1
00:00:12,595 --> 00:00:15,348
Bagi 90 peratus sejarah planet kita,

2
00:00:16,516 --> 00:00:19,602
keadaan terlalu panas untuk ais terbentuk.

3
00:00:23,732 --> 00:00:28,445
Maka, ketika Zaman Ais melanda
dua setengah juta tahun lalu,

4
00:00:29,279 --> 00:00:31,740
impaknya sangat besar.

5
00:00:45,086 --> 00:00:49,966
Ini kisah pembekuan besar

6
00:00:51,176 --> 00:00:54,596
dan kebangkitan sebuah dinasti

7
00:00:54,679 --> 00:00:58,683
yang akan membawa kehidupan
ke ambang kepupusan.

8
00:02:10,296 --> 00:02:11,840
BABAK 8

9
00:02:11,923 --> 00:02:17,470
ZAMAN AIS DAN API

10
00:02:18,763 --> 00:02:24,185
MASA KINI

11
00:02:27,397 --> 00:02:32,569
Yellowstone ialah salah satu tempat
paling sejuk di Amerika.

12
00:02:39,492 --> 00:02:45,623
Pada musim sejuk, ia masih menghadapi
keadaan sejuk yang sama

13
00:02:45,707 --> 00:02:47,709
seperti sewaktu zaman ais.

14
00:02:56,718 --> 00:03:00,305
Suhu boleh jatuh bawah negatif 50 darjah.

15
00:03:03,141 --> 00:03:06,936
Hanya hidupan yang dicipta
untuk kesejukan boleh hidup.

16
00:03:17,322 --> 00:03:20,700
Bulu tebal bison
ialah penebat yang cukup baik.

17
00:03:22,285 --> 00:03:24,871
Ia memerlukan sedikit tenaga
untuk memanaskan badan.

18
00:03:29,083 --> 00:03:30,752
Mujurlah begitu

19
00:03:30,835 --> 00:03:34,130
kerana rumput sukar dicari di bawah salji.

20
00:03:38,343 --> 00:03:42,722
Namun, bukan bison sahaja
yang lapar di sini.

21
00:03:48,436 --> 00:03:52,148
Serigala juga boleh menghadapi
musim sejuk yang paling sejuk…

22
00:03:54,859 --> 00:04:00,448
dan telah memburu bison
di Amerika selama lebih 100,000 tahun.

23
00:04:14,337 --> 00:04:16,089
Untuk membahagikan kawanan itu,

24
00:04:17,131 --> 00:04:19,384
kumpulan serigala itu
perlu buat ia bergerak.

25
00:04:24,681 --> 00:04:27,684
Panik membolehkan serigala mengawal.

26
00:04:40,571 --> 00:04:43,074
Kawanan itu mesti bersatu.

27
00:04:52,750 --> 00:04:55,086
Tersandung sedikit boleh membawa maut.

28
00:05:03,219 --> 00:05:05,305
Namun, bison tidak boleh lari selamanya,

29
00:05:06,431 --> 00:05:08,641
terutamanya dalam salji tebal.

30
00:05:20,611 --> 00:05:25,825
Satu-satunya harapannya ialah berpaling
dan berdepan dengan pemburunya.

31
00:05:37,003 --> 00:05:40,923
Barulah kumpulan serigala itu mengalah.

32
00:05:47,847 --> 00:05:50,475
Namun, ke mana pun bison itu pergi,

33
00:05:51,351 --> 00:05:53,561
serigala akan ikut.

34
00:05:59,400 --> 00:06:04,989
Musuh-musuh lama
yang bertempur selama beribu tahun.

35
00:06:09,827 --> 00:06:14,040
Namun, musuh-musuh purba ini bertuah…

36
00:06:16,542 --> 00:06:19,379
kerana ia boleh menantikan
penghujung musim sejuk

37
00:06:21,005 --> 00:06:22,715
dan permulaan musim bunga.

38
00:06:27,678 --> 00:06:30,723
Namun, ada suatu masa apabila musim sejuk

39
00:06:32,433 --> 00:06:34,477
nampaknya tidak pernah berakhir.

40
00:06:37,814 --> 00:06:41,776
2.5 JUTA TAHUN LALU

41
00:06:41,859 --> 00:06:44,070
Dua setengah juta tahun lalu,

42
00:06:45,196 --> 00:06:47,240
perubahan dalam orbit Bumi,

43
00:06:47,990 --> 00:06:51,035
arus laut dan paras karbon dioksida

44
00:06:51,744 --> 00:06:54,622
menyebabkan planet ini
tiba-tiba menjadi sejuk.

