1
00:00:06,083 --> 00:00:08,963
SERIAL NETFLIX

2
00:00:14,083 --> 00:00:17,803
Uważam, że podczas epoki lodowej

3
00:00:17,883 --> 00:00:22,163
istniała jakaś zaawansowana cywilizacja.

4
00:00:23,003 --> 00:00:25,683
Nie mówię, że ci ludzie latali na księżyc.

5
00:00:29,883 --> 00:00:33,963
Ale że byli dużo bardziej rozwinięci,

6
00:00:34,043 --> 00:00:35,843
jeśli chodzi o wiedzę naukową…

7
00:00:38,123 --> 00:00:40,963
wiedzę o ziemi, wiedzę o wszechświecie,

8
00:00:41,043 --> 00:00:42,603
niż nas uczono.

9
00:00:44,843 --> 00:00:48,083
Byli niezwykle uzdolnionymi inżynierami,

10
00:00:49,363 --> 00:00:52,763
jak budowniczowie tego,
co znajduje się w tureckiej Kapadocji.

11
00:00:54,443 --> 00:00:58,483
Głęboko pod ziemią
znajduje się starożytny bunkier…

12
00:01:02,083 --> 00:01:06,483
zdolny pomieścić
nie kilka osób, a tysiące.

13
00:01:08,243 --> 00:01:11,883
Historycy od dawna
zastanawiali się nad jego przeznaczeniem,

14
00:01:11,963 --> 00:01:14,523
ale ja uważam,
że jego istnienie może tłumaczyć,

15
00:01:14,603 --> 00:01:19,843
jak zaginiona cywilizacja,
której szukam, przestała istnieć.

16
00:01:21,163 --> 00:01:24,203
Oto historia Derinkuyu.

17
00:01:34,203 --> 00:01:39,403
OKRUTNA ZIMA

18
00:01:42,723 --> 00:01:47,003
Przyjechałem do tureckiej Kapadocji.

19
00:01:49,603 --> 00:01:55,923
Około 386 kilometrów na północny zachód
od tajemniczego Göbekli Tepe…

20
00:01:56,003 --> 00:01:57,283
GÖBEKLI TEPE
TURCJA

21
00:01:57,363 --> 00:01:59,523
…które zostało celowo zakopane

22
00:02:01,083 --> 00:02:05,763
ku pamięci ogromnych kataklizmów
epoki lodowej.

23
00:02:09,483 --> 00:02:13,643
Miliony lat temu okoliczny krajobraz

24
00:02:13,723 --> 00:02:20,363
odmieniły erupcje wulkanów,
które pozostawiły po sobie popiół,

25
00:02:20,443 --> 00:02:25,203
po stuleciach zmieniony w miękki tuf.

26
00:02:26,963 --> 00:02:29,763
Żywioły łatwo kształtowały tę skałę,

27
00:02:29,843 --> 00:02:32,803
tworząc „bajeczne kominy”,
jak nazywają je miejscowi.

28
00:02:33,923 --> 00:02:37,243
Ale skała ta była również budulcem

29
00:02:37,323 --> 00:02:41,083
jednego z największych projektów,

30
00:02:41,163 --> 00:02:46,203
które ludzkość miała okazję
stworzyć pod ziemią.

31
00:02:47,283 --> 00:02:49,403
Kilka kilometrów stąd

32
00:02:49,483 --> 00:02:54,483
odkryto tajemnicze ukryte miasto
stworzone tysiące lat temu.

33
00:02:54,563 --> 00:02:57,883
To dzieło
wciąż niezidentyfikowanej cywilizacji,

34
00:02:57,963 --> 00:03:00,563
motywowanej niewątpliwie przez strach.

35
00:03:00,643 --> 00:03:03,803
Pytanie brzmi, strach przed czym?

36
00:03:14,563 --> 00:03:18,203
Najbliższe miasto, Derinkuyu,
niczym się nie wyróżnia.

37
00:03:20,843 --> 00:03:26,363
Ale w roku 1963 budowlańcy
odkryli pod podłogą remontowanego domu

38
00:03:27,963 --> 00:03:33,923
głęboki tunel
prowadzący do zapomnianego świata.

39
00:03:35,403 --> 00:03:39,403
Mijając zakurzone ulice tego miasteczka,
trudno uwierzyć,

40
00:03:39,883 --> 00:03:43,283
że w skale tuż pod moimi stopami

41
00:03:43,883 --> 00:03:47,643
wykuto ogromny i tajemniczy
podziemny kompleks.

42
00:03:50,883 --> 00:03:54,243
Jeśli macie klaustrofobię,
uznajcie to za ostrzeżenie.

43
00:03:57,003 --> 00:03:58,763
Zmierzamy pod ziemię.

44
00:04:06,083 --> 00:04:09,123
Podziemne miasto Derinkuyu.

