec Węża.

264
00:16:35,243 --> 00:16:37,243
Datę 1000 rok n.e.

265
00:16:37,323 --> 00:16:40,323
określono na podstawie
zaledwie dwóch próbek organicznych

266
00:16:40,403 --> 00:16:43,803
zebranych z części kopca,
które mogły zostać odbudowane,

267
00:16:45,323 --> 00:16:49,323
jako że inne badania u podstawy węża
wykazały, że próbki stamtąd

268
00:16:49,403 --> 00:16:52,883
pochodzą z roku 321 p.n.e.

269
00:16:54,523 --> 00:16:56,723
Jasne jest, że Kopiec Węża

270
00:16:56,803 --> 00:16:59,683
był swego czasu odbudowywany.

271
00:16:59,763 --> 00:17:03,323
Sądzę, że odbudowy kopca
sięgają dalekiej przeszłości.

272
00:17:05,083 --> 00:17:08,243
Z potwierdzeniem mojej teorii
jest tylko jeden problem.

273
00:17:09,122 --> 00:17:13,362
Administratorzy Kopca Węża
odmówili mi wstępu.

274
00:17:15,843 --> 00:17:20,043
Wielokrotnie prosiliśmy
o zgodę na filmowanie,

275
00:17:20,122 --> 00:17:22,122
ale jej nie dostaliśmy.

276
00:17:22,203 --> 00:17:24,162
KOPIEC WĘŻA

277
00:17:24,243 --> 00:17:29,243
Moim zdaniem powody
są ideologiczne i dość osobiste.

278
00:17:29,323 --> 00:17:31,203
Zacytuję e-maila.

279
00:17:33,122 --> 00:17:34,643
„Naszą rolą jest zapewnić

280
00:17:34,723 --> 00:17:37,283
fizyczną integralność Kopca Węża,

281
00:17:37,363 --> 00:17:38,403
jak również chronić

282
00:17:38,483 --> 00:17:41,563
przed zmianami
historycznej interpretacji zabytku.

283
00:17:42,523 --> 00:17:47,243
Jako że prezenter, Graham Hancock,

284
00:17:47,323 --> 00:17:51,083
przedstawia teorie,
które nie zgadzają się z tym,

285
00:17:51,163 --> 00:17:54,923
co wiemy o Kopcu Węża,

286
00:17:55,003 --> 00:17:57,523
państwa prośba zostaje odrzucona”.

287
00:18:00,323 --> 00:18:05,483
Ja bym tę próbę ochrony
interpretacji historii

288
00:18:05,563 --> 00:18:07,963
nazwał oczywiście cenzurą.

289
00:18:08,043 --> 00:18:10,483
Czy istnieje prostszy sposób

290
00:18:10,563 --> 00:18:16,403
na cenzurę sprzecznych teorii

291
00:18:16,483 --> 00:18:20,123
niż zakaz wstępu
na stanowiska archeologiczne?

292
00:18:20,203 --> 00:18:21,803
CZY GRAHAM HANCOCK JEST WARIATEM?

293
00:18:21,883 --> 00:18:24,563
Oczywiście to nie pierwszy raz.

294
00:18:24,643 --> 00:18:29,083
Niestety u archeologów

295
00:18:29,163 --> 00:18:30,243
to częste.

296
00:18:30,323 --> 00:18:32,163
Cenzura jest u nich czymś normalnym.

297
00:18:32,243 --> 00:18:37,603
Wyśmiewanie i wyszydzanie
alternatywnych idei jest cenzurą.

298
00:18:39,803 --> 00:18:43,083
Jaką więc mam teorię,

299
00:18:43,163 --> 00:18:45,403
z którą tak walczą?

300
00:18:46,883 --> 00:18:49,843
Po prostu śmiem sugerować,

301
00:18:49,923 --> 00:18:53,283
że idea stojąca za Kopcem Węża

302
00:18:53,363 --> 00:18:57,523
jest dużo starsza niż rok 300 p.n.e.,

303
00:18:58,683 --> 00:19:03,243
może mieć ponad 10 000 lat i pochodzić
z końca ostatniej epoki lodowej.