45
00:06:59,001 --> 00:07:01,921
Zaman Ais telah bermula…

46
00:07:04,841 --> 00:07:09,011
dan ia bermula dengan benda paling kecil.

47
00:07:15,351 --> 00:07:21,983
Bersendirian, emping salji
ialah keajaiban beku yang rapuh.

48
00:07:23,234 --> 00:07:25,027
Setiap satu berbeza.

49
00:07:28,656 --> 00:07:33,119
Namun, bersama-sama,
emping salji mengubah dunia.

50
00:07:36,789 --> 00:07:39,584
Tanpa musim panas untuk mencairkannya,

51
00:07:40,626 --> 00:07:43,379
salji menyelubungi utara dunia…

52
00:07:47,508 --> 00:07:51,637
dan dipadatkan selama beribu tahun

53
00:07:52,346 --> 00:07:56,601
untuk membentuk lapisan ais kekal
setebal beberapa kilometer.

54
00:08:07,445 --> 00:08:10,781
Di sini, di alam sunyi ini,

55
00:08:11,532 --> 00:08:14,869
hidupan dibekukan sepenuhnya…

56
00:08:19,332 --> 00:08:21,375
tapi di selatan lapisan ais itu,

57
00:08:22,043 --> 00:08:26,631
satu dunia baharu dicipta
di mana hidupan boleh berkembang.

58
00:08:29,800 --> 00:08:33,304
Mengelilingi
hampir seluruh Hemisfera Utara,

59
00:08:35,598 --> 00:08:40,186
steppe tundra menjadi
habitat paling luas di Bumi.

60
00:08:40,269 --> 00:08:44,649
20,000 TAHUN LALU

61
00:08:51,072 --> 00:08:54,033
Mamalia yang mahir menyesuaikan diri
dengan kesejukan

62
00:08:54,116 --> 00:08:56,619
mendominasi tanah-tanah dingin ini…

63
00:09:00,581 --> 00:09:04,961
termasuk mamalia paling besar
dan paling ikonik…

64
00:09:08,214 --> 00:09:09,674
mamot berbulu.

65
00:09:12,260 --> 00:09:14,262
Nenek moyangnya yang seperti gajah

66
00:09:15,179 --> 00:09:18,432
meninggalkan Afrika
berjuta-juta tahun lebih awal

67
00:09:18,516 --> 00:09:23,229
dan berkembang menjadi haiwan
yang sangat khusus ini.

68
00:09:26,857 --> 00:09:31,904
Bulu panjang,
telinga lebih kecil dan ekor lebih pendek

69
00:09:31,988 --> 00:09:34,490
membantunya menyimpan haba
dalam kesejukan.

70
00:09:39,912 --> 00:09:44,834
Ia dipandu
oleh seekor mamot betina tua, matriark,

71
00:09:44,917 --> 00:09:48,379
yang menurunkan ilmunya
kepada generasi-generasinya.

72
00:09:52,508 --> 00:09:56,012
Generasi yang perlu dilindunginya.

73
00:10:12,945 --> 00:10:14,905
Lebih besar daripada singa hari ini,

74
00:10:15,698 --> 00:10:19,952
singa gua boleh mengalahkan
mangsa terbesar…

75
00:10:26,584 --> 00:10:29,170
tetapi lebih kecil lebih mudah.

76
00:10:35,551 --> 00:10:37,219
Dengan sedikit perlindungan,

77
00:10:37,303 --> 00:10:40,097
kucing-kucing berani ini
tidak cuba bersembunyi.

78
00:10:44,560 --> 00:10:47,647
Sebaliknya, ia menanti sahaja,

79
00:10:48,481 --> 00:10:51,108
menunggu detik yang sesuai.

80
00:10:57,073 --> 00:11:00,201
Anak mamot mesti berada
dekat dengan pelindungnya…

81
00:11:05,790 --> 00:11:09,126
tetapi pemburunya sudah mensasarkannya.

82
00:11:28,229 --> 00:11:30,731
Mamot-mamot itu membentuk dinding gading…

83
00:11:33,234 --> 00:11:36,904
tetapi singa-singa itu tidak berundur.

84
00:11:51,252 --> 00:11:53,921
Matriark itu cuba menyerang…

85
00:12:01,637 --> 00:12:05,182
tetapi salah satu pemburu itu
nampak satu peluang.