45
00:04:12,763 --> 00:04:15,603
Tunele i komnaty

46
00:04:15,683 --> 00:04:19,083
sięgające nawet 85 metrów pod ziemię,

47
00:04:21,322 --> 00:04:24,083
18 poziomów pomieszczeń i tuneli.

48
00:04:26,882 --> 00:04:31,363
Cały kompleks wykuto w skale
przy użyciu toporów.

49
00:04:32,723 --> 00:04:34,883
Skupisko wąskich tuneli,

50
00:04:34,963 --> 00:04:38,003
jak również wielkich,
otwartych przestrzeni.

51
00:04:39,123 --> 00:04:44,243
Z wewnątrz nie da się
określić skali tego miejsca.

52
00:04:45,723 --> 00:04:48,483
Ale większość tego miasta już zmapowano.

53
00:04:50,043 --> 00:04:52,963
A jeśli pominąć skały
między przestrzeniami,

54
00:04:53,763 --> 00:04:55,883
zobaczymy plan miasta,

55
00:04:57,243 --> 00:04:59,043
który jest niebywały.

56
00:05:02,643 --> 00:05:09,163
Miasto wygląda jak ogromna hodowla mrówek,
pełna podziemnych jaskiń i tuneli,

57
00:05:09,243 --> 00:05:12,723
rozciągająca się
na cztery kilometry kwadratowe.

58
00:05:14,203 --> 00:05:20,043
By zapewnić wentylację, w Derinkuyu
zbudowano 15 000 kanałów powietrznych

59
00:05:20,123 --> 00:05:22,403
łączących górne poziomy z powierzchnią…

60
00:05:25,243 --> 00:05:27,803
jak również ponad 50 pionowych szybów,

61
00:05:27,883 --> 00:05:32,763
z których część sięga lustra wody
85 metrów pod powierzchnią ziemi,

62
00:05:36,323 --> 00:05:38,363
skąd nazwa kompleksu.

63
00:05:38,443 --> 00:05:41,163
Derinkuyu oznacza „głęboką studnię”.

64
00:05:45,083 --> 00:05:48,523
Geniusz i złożoność
tej konstrukcji widać w tym,

65
00:05:48,603 --> 00:05:53,683
że pomieściłaby nawet 20 000 ludzi.

66
00:05:54,363 --> 00:05:55,603
Ale pozostają pytania.

67
00:05:56,283 --> 00:05:59,563
Jakich ludzi, kiedy i po co?

68
00:06:02,643 --> 00:06:04,403
Trudno powiedzieć,

69
00:06:05,123 --> 00:06:09,883
ponieważ jest jak miejsce zbrodni,
po którym od wieków deptano.

70
00:06:11,403 --> 00:06:13,243
TURCJA
SYRIA

71
00:06:13,323 --> 00:06:15,683
Wiele kultur tu się przewijało.

72
00:06:15,763 --> 00:06:16,963
KAPADOCJA

73
00:06:17,043 --> 00:06:21,283
Przez wieki Kapadocja
była istotnym strategicznie miejscem

74
00:06:22,443 --> 00:06:26,963
pośrodku legendarnego Jedwabnego Szlaku
łączącego Azję z Europą,

75
00:06:27,603 --> 00:06:29,923
sięgającego czasów Aleksandra Wielkiego.

76
00:06:30,003 --> 00:06:30,843
JEDWABNY SZLAK

77
00:06:32,323 --> 00:06:34,523
Turecka naukowczyni, Sevim Tunçdemir,

78
00:06:34,603 --> 00:06:38,483
jest ekspertką od tuneli z Derinkuyu
i ich mieszkańców.

79
00:06:39,003 --> 00:06:39,923
DYREKTOR MUZEUM

80
00:06:40,003 --> 00:06:41,683
Żyło tu wiele cywilizacji.

81
00:06:41,763 --> 00:06:45,123
Możemy zacząć od początku.

82
00:06:46,203 --> 00:06:47,483
Hetyci,

83
00:06:47,563 --> 00:06:50,123
Frygijczycy, Persowie,

84
00:06:50,963 --> 00:06:52,643
królestwo Kapadocji,

85
00:06:52,723 --> 00:06:54,123
Cesarstwo Rzymskie.

86
00:06:54,203 --> 00:06:57,003
Wszyscy korzystali z tego miejsca.

87
00:06:57,563 --> 00:07:01,323
Było w użyciu nawet
w czasach Imperium Osmańskiego.

88
00:07:01,403 --> 00:07:02,243
1400 N.E.

89
00:07:04,843 --> 00:07:06,803
Kiedy odkryto tunele,

90
00:07:06,883 --> 00:07:10,483
archeolodzy znaleźli w nich
artefakty wczesnych chrześcijan,

91
00:07:12,043 --> 00:07:15,243
a na najgłębszych poziomach
tajne miejsca spotkań

92
00:07:15,323 --> 00:07:18,243
wykute na kształt kościołów.