304
00:19:05,243 --> 00:19:11,003
To z powodu jej najbardziej
niesamowitej cechy,

305
00:19:11,083 --> 00:19:14,403
o której archeolodzy nie lubią wspominać.

306
00:19:15,043 --> 00:19:17,923
Po raz kolejny chodzi o niebo.

307
00:19:20,003 --> 00:19:25,003
Przelatując nad Kopcem Węża
w okolicy przesilenia letniego,

308
00:19:25,083 --> 00:19:27,843
zauważycie, że szczęki węża

309
00:19:27,923 --> 00:19:32,163
niemal dokładnie
zbiegają się z zachodem Słońca.

310
00:19:34,923 --> 00:19:38,003
Tak wygląda zachód Słońca
w dzień przesilenia letniego.

311
00:19:38,083 --> 00:19:38,923
BATH, WIELKA BRYTANIA
6 KWIETNIA 2019

312
00:19:39,003 --> 00:19:42,723
Głowa węża poszukuje Słońca,

313
00:19:42,803 --> 00:19:45,803
im niżej jest Słońce, tym lepiej to widać.

314
00:19:45,883 --> 00:19:49,563
Piękne zestrojenie nieba i Ziemi,

315
00:19:49,643 --> 00:19:52,403
dostojność tego miejsca zachwyca.

316
00:19:54,363 --> 00:19:57,483
Dziś wszyscy wiedzą,

317
00:19:57,563 --> 00:20:01,043
że to tam wskazuje głowa węża.

318
00:20:01,643 --> 00:20:06,443
Ale przez długi czas
archeolodzy odrzucali tę ideę.

319
00:20:07,323 --> 00:20:10,003
Organizacja sprawująca nadzór
nad stanowiskiem

320
00:20:10,083 --> 00:20:13,843
pozwoliła, by wokół głowy węża
wyrosło mnóstwo drzew.

321
00:20:13,923 --> 00:20:17,043
Myślą, że dzięki temu
turyści będą mieli cień.

322
00:20:17,123 --> 00:20:20,483
Ale ograniczają one niesamowity widok

323
00:20:20,563 --> 00:20:23,843
głowy węża skierowanej ku
zachodzącemu Słońcu.

324
00:20:28,123 --> 00:20:32,083
Jeff Wilson, właściciel dużej części ziemi
w pobliżu kopca,

325
00:20:32,163 --> 00:20:36,123
jest przewodniczącym
niezależnej grupy Przyjaciół Kopca Węża,

326
00:20:37,203 --> 00:20:41,843
która zobowiązuje się chronić
i promować to i inne stanowiska.

327
00:20:43,043 --> 00:20:46,203
Kopiec Węża jest dla ciebie ważny.

328
00:20:46,283 --> 00:20:48,483
Tak, to sprawa osobista.

329
00:20:48,563 --> 00:20:51,523
To jedno z najbardziej duchowych miejsc,
w jakich byłem.

330
00:20:51,603 --> 00:20:52,443
HISTORYK KOPCA WĘŻA

331
00:20:52,523 --> 00:20:53,843
To święte miejsce.

332
00:20:53,923 --> 00:20:55,243
Wystarczy, że je zobaczysz,

333
00:20:55,323 --> 00:20:59,483
a odejdziesz odmieniony
przez to doświadczenie.

334
00:21:03,003 --> 00:21:06,203
To skarb archeoastronomii
w Ameryce Północnej.

335
00:21:06,283 --> 00:21:07,123
To fakt.

336
00:21:09,203 --> 00:21:13,003
To dlatego, że ostatnie badania
potwierdziły, że budowniczowie kopca,

337
00:21:13,083 --> 00:21:16,963
budując go, włączyli w niego
mnóstwo geometrii

338
00:21:17,043 --> 00:21:18,683
łączącej ziemię i niebo.

339
00:21:22,643 --> 00:21:25,083
Środek drugiego łuku za głową węża

340
00:21:25,163 --> 00:21:28,923
wskazuje na wschód, tam podczas
przesilenia letniego wschodzi Słońce,

341
00:21:31,043 --> 00:21:33,003
a środek kolejnego łuku

342
00:21:33,083 --> 00:21:36,483
wskazuje na wschód Słońca
podczas obu równonocy,

343
00:21:36,563 --> 00:21:39,123
kiedy dzień i noc mają tę samą długość.

