1
00:00:23,043 --> 00:00:26,083
LOANGO, GABON

2
00:00:26,643 --> 00:00:28,043
JAM 6.29

3
00:00:28,123 --> 00:00:29,483
JAM 6.30

4
00:00:29,563 --> 00:00:31,363
Ia pagi di hutan.

5
00:00:32,563 --> 00:00:35,163
Bagi sekumpulan cimpanzi ini,

6
00:00:35,243 --> 00:00:37,083
ia masa untuk bangun tidur

7
00:00:37,163 --> 00:00:39,043
dan melakukan tugasan harian.

8
00:00:46,003 --> 00:00:49,683
Tapi apabila anda tidur
di tempat setinggi 40 meter di udara,

9
00:00:51,123 --> 00:00:53,363
ia sesuatu yang agak mencabar.

10
00:01:12,923 --> 00:01:17,163
Upacara pagi ini menjadi kebiasaan

11
00:01:18,603 --> 00:01:20,363
bagi banyak generasi.

12
00:01:25,723 --> 00:01:30,283
Ritma yang didorong oleh salah satu
unsur paling misteri di alam semesta.

13
00:01:38,203 --> 00:01:39,043
Masa.

14
00:01:41,963 --> 00:01:46,843
Masa memainkan peranan lebih penting
bagi seekor cimpanzi betina.

15
00:01:49,403 --> 00:01:51,803
Celeste berusia pertengahan 30-an,

16
00:01:52,763 --> 00:01:55,203
dan ada jam yang berdetik dalam badannya.

17
00:01:59,883 --> 00:02:03,883
Jam yang ditetapkan
sejak 13.8 bilion tahun lalu.

18
00:02:14,763 --> 00:02:16,843
Atom dari Letupan Besar…

19
00:02:20,083 --> 00:02:21,043
dan tenaga,

20
00:02:22,483 --> 00:02:25,843
yang merentas ruang angkasa yang luas.

21
00:02:31,323 --> 00:02:32,803
Semua bahan

22
00:02:34,083 --> 00:02:35,763
bergabung…

23
00:02:38,563 --> 00:02:40,763
untuk mencipta kehidupan baharu.

24
00:02:44,643 --> 00:02:48,803
Dalam rahim Celeste,
cimpanzi kecil sedang membentuk.

25
00:02:53,003 --> 00:02:57,363
Dalam masa 150 hari,
bayi ini akan bertemu dunia.

26
00:03:00,003 --> 00:03:01,483
Itulah masa yang diambil.

27
00:03:04,363 --> 00:03:06,163
Tanpa masa,

28
00:03:06,243 --> 00:03:09,483
tiada apa di alam semesta akan dilahirkan.

29
00:03:12,763 --> 00:03:14,963
Dari cimpanzi paling muda…

30
00:03:16,963 --> 00:03:18,843
sehingga lohong hitam tertua.

31
00:03:23,723 --> 00:03:27,323
Tapi bagaimana masa bermula?

32
00:03:29,283 --> 00:03:32,523
Adakah segalanya berdepan masa
dengan cara yang sama?

33
00:03:35,043 --> 00:03:38,483
Adakah jam alam semesta kita
akan berhenti?

34
00:04:02,563 --> 00:04:07,043
JAM KOSMOS

35
00:04:09,483 --> 00:04:13,003
Permulaan hari cimpanzi
sama macam permulaan hari kita.

36
00:04:16,323 --> 00:04:17,243
Sarapan.

37
00:04:23,723 --> 00:04:27,403
Hidangan penting,
terutamanya jika anda hamil.

38
00:04:35,843 --> 00:04:38,803
Celeste ibu yang berpengalaman.

39
00:04:42,163 --> 00:04:46,603
Anak sulung, Apollo,
merupakan jantan dominan dalam kumpulan.

40
00:04:48,843 --> 00:04:52,003
Ia bangun agak malas pada waktu pagi.

41
00:04:59,163 --> 00:05:01,803
Usia setiap cimpanzi berbeza.

42
00:05:04,683 --> 00:05:07,003
Perwatakan setiap cimpanzi berbeza.

43
00:05:09,763 --> 00:05:13,163
Tapi ia makhluk yang patuh pada rutin.

44
00:05:17,563 --> 00:05:21,963
Hidupnya dikawal oleh peredaran masa.

45
00:05:24,563 --> 00:05:25,883
Kita tidak nampak

46
00:05:28,083 --> 00:05:29,083
atau dengar.

47
00:05:30,803 --> 00:05:33,443
Kita tidak boleh mempengaruhi masa.

48
00:05:34,283 --> 00:05:39,523
Namun, setiap degupan jantung,
setiap pilihan dan tindakan,

49
00:05:39,603 --> 00:05:45,843
setiap ketidakgiatan merupakan akibat
aliran masa yang tidak terhenti.

