1
00:00:29,563 --> 00:00:31,363
Umaga na sa gubat.

2
00:00:32,563 --> 00:00:35,163
At para sa tropa ng mga chimpanzee na ito,

3
00:00:35,243 --> 00:00:37,083
oras nang bumangon

4
00:00:37,163 --> 00:00:39,043
at kumilos.

5
00:00:46,003 --> 00:00:49,683
Pero kapag natutulog ka
sa lunggang 40 metro ang taas,

6
00:00:51,123 --> 00:00:52,763
medyo mahirap 'yun.

7
00:01:12,923 --> 00:01:17,163
Ang uma-umagang ritwal na ito
ay paulit-ulit nang ginagawa

8
00:01:18,603 --> 00:01:20,363
ng ilang henerasyon.

9
00:01:25,723 --> 00:01:30,283
Isang ritmong itinutulak ng isa sa mga
pinakamahiwagang katangian ng universe.

10
00:01:38,203 --> 00:01:39,043
Ang oras.

11
00:01:41,963 --> 00:01:46,843
At napakahalaga ng papel
ng oras para sa isang babaeng chimp.

12
00:01:49,363 --> 00:01:51,163
Si Celeste ay mahigit 30 taon na,

13
00:01:52,763 --> 00:01:55,123
at may tumatakbong orasan sa loob niya.

14
00:01:59,883 --> 00:02:03,883
Isang orasang itinakda
13.8 bilyong taon na ang nakalipas.

15
00:02:14,763 --> 00:02:17,123
Mula sa The Big Bang,
nagkaroon ng mga atom…

16
00:02:20,083 --> 00:02:21,043
at enerhiya,

17
00:02:22,483 --> 00:02:25,843
na naglakbay na sa napakalaking kalawakan.

18
00:02:31,323 --> 00:02:32,803
At ang mga sangkap na ito

19
00:02:34,083 --> 00:02:35,763
ay bumubuo na ngayon…

20
00:02:38,563 --> 00:02:40,763
ng bagong buhay.

21
00:02:44,643 --> 00:02:48,803
Sa sinapupunan ni Celeste,
may nabubuong maliit na chimpanzee.

22
00:02:53,003 --> 00:02:56,763
May 150 araw pa
bago lumabas ang sanggol na ito.

23
00:03:00,003 --> 00:03:01,643
'Yun ang oras na kailangan.

24
00:03:04,363 --> 00:03:06,163
At kung walang oras,

25
00:03:06,243 --> 00:03:09,483
walang maisisilang sa mundo natin.

26
00:03:12,763 --> 00:03:14,963
Mula sa pinakabatang chimpanzee…

27
00:03:16,963 --> 00:03:19,123
hanggang sa pinakalumang black hole.

28
00:03:23,723 --> 00:03:27,323
Pero paano ba nagsimula ang oras?

29
00:03:29,283 --> 00:03:32,723
Magkakapareho ba ang oras
na nararanasan ng lahat ng bagay?

30
00:03:35,043 --> 00:03:38,483
At hihinto kaya sa pagtakbo
ang orasan ng ating universe?

31
00:04:09,483 --> 00:04:13,443
Ang simula ng araw ng isang chimp
ay tulad ng simula ng araw nating lahat.

32
00:04:16,323 --> 00:04:17,243
Agahan.

33
00:04:23,723 --> 00:04:27,403
Mahalaga ito
kapag kumakain ka para sa dalawa.

34
00:04:35,843 --> 00:04:38,803
May karanasan na bilang ina si Celeste.

35
00:04:42,163 --> 00:04:46,603
Ang panganay niyang si Apollo
ang dominanteng lalaki ng tropa.

36
00:04:48,843 --> 00:04:52,003
At medyo mabagal siyang kumilos sa umaga.

37
00:04:59,163 --> 00:05:01,803
Bawat chimp ay magkaiba ang edad.

38
00:05:04,683 --> 00:05:07,003
Bawat isa ay naiiba ang katangian.

39
00:05:09,763 --> 00:05:13,163
Pero lahat sila
ay mga nilalang na may routine.

40
00:05:17,563 --> 00:05:21,963
Ang mga buhay nila
ay pinamamahalaan ng pagtakbo ng oras.

41
00:05:24,563 --> 00:05:25,883
Hindi natin ito nakikita.

42
00:05:28,083 --> 00:05:29,083
O naririnig.

43
00:05:30,803 --> 00:05:33,443
Hindi rin natin kayang baguhin.

44
00:05:34,283 --> 00:05:38,723
Pero ang bawat tibok ng puso,
bawat desisyon at kilos,

45
00:05:39,603 --> 00:05:41,083
at bawat hindi pagkilos

46
00:05:42,763 --> 00:05:45,843
ay resulta
ng patuloy na pagtakbo ng oras.

47
00:05:47,203 --> 00:05:50,443
Pwede itong dumaan nang mabilis o mabagal.

48
00:05:52,043 --> 00:05:54,083
Pero paabante lang ang oras.