344
00:21:41,483 --> 00:21:43,523
Natomiast środek ostatniego łuku

345
00:21:43,603 --> 00:21:46,843
wskazuje miejsce wschodu Słońca
podczas przesilenia zimowego,

346
00:21:46,923 --> 00:21:48,803
najkrótszego dnia w roku.

347
00:21:50,363 --> 00:21:52,923
A jeśli chodzi o zawinięty ogon,

348
00:21:53,643 --> 00:21:56,883
jeśli z jego środka pociągniemy prostą

349
00:21:56,963 --> 00:21:59,083
przez szczękę węża,

350
00:21:59,163 --> 00:22:03,443
wskaże ona astronomiczną północ.

351
00:22:07,323 --> 00:22:10,283
Konstrukcja ta,

352
00:22:10,363 --> 00:22:14,323
która ma w sobie
całą tę geometrię astronomii,

353
00:22:14,403 --> 00:22:17,883
- musi być dziełem geniuszy.
- To prawda.

354
00:22:17,963 --> 00:22:19,563
Dawnych rdzennych Amerykanów.

355
00:22:19,643 --> 00:22:23,203
Tak. O czym wielu zapomina.

356
00:22:23,283 --> 00:22:26,603
Czy archeolodzy traktują
tutejszą astronomię poważnie?

357
00:22:26,683 --> 00:22:29,043
Czy wystarczająco wielu
traktuje ją poważnie?

358
00:22:29,123 --> 00:22:31,123
Nie wydaje mi się.

359
00:22:32,483 --> 00:22:37,323
Mało kto zwraca na to uwagę.

360
00:22:41,843 --> 00:22:45,043
Jakby archeolodzy chcieli,
żebyśmy wierzyli,

361
00:22:45,123 --> 00:22:48,803
że to wszystko jest dziełem przypadku.

362
00:22:50,243 --> 00:22:55,243
Śmiało możemy uznać,
że starożytni rdzenni Amerykanie

363
00:22:55,323 --> 00:22:59,803
dobrze znali się na geometrii i astronomii

364
00:22:59,883 --> 00:23:03,243
i mogli stworzyć niesamowite konstrukcje,

365
00:23:03,323 --> 00:23:06,683
z których większość
niestety nie przetrwała.

366
00:23:08,603 --> 00:23:13,803
Precyzyjna geometria na ogromną skalę

367
00:23:13,883 --> 00:23:16,803
to wybitne osiągnięcie
jak na ludy zbieracko-łowieckie

368
00:23:16,883 --> 00:23:18,923
żyjące w III wieku p.n.e.

369
00:23:20,483 --> 00:23:24,123
Jednak poszlaki wskazują na to,
że wzgórze, na którym jest kopiec,

370
00:23:24,203 --> 00:23:27,963
było uważane za święte tysiące lat wstecz.

371
00:23:29,643 --> 00:23:33,403
Każda tutejsza kultura,

372
00:23:33,483 --> 00:23:37,923
wliczając te z epoki lodowej,
zostawiła tu swoje ślady.

373
00:23:38,003 --> 00:23:41,123
To ślad ciągłej obecności człowieka.

374
00:23:41,803 --> 00:23:45,643
Myślę, że od dawna było to święte miejsce.

375
00:23:45,723 --> 00:23:46,563
Tak.

376
00:23:46,643 --> 00:23:48,803
Wydaje mi się, że archeolodzy

377
00:23:48,883 --> 00:23:50,563
powinni wziąć to pod uwagę.

378
00:23:50,643 --> 00:23:52,683
To część historii Kopca Węża.

379
00:23:52,763 --> 00:23:53,603
Tak.

380
00:23:56,563 --> 00:24:00,403
Archeologom zdarzało się mylić,
mogą więc mylić się i teraz.

381
00:24:01,003 --> 00:24:05,763
To oczywiste, że historia Kopca Węża
jest skomplikowana.