50
00:05:47,203 --> 00:05:50,443
Ia boleh menjadi cepat atau lambat.

51
00:05:51,523 --> 00:05:54,083
Tapi masa tidak pernah berundur.

52
00:05:55,363 --> 00:06:00,963
Bintang dan planet
membentuk, menua dan mati.

53
00:06:02,483 --> 00:06:05,003
Selepas itu, bintang baharu muncul.

54
00:06:05,523 --> 00:06:07,763
Dalam beberapa keajaiban,

55
00:06:07,843 --> 00:06:11,643
objek paling misteri
di alam semesta lahir.

56
00:06:13,163 --> 00:06:14,363
Lohong hitam.

57
00:06:22,083 --> 00:06:24,883
Masa merupakan pengalir kosmos.

58
00:06:27,643 --> 00:06:30,563
Tiada apa boleh lari daripada masa.

59
00:06:34,363 --> 00:06:37,563
JAM 9.46

60
00:06:37,643 --> 00:06:40,163
JAM 9.47

61
00:06:44,723 --> 00:06:49,283
Kita ada alat yang boleh menjejak
dan mengukur masa,

62
00:06:55,283 --> 00:06:56,483
tapi cimpanzi tiada.

63
00:07:04,323 --> 00:07:07,843
Celeste dan keluarga berpandukan matahari.

64
00:07:11,843 --> 00:07:14,803
Menaik dan melengkung merentasi langit.

65
00:07:19,163 --> 00:07:20,363
Apabila ia bergerak,

66
00:07:23,403 --> 00:07:24,723
cimpanzi bergerak.

67
00:07:32,003 --> 00:07:35,123
Cimpanzi jarang tidur
di tempat yang sama dua kali.

68
00:07:36,003 --> 00:07:39,083
Setiap pagi,
ia keluar mencari buah-buahan segar.

69
00:07:41,683 --> 00:07:45,323
Bergerak dari satu kawasan
ke kawasan lain.

70
00:07:49,163 --> 00:07:52,363
Tapi sekarang, buah paling ranum…

71
00:07:54,883 --> 00:07:57,683
terletak di seberang dataran terbuka.

72
00:08:02,523 --> 00:08:06,283
Apollo dan ahli terkuat memimpin di depan

73
00:08:07,203 --> 00:08:09,523
untuk menjamin keselamatan ahli lain.

74
00:08:12,323 --> 00:08:13,483
Di dataran terbuka,

75
00:08:13,563 --> 00:08:17,283
ia terdedah kepada pemangsa,
cimpanzi saingan,

76
00:08:18,203 --> 00:08:20,043
dan matahari yang panas terik.

77
00:08:24,203 --> 00:08:25,603
Ia perlu pantas.

78
00:08:26,883 --> 00:08:28,803
Masa berlalu.

79
00:08:33,763 --> 00:08:36,963
Matahari yang merentasi langit

80
00:08:37,043 --> 00:08:39,643
membentuk unit masa asas cimpanzi.

81
00:08:43,723 --> 00:08:47,483
Dari subuh ke senja, dan subuh semula.

82
00:08:49,563 --> 00:08:51,043
Sehari selama 24 jam.

83
00:08:54,243 --> 00:08:57,443
Tapi sehari bukan satu ukuran masa.

84
00:08:59,203 --> 00:09:02,243
Ia ukuran pergerakan.

85
00:09:08,683 --> 00:09:11,523
Apabila planet berputar pada paksinya,

86
00:09:11,603 --> 00:09:18,163
hutan itu bergerak melalui angkasa
pada kelajuan 1,600 kilometer sejam.

87
00:09:20,403 --> 00:09:25,443
Ia mengambil masa 24 jam
untuk Bumi buat putaran penuh.

88
00:09:28,323 --> 00:09:32,043
Beri cimpanzi masa 24 jam untuk bergerak.

89
00:09:33,163 --> 00:09:36,923
Dua belas jam terang
dan dua belas jam gelap.

90
00:09:38,603 --> 00:09:41,723
Berulang-ulang.

91
00:09:46,843 --> 00:09:52,123
Putaran stabil planet kita
yang menetapkan jam induk Bumi.

92
00:09:55,083 --> 00:09:58,243
Ia penjaga masa yang cimpanzi percaya.

93
00:10:02,523 --> 00:10:05,123
Tapi kitaran penting
yang kita ambil mudah…

94
00:10:07,363 --> 00:10:08,883
tidak sejagat.

95
00:10:15,883 --> 00:10:18,523
Sebaik saja anda tinggalkan planet kita,

96
00:10:20,323 --> 00:10:23,003
hari sepanjang 24 jam sudah tidak wujud.