93
00:07:19,843 --> 00:07:21,403
Pierwotną teorią,

94
00:07:21,483 --> 00:07:24,123
którą wielu historyków wciąż powtarza,

95
00:07:24,723 --> 00:07:26,723
było, że tunele pod Derinkuyu

96
00:07:26,803 --> 00:07:30,243
zostały wykute przez chrześcijan
w VII wieku naszej ery.

97
00:07:30,323 --> 00:07:32,163
650 N.E.

98
00:07:32,243 --> 00:07:34,963
Mieli się w nich chronić przed Arabami.

99
00:07:36,483 --> 00:07:38,963
Turyści z zachodu lubią tę opowieść.

100
00:07:39,923 --> 00:07:42,243
Jest jednak całkowicie nieprawdziwa.

101
00:07:45,203 --> 00:07:49,323
Późniejsze wykopaliska wykazały,
że ludzie korzystali z tego miejsca

102
00:07:49,403 --> 00:07:52,043
nawet w VIII wieku p.n.e.

103
00:07:52,123 --> 00:07:52,963
750 P.N.E.

104
00:07:53,043 --> 00:07:55,763
Setki lat
przed pojawieniem się chrześcijan.

105
00:07:57,883 --> 00:08:01,803
Zauważamy to raz po raz
na wielu stanowiskach archeologicznych.

106
00:08:01,883 --> 00:08:06,283
Uważa się, że archeolodzy
posiadają wiedzę,

107
00:08:06,363 --> 00:08:09,043
jednak okazuje się, że się mylą.

108
00:08:09,803 --> 00:08:11,083
Mylą fakty.

109
00:08:11,163 --> 00:08:14,683
Późniejsze wykopaliska
udowodniły, że się mylą.

110
00:08:15,243 --> 00:08:18,643
Nie ufajcie tabliczkom. Sprawdzajcie sami.

111
00:08:18,723 --> 00:08:21,243
Nie ufajcie tak zwanym ekspertom.

112
00:08:25,123 --> 00:08:28,443
Wiele kultur przez wieki
korzystało z tych tuneli,

113
00:08:29,523 --> 00:08:33,323
ale ja chcę wiedzieć, kto był pierwszy.

114
00:08:34,483 --> 00:08:36,403
Jak daleko w przeszłość sięgają?

115
00:08:38,443 --> 00:08:43,722
Historyk Hüsam Süleymangil
bada to miejsce od dekad,

116
00:08:43,803 --> 00:08:46,443
próbując odkryć jego tajemnicze początki.

117
00:08:47,763 --> 00:08:53,763
Kiedy patrzę na złożoność Derinkuyu,
jestem zadziwiony.

118
00:08:53,843 --> 00:08:57,723
Jak myślisz, kiedy rozpoczęła się budowa?

119
00:08:57,803 --> 00:08:59,723
Są różne teorie.

120
00:08:59,803 --> 00:09:00,643
HISTORYK

121
00:09:00,723 --> 00:09:02,803
Żadna z nich nie jest potwierdzona.

122
00:09:02,883 --> 00:09:03,723
Rozumiem.

123
00:09:03,803 --> 00:09:05,843
Nie znaleziono żadnych zapisów.

124
00:09:05,923 --> 00:09:09,963
Żadnego materiału organicznego
do datowania węglowego.

125
00:09:10,043 --> 00:09:11,523
Cokolwiek poddano datowaniu?

126
00:09:11,603 --> 00:09:13,803
Z tego, co mi wiadomo, nie.

127
00:09:13,883 --> 00:09:14,723
To bardzo dziwne.

128
00:09:14,803 --> 00:09:17,283
Data więc pozostaje tajemnicą.

129
00:09:21,443 --> 00:09:23,443
Mam swoje teorie,

130
00:09:23,523 --> 00:09:25,203
ale Hüsam sugeruje datę,

131
00:09:25,283 --> 00:09:29,043
kiedy z tych jaskiń
korzystała najstarsza znana kultura.

132
00:09:29,843 --> 00:09:32,083
Myślę, że najbardziej prawdopodobne jest,

133
00:09:32,163 --> 00:09:35,403
że było to w VIII wieku p.n.e.

134
00:09:37,243 --> 00:09:39,203
W tamtym czasie tę część świata

135
00:09:39,283 --> 00:09:42,323
zamieszkiwali Frygijczycy

136
00:09:43,443 --> 00:09:47,083
żyjący w strachu
przed innym imperium, Asyryjczykami.

137
00:09:49,043 --> 00:09:53,003
Wiemy, że z południowego wschodu
nacierała tu wielka armia Asyryjczyków.

138
00:09:55,283 --> 00:09:59,163
Frygijczycy musieli
śmiertelnie się jej bać.

139
00:10:02,203 --> 00:10:05,283
Asyryjczycy znani byli
ze skórowania więźniów,

140
00:10:05,843 --> 00:10:09,683
nabijania ich na pale
i palenia dzieci żywcem.