382
00:24:07,123 --> 00:24:12,123
A jeśli data 321 p.n.e.
to nie czas powstania kopca,

383
00:24:12,803 --> 00:24:15,363
a jednej z jego wielu rekonstrukcji?

384
00:24:17,643 --> 00:24:20,603
Nie zapominajmy, że to wąż,

385
00:24:20,683 --> 00:24:24,923
a węże są znane ze zrzucania skóry.

386
00:24:26,843 --> 00:24:31,243
Niezwykłe ułożenie Kopca Węża to sugeruje.

387
00:24:32,123 --> 00:24:34,843
Nie leży idealnie.

388
00:24:36,963 --> 00:24:40,523
Dziś Słońce podczas przesilenia letniego

389
00:24:40,603 --> 00:24:44,723
zachodzi jakieś dwa stopnie
od środka szczęki.

390
00:24:45,883 --> 00:24:47,923
Nie jest to widoczne gołym okiem.

391
00:24:49,883 --> 00:24:54,123
Ale trudno uwierzyć,
że ludzie, którzy stworzyli

392
00:24:54,203 --> 00:24:58,283
tak skomplikowaną konstrukcję,
którzy śledzili kalendarz,

393
00:24:58,923 --> 00:25:02,883
mogliby popełnić taki błąd.

394
00:25:04,603 --> 00:25:06,483
Myślę, że go nie popełnili.

395
00:25:08,323 --> 00:25:12,283
Ziemia w trakcie stuleci
zmienia położenie na własnej osi.

396
00:25:13,843 --> 00:25:16,283
Astronomowie znają to zjawisko od dawna

397
00:25:16,883 --> 00:25:20,163
i nazywają je nachyleniem ekliptyki.

398
00:25:21,123 --> 00:25:22,483
Mówiąc prostym językiem,

399
00:25:22,563 --> 00:25:24,763
Ziemia na swojej osi jest nachylona,

400
00:25:24,843 --> 00:25:27,163
a kąt nachylenia zmienia się.

401
00:25:27,243 --> 00:25:30,723
Zmienia się co 41 000 lat.

402
00:25:30,803 --> 00:25:33,563
Mniej więcej o dwa i pół stopnia.

403
00:25:33,643 --> 00:25:35,163
W tył i w przód,

404
00:25:35,843 --> 00:25:40,083
co ma wpływ na miejsce wschodu Słońca
podczas przesilenia letniego.

405
00:25:42,683 --> 00:25:44,763
Zamiast zastanawiać się, czemu szczęki

406
00:25:44,843 --> 00:25:48,123
nie są idealnie na wprost zachodu Słońca,

407
00:25:49,843 --> 00:25:52,123
może zadamy inne pytanie?

408
00:25:53,403 --> 00:25:57,763
Czy jeśli weźmiemy pod uwagę
nachylenie ekliptyki,

409
00:25:57,843 --> 00:26:01,723
szczęki będą dokładnie na wprost Słońca?

410
00:26:05,843 --> 00:26:08,003
Okazuje się, że nie było to 1000 lat temu…

411
00:26:08,083 --> 00:26:08,923
1000 N.E.

412
00:26:09,003 --> 00:26:10,723
…ani nawet 2300,

413
00:26:10,803 --> 00:26:14,283
kiedy Kopiec Węża rzekomo powstał.

414
00:26:15,243 --> 00:26:18,843
Szczęka węża znajdowała się
na wprost Słońca

415
00:26:18,923 --> 00:26:21,963
około 12 800 lat temu…

416
00:26:22,043 --> 00:26:23,003
10 800 P.N.E.

417
00:26:23,083 --> 00:26:24,843
…pod koniec epoki lodowej,

418
00:26:27,323 --> 00:26:29,123
kiedy wzgórze to

419
00:26:29,203 --> 00:26:33,483
było ważnym miejscem dla miejscowych.

420
00:26:37,883 --> 00:26:42,443
U szczytu epoki lodowej
około 20 000 lat temu…

421
00:26:42,523 --> 00:26:43,803
PACYFIK - KORDYLIERSKA POKRYWA LODOWA
AMERYKA PN. - POKRYWA LODOWA LAURENTIDE

422
00:26:43,883 --> 00:26:48,043
…duża część Ameryki Północnej
pokryta była pokrywą lodową.