97
00:10:28,003 --> 00:10:29,923
Planet terdekat dengan matahari…

98
00:10:32,123 --> 00:10:33,563
ialah planet Utarid.

99
00:10:33,643 --> 00:10:35,123
UTARID

100
00:10:35,203 --> 00:10:39,043
Berbanding planet kita,
ia berputar dengan sangat perlahan.

101
00:10:41,043 --> 00:10:44,243
1408 JAM DALAM SEHARI

102
00:10:44,563 --> 00:10:49,803
Jiran kita, Zuhrah berputar
dengan lebih perlahan.

103
00:10:51,443 --> 00:10:54,683
Ia ambil masa lebih lama
untuk berputar pada paksi

104
00:10:55,563 --> 00:10:57,803
berbanding mengelilingi matahari.

105
00:11:00,963 --> 00:11:06,083
Menjadikan hari Zuhrah
lebih panjang daripada tahunnya.

106
00:11:09,723 --> 00:11:12,683
Setiap planet memiliki
jangka siang yang unik.

107
00:11:15,923 --> 00:11:19,603
MARIKH 25 JAM DALAM SEHARI

108
00:11:21,563 --> 00:11:25,723
ZUHAL 11 JAM DALAM SEHARI

109
00:11:27,203 --> 00:11:30,643
NEPTUN 17 JAM DALAM SEHARI

110
00:11:32,363 --> 00:11:36,083
Termasuk planet yang jauh
melebihi sistem suria kita.

111
00:11:40,403 --> 00:11:42,483
Sejauh 63 tahun cahaya,

112
00:11:43,563 --> 00:11:45,123
mengelilingi bintang muda,

113
00:11:46,403 --> 00:11:48,683
ialah Beta Pictoris B.

114
00:11:52,563 --> 00:11:55,283
Ia berputar dengan sangat pantas.

115
00:11:58,763 --> 00:12:01,043
Ia terbonjol keluar di bahagian tepi.

116
00:12:04,763 --> 00:12:08,203
Ia dunia yang paling pantas berputar
yang kita tahu.

117
00:12:10,243 --> 00:12:13,163
Di sini, hanya lapan jam dalam sehari.

118
00:12:13,243 --> 00:12:17,203
8 JAM DALAM SEHARI

119
00:12:18,523 --> 00:12:23,163
Setiap planet di alam semesta kita
berputar pada kelajuan tertentu.

120
00:12:26,403 --> 00:12:27,803
Berbilion dunia.

121
00:12:28,923 --> 00:12:30,483
Dengan jam tersendiri

122
00:12:31,803 --> 00:12:33,883
yang berdetik dengan ritma berbeza.

123
00:12:35,403 --> 00:12:40,923
Tapi semuanya bergerak ke depan
berdasarkan garis masa kosmos sejagat.

124
00:12:50,243 --> 00:12:52,523
JAM 11.57

125
00:12:52,603 --> 00:12:54,163
JAM 11.58

126
00:12:58,603 --> 00:12:59,683
Di Bumi,

127
00:13:00,683 --> 00:13:03,163
matahari hampir terpacak di atas kepala,

128
00:13:05,123 --> 00:13:07,723
cimpanzi tahu tepat pukul berapa sekarang.

129
00:13:17,203 --> 00:13:18,563
Masa makan tengah hari.

130
00:13:31,203 --> 00:13:35,803
Penyeberangan ke Savanah
berlaku tepat pada masanya.

131
00:13:42,723 --> 00:13:44,443
Ia memang beruntung.

132
00:13:51,803 --> 00:13:54,723
Buah beri manis pokok anggur Afrika

133
00:13:56,443 --> 00:13:58,603
baru berbuah beberapa minggu.

134
00:14:05,123 --> 00:14:08,643
Hadiah bermusim
yang jarang diberi oleh hutan.

135
00:14:12,723 --> 00:14:16,323
Masa tengah hari
merupakan masa sangat produktif.

136
00:14:20,883 --> 00:14:24,683
Haiwan pelbagai saiz
menyempurnakan tugasan harian.

137
00:14:30,043 --> 00:14:32,923
Setiap haiwan mengikut masa berbeza.

138
00:14:37,163 --> 00:14:40,843
Bagi makhluk kecil
yang hidup pantas, pendek umur,

139
00:14:45,643 --> 00:14:49,003
makan tengah hari ibarat seumur hidup.

140
00:14:54,723 --> 00:14:57,483
Bagi makhluk yang perlahan, hidup lama,

141
00:14:58,163 --> 00:15:01,323
sejam berlalu dengan sekelip mata.

142
00:15:08,363 --> 00:15:11,403
Tapi sama ada anda hidup pantas

143
00:15:12,403 --> 00:15:14,163
atau perlahan,

144
00:15:16,003 --> 00:15:21,043
semua kehidupan di hutan
patuh pada 24 jam sehari yang sama.