141
00:10:12,843 --> 00:10:14,363
Według późniejszych źródeł,

142
00:10:14,443 --> 00:10:18,043
kiedy Asyryjczycy najechali tutejszy lud,

143
00:10:18,683 --> 00:10:22,323
zaskoczyła ich
innowacyjna taktyka obrońców.

144
00:10:27,963 --> 00:10:31,283
Frygijczycy walczyli z Asyryjczykami

145
00:10:31,363 --> 00:10:32,883
w sposób partyzancki,

146
00:10:32,963 --> 00:10:35,483
atakując z niespodziewanych miejsc.

147
00:10:35,563 --> 00:10:37,043
Kiedy żołnierze ich ścigali,

148
00:10:37,123 --> 00:10:39,723
ci używali tych miejsc jako kryjówek.

149
00:10:42,643 --> 00:10:45,443
Uświęcony zwyczaj wojny partyzanckiej.

150
00:10:47,883 --> 00:10:51,363
Podobne tunele kopał Wietkong
w Wietnamie Południowym.

151
00:10:52,723 --> 00:10:54,923
To samo robili Afgańczycy,

152
00:10:55,443 --> 00:10:59,243
chowając się przed silniejszymi siłami
Sowietów, a potem Amerykanów.

153
00:11:01,963 --> 00:11:03,523
Oficjalna wersja głosi,

154
00:11:03,603 --> 00:11:07,443
że Frygijczycy wykuli te tunele
jako tajną bazę wojskową,

155
00:11:08,123 --> 00:11:11,963
co nabiera sensu, kiedy spojrzymy
na pewną ciekawą cechę tego miejsca.

156
00:11:14,123 --> 00:11:17,563
Ogromne kamienne dyski,
które można przesuwać,

157
00:11:17,643 --> 00:11:19,163
by blokować przejście.

158
00:11:22,203 --> 00:11:26,003
Kamienie te mają średnicę
nawet półtora metra

159
00:11:26,683 --> 00:11:28,243
i ważą nawet do pół tony.

160
00:11:32,523 --> 00:11:35,603
Pośrodku dysku znajduje się otwór.

161
00:11:36,563 --> 00:11:41,443
Wystarczy włożyć mniejszy kamień,
by zamknąć drzwi

162
00:11:42,403 --> 00:11:46,083
i nie pozwolić nikomu się przedostać.

163
00:11:54,603 --> 00:11:58,403
Ale czy Frygijczycy
stworzyli ten pomysłowy mechanizm,

164
00:11:59,683 --> 00:12:01,603
czy był on tu już wcześniej?

165
00:12:03,563 --> 00:12:05,923
Drzwi są wykute z tego samego popiołu,

166
00:12:06,003 --> 00:12:07,683
z którego są bajeczne kominy.

167
00:12:11,643 --> 00:12:16,763
Ta sama miękka skała
pozwoliła komuś to wykopać.

168
00:12:18,923 --> 00:12:22,763
Szczelnie zamykane drzwi
dzielą jeden poziom od drugiego,

169
00:12:22,843 --> 00:12:26,403
musiało wymagać to
dużej wiedzy na temat inżynierii.

170
00:12:26,483 --> 00:12:28,123
Jednak skała jest miękka,

171
00:12:28,203 --> 00:12:31,203
zdeterminowani najeźdźcy
z młotami i dłutami

172
00:12:31,283 --> 00:12:33,163
łatwo mogliby się przebić,

173
00:12:33,243 --> 00:12:37,443
sprawiając, że cały wysiłek
poszedłby na marne.

174
00:12:37,523 --> 00:12:41,523
Zaczynam się zastanawiać, czy w ogóle
chodziło o ludzkich najeźdźców.

175
00:12:44,283 --> 00:12:48,123
Mniej przypomina mi to
fortyfikacje obronne,

176
00:12:48,203 --> 00:12:51,643
a bardziej pomysłowy sposób
na zapewnienie ludziom prywatności

177
00:12:53,243 --> 00:12:55,243
lub zabezpieczenie przed ogniem.

178
00:12:57,603 --> 00:13:02,123
Nawet jeśli to miejsce
zbudowano jako bazę wojskową,

179
00:13:02,203 --> 00:13:04,043
dlaczego akurat tu?

180
00:13:06,043 --> 00:13:07,883
Nie było tu czego bronić.

181
00:13:09,683 --> 00:13:11,603
Nie było tu żadnych osad

182
00:13:12,283 --> 00:13:16,723
aż do roku 1830.

183
00:13:21,563 --> 00:13:26,123
Pomysł, że ludzie chronili się tu
przed najeźdźcami

184
00:13:26,203 --> 00:13:27,883
ma dla mnie niewiele sensu.

185
00:13:27,963 --> 00:13:30,603
Kiedy najeźdźcy atakują,

186
00:13:30,683 --> 00:13:33,443
chcą przejąć i okupować dany teren.

187
00:13:33,523 --> 00:13:37,323
Zablokowaliby wyjścia i czekali,
aż obrońcy umrą z głodu.