49
00:05:55,363 --> 00:05:57,243
Nabubuo,

50
00:05:58,483 --> 00:06:00,963
tumatanda,
at namamatay ang mga bituin.

51
00:06:02,483 --> 00:06:05,443
Sa pagkamatay nila,
sumusulpot ang mga bagong bituin.

52
00:06:05,523 --> 00:06:07,763
At mula sa bihirang iilan,

53
00:06:07,843 --> 00:06:11,643
isinisilang ang
mga pinakamahiwagang bagay sa universe.

54
00:06:13,163 --> 00:06:14,363
Ang mga black hole.

55
00:06:22,083 --> 00:06:24,883
Oras ang cosmic conductor.

56
00:06:27,643 --> 00:06:30,563
Walang makakatakas dito.

57
00:06:44,723 --> 00:06:49,283
Kahit may mga device nang
kayang sumubaybay at sumukat ng oras,

58
00:06:54,963 --> 00:06:56,443
walang ganito ang mga chimp.

59
00:07:04,323 --> 00:07:07,843
Ginagamit ng buong pamilya ni Celeste
ang araw bilang gabay.

60
00:07:11,843 --> 00:07:14,803
Sumisikat at naglalakbay sa langit.

61
00:07:19,163 --> 00:07:20,403
Habang gumagalaw ito,

62
00:07:23,243 --> 00:07:24,123
gumagalaw din sila.

63
00:07:32,003 --> 00:07:35,643
Bihirang matulog ang mga chimp
sa parehong pugad nang dalawang beses.

64
00:07:36,523 --> 00:07:39,243
Tuwing umaga,
naghahanap sila ng bagong prutas.

65
00:07:41,683 --> 00:07:45,323
Naglalakbay sa loob ng kanilang teritoryo.

66
00:07:49,163 --> 00:07:52,363
Pero sa ngayon, ang pinakahinog na prutas…

67
00:07:54,883 --> 00:07:57,683
ay nasa kabilang panig ng isang parang.

68
00:08:02,523 --> 00:08:05,683
Mauuna sina Apollo at ang
pinakamalalakas na miyembro ng tropa

69
00:08:07,203 --> 00:08:09,523
para tiyaking ligtas itong puntahan.

70
00:08:12,323 --> 00:08:13,483
Sa parang,

71
00:08:13,563 --> 00:08:17,283
bulnerable sila sa mga predator,
mga karibal na chimp,

72
00:08:18,203 --> 00:08:20,123
at sa init ng sumisikat na araw.

73
00:08:24,203 --> 00:08:25,603
Kailangan nilang magmadali.

74
00:08:26,883 --> 00:08:28,803
Tumatakbo ang oras.

75
00:08:33,763 --> 00:08:36,963
Ang paglalakbay ng araw sa langit

76
00:08:37,043 --> 00:08:39,643
ang batayang yunit ng oras ng mga chimp.

77
00:08:43,723 --> 00:08:47,883
Mula bukang-liwayway hanggang takipsilim,
at hanggang bukang-liwayway ulit.

78
00:08:49,563 --> 00:08:51,283
Isang araw na may 24 na oras.

79
00:08:54,243 --> 00:08:57,443
Pero ang isang araw
ay hindi talaga sukatan ng oras.

80
00:08:59,203 --> 00:09:02,243
Sukatan iyon ng paggalaw.

81
00:09:08,683 --> 00:09:11,523
Habang umiikot
ang ating planeta sa axis nito,

82
00:09:11,603 --> 00:09:14,203
gumagalaw ang gubat sa kalawakan

83
00:09:14,723 --> 00:09:18,283
sa bilis na 1,600 kilometro kada oras.

84
00:09:20,403 --> 00:09:25,363
Tumatagal nang 24 na oras
bago makaisang ikot ang Earth.

85
00:09:28,323 --> 00:09:32,043
Na nagbibigay sa mga chimp
ng 24 na oras ng paggalaw.

86
00:09:33,163 --> 00:09:36,923
Labindalawang may araw,
labindalawang madilim.

87
00:09:38,603 --> 00:09:41,723
Paulit-ulit.

88
00:09:46,843 --> 00:09:49,123
Itinatakda ng 'di nababagong

89
00:09:49,803 --> 00:09:52,283
ikot ng planeta ang master clock ng Earth.

90
00:09:55,083 --> 00:09:57,643
At ito ang maaasahang
timekeeper ng mga chimp.

91
00:10:02,523 --> 00:10:05,483
Pero ang mahalagang siklong ito
na binabalewala natin…

92
00:10:07,363 --> 00:10:08,883
ay hindi unibersal.

93
00:10:15,883 --> 00:10:18,523
Kapag umalis ka
sa tinitirhan mong planeta,

94
00:10:20,323 --> 00:10:23,003
hindi na naaangkop
ang araw na may 24 na oras.

95
00:10:28,003 --> 00:10:29,883
Pinakamalapit sa araw…

96
00:10:32,123 --> 00:10:33,563
ang planetang Mercury.