145
00:15:23,763 --> 00:15:25,963
Ketika dunia terus berputar,

146
00:15:29,443 --> 00:15:31,603
hari berganti hari.

147
00:15:33,643 --> 00:15:37,763
Mengecam nyawa setiap cimpanzi.

148
00:15:41,483 --> 00:15:42,803
Khususnya seekor ini.

149
00:15:50,003 --> 00:15:51,963
Pada usia 15 minggu,

150
00:15:52,923 --> 00:15:57,003
seluruh badan bayi ini
muat dalam tangan ibunya.

151
00:16:00,603 --> 00:16:02,483
Untuk ia terbentuk sepenuhnya,

152
00:16:02,563 --> 00:16:05,803
satu turutan peristiwa termasa
perlu berlaku.

153
00:16:08,203 --> 00:16:10,403
Selama 130 hari seterusnya,

154
00:16:11,163 --> 00:16:15,523
setiap minit, setiap nanosaat berharga.

155
00:16:24,243 --> 00:16:30,203
Sel baru terpisah dan membesar
pada kelajuan dan ketepatan tinggi.

156
00:16:34,243 --> 00:16:35,243
Sekarang,

157
00:16:36,203 --> 00:16:41,723
sel otak membiak
pada kadar lebih kurang 15 juta sejam.

158
00:16:51,803 --> 00:16:54,843
Kesemua kita, dari detik pertama kita,

159
00:16:55,843 --> 00:17:00,203
menjalin hubungan biologi mendalam
dengan masa.

160
00:17:10,843 --> 00:17:13,123
JAM 17.42

161
00:17:13,203 --> 00:17:15,643
JAM 17.43

162
00:17:17,403 --> 00:17:19,163
Apabila matahari terbenam,

163
00:17:21,803 --> 00:17:24,323
cimpanzi bertukar gear secara naluriah.

164
00:17:27,883 --> 00:17:29,123
Ke mod petang.

165
00:17:39,163 --> 00:17:41,963
Isyarat untuk mencari tempat tidur.

166
00:17:44,443 --> 00:17:47,603
Masa untuk mencari tempat selamat
untuk bermalam.

167
00:18:01,443 --> 00:18:05,603
Ia memerlukan katil
yang lembut tetapi kukuh.

168
00:18:12,203 --> 00:18:14,683
Tiada salah jika ia dapat katil yang enak.

169
00:18:18,923 --> 00:18:21,363
Ritma setiap hari di hutan

170
00:18:21,923 --> 00:18:25,403
ditentukan oleh posisi matahari di langit.

171
00:18:34,603 --> 00:18:37,043
Tapi deria masa semula jadi cimpanzi

172
00:18:38,243 --> 00:18:40,963
datang dari sesuatu dalam badannya.

173
00:18:49,723 --> 00:18:53,723
Terdapat jam biologi dalam otak cimpanzi.

174
00:18:56,603 --> 00:18:59,563
Neuron bertindak sebagai ayunan buah jam…

175
00:19:01,883 --> 00:19:06,443
dikawal oleh gen yang hidup dan mati.

176
00:19:08,563 --> 00:19:13,003
Kitaran yang berulang setiap 24 jam.

177
00:19:16,283 --> 00:19:21,363
Gen jam ini mencipta
ritma sirkadian dalam badan

178
00:19:22,123 --> 00:19:28,243
yang turun dan naik selari
dengan putaran planet kita.

179
00:19:30,643 --> 00:19:32,083
Mengawal hormon,

180
00:19:36,563 --> 00:19:37,483
kadar jantung,

181
00:19:38,843 --> 00:19:40,683
dan tahap tenaga.

182
00:19:46,243 --> 00:19:50,803
Sekarang, jam badan cimpanzi
menghantar isyarat,

183
00:19:52,203 --> 00:19:54,763
"Masa untuk mengantuk."

184
00:19:58,003 --> 00:19:59,843
Tapi bukan semua boleh terima.

185
00:20:14,363 --> 00:20:17,283
Otak bayi Celeste masih membentuk.

186
00:20:20,683 --> 00:20:23,043
Tanpa jam dalaman tersendiri,

187
00:20:23,683 --> 00:20:27,283
ia bergantung pada hormon ibu
untuk mengekalkan rentak.

188
00:20:29,643 --> 00:20:33,403
Tapi bayi tidak sentiasa peka.

189
00:20:37,523 --> 00:20:39,163
Celeste bertuah.

190
00:20:39,243 --> 00:20:41,603
Bayi yang masih perlu membesar,

191
00:20:41,683 --> 00:20:44,563
tertidur akhirnya.