188
00:13:38,203 --> 00:13:41,203
Ten pomysł nie ma dla mnie sensu.

189
00:13:42,323 --> 00:13:45,563
Myślę, że naukowcy poszli za daleko,

190
00:13:45,643 --> 00:13:47,603
mówiąc o VIII wieku p.n.e.,

191
00:13:47,683 --> 00:13:50,843
tylko dlatego,
że znaleziono ślady ludzi z tego okresu.

192
00:13:50,923 --> 00:13:51,883
Tak.

193
00:13:51,963 --> 00:13:54,843
Nie wiemy, kiedy ten kompleks powstał.

194
00:13:54,923 --> 00:13:56,843
Mógł powstać wcześniej.

195
00:13:56,923 --> 00:13:58,723
Możliwe, to wciąż tajemnica.

196
00:13:58,803 --> 00:14:00,803
Najbardziej prawdopodobna teoria

197
00:14:00,883 --> 00:14:02,723
nie musi być jedyną słuszną.

198
00:14:07,643 --> 00:14:09,563
Datowanie tego podziemnego miasta

199
00:14:09,643 --> 00:14:13,523
to bardzo niepewne zadanie.

200
00:14:15,363 --> 00:14:19,523
Sugerowane daty pochodzą od czasów,
w których miejsce to było użytkowane.

201
00:14:19,603 --> 00:14:21,763
To, że dziś mieszkam w danym domu,

202
00:14:21,843 --> 00:14:24,163
nie znaczy, że ja go zbudowałem.

203
00:14:32,363 --> 00:14:36,563
Stąd pytanie o oficjalną wersję historii.

204
00:14:37,723 --> 00:14:39,163
Czy tunele mogą być starsze,

205
00:14:39,963 --> 00:14:43,363
o wiele starsze,
niż głosi oficjalna teoria?

206
00:14:45,363 --> 00:14:50,443
Może ludzie stworzyli je nie po to,
by schować się przed najeźdźcami,

207
00:14:51,963 --> 00:14:53,963
ale przed czymś zupełnie innym?

208
00:14:56,323 --> 00:15:00,363
Najstarsze poziomy, te blisko powierzchni,

209
00:15:00,443 --> 00:15:03,283
nie wyglądają na fortyfikacje,

210
00:15:03,363 --> 00:15:04,643
ale na miejsca do życia.

211
00:15:08,283 --> 00:15:14,363
Podziemne miasta stworzono,
by ludzie w nich żyli.

212
00:15:14,443 --> 00:15:17,843
Zwykłym, codziennym życiem.

213
00:15:19,083 --> 00:15:21,683
Mieli tu wszelkie zasoby.

214
00:15:23,203 --> 00:15:28,083
Wybudowali kuchnie, spiżarnie
i miejsca do życia.

215
00:15:30,683 --> 00:15:34,043
Sekcje, o których wiemy,
że były wykorzystywane do gotowania,

216
00:15:34,123 --> 00:15:36,763
mają nawet małe kominy.

217
00:15:37,803 --> 00:15:41,243
Przy wejściach są nawet komnaty
określone jako stajnie.

218
00:15:41,883 --> 00:15:45,563
Zwierzęta byłyby
najcenniejszą własnością tych ludzi.

219
00:15:48,643 --> 00:15:51,683
Jedno miejsce zidentyfikowano nawet
jako winiarnię,

220
00:15:52,363 --> 00:15:53,803
gdzie gnieciono winogrona.

221
00:15:55,883 --> 00:15:58,723
Fakt, tunele byłyby doskonałą winnicą.

222
00:15:59,643 --> 00:16:01,523
Temperatura jest dogodna,

223
00:16:01,603 --> 00:16:04,883
niezależnie od tej na powierzchni.

224
00:16:06,203 --> 00:16:08,603
Jedzenie dłużej pozostałoby świeże.

225
00:16:10,963 --> 00:16:16,723
Derinkuyu stworzono
dla dużej liczby ludzi.

226
00:16:17,643 --> 00:16:18,843
Podziemny bunkier.

227
00:16:22,843 --> 00:16:24,563
Pomyślcie o współczesności

228
00:16:24,643 --> 00:16:28,483
i istniejących
podziemnych pomieszczeniach.

229
00:16:29,283 --> 00:16:31,643
Cheyenne Mountain Complex w Kolorado.

230
00:16:33,163 --> 00:16:34,443
DÌXIÀ CHÉNG
CHINY

231
00:16:34,523 --> 00:16:38,283
Sieć tuneli Dìxià Chéng pod Pekinem.

232
00:16:38,843 --> 00:16:40,163
PREZYDENCKIE CENTRUM OPERACYJNE
USA

233
00:16:40,243 --> 00:16:43,563
Prezydenckie Centrum Operacyjne
pod Białym Domem.

234
00:16:45,123 --> 00:16:48,643
Żadnego z tych kompleksów
nie zbudowano, by się bronić.