97
00:10:35,203 --> 00:10:39,043
Kumpara sa atin,
parang kuhol ang bilis ng ikot nito.

98
00:10:41,043 --> 00:10:44,243
ARAW NA MAY 1408 ORAS

99
00:10:44,563 --> 00:10:47,123
Mas mabagal pa ang ikot

100
00:10:47,843 --> 00:10:49,643
ng kapitbahay nating Venus.

101
00:10:51,443 --> 00:10:54,243
Mas matagal itong umikot sa axis nito

102
00:10:55,603 --> 00:10:57,803
kaysa lumibot ito sa araw.

103
00:11:00,963 --> 00:11:06,083
Kaya mas matagal
ang araw kaysa sa taon sa Venus.

104
00:11:09,723 --> 00:11:12,683
Magkaiba ang haba ng araw
sa bawat planeta.

105
00:11:15,923 --> 00:11:19,603
MARS ARAW NA MAY 25 ORAS

106
00:11:21,563 --> 00:11:25,723
SATURN ARAW NA MAY 11 ORAS

107
00:11:27,203 --> 00:11:30,643
NEPTUNE ARAW NA MAY 17 ORAS

108
00:11:32,363 --> 00:11:36,083
Kabilang ang mga planeta
sa labas ng ating solar system.

109
00:11:40,403 --> 00:11:42,483
Animnapu't tatlong light years mula rito,

110
00:11:43,563 --> 00:11:45,003
ay ang Beta Pictoris B,

111
00:11:46,403 --> 00:11:48,683
na lumilibot sa isang batang bituin.

112
00:11:52,563 --> 00:11:55,283
Napakabilis nitong umiikot.

113
00:11:58,763 --> 00:12:01,043
Nakaumbok ito sa gilid.

114
00:12:04,763 --> 00:12:08,123
Ito ang pinakamabilis
na umiikot na mundong alam natin.

115
00:12:10,243 --> 00:12:13,163
Dito, walong oras lang ang isang araw.

116
00:12:13,243 --> 00:12:17,203
ARAW NA MAY 8 ORAS

117
00:12:18,523 --> 00:12:23,163
May sariling bilis ang pag-ikot
ng bawat planeta sa ating universe.

118
00:12:26,403 --> 00:12:27,803
Bilyun-bilyong mundo.

119
00:12:28,923 --> 00:12:30,723
Bawat isa, may sariling orasan

120
00:12:31,803 --> 00:12:33,843
na tumatakbo sa iba't ibang ritmo.

121
00:12:35,403 --> 00:12:37,883
Pero lahat ay umaabante

122
00:12:38,403 --> 00:12:40,843
sa unibersal na cosmic timeline.

123
00:12:58,603 --> 00:12:59,683
Sa Earth,

124
00:13:00,683 --> 00:13:03,163
ngayong halos tirik na ang araw,

125
00:13:05,123 --> 00:13:07,603
alam na ng mga chimp kung anong oras na.

126
00:13:17,203 --> 00:13:18,683
Oras na para mananghalian.

127
00:13:31,203 --> 00:13:35,803
At naisakto ang tagal
ng pagtawid nila sa Savannah.

128
00:13:42,723 --> 00:13:44,443
Natumbok nila ang jackpot.

129
00:13:51,803 --> 00:13:54,723
Ilang linggo lang na makakain
ang matatamis

130
00:13:56,443 --> 00:13:58,603
na berry ng African grape tree.

131
00:14:05,123 --> 00:14:08,643
Isang pambihirang regalo ng gubat.

132
00:14:12,723 --> 00:14:16,323
Kung saan ang kalagitnaan ng araw
ay napakaproduktibong oras.

133
00:14:20,883 --> 00:14:24,683
Abala sa pang-araw-araw na gawain
ang iba't ibang hayop.

134
00:14:30,043 --> 00:14:32,923
At iba't iba ang karanasan
ng bawat isa sa oras.

135
00:14:37,163 --> 00:14:40,843
Para sa maliliit na nilalang
na mabilis at maiksi ang buhay,

136
00:14:45,643 --> 00:14:49,003
parang habambuhay na ang tanghalian.

137
00:14:54,723 --> 00:14:57,643
Para sa mas mababagal
at mas matagal mabuhay na nilalang,

138
00:14:58,163 --> 00:15:01,323
napakabilis ng isang oras.

139
00:15:08,363 --> 00:15:11,403
Pero nakatira ka man sa mabilis

140
00:15:12,403 --> 00:15:14,163
o mabagal na buhay,

141
00:15:16,003 --> 00:15:21,003
lahat ng buhay sa gubat ay kailangang
sumunod sa araw na may 24 na oras.

142
00:15:23,763 --> 00:15:25,963
At habang umiikot ang mundo,

143
00:15:29,443 --> 00:15:31,603
dumaraan ang mga araw na iyon.

144
00:15:33,643 --> 00:15:37,763
Dinidiktahan ang buhay
ng bawat chimpanzee.