192
00:20:59,643 --> 00:21:03,563
Sementara cimpanzi tidur
tinggi di atas pokok,

193
00:21:07,323 --> 00:21:10,723
penghuni hutan lain terjaga.

194
00:21:22,763 --> 00:21:25,443
Jam badan berdetik

195
00:21:25,523 --> 00:21:29,803
dalam sel tumbuhan dan haiwan
di seluruh hutan.

196
00:21:38,363 --> 00:21:43,563
Gen jam berkembang
dua setengah bilion tahun lalu

197
00:21:43,643 --> 00:21:45,643
dalam sel hidup pertama.

198
00:21:48,123 --> 00:21:52,923
Makhluk yang boleh menjangkakan
siang dan malam dikira bertuah.

199
00:21:56,203 --> 00:21:57,963
Apabila kehidupan berkembang,

200
00:21:59,283 --> 00:22:01,883
ia mengikut rentak pergerakan Bumi.

201
00:22:02,923 --> 00:22:04,723
Jadi hari ini,

202
00:22:04,803 --> 00:22:09,443
jam ini wujud
dalam hampir setiap makhluk di Bumi.

203
00:22:13,683 --> 00:22:16,483
Walaupun ada makhluk
yang lebih suka siang berbanding malam,

204
00:22:22,363 --> 00:22:26,003
semua kehidupan hidup
pada rentak yang sama.

205
00:22:28,763 --> 00:22:31,003
Terima kasih kepada jam bersel

206
00:22:31,083 --> 00:22:36,283
yang berdetik dengan putaran Bumi.

207
00:22:48,483 --> 00:22:50,843
JAM 6.32

208
00:22:50,923 --> 00:22:51,843
JAM 6.33

209
00:22:53,043 --> 00:22:55,283
Tatkala semalam menjadi kenangan,

210
00:22:58,083 --> 00:23:00,483
hari baru bermula di hutan

211
00:23:09,603 --> 00:23:11,043
Satu kitaran baru,

212
00:23:12,803 --> 00:23:17,203
tapi tiada jam
yang boleh ditetap semula sepenuhnya.

213
00:23:24,763 --> 00:23:29,283
Ada petunjuk tidak ketara
di sekeliling hutan yang beri sebab.

214
00:23:32,483 --> 00:23:38,083
Hari ini dan semalam berbeza.

215
00:23:42,243 --> 00:23:44,683
Paling teruk Apollo,

216
00:23:45,763 --> 00:23:49,203
yang bangun dan murung sepanjang hari.

217
00:23:57,643 --> 00:23:59,363
Apabila anginnya tidak baik,

218
00:24:03,243 --> 00:24:07,883
ahli kumpulan lain perlu berdiam diri.

219
00:24:26,763 --> 00:24:29,603
Ia jumpa sasaran
untuk melepaskan kemarahan.

220
00:24:40,723 --> 00:24:44,163
Beberapa cimpanzi lebih muda
jumpa madu untuk sarapan.

221
00:24:56,723 --> 00:25:00,283
Ia lupa menjemput Apollo untuk makan.

222
00:25:14,683 --> 00:25:19,363
Ia akan tahu bahawa ia tidak patut
mencari pasal dengan ahli dominan.

223
00:25:26,923 --> 00:25:28,443
Gigitan dia berbisa.

224
00:25:32,323 --> 00:25:34,843
Nasib baik ia tidak terlalu serius.

225
00:25:43,243 --> 00:25:46,483
Dengan sedikit penjagaan,
luka ini akan sembuh.

226
00:25:49,403 --> 00:25:53,083
Tapi luka meninggalkan parut

227
00:25:54,203 --> 00:25:56,163
yang kekal pada badan cimpanzi.

228
00:25:57,443 --> 00:26:03,563
Tanda masa silam yang mendedahkan
satu kebenaran sejagat tentang masa.

229
00:26:07,323 --> 00:26:08,603
Masa memiliki arah.

230
00:26:10,683 --> 00:26:13,043
Anda tidak boleh mengundur masa,

231
00:26:14,683 --> 00:26:17,363
anda hanya boleh maju ke hadapan.

232
00:26:20,843 --> 00:26:22,963
Ini anak panah masa,

233
00:26:24,243 --> 00:26:27,883
dan ia meninggalkan parut pada segalanya

234
00:26:28,563 --> 00:26:29,523
di serata Bumi…

235
00:26:29,603 --> 00:26:31,203
JAM 19.45

236
00:26:31,283 --> 00:26:32,203
dan lebih lagi.

237
00:26:41,203 --> 00:26:46,563
Bulan kita penuh dengan parut pertempuran
yang menceritakan peristiwa purba.

238
00:26:56,523 --> 00:26:57,883
Termasuk planet lain.

239
00:26:59,563 --> 00:27:01,643
UTARID

240
00:27:01,723 --> 00:27:08,243
Permukaannya merupakan bukti
serangan asteroid dan komet.