235
00:16:49,963 --> 00:16:52,163
Zostały stworzone jako miejsca ucieczki,

236
00:16:52,243 --> 00:16:55,843
by ratować się przed zagrożeniem z góry.

237
00:16:58,043 --> 00:17:00,843
Myślę, że właśnie o to chodziło…

238
00:17:04,083 --> 00:17:05,323
w Derinkuyu.

239
00:17:07,803 --> 00:17:11,362
Wierzę też, że bunkier ten
powstał dużo wcześniej,

240
00:17:11,443 --> 00:17:13,963
niż twierdzą archeolodzy.

241
00:17:15,642 --> 00:17:17,443
Ślady sugerują,

242
00:17:17,523 --> 00:17:20,803
że historia Derinkuyu
może sięgać ostatniej epoki lodowej.

243
00:17:25,362 --> 00:17:29,402
Wskazują na to znaki
pozostawione przez topory

244
00:17:29,483 --> 00:17:31,083
na ścianach Derinkuyu.

245
00:17:32,803 --> 00:17:35,163
Półtora kilometra od Derinkuyu

246
00:17:35,243 --> 00:17:38,723
tureccy archeolodzy
badający starożytne koryto rzeki

247
00:17:38,803 --> 00:17:41,603
odkryli topory i kamienne narzędzia

248
00:17:42,203 --> 00:17:46,643
datowane na około 9500 rok p.n.e.,

249
00:17:47,843 --> 00:17:49,443
końcówkę ostatniej epoki lodowej.

250
00:17:50,243 --> 00:17:51,563
Takich samych narzędzi

251
00:17:51,643 --> 00:17:55,603
użyto do wykucia najstarszych komnat.

252
00:17:58,123 --> 00:17:59,163
TURCJA

253
00:17:59,243 --> 00:18:02,963
Pomyślcie o częściowo podziemnej
komnacie w Karahan Tepe,

254
00:18:03,043 --> 00:18:05,363
niecałe 480 kilometrów stąd.

255
00:18:06,083 --> 00:18:08,123
Jej kamienne kolumny przypominają

256
00:18:08,203 --> 00:18:11,363
naturalne bajeczne kominy w Kapadocji.

257
00:18:14,203 --> 00:18:15,483
Nikt nie kłóci się z tym,

258
00:18:15,563 --> 00:18:18,843
że tę komnatę wykuto
pod koniec ostatniej epoki lodowej,

259
00:18:20,803 --> 00:18:22,443
więc i Derinkuyu

260
00:18:22,523 --> 00:18:24,963
mogło powstać w tym samym czasie.

261
00:18:30,003 --> 00:18:33,123
Głębokość, złożoność i skala Derinkuyu

262
00:18:33,203 --> 00:18:37,443
to coś, co trudno zignorować,

263
00:18:38,603 --> 00:18:43,083
budowniczowie musieli włożyć
w to przedsięwzięcie mnóstwo wysiłku.

264
00:18:45,643 --> 00:18:48,843
Jeszcze bardziej niezwykły jest fakt,

265
00:18:49,563 --> 00:18:53,123
że to nie jedyne
podziemne miasto w Kapadocji.

266
00:18:58,243 --> 00:19:01,083
W roku 2013 budowlańcy natknęli się

267
00:19:01,163 --> 00:19:03,443
na tunele w Nevşehir,

268
00:19:05,403 --> 00:19:07,043
27 kilometrów stąd.

269
00:19:08,083 --> 00:19:11,923
Znaleźli tam podziemne miasto
jeszcze większe niż Derinkuyu.

270
00:19:14,843 --> 00:19:17,883
Od tamtej pory znaleziono kolejne miasta.

271
00:19:19,563 --> 00:19:21,003
TURCJA

272
00:19:21,083 --> 00:19:23,763
Szokujące jest, że w Kapadocji…

273
00:19:23,843 --> 00:19:24,683
KAPADOCJA

274
00:19:24,763 --> 00:19:28,923
…archeolodzy zidentyfikowali
36 podziemnych miast.

275
00:19:32,603 --> 00:19:35,123
A jeśli doliczymy do nich dwupoziomowe,

276
00:19:35,643 --> 00:19:37,803
będzie ich aż 200.

277
00:19:43,243 --> 00:19:47,203
Jedno z tych miast, oddalone zaledwie
osiem kilometrów od Derinkuyu,

278
00:19:47,283 --> 00:19:49,443
skrywa niezwykłą tajemnicę.

279
00:19:51,283 --> 00:19:54,043
Tunele w Kaymaklı sięgają ośmiu poziomów

280
00:19:54,123 --> 00:19:56,883
na terenie większym niż Derinkuyu.

281
00:19:58,963 --> 00:20:02,683
Na podstawie komór na zapasy

282
00:20:02,763 --> 00:20:08,243
archeolodzy uważają,
że miasto pomieściłoby 3500 ludzi.

283
00:20:12,643 --> 00:20:18,363
Ale najważniejsza rzecz
znajduje się na trzecim poziomie w dół.