86
00:12:18,028 --> 00:12:21,866
Remaja itu takkan pergi
dari kawanannya lagi.

87
00:12:36,756 --> 00:12:40,718
Sekarang giliran singa
untuk mempertahankan diri.

88
00:12:46,599 --> 00:12:48,058
Ibu anak mamot itu…

89
00:12:50,102 --> 00:12:52,521
tahu ia sia-sia.

90
00:12:57,568 --> 00:13:00,404
Ia tiada pilihan selain berundur

91
00:13:01,155 --> 00:13:04,158
dan melindungi generasi yang masih ada.

92
00:13:07,036 --> 00:13:10,831
Ia hanya boleh meneruskan penghijrahan

93
00:13:11,707 --> 00:13:14,710
merentasi steppe tundra yang sejuk itu.

94
00:13:31,894 --> 00:13:35,648
Walaupun ais tidak pernah
menenggelamkan planet ini sepenuhnya,

95
00:13:37,775 --> 00:13:41,111
kesannya masih dirasakan di seluruh dunia…

96
00:13:47,493 --> 00:13:51,997
kadangkala dengan cara
yang paling tidak dijangka.

97
00:13:57,753 --> 00:14:00,965
Dengan kebanyakan air di dunia
terbeku sebagai ais,

98
00:14:02,007 --> 00:14:04,885
tanah menjadi semakin kering.

99
00:14:06,804 --> 00:14:09,974
Inilah sisi lain zaman ais.

100
00:14:14,061 --> 00:14:16,522
Di selatan steppe tundra itu,

101
00:14:16,605 --> 00:14:19,942
saiz gurun meningkat dua kali ganda,

102
00:14:20,860 --> 00:14:23,737
memusnahkan segalanya dalam laluannya.

103
00:14:33,747 --> 00:14:40,129
Hanya pakar gurun yang telah berevolusi
untuk menahan haba melampau

104
00:14:40,212 --> 00:14:42,965
boleh bertahan
dalam keadaan yang ganas itu.

105
00:14:48,012 --> 00:14:50,806
Namun, pengeringan itu
tidak berhenti di situ.

106
00:14:53,225 --> 00:14:58,063
Lebih jauh di selatan,
hutan-hutan hujan tropika Afrika,

107
00:14:58,147 --> 00:15:02,401
tempat perlindungan yang stabil
untuk hidupan selama lebih 50 juta tahun,

108
00:15:02,943 --> 00:15:06,030
hampir hilang sepenuhnya…

109
00:15:13,621 --> 00:15:18,459
digantikan dengan hutan
dan padang rumput kering yang luas.

110
00:15:22,713 --> 00:15:25,215
Kesannya terhadap hidupan sangat besar,

111
00:15:25,883 --> 00:15:29,136
terutamanya terhadap satu kumpulan haiwan…

112
00:15:32,723 --> 00:15:33,849
primat.

113
00:15:36,602 --> 00:15:41,357
Babun berkongsi 94 peratus
daripada DNAnya dengan kita,

114
00:15:43,275 --> 00:15:46,862
serta satu bahagian penting
dalam kisah kita…

115
00:15:49,990 --> 00:15:54,870
penurunan dari puncak pokok
ke kehidupan di lantai hutan.

116
00:16:04,588 --> 00:16:07,299
Di sini, semasa Zaman Ais,

117
00:16:07,883 --> 00:16:10,803
sepupu kita menghadapi
banyak cabaran baharu.

118
00:16:17,977 --> 00:16:21,772
Hidupan di darat lebih berbahaya…

119
00:16:35,327 --> 00:16:37,454
tempat tinggal pemangsa-pemangsa besar.

120
00:16:47,297 --> 00:16:51,635
Mujurlah walaupun primat
bersaiz kecil dan kurang kuat,

121
00:16:53,554 --> 00:16:57,558
kita memiliki kepintaran
dan keluarga yang besar.

122
00:17:06,066 --> 00:17:09,111
Namun, mencari makanan
yang cukup untuk menyara keluarga

123
00:17:10,404 --> 00:17:12,573
ialah cabaran yang berterusan.

124
00:17:22,499 --> 00:17:24,585
Jadi, apabila makanan ditemukan,

125
00:17:26,003 --> 00:17:28,088
ia menarik banyak perhatian.

126
00:17:39,099 --> 00:17:41,351
Apabila ada sumber yang berharga…

127
00:17:43,479 --> 00:17:46,190
konflik tidak dapat dielakkan…

128
00:17:51,820 --> 00:17:55,282
apatah lagi dengan spesies sendiri.