241
00:27:08,323 --> 00:27:10,763
MARIKH

242
00:27:15,083 --> 00:27:19,163
Mungkin kawah impak
paling mengagumkan dalam sistem suria

243
00:27:20,723 --> 00:27:23,123
menjadi milik bulan Zuhal.

244
00:27:23,363 --> 00:27:24,443
MIMAS

245
00:27:24,523 --> 00:27:25,523
Mimas.

246
00:27:27,923 --> 00:27:32,603
Kawah Herschel seluas 130 kilometer.

247
00:27:38,323 --> 00:27:40,883
Benda yang mencipta parut yang luas ini…

248
00:27:43,043 --> 00:27:46,323
hampir menghancurkan bulan.

249
00:28:04,043 --> 00:28:06,123
Mimas merupakan bukti kejadian itu.

250
00:28:07,883 --> 00:28:10,563
Tapi peristiwa ini
tidak boleh berpatah balik.

251
00:28:15,363 --> 00:28:19,403
Ia membezakan masa lalu dengan masa kini.

252
00:28:22,203 --> 00:28:24,643
Kawah impak merupakan cap masa

253
00:28:26,403 --> 00:28:28,883
yang menandakan detik unik dalam sejarah.

254
00:28:28,963 --> 00:28:32,923
21 RIBU TAHUN

255
00:28:33,003 --> 00:28:36,763
AMERIKA SYARIKAT

256
00:28:37,443 --> 00:28:40,403
Kita tidak boleh kembali
ke masa ia tercipta.

257
00:28:40,483 --> 00:28:43,923
50 RIBU TAHUN

258
00:28:44,003 --> 00:28:47,683
Tapi kita boleh mencantum
peristiwa masa lalu

259
00:28:49,123 --> 00:28:51,523
dan melihat semula peristiwa lalu.

260
00:28:51,603 --> 00:28:53,723
142 JUTA TAHUN

261
00:28:56,683 --> 00:28:57,923
Sebelum kawah.

262
00:28:59,683 --> 00:29:00,963
Sebelum planet.

263
00:29:01,883 --> 00:29:03,123
Sebelum bintang.

264
00:29:05,043 --> 00:29:07,723
Kembali ke masa sebelum masa.

265
00:29:11,043 --> 00:29:14,363
13.8 BILION TAHUN

266
00:29:14,443 --> 00:29:17,443
Alam semesta kita memiliki permulaan.

267
00:29:21,883 --> 00:29:25,003
Letupan yang sangat besar…

268
00:29:27,403 --> 00:29:29,843
yang mencipta ruang tiga dimensi

269
00:29:31,323 --> 00:29:32,603
dan masa.

270
00:29:36,923 --> 00:29:40,283
Tapi ruang dan masa tidak terpisah.

271
00:29:41,843 --> 00:29:44,883
Masa sudah sebati dengan alam semesta.

272
00:29:49,043 --> 00:29:53,723
Terikat dengan angkasa
sebagai dimensi keempat alam semesta.

273
00:29:56,523 --> 00:29:59,603
Letupan Besar buat jam alam berdetik.

274
00:30:02,963 --> 00:30:05,323
Menarik segalanya ke masa depan.

275
00:30:09,083 --> 00:30:13,083
Ia mencipta anak panah masa.

276
00:30:18,683 --> 00:30:22,003
Dari detik pertama alam semesta kita…

277
00:30:22,603 --> 00:30:24,403
JAM 09.02

278
00:30:25,883 --> 00:30:27,683
JAM 10.32

279
00:30:29,123 --> 00:30:30,923
JAM 12.20

280
00:30:32,403 --> 00:30:34,683
ia membawa kita ke masa depan,

281
00:30:35,763 --> 00:30:38,243
menyebabkan segalanya membesar,

282
00:30:39,683 --> 00:30:40,523
menua,

283
00:30:42,483 --> 00:30:43,443
dan berubah.

284
00:30:45,603 --> 00:30:49,163
Dari kecil hingga dewasa,

285
00:30:50,443 --> 00:30:54,123
kita mengembara kehidupan
dalam arah yang sama.

286
00:30:55,683 --> 00:30:58,363
Semakin hari semakin tua.

287
00:31:00,003 --> 00:31:02,843
Semakin tua semakin pintar.

288
00:31:04,243 --> 00:31:07,683
Kenaifan masa muda
digantikan dengan pengalaman.

289
00:31:13,163 --> 00:31:17,563
Anak panah masa memimpin kita
melalui pelbagai peringkat hidup.

290
00:31:21,923 --> 00:31:23,123
Ia membentuk kita.

291
00:31:25,803 --> 00:31:27,483
Menentukan diri kita.