145
00:15:41,483 --> 00:15:42,803
May isa sa partikular.

146
00:15:50,003 --> 00:15:51,963
Ngayong 15 linggo pa lang,

147
00:15:52,923 --> 00:15:57,003
ang katawan ng sanggol na ito
ay magkakasya sa kamay ng kanyang ina.

148
00:16:00,603 --> 00:16:02,483
Para ganap itong mabuo,

149
00:16:02,563 --> 00:16:06,243
kailangang maganap ang isang serye
ng pangyayaring sakto ang tiyempo.

150
00:16:08,203 --> 00:16:10,403
Sa susunod na 130 araw,

151
00:16:11,163 --> 00:16:15,523
bawat minuto,
bawat nanosegundo ay napakahalaga.

152
00:16:24,283 --> 00:16:26,963
Napakabilis at tumpak

153
00:16:27,043 --> 00:16:30,163
na
mahahati at dadami ang mga selyula.

154
00:16:34,243 --> 00:16:35,243
Sa ngayon,

155
00:16:36,203 --> 00:16:38,683
dumarami ang mga brain cell

156
00:16:38,763 --> 00:16:41,483
sa bilis na nasa 15 milyon kada oras.

157
00:16:51,803 --> 00:16:54,843
Lahat tayo,
mula sa pinakauna nating sandali,

158
00:16:55,843 --> 00:17:00,203
ay may malalim
na bayolohikal na relasyon sa oras.

159
00:17:17,403 --> 00:17:19,563
Habang kumukupas ang liwanag ng araw,

160
00:17:21,803 --> 00:17:24,323
likas na nagpapalit ng gear ang mga chimp.

161
00:17:27,883 --> 00:17:29,123
Tungo sa panggabi.

162
00:17:39,163 --> 00:17:41,963
Tinatawagan na ng pugad ang buong tropa.

163
00:17:44,443 --> 00:17:47,883
Oras nang maghanap ng ligtas na lugar
na pagpapalipasan ng gabi.

164
00:18:01,443 --> 00:18:05,603
Kailangang malambot
pero matatag ang higaan nila.

165
00:18:12,243 --> 00:18:14,683
Pwede ring masarap.

166
00:18:18,923 --> 00:18:21,843
Ang ritmo ng bawat araw sa gubat

167
00:18:21,923 --> 00:18:25,403
ay itinatakda
ng posisyon ng araw sa langit.

168
00:18:34,603 --> 00:18:37,083
Pero ang likas na pandama ng chimp sa oras

169
00:18:38,243 --> 00:18:40,963
ay nagmumula sa loob nila.

170
00:18:49,723 --> 00:18:53,723
May bayolohikal na orasan sa utak nila.

171
00:18:56,603 --> 00:18:59,563
Nagsisilbing pendulum
ang tumpok-tumpok na neuron…

172
00:19:01,883 --> 00:19:06,443
na kontrolado ng genes
na nabubuhay at namamatay.

173
00:19:08,563 --> 00:19:13,003
At siklong umuulit kada 24 na oras.

174
00:19:16,283 --> 00:19:21,203
Ang clock genes na ito ay lumilikha
ng circadian rhythm sa katawan

175
00:19:22,123 --> 00:19:25,083
na lumalakas at humihina

176
00:19:25,163 --> 00:19:28,243
kasabay
ng pag-ikot ng ating planeta.

177
00:19:30,643 --> 00:19:32,323
Kinokontrol ang mga hormone,

178
00:19:36,563 --> 00:19:37,483
tibok ng puso,

179
00:19:38,843 --> 00:19:40,683
at antas ng enerhiya.

180
00:19:46,243 --> 00:19:50,803
At ngayon, nagpapadala na
ang body clock ng mga chimp ng mensaheng,

181
00:19:52,203 --> 00:19:54,763
"Oras na para antukin."

182
00:19:58,003 --> 00:19:59,923
Pero hindi lahat, magagawa 'yun.

183
00:20:14,363 --> 00:20:17,283
Nabubuo pa lang ang utak
ng sanggol ni Celeste.

184
00:20:20,683 --> 00:20:23,163
Dahil wala pang
sariling internal na orasan,

185
00:20:23,683 --> 00:20:27,283
nakaasa ito sa hormones ng ina nito
para makasabay rito.

186
00:20:29,643 --> 00:20:33,403
Pero hindi palaging
nakukuha ng sanggol ang abiso.

187
00:20:37,523 --> 00:20:39,163
Pasalamat si Celeste,

188
00:20:39,243 --> 00:20:41,603
dahil lumalaki pa ang sanggol,

189
00:20:41,683 --> 00:20:44,563
nakakatulog din ito kalaunan.

190
00:20:59,643 --> 00:21:03,563
Habang natutulog
ang mga chimp sa itaas ng puno,

191
00:21:07,323 --> 00:21:10,723
nagigising pa lang
ang ibang nakatira sa gubat.