423
00:26:51,083 --> 00:26:55,643
Dziś dolina Kopca Węża jest zalesiona,

424
00:26:56,243 --> 00:26:58,363
ale nas to teraz nie interesuje.

425
00:26:59,243 --> 00:27:02,763
Wyobraźmy ją sobie podczas epoki lodowej.

426
00:27:04,163 --> 00:27:08,123
W dolinie, w której jest kopiec,

427
00:27:08,203 --> 00:27:12,603
znajdowała się
południowa krawędź pokrywy lodowej.

428
00:27:13,803 --> 00:27:17,283
Gigantyczne lodowce
wznoszące się tuż przy wzgórzu

429
00:27:17,363 --> 00:27:20,283
musiały wyglądać jak coś
z książki fantasy.

430
00:27:21,443 --> 00:27:23,763
Ludzie, którzy wtedy tu żyli,

431
00:27:23,843 --> 00:27:27,403
musieli myśleć, że to coś magicznego.

432
00:27:29,283 --> 00:27:32,843
Ale nie świętowali długo,

433
00:27:34,203 --> 00:27:37,323
ponieważ około 12 800 lat temu,

434
00:27:38,003 --> 00:27:41,763
kiedy wąż był dokładnie zestrojony
z przesileniem letnim,

435
00:27:41,843 --> 00:27:45,123
planetę spotkało coś strasznego.

436
00:27:46,603 --> 00:27:48,803
Apokalipsa

437
00:27:50,603 --> 00:27:52,283
zwana młodszym dryasem.

438
00:27:53,643 --> 00:27:57,723
Był to okres drastycznej zmiany klimatu
i podniesienia się wód.

439
00:27:59,843 --> 00:28:02,523
Ludzkość przetrwała, ale ledwo.

440
00:28:09,443 --> 00:28:14,363
Zestrojenie węża z przesileniem letnim
wydało mi się ciekawe.

441
00:28:15,123 --> 00:28:19,843
Kopiec Węża jest jak datownik,

442
00:28:19,923 --> 00:28:24,483
przypomina nam o tym,
co działo się na niebie 12 800 lat temu,

443
00:28:24,563 --> 00:28:28,003
kiedy miejsce miał globalny kataklizm

444
00:28:28,083 --> 00:28:31,043
na tyle duży, by zniszczyć
zaawansowaną cywilizację.

445
00:28:34,643 --> 00:28:37,043
Znów wracam do Göbekli Tepe,

446
00:28:37,123 --> 00:28:40,803
gdzie kształty zwierząt
na najbardziej imponującym ze słupów

447
00:28:41,443 --> 00:28:45,203
wskazywały pozycję gwiazd
podczas przesilenia letniego

448
00:28:45,283 --> 00:28:47,283
w okresie młodszego dryasu.

449
00:28:48,963 --> 00:28:53,243
Myślę, że to nie przypadek,
że geometria węża

450
00:28:53,323 --> 00:28:56,443
mówi nam o tej samej epoce.

451
00:28:57,883 --> 00:28:59,363
Ale dlaczego wąż?

452
00:29:04,403 --> 00:29:06,163
Myślę, że w tej kwestii ważne jest,

453
00:29:06,243 --> 00:29:08,763
że w wielu mitach i tradycjach
rdzennych Amerykanów

454
00:29:08,843 --> 00:29:14,003
wielkie węże mają związek z kataklizmami.

455
00:29:16,803 --> 00:29:19,163
Irokezi, którzy żyli na terenie Ohio,

456
00:29:19,243 --> 00:29:23,563
mają pewną starożytną legendę.

457
00:29:23,643 --> 00:29:27,483
Głównym złem jest tam ogromny rogaty wąż.

458
00:29:30,923 --> 00:29:34,563
Dawno temu wioska była nękana
przez wielkiego węża

459
00:29:34,643 --> 00:29:36,283
z pobliskiego jeziora.

460
00:29:37,123 --> 00:29:41,563
Wielki duch z nieba zesłał bohatera,
by ten go pokonał.