129
00:17:58,202 --> 00:18:01,872
Pasukan lawan yang tidak ingin berkongsi.

130
00:18:30,234 --> 00:18:31,652
Di hutan kering,

131
00:18:33,821 --> 00:18:36,657
setiap buah berbaloi untuk diperjuangkan…

132
00:18:42,412 --> 00:18:44,748
dan setiap pertarungan penting.

133
00:19:14,987 --> 00:19:17,739
Pasukan lawan mengalah,

134
00:19:19,324 --> 00:19:20,701
tetapi ia akan kembali.

135
00:19:27,666 --> 00:19:31,170
Untuk mengatasi cabaran dunia
yang lebih ganas,

136
00:19:31,795 --> 00:19:35,465
primat bergantung
pada kepintaran sosialnya,

137
00:19:36,550 --> 00:19:39,052
satu sifat yang lambat-laun

138
00:19:39,136 --> 00:19:45,184
akan menyebabkan satu spesies primat
mencapai penguasaan global.

139
00:19:54,109 --> 00:19:58,614
16,000 TAHUN LALU

140
00:19:59,781 --> 00:20:04,912
Pengumpulan ais di utara
menjejaskan iklim di seluruh planet.

141
00:20:08,916 --> 00:20:13,170
Namun, sebaik hidupan membiasakan diri
dengan keadaan lebih sejuk dan kering,

142
00:20:13,837 --> 00:20:15,839
semuanya berubah.

143
00:20:21,511 --> 00:20:25,891
Ais mula mencair
apabila orbit Bumi beralih sekali lagi

144
00:20:28,060 --> 00:20:31,730
dan suhu global mula meningkat.

145
00:20:40,447 --> 00:20:44,034
Perkara yang bermula
sebagai siri aliran cairan

146
00:20:44,117 --> 00:20:47,162
tidak lama kemudian menjadi banjir besar.

147
00:21:04,096 --> 00:21:09,142
Di Amerika Utara, cairan itu
membentuk sebuah tasik glasier besar

148
00:21:09,768 --> 00:21:15,857
sedalam 600 meter
dan meliputi 10,000 kilometer persegi.

149
00:21:21,238 --> 00:21:25,742
Satu-satunya perkara yang menghalang air
daripada membanjiri daratan ke barat

150
00:21:26,326 --> 00:21:29,705
ialah satu dinding ais
yang menjulang tinggi.

151
00:21:35,127 --> 00:21:40,590
Di seberang, tembok itu
hampir setinggi satu kilometer…

152
00:21:43,510 --> 00:21:46,430
halangan yang nampaknya
tidak dapat dihalang…

153
00:21:49,599 --> 00:21:51,393
tapi bukan untuk lebih lama lagi.

154
00:22:00,485 --> 00:22:05,699
Apabila suhu terus naik
dan cairan itu semakin bertambah,

155
00:22:06,533 --> 00:22:09,453
tekanan dari belakang meningkat.

156
00:22:18,128 --> 00:22:23,133
Tidak lama kemudian,
dinding itu mula runtuh dari dalam…

157
00:22:38,023 --> 00:22:41,818
sehingga akhirnya,
keruntuhan dahsyat berlaku.

158
00:23:17,646 --> 00:23:23,276
Dalam sekelip mata, sebuah tasik
sebesar Laut Ireland terbentuk.

159
00:23:45,882 --> 00:23:47,676
Tiga puluh kilometer ke selatan,

160
00:23:48,176 --> 00:23:51,680
dan petunjuk pertama
bagi malapetaka yang akan berlaku.

161
00:23:55,559 --> 00:23:56,476
Gegaran.

162
00:23:59,980 --> 00:24:01,189
Ia merasai bahaya…

163
00:24:04,609 --> 00:24:06,445
tetapi tiada tempat untuk bersembunyi.

164
00:24:27,215 --> 00:24:31,428
Benda pertama yang ia nampak
ialah dinding debu.

165
00:24:35,056 --> 00:24:36,808
Setinggi 100 meter,

166
00:24:37,434 --> 00:24:40,353
ia barisan hadapan tsunami gergasi.

167
00:25:19,059 --> 00:25:21,311
Dalam masa sepuluh jam sahaja,

168
00:25:21,394 --> 00:25:25,357
banjir besar memusnahkan
satu laluan sepanjang 800 kilometer

169
00:25:25,982 --> 00:25:29,861
melalui benua Amerika, sehingga ke lautan.