192
00:21:22,763 --> 00:21:25,443
Tumatakbo ang mga body clock

193
00:21:25,523 --> 00:21:29,803
sa mga selyula ng mga halaman
at hayop sa buong gubat.

194
00:21:38,363 --> 00:21:41,203
Nag-evolve ang mga clock gene

195
00:21:41,283 --> 00:21:43,563
2,500,000,000 taon na ang nakalipas

196
00:21:43,643 --> 00:21:45,643
sa mga unang buhay na selyula.

197
00:21:48,123 --> 00:21:52,923
Nagkabentahe ang mga nakakahula
sa pagliwanag at pagdilim ng isang araw.

198
00:21:56,203 --> 00:21:58,003
At habang nagbabago ang buhay,

199
00:21:59,283 --> 00:22:01,883
sumasabay ito sa paggalaw ng Earth.

200
00:22:02,923 --> 00:22:04,723
Kaya ngayon,

201
00:22:04,803 --> 00:22:09,443
umiiral ang mga orasang ito
sa halos lahat ng nilalang sa Earth.

202
00:22:13,683 --> 00:22:16,483
Kahit mas gusto ng ilang nilalang
ang araw at ang iba ay gabi,

203
00:22:22,363 --> 00:22:26,003
lahat ng buhay
ay umiindak sa iisang tugtugin.

204
00:22:29,043 --> 00:22:31,003
Salamat sa mga selyular na orasan

205
00:22:31,083 --> 00:22:32,683
na tumatakbo

206
00:22:33,923 --> 00:22:36,243
habang umiikot ang ating Earth.

207
00:22:53,043 --> 00:22:55,523
Habang nagiging
alaala na lang ang kahapon,

208
00:22:58,083 --> 00:23:00,523
nagsisimula ang panibagong araw sa gubat.

209
00:23:09,603 --> 00:23:11,043
Isang bagong siklo,

210
00:23:12,803 --> 00:23:17,203
pero wala talagang orasan
ang pwedeng i-reset.

211
00:23:24,763 --> 00:23:29,283
At may mga banayad na palatandaan
ng dahilan nito sa buong gubat.

212
00:23:32,483 --> 00:23:35,843
Walang nananatiling pareho

213
00:23:36,363 --> 00:23:38,083
sa bawat araw.

214
00:23:42,243 --> 00:23:44,683
Lalo na si Apollo,

215
00:23:45,763 --> 00:23:49,203
na tila masama ang gising.

216
00:23:57,643 --> 00:23:59,363
Kapag pangit ang mood niya,

217
00:24:03,243 --> 00:24:07,883
kailangan siyang iwasan
ng ibang kagrupo niya.

218
00:24:26,763 --> 00:24:30,123
Pero kalaunan ay makakahanap siya
ng target ng galit niya.

219
00:24:40,723 --> 00:24:43,563
Nakakita ang ilang kabataang chimp
ng pulot para sa agahan.

220
00:24:56,723 --> 00:25:00,283
At nakalimutan nilang imbitahan si Apollo.

221
00:25:14,683 --> 00:25:19,363
Matututunan mo kalaunan na hindi pwedeng
galitin ang dominanteng lalaki.

222
00:25:26,923 --> 00:25:28,443
Nakagat siya.

223
00:25:32,323 --> 00:25:34,843
Mabuti at hindi malala.

224
00:25:43,243 --> 00:25:46,483
Maghihilom din
ang sugat na ito kapag inalagaan.

225
00:25:49,403 --> 00:25:53,083
Pero nag-iiwan ang mga sugat ng mga peklat

226
00:25:54,203 --> 00:25:56,163
na nakaukit na sa katawan ng mga chimp.

227
00:25:57,443 --> 00:25:59,683
Mga permanenteng marka ng nakaraan

228
00:26:00,203 --> 00:26:03,603
na nagbubunyag
ng katotohanan tungkol sa oras.

229
00:26:07,323 --> 00:26:08,603
May direksyon ito.

230
00:26:10,683 --> 00:26:13,043
Hindi ka pwedeng bumalik,

231
00:26:15,203 --> 00:26:17,363
ang pwede lang
ay umabante tungo sa hinaharap.

232
00:26:21,443 --> 00:26:22,963
Ito ang arrow ng oras,

233
00:26:24,243 --> 00:26:27,883
at nag-iiwan ito
ng peklat sa lahat ng bagay

234
00:26:28,563 --> 00:26:29,523
sa buong Earth…

235
00:26:31,283 --> 00:26:32,203
at lampas pa.

236
00:26:41,203 --> 00:26:42,963
Ang ating buwan ay markado

237
00:26:43,043 --> 00:26:46,563
ng mga peklat na nagkukwento ng nakaraan.

238
00:26:56,523 --> 00:26:58,003
Ganundin ang mga planeta.

239
00:27:01,723 --> 00:27:05,443
Saksi ang kanilang ibabaw sa pambobomba

240
00:27:05,523 --> 00:27:08,683
ng mga asteroid at comet.