284
00:20:22,963 --> 00:20:26,363
Długi podziemny tunel.

285
00:20:32,243 --> 00:20:33,883
Dziś nie da się nim przejść,

286
00:20:33,963 --> 00:20:39,043
ale niektórzy twierdzą,
że łączy Kaymaklı z Derinkuyu.

287
00:20:41,323 --> 00:20:43,883
Prosta linia o długości
około ośmiu kilometrów.

288
00:20:48,843 --> 00:20:51,323
Archeolodzy potwierdzili,

289
00:20:51,403 --> 00:20:55,443
że co najmniej sześć innych
podziemnych kompleksów w Kapadocji

290
00:20:55,523 --> 00:20:59,083
jest połączonych ze sobą
podobnymi przejściami.

291
00:21:00,803 --> 00:21:03,963
Uważam, że to wszystko zmienia.

292
00:21:05,243 --> 00:21:09,603
Podziemne labirynty
to nie odizolowane bunkry.

293
00:21:09,683 --> 00:21:12,763
To część ogromnego projektu

294
00:21:12,843 --> 00:21:16,603
liczącego tuziny podobnych miejsc
w całym regionie.

295
00:21:16,683 --> 00:21:17,603
KAPADOCJA

296
00:21:17,683 --> 00:21:21,443
Tylko bardzo zmotywowana kultura
mogła zrobić coś takiego.

297
00:21:23,803 --> 00:21:27,083
Jakie zagrożenie mogło na nich czyhać,

298
00:21:27,163 --> 00:21:30,283
skoro cały lud,

299
00:21:30,363 --> 00:21:35,243
setki albo tysiące ludzi,
wykuło podziemne miasta, by w nich żyć?

300
00:21:36,243 --> 00:21:39,283
Musi istnieć lepsze wytłumaczenie

301
00:21:39,363 --> 00:21:43,163
niż nadciągający najeźdźcy.

302
00:21:46,203 --> 00:21:50,203
Odpowiedź może kryć się
w jednym z najstarszych tutejszych mitów,

303
00:21:51,363 --> 00:21:55,683
który sięga tysięcy lat,
aż do zaratusztrian.

304
00:21:59,043 --> 00:22:02,643
To słynni wirujący derwisze z Kapadocji.

305
00:22:07,323 --> 00:22:10,403
Wyznawcy religii zwanej sufizmem.

306
00:22:14,763 --> 00:22:18,363
To jedna z pozostałości zaratusztrianizmu.

307
00:22:20,843 --> 00:22:25,243
Niektórzy twierdzą,
że starożytny perski prorok, Zaratusztra,

308
00:22:25,323 --> 00:22:28,643
założył jedną z najstarszych
wciąż praktykowanych religii.

309
00:22:32,123 --> 00:22:37,043
Jego święte teksty odnoszą się
do podziemnego miasta

310
00:22:37,123 --> 00:22:41,323
i mówią nam, kto je stworzył i dlaczego.

311
00:22:41,843 --> 00:22:46,683
Zaratusztra opowiada
o pierwszym królu i twórcy cywilizacji,

312
00:22:46,763 --> 00:22:48,123
człowieku zwanym Yima.

313
00:22:54,043 --> 00:22:57,043
Pewnego dnia, kiedy Yima był nad rzeką,

314
00:22:57,123 --> 00:23:01,763
wielki bóg Ahura Mazda
zjawił się przed nim i go ostrzegł.

315
00:23:02,843 --> 00:23:06,123
Nie przed potopem, a przed okrutną zimą.

316
00:23:07,363 --> 00:23:12,203
Kazał Yimie zbudować varę,
potężne podziemne schronienie.

317
00:23:14,083 --> 00:23:17,963
Miał tam sprowadzić
najlepszych spośród ludzi oraz zwierzęta,

318
00:23:18,043 --> 00:23:19,323
parę z każdego gatunku.

319
00:23:20,363 --> 00:23:23,643
Yima miał ukryć tam nasiona
wszystkich drzew i owoców,

320
00:23:23,723 --> 00:23:27,883
by nie skończyły mu się zapasy,
póki nie skończy się zima.

321
00:23:28,763 --> 00:23:31,723
Święty tekst mówi nam również,

322
00:23:31,803 --> 00:23:37,123
że koniec zimy zapowie wąż na niebie.

323
00:23:40,603 --> 00:23:42,763
Mityczna vara

324
00:23:42,843 --> 00:23:46,803
bardzo przypomina
tutejsze podziemne miasta.

325
00:23:47,843 --> 00:23:50,843
Jednak historycy
nie chcą widzieć podobieństwa.

326
00:23:51,963 --> 00:23:54,483
Mit o Yimie to kolejny z mitów,

327
00:23:54,563 --> 00:23:56,923
o których archeolodzy myślą,
że są bez znaczenia,

328
00:23:57,003 --> 00:24:00,603
jednak mówią
o zbliżającej się okrutnej zimie.