292
00:31:31,043 --> 00:31:32,563
Dari detik pertama kita,

293
00:31:34,723 --> 00:31:36,203
sehingga detik terakhir.

294
00:31:41,923 --> 00:31:44,523
Cimpanzi jarang hidup
melebihi umur 40 tahun.

295
00:31:49,243 --> 00:31:50,883
Tiada makhluk yang abadi.

296
00:31:58,523 --> 00:32:03,283
Semua yang wujud di alam semesta ini
memiliki jangka hayat yang terbatas.

297
00:32:08,723 --> 00:32:12,003
Termasuklah alam semesta ini.

298
00:32:19,643 --> 00:32:23,483
Hari ini, galaksi penuh dengan bintang.

299
00:32:27,323 --> 00:32:33,363
Tapi 95 peratus bintang
yang akan wujud telah lahir.

300
00:32:38,763 --> 00:32:41,443
Tatkala alam semesta
mengembara ke masa depan,

301
00:32:42,843 --> 00:32:47,723
satu demi satu bintang
akan berhenti berkelip,

302
00:32:50,363 --> 00:32:55,243
meninggalkan alam semesta
untuk berdepan masa depan yang gelap

303
00:32:56,923 --> 00:32:58,723
bertrilion tahun akan datang,

304
00:32:59,443 --> 00:33:02,963
iaitu beribu bilion tahun.

305
00:33:09,443 --> 00:33:11,683
Zaman cahaya bintang

306
00:33:11,763 --> 00:33:16,323
akan disusuli zaman gelap lohong hitam.

307
00:33:22,963 --> 00:33:27,883
Raksasa-raksasa ini memakan
saki-baki bintang dan planet yang mati.

308
00:33:29,603 --> 00:33:31,083
Disebabkan itu,

309
00:33:31,163 --> 00:33:36,323
graviti yang semakin meningkat
meninggalkan parut pada alam semesta.

310
00:33:43,123 --> 00:33:46,443
Mengganggu ruang dan masa.

311
00:33:48,803 --> 00:33:53,123
Pinggir lohong hitam
yang digelar Ufuk Peristiwa,

312
00:33:54,283 --> 00:33:57,443
kawasan dengan graviti yang sangat kuat

313
00:33:58,283 --> 00:34:03,923
yang menyebabkan masa
bergerak perlahan, hampir terhenti.

314
00:34:08,963 --> 00:34:12,443
Tapi lohong hitam pun
tidak mampu lari dari anak panah masa.

315
00:34:15,083 --> 00:34:16,963
Pada masa akan datang,

316
00:34:21,123 --> 00:34:24,403
apabila tiada bintang
atau planet untuk dimakan,

317
00:34:25,963 --> 00:34:27,643
ia akan mula kebuluran.

318
00:34:32,843 --> 00:34:34,043
Perlahan-lahan,

319
00:34:36,723 --> 00:34:37,963
sangat perlahan,

320
00:34:39,763 --> 00:34:40,883
ia akan mengecut.

321
00:34:46,403 --> 00:34:47,643
Apabila ia mati,

322
00:34:48,123 --> 00:34:50,643
tiada siapa tahu perkara
yang akan berlaku.

323
00:34:52,963 --> 00:34:58,003
Tapi ia mungkin menjadi
pengakhiran alam semesta kita.

324
00:35:07,443 --> 00:35:11,803
Di Bumi, tiada makhluk
yang boleh memperlahankan masa.

325
00:35:16,043 --> 00:35:20,323
Salah seekor mak cik Celeste
hampir mencapai penghujung hayat.

326
00:35:24,323 --> 00:35:28,083
Ia berundur daripada kumpulan
dan bersendirian di hutan.

327
00:35:35,843 --> 00:35:37,883
Dah lama ia hidup.

328
00:35:41,243 --> 00:35:44,123
Tapi hari ini hari terakhirnya.

329
00:36:03,803 --> 00:36:06,563
Tatkala dunia terus berputar,

330
00:36:07,963 --> 00:36:11,083
tubuhnya terbaring kaku.

331
00:36:23,363 --> 00:36:26,203
Tapi masa tidak hanya membawa kita
ke penghujung.

332
00:36:30,403 --> 00:36:32,443
Ia mencipta permulaan.

333
00:36:37,323 --> 00:36:40,803
Hari bertukar minggu
dan minggu bertukar bulan,

334
00:36:42,603 --> 00:36:45,643
ada perubahan besar
bagi seekor cimpanzi istimewa.

335
00:36:59,643 --> 00:37:01,523
Ucap helo kepada Cosmo.

336
00:37:06,083 --> 00:37:09,003
Otak dan anggota badannya telah terbentuk.

337
00:37:10,763 --> 00:37:13,443
Matanya sudah bersedia
untuk melihat dunia.