241
00:27:15,083 --> 00:27:19,323
Pero marahil ang pinakanakakamanghang
impact crater sa ating solar system

242
00:27:20,723 --> 00:27:23,123
ay nasa buwan ng Saturn.

243
00:27:24,523 --> 00:27:25,523
Ang Mimas.

244
00:27:27,923 --> 00:27:32,603
Ang Herschel crater
ay may lapad na 130 kilometro.

245
00:27:38,323 --> 00:27:41,003
Anumang lumikha
ng napakalaking peklat na ito…

246
00:27:43,043 --> 00:27:46,323
ay marahil muntik nang
durugin ang buwan na ito.

247
00:28:04,043 --> 00:28:06,123
Mabuti at nakaligtas pa ang Mimas.

248
00:28:07,883 --> 00:28:10,603
Pero hindi na mababawi
ang ganitong pangyayari.

249
00:28:15,363 --> 00:28:19,403
At pinag-iiba nila
ang nakaraan sa kasalukuyan.

250
00:28:22,203 --> 00:28:24,643
Ang mga impact crater ay mga timestamp

251
00:28:26,403 --> 00:28:28,883
na nagmamarka
ng natatanging sandali sa kasaysayan.

252
00:28:28,963 --> 00:28:32,923
21 LIBONG TAONG GULANG

253
00:28:37,443 --> 00:28:40,403
Hindi na natin mababalikan
ang sandaling nalikha sila.

254
00:28:40,483 --> 00:28:43,923
50 LIBONG TAONG GULANG

255
00:28:44,523 --> 00:28:47,683
Pero maipagdurugtong natin
ang mga bakas ng nakaraan

256
00:28:49,123 --> 00:28:51,523
at makakagawa
ng landas para mabalikan ang nakaraan.

257
00:28:51,603 --> 00:28:53,723
142 MILYONG TAONG GULANG

258
00:28:56,683 --> 00:28:58,043
Bago pa ang mga crater.

259
00:28:59,683 --> 00:29:01,123
Bago pa ang mga planeta.

260
00:29:01,883 --> 00:29:03,123
Bago pa ang mga bituin.

261
00:29:05,043 --> 00:29:07,323
Papunta sa panahong wala pang oras.

262
00:29:11,043 --> 00:29:14,363
13.8 BILYONG TAONG GULANG

263
00:29:14,443 --> 00:29:17,443
May simula ang ating universe.

264
00:29:21,883 --> 00:29:25,003
Isang napakalakas na big bang…

265
00:29:27,403 --> 00:29:30,003
na lumikha ng espasyong
may tatlong dimensyon

266
00:29:31,323 --> 00:29:32,603
at oras.

267
00:29:36,923 --> 00:29:40,283
Pero hindi magkahiwalay
ang espasyo at oras.

268
00:29:42,003 --> 00:29:44,883
Nakahabi ang oras
sa mga hibla ng universe.

269
00:29:49,043 --> 00:29:53,723
Nakatali sa espasyo bilang
ikaapat na dimensyon ng ating universe.

270
00:29:56,523 --> 00:29:59,763
Itinakda ng Big Bang
ang pagtakbo ng orasan ng universe.

271
00:30:02,683 --> 00:30:05,323
At pinaandar ang lahat tungo sa hinaharap.

272
00:30:09,163 --> 00:30:13,083
Nilikha nito ang arrow ng oras.

273
00:30:18,683 --> 00:30:22,003
Mula sa mga pinakaunang
sandali ng ating universe…

274
00:30:32,403 --> 00:30:34,683
Itinutulak tayong lahat sa hinaharap,

275
00:30:35,763 --> 00:30:38,243
at itinutulak ang lahat na tumubo,

276
00:30:39,683 --> 00:30:40,523
tumanda,

277
00:30:42,483 --> 00:30:43,443
at magbago.

278
00:30:45,603 --> 00:30:49,163
Mula sa pagkabata tungo sa pagtanda,

279
00:30:50,443 --> 00:30:54,123
nilalakbay natin ang buhay
sa parehong direksyon.

280
00:30:55,683 --> 00:30:58,363
Tumatanda araw-araw.

281
00:31:00,003 --> 00:31:02,843
At kasabay ng pag-edad ang karunungan

282
00:31:04,243 --> 00:31:07,683
habang napapalitan ng karanasan
ang pagkainosente ng kabataan.

283
00:31:13,163 --> 00:31:17,563
Dinadala tayo ng arrow ng oras
sa iba't ibang yugto ng buhay.

284
00:31:21,923 --> 00:31:23,123
Hinuhulma tayo nito.

285
00:31:25,803 --> 00:31:27,483
Itinatakda kung sino tayo.

286
00:31:31,043 --> 00:31:32,723
Mula sa mga unang sandali natin,

287
00:31:34,723 --> 00:31:35,843
patungo sa huli.

288
00:31:41,923 --> 00:31:45,003
Bihirang mabuhay nang lampas
sa edad na 40 ang mga chimp.