461
00:29:43,283 --> 00:29:47,123
W trakcie zaciętego pojedynku
piorun uderzył węża,

462
00:29:48,483 --> 00:29:52,043
jego dźwięk wstrząsnął ziemią,
a światło było tak jasne,

463
00:29:52,123 --> 00:29:56,803
że ludzie zasłonili oczy i uszy
i schowali się wystraszeni.

464
00:29:58,563 --> 00:30:02,363
Konstelacje, które oderwały się
od nocnego nieba,

465
00:30:02,443 --> 00:30:07,283
spadły na Ziemię z hukiem i ogniem.

466
00:30:07,363 --> 00:30:10,763
Jedna z nich ugodziła rogatego węża.

467
00:30:13,083 --> 00:30:15,963
Wielki wąż w bólu
zaczął wymachiwać ogonem,

468
00:30:16,043 --> 00:30:17,643
tworząc 30-metrowe fale,

469
00:30:17,723 --> 00:30:20,883
które zalewały doliny wodą.

470
00:30:22,643 --> 00:30:26,843
Większość plemienia nie przeżyła,
ale udało się wygnać węża.

471
00:30:28,923 --> 00:30:30,803
TURCJA

472
00:30:30,883 --> 00:30:35,643
Widzieliśmy już węże
w wielu miejscach na świecie.

473
00:30:35,723 --> 00:30:37,163
MEKSYK

474
00:30:37,243 --> 00:30:38,323
Meksykańskie świątynie

475
00:30:38,403 --> 00:30:41,803
poświęcone Quetzalcoatlowi,
pierzastemu wężowi.

476
00:30:42,403 --> 00:30:43,243
ĠGANTIJA

477
00:30:43,323 --> 00:30:45,523
Ġgantija na Malcie.

478
00:30:46,243 --> 00:30:49,843
Oraz słupy z Göbekli Tepe,
gdzie węże spadały z nieba.

479
00:30:49,923 --> 00:30:51,123
GÖBEKLI TEPE
TURCJA

480
00:30:51,203 --> 00:30:52,923
To potężny symbol,

481
00:30:53,003 --> 00:30:56,283
który znajdujemy w miejscach
każących nam spojrzeć w niebo.

482
00:30:56,363 --> 00:30:57,643
WIELKA PIRAMIDA W CHOLULI
MEKSYK

483
00:30:57,723 --> 00:30:58,563
Dlaczego?

484
00:31:00,803 --> 00:31:05,003
Myślę, że legenda Irokezów
ma w sobie ziarno prawdy.

485
00:31:05,083 --> 00:31:06,483
Być może gwiazdy,

486
00:31:06,563 --> 00:31:10,203
lub coś, co przypominało gwiazdy,
spadło na Ziemię.

487
00:31:10,283 --> 00:31:12,523
Być może potem nastąpił czas powodzi,

488
00:31:12,603 --> 00:31:16,483
część kataklizmów młodszego dryasu.

489
00:31:18,603 --> 00:31:20,683
Jeśli pierwotna wersja Kopca Węża

490
00:31:20,763 --> 00:31:25,283
powstała podczas epoki lodowej,
w co wierzę,

491
00:31:25,363 --> 00:31:29,643
być może miała przekazać wiadomość
ludziom z przyszłości,

492
00:31:29,723 --> 00:31:34,323
ostrzeżenie na temat tego,
co spowodowało kataklizm

493
00:31:34,403 --> 00:31:36,643
około 12 800 lat temu.

494
00:31:37,283 --> 00:31:42,043
By obserwować spadające gwiazdy.

495
00:31:46,123 --> 00:31:48,083
Ćwierć drogi dookoła świata stąd

496
00:31:48,163 --> 00:31:51,683
znajdują się ślady, że starożytni bali się

497
00:31:51,763 --> 00:31:53,603
zagrożenia z nieba

498
00:31:54,563 --> 00:31:56,763
i podjęli kroki, by schronić się

499
00:31:56,843 --> 00:32:00,403
głęboko w sercu Kapadocji
w dzisiejszej Turcji.

500
00:32:01,163 --> 00:32:03,123
To tam wybieram się teraz.

501
00:32:27,643 --> 00:32:32,643
Napisy: Jakub Jadowski