338
00:37:21,923 --> 00:37:25,003
Mustahil untuk mengetahui
masa kelahirannya.

339
00:37:26,603 --> 00:37:29,443
Tapi ia boleh lahir pada bila-bila masa.

340
00:37:36,043 --> 00:37:38,803
Sudah lapan bulan
ia berada dalam kandungan.

341
00:37:40,283 --> 00:37:43,523
Tapi perjalanannya bermula
suatu masa dahulu.

342
00:37:46,043 --> 00:37:50,643
Unsur yang menciptanya
datang dari bintang yang mati.

343
00:37:52,563 --> 00:37:58,363
Air yang mengalir dalam tubuhnya
datang dari dunia yang jauh.

344
00:38:00,443 --> 00:38:06,843
Tenaga yang menguatkan ototnya
datang dari jantung matahari kita.

345
00:38:09,763 --> 00:38:13,083
Tapi terdapat bahan paling misteri.

346
00:38:13,763 --> 00:38:18,243
Ia berdetik sejak 13.8 bilion tahun lalu.

347
00:38:22,323 --> 00:38:26,843
Ia mengumpulkan semua bahan
sehingga saat ini.

348
00:38:30,163 --> 00:38:31,283
Di tempat ini.

349
00:38:34,003 --> 00:38:35,243
Di planet ini.

350
00:38:44,763 --> 00:38:47,963
Matahari terbit, pagi menjelang.

351
00:38:53,283 --> 00:38:57,563
Pagi ini pagi yang lebih istimewa.

352
00:39:08,163 --> 00:39:10,563
Selamat datang ke Bumi, Cosmo.

353
00:39:15,483 --> 00:39:18,723
Detik berharga ini
tidak akan berulang bagi Celeste,

354
00:39:19,523 --> 00:39:22,803
tapi perjalanan Cosmo baru bermula.

355
00:39:26,043 --> 00:39:28,323
Ia mengambil masa sekitar tiga bulan

356
00:39:28,403 --> 00:39:32,083
untuk jam badannya
serentak dengan ritma planet,

357
00:39:33,883 --> 00:39:36,443
setahun sebelum ia boleh berkomunikasi,

358
00:39:38,123 --> 00:39:42,723
dan mungkin 15 tahun
sebelum ia membesar sepenuhnya.

359
00:39:45,803 --> 00:39:47,563
Banyak perkara akan berlaku.

360
00:39:56,363 --> 00:39:57,643
Macam Cosmo,

361
00:39:58,363 --> 00:40:01,403
alam semesta kita masih muda

362
00:40:02,443 --> 00:40:06,683
pada permulaan jangka hayat
yang tidak terkira panjangnya.

363
00:40:08,723 --> 00:40:11,963
Kita hidup dalam zaman cahaya bintang.

364
00:40:14,243 --> 00:40:19,203
Detik apabila anak panah masa
memenuhi alam semesta dengan keindahan…

365
00:40:22,483 --> 00:40:23,443
dan keajaiban.

366
00:40:32,403 --> 00:40:34,563
Tapi ia tempoh masa yang singkat

367
00:40:35,483 --> 00:40:39,243
yang tidak akan berulang
dalam sejarah alam semesta.

368
00:40:45,363 --> 00:40:47,763
Tiada siapa boleh memperlahankan masa,

369
00:40:49,123 --> 00:40:50,803
dan kita tidak patut cuba.

370
00:40:55,323 --> 00:40:56,963
Sebab, tanpa masa,

371
00:40:58,163 --> 00:40:59,763
masa kini tidak akan wujud.

372
00:41:06,763 --> 00:41:08,203
Tiada detik di matahari.

373
00:41:17,243 --> 00:41:18,963
Tiada detik, muktamad.

374
00:41:24,643 --> 00:41:25,763
Tanpa masa,

375
00:41:27,803 --> 00:41:29,203
tiada kehidupan.

376
00:41:41,363 --> 00:41:44,163
Seterusnya dalam kisah alam semesta,

377
00:41:45,843 --> 00:41:47,483
musim Bumi.

378
00:41:49,003 --> 00:41:51,803
Macam ibu beruang
yang membesarkan anak-anak,

379
00:41:53,163 --> 00:41:56,723
kita berdepan perubahan tahunan planet.

380
00:41:59,803 --> 00:42:02,323
Tapi apa yang mencipta musim Bumi?

381
00:42:05,803 --> 00:42:08,883
Bagaimana ia berkait
dengan pembentukan bulan kita?

382
00:42:09,923 --> 00:42:15,723
Mengapa hanya planet kita memiliki
persekitaran sesuai untuk makhluk hidup?

383
00:42:48,523 --> 00:42:51,283
Terjemahan sari kata oleh
Zarifah Kamarulhisham