289
00:31:49,243 --> 00:31:50,883
Walang imortal.

290
00:31:58,523 --> 00:32:03,283
Lahat ng umiiral sa ating universe
ay may takdang itatagal ng buhay.

291
00:32:08,723 --> 00:32:12,003
Marahil kabilang mismo ang universe.

292
00:32:19,643 --> 00:32:23,483
Ngayon, puno ng mga bituin ang kalawakan.

293
00:32:27,323 --> 00:32:30,923
Pero 95% ng mga bituing iiral

294
00:32:31,523 --> 00:32:33,523
ay naisilang na.

295
00:32:38,763 --> 00:32:41,443
Kaya habang naglalakbay
ang universe patungo sa hinaharap,

296
00:32:42,843 --> 00:32:47,723
paisa-isang mamamatay ang mga bituin,

297
00:32:50,363 --> 00:32:55,243
at iiwanan ang universe
para sa padilim nang padilim na hinaharap

298
00:32:56,923 --> 00:32:58,723
na tatagal nang ilang trilyon,

299
00:32:59,443 --> 00:33:02,963
o libong bilyong taon.

300
00:33:09,443 --> 00:33:11,683
Ang edad ng starlight

301
00:33:11,763 --> 00:33:16,323
ay susundan ng madilim na yugto
ng mga black hole.

302
00:33:22,963 --> 00:33:27,883
Kinakain ng mga halimaw na ito
ang labi ng patay na bituin at planeta.

303
00:33:29,603 --> 00:33:31,083
Sa proseso,

304
00:33:31,163 --> 00:33:34,003
sinusugatan ng lumalakas na gravity nila

305
00:33:34,083 --> 00:33:36,403
ang pinakahibla ng universe.

306
00:33:43,123 --> 00:33:46,443
Sinisira ang espasyo at oras.

307
00:33:48,803 --> 00:33:53,123
Ang dulo ng isang black hole,
na tinatawag na Event Horizon,

308
00:33:54,283 --> 00:33:57,443
ay isang rehiyon kung saan
napakalakas ng gravity,

309
00:33:58,283 --> 00:34:00,763
at pinababagal nito ang oras,

310
00:34:01,563 --> 00:34:03,843
sa puntong halos matigil ito.

311
00:34:09,003 --> 00:34:12,723
Pero kahit ang mga black hole
ay 'di matatakasan ang pagtakbo ng oras.

312
00:34:15,083 --> 00:34:16,963
Sa malayong hinaharap,

313
00:34:21,123 --> 00:34:24,403
kapag wala nang
bituin o planetang makakain,

314
00:34:25,963 --> 00:34:27,643
magugutom na sila.

315
00:34:32,843 --> 00:34:34,043
At dahan-dahan,

316
00:34:36,723 --> 00:34:37,963
napakarahan,

317
00:34:39,763 --> 00:34:40,883
liliit sila.

318
00:34:46,403 --> 00:34:48,043
Kapag namatay sila,

319
00:34:48,123 --> 00:34:50,883
walang nakakaalam
kung ano'ng susunod na mangyayari.

320
00:34:52,963 --> 00:34:57,923
Pero maaaring iyon na
ang katapusan ng ating universe.

321
00:35:07,443 --> 00:35:11,763
Dito sa Earth, walang
makakapagpabagal sa takbo ng oras.

322
00:35:16,043 --> 00:35:20,323
At malapit na ang katapusan
ng isa sa mga tita ni Celeste.

323
00:35:24,323 --> 00:35:28,083
Lalayo siya sa grupo,
at pupunta sa gubat nang mag-isa.

324
00:35:35,843 --> 00:35:37,883
Maraming taon na siyang nabuhay.

325
00:35:41,763 --> 00:35:44,243
Pero ito na ang magiging huling araw niya.

326
00:36:03,803 --> 00:36:06,563
Habang patuloy na umiikot ang mundo,

327
00:36:07,963 --> 00:36:11,083
hindi na gagalaw ang kanyang katawan.

328
00:36:23,363 --> 00:36:26,443
Pero hindi lang tayo
dinadala ng oras tungo sa katapusan.

329
00:36:30,403 --> 00:36:32,443
Lumilikha rin ito ng mga simula.

330
00:36:37,323 --> 00:36:41,323
Habang nagiging linggo ang mga araw,
at nagiging buwan ang mga linggo,

331
00:36:42,603 --> 00:36:45,763
may malalaking pagbabago
para sa isang espesyal na chimpanzee.

332
00:36:59,643 --> 00:37:01,523
Mag-hello kayo kay Cosmo.

333
00:37:06,603 --> 00:37:09,003
Buo na ang kanyang utak at mga biyas.

334
00:37:10,763 --> 00:37:13,443
At handa nang makakita
ang kanyang mga mata.

335
00:37:21,923 --> 00:37:25,163
Imposibleng malaman
ang eksaktong oras ng paglabas niya.