329
00:24:03,363 --> 00:24:05,523
Geolodzy potwierdzili,

330
00:24:05,603 --> 00:24:09,563
że Ziemię nawiedził czas wielkich powodzi
w okresie młodszego dryasu,

331
00:24:09,643 --> 00:24:12,123
przypominający to, co czytamy w mitach.

332
00:24:13,203 --> 00:24:17,283
Zauważyli też, że potem
temperatura znacznie spadła.

333
00:24:18,563 --> 00:24:20,283
Okrutna zima.

334
00:24:21,843 --> 00:24:26,043
Do tego koniec zimy

335
00:24:26,123 --> 00:24:29,043
miał zapowiedzieć ogromny wąż na niebie,

336
00:24:30,523 --> 00:24:34,563
a węże znajdowaliśmy już w mitach Azteków

337
00:24:36,043 --> 00:24:37,603
i Irokezów.

338
00:24:37,683 --> 00:24:40,643
Węże zawsze wiązano z kataklizmami.

339
00:24:46,163 --> 00:24:48,963
Przypominają mi się słupy z Göbekli Tepe

340
00:24:49,043 --> 00:24:54,283
pełne symboli węży spadających z nieba.

341
00:24:55,203 --> 00:24:59,003
A także wąż z maltańskiej Ġgantii.

342
00:24:59,963 --> 00:25:02,003
Czy Kopiec Węża w Ameryce Północnej.

343
00:25:02,923 --> 00:25:07,443
Oczywiście archeolodzy nie łączą ze sobą
starożytnych symboli i tradycji

344
00:25:07,523 --> 00:25:10,363
z różnych części świata, nie mówiąc już…

345
00:25:10,443 --> 00:25:11,323
MEKSYK

346
00:25:11,403 --> 00:25:12,963
…o jednym wydarzeniu.

347
00:25:13,843 --> 00:25:18,043
Widzieliśmy jednak, jak różne i rzekomo
niepowiązane ze sobą konstrukcje

348
00:25:18,123 --> 00:25:19,523
z różnych miejsc na świecie

349
00:25:19,603 --> 00:25:23,723
wydają się czerpać z dziedzictwa
bardzo starożytnej wiedzy.

350
00:25:24,043 --> 00:25:26,603
Nieznanego wspólnego dziedzictwa.

351
00:25:27,803 --> 00:25:30,963
Zaskakuje nas, że podczas epoki lodowej

352
00:25:31,043 --> 00:25:35,083
mogła istnieć cywilizacja,
która wpłynęła na cały świat,

353
00:25:35,163 --> 00:25:39,603
i która żyła obok ludów
zbieracko-łowieckich, o których wiemy.

354
00:25:40,403 --> 00:25:42,563
Cywilizacja, która przepadła,

355
00:25:42,643 --> 00:25:45,563
gdy pojawiły się kataklizmy
młodszego dryasu.

356
00:25:47,523 --> 00:25:52,043
Czy nawiązania do węży
mogą być częścią tego dziedzictwa?

357
00:25:52,963 --> 00:25:56,363
Ostrzeżeniem, które pozostawili.

358
00:26:04,203 --> 00:26:11,083
Myślę, że ludzkość to gatunek z amnezją.

359
00:26:12,723 --> 00:26:15,523
Tak mocno oberwaliśmy w głowę

360
00:26:15,603 --> 00:26:17,563
podczas kataklizmów epoki lodowej,

361
00:26:17,643 --> 00:26:21,723
że zapomnieliśmy
o istotnej części naszej historii.

362
00:26:23,043 --> 00:26:28,243
To duży problem,
ponieważ wiele z tych mitów,

363
00:26:28,323 --> 00:26:32,803
w tym historia Yimy,
kończy się ostrzeżeniem od bogów,

364
00:26:32,883 --> 00:26:36,803
że pewnego dnia
czeka nas podobna katastrofa.

365
00:26:39,163 --> 00:26:40,123
Czy to możliwe?

366
00:26:41,843 --> 00:26:46,763
Przez dłuższy czas nie wiedzieliśmy,
co spowodowało powodzie,

367
00:26:46,843 --> 00:26:50,203
pożary i mrozy młodszego dryasu,

368
00:26:51,123 --> 00:26:55,163
ale nowe odkrycia geologów
sugerują coś przerażającego.

369
00:26:56,483 --> 00:26:58,803
Ślady widoczne do dziś

370
00:26:58,883 --> 00:27:01,883
na naznaczonym krajobrazie
prehistorycznej Ameryki,

371
00:27:01,963 --> 00:27:03,483
dokąd wybieram się teraz.

372
00:27:04,483 --> 00:27:08,363
Jestem przekonany,
że początek symboliki węży

373
00:27:08,443 --> 00:27:11,203
ma związek z wężami na niebie,

374
00:27:11,283 --> 00:27:12,883
które nazywamy kometami.

375
00:27:41,643 --> 00:27:46,643
Napisy: Jakub Jadowski