336
00:37:26,603 --> 00:37:29,443
Pero pwede na siyang
ipanganak anumang araw.

337
00:37:36,043 --> 00:37:38,803
Walong buwan na siyang nasa sinapupunan.

338
00:37:40,283 --> 00:37:43,523
Pero matagal nang nagsimula
ang paglalakbay niya.

339
00:37:46,043 --> 00:37:50,643
Nagmula sa mga namamatay na bituin
ang mga elementong bumuo sa kanya.

340
00:37:52,563 --> 00:37:54,803
Ang tubig na dumadaloy sa katawan niya

341
00:37:56,723 --> 00:37:58,723
ay mula sa malalayong mundo.

342
00:38:00,443 --> 00:38:03,043
Ang enerhiyang nagpapatakbo sa kanya

343
00:38:05,363 --> 00:38:07,083
ay mula sa puso ng ating araw.

344
00:38:09,763 --> 00:38:13,083
Pero merong pinakamahiwagang sangkap.

345
00:38:13,763 --> 00:38:18,243
Iyong nagsimulang tumakbo
13.8 bilyong taon na ang nakalipas.

346
00:38:22,323 --> 00:38:26,843
Na nagdala sa lahat ng iba pang
sangkap sa sandaling ito.

347
00:38:30,163 --> 00:38:31,283
Sa lugar na ito.

348
00:38:34,003 --> 00:38:35,243
Sa planetang ito.

349
00:38:44,763 --> 00:38:47,963
Muli na namang sumikat ang araw,
umaga na naman.

350
00:38:53,283 --> 00:38:57,563
At napakaespesyal ng araw na ito.

351
00:39:08,163 --> 00:39:10,563
Welcome sa Earth, Cosmo.

352
00:39:15,483 --> 00:39:19,003
Hindi na mauulit ang espesyal
na sandaling ito para kay Celeste.

353
00:39:19,523 --> 00:39:22,803
Pero kakasimula pa lang
ng paglalakbay ni Cosmo.

354
00:39:26,043 --> 00:39:28,323
At tatagal nang halos tatlong buwan

355
00:39:28,403 --> 00:39:32,083
bago makasabay ang katawan niya
sa ritmo ng planeta,

356
00:39:33,883 --> 00:39:36,443
isang taon bago siya makapagkomunika,

357
00:39:38,123 --> 00:39:42,723
at marahil 15 taon
bago siya maging nasa hustong gulang.

358
00:39:45,803 --> 00:39:47,563
Marami pang darating.

359
00:39:56,363 --> 00:39:57,643
Tulad ni Cosmo,

360
00:39:58,363 --> 00:40:01,403
sanggol pa lang ang ating universe,

361
00:40:02,443 --> 00:40:06,683
at nasa umpisa pa lang
ng walang kasinghabang buhay.

362
00:40:08,723 --> 00:40:11,963
Nabubuhay tayo sa yugto ng starlight.

363
00:40:14,243 --> 00:40:19,203
Isang sandali kung saan pinupuno ng oras
ang universe ng kagandahan…

364
00:40:22,483 --> 00:40:23,443
at pagkamangha.

365
00:40:32,403 --> 00:40:34,563
Pero maiksing panahon lang ito

366
00:40:35,483 --> 00:40:38,643
na hindi na mauulit
sa kasaysayan ng ating universe.

367
00:40:45,363 --> 00:40:47,803
Walang makakapagpabagal sa takbo ng oras,

368
00:40:49,123 --> 00:40:50,203
'di dapat ito subukan.

369
00:40:55,323 --> 00:40:56,963
Dahil kung walang oras,

370
00:40:58,163 --> 00:40:59,523
walang ngayon.

371
00:41:06,763 --> 00:41:08,323
Walang sandaling may araw.

372
00:41:17,243 --> 00:41:18,363
Walang sandali, period.

373
00:41:24,643 --> 00:41:25,763
Kung walang oras,

374
00:41:27,803 --> 00:41:29,203
walang buhay.

375
00:41:41,643 --> 00:41:44,163
Susunod sa kwento ng ating universe,

376
00:41:45,843 --> 00:41:47,483
ang mga panahon sa Earth.

377
00:41:49,003 --> 00:41:51,803
Tulad ng inang oso na nagpapalaki ng anak,

378
00:41:53,163 --> 00:41:56,723
nararanasan nating lahat ang taun-taong
transpormasyon ng ating planeta.

379
00:41:59,803 --> 00:42:02,483
Pero ano ang lumikha
sa mga panahon ng Earth?

380
00:42:05,803 --> 00:42:08,963
Ano ang koneksyon ng mga ito
sa pagkakabuo ng ating buwan?

381
00:42:09,923 --> 00:42:12,203
At bakit ang planeta lang natin

382
00:42:12,883 --> 00:42:15,723
ang may kalagayang sakto para sa buhay?

383
00:42:48,523 --> 00:42:52,243
Ang pagsasalin ng subtitle ay ginawa ni:
Ivee Jade Tanedo