170
00:25:40,497 --> 00:25:43,375
Keajaiban semula jadi yang mungkin
mengambil masa ribuan tahun

171
00:25:43,458 --> 00:25:44,376
untuk terbentuk

172
00:25:45,210 --> 00:25:47,963
tercipta dalam hanya beberapa jam.

173
00:26:01,059 --> 00:26:05,063
Namun, keajaiban ini tidak bertahan lama.

174
00:26:12,320 --> 00:26:14,030
Hanya beberapa hari kemudian,

175
00:26:14,698 --> 00:26:16,741
semuanya yang tinggal

176
00:26:18,034 --> 00:26:19,786
hanyalah sunyi-sepi.

177
00:26:28,211 --> 00:26:31,673
Parut yang tidak dapat dihapuskan
akibat banjir besar ini

178
00:26:31,756 --> 00:26:34,884
masih menandakan
landskap Amerika hari ini…

179
00:26:38,138 --> 00:26:41,600
namun, sejak awal Zaman Ais,

180
00:26:41,683 --> 00:26:46,688
terdapat lebih daripada 50 kitaran
pengumpulan dan pencairan ais…

181
00:26:49,232 --> 00:26:52,611
setiap satu
menyebabkan banjir besar tersendiri.

182
00:26:59,784 --> 00:27:03,288
Setelah kekacauan
pencairan besar terakhir reda,

183
00:27:04,289 --> 00:27:07,167
keseimbangan perlahan-lahan kembali
di seluruh daratan.

184
00:27:15,508 --> 00:27:17,677
Hujan semakin kerap turun…

185
00:27:19,971 --> 00:27:22,390
membenarkan hutan hidup semula.

186
00:27:27,520 --> 00:27:29,689
Gurun mengecut dan menghijau

187
00:27:30,357 --> 00:27:33,360
apabila air mengalir sekali lagi.

188
00:27:39,407 --> 00:27:41,034
Di mana air mengalir,

189
00:27:41,993 --> 00:27:44,746
hidupan akan menyusul.

190
00:27:53,922 --> 00:27:55,882
Delta Danube Eropah

191
00:27:55,965 --> 00:27:59,010
antara tanah lembap terbesar di dunia.

192
00:28:00,470 --> 00:28:03,056
Ia terbentuk
selepas pencairan besar terakhir itu

193
00:28:03,682 --> 00:28:07,936
dan segera menjadi tempat tinggal
bagi banyak hidupan haiwan.

194
00:28:14,484 --> 00:28:16,444
Dengan banyak makanan yang ditawarkan,

195
00:28:16,528 --> 00:28:19,948
burung camar batu berumbai
mengembara beribu kilometer

196
00:28:20,031 --> 00:28:22,075
untuk membiak di perairan yang kaya ini.

197
00:28:23,660 --> 00:28:26,371
Ia tempat sempurna
untuk membesarkan keluarga…

198
00:28:32,419 --> 00:28:36,047
tetapi pengembaraan itu sia-sia

199
00:28:36,631 --> 00:28:40,510
jika burung jantan tiba terlalu lewat
untuk mencari burung betina.

200
00:28:46,933 --> 00:28:52,480
Ia hanya boleh melihat
kejayaan burung lain.

201
00:29:00,697 --> 00:29:02,365
Dengan ketiadaan pesaingnya,

202
00:29:03,742 --> 00:29:05,285
inilah peluangnya.

203
00:29:18,381 --> 00:29:20,300
Makanan ialah hadiah yang hebat…

204
00:29:23,511 --> 00:29:25,930
tetapi si betina tidak kagum.

205
00:29:33,313 --> 00:29:36,649
Walaupun begitu, ia mencuba nasib…

206
00:29:39,694 --> 00:29:40,820
tetapi gagal.

207
00:29:46,409 --> 00:29:50,747
Jantan yang ditolak mesti makan sendirian.

208
00:29:54,417 --> 00:29:59,798
Hanya apabila hidup begitu mewah,
barulah si betina begitu memilih.

209
00:30:10,809 --> 00:30:15,271
Penghujung Zaman Ais membawa
bukan saja zaman kekayaan,

210
00:30:18,525 --> 00:30:22,570
tetapi juga zaman kestabilan iklim
yang hebat…

211
00:30:25,073 --> 00:30:28,701
zaman yang dikenali sebagai Holosen.

212
00:30:35,834 --> 00:30:40,588
11,700 TAHUN LALU

213
00:30:44,175 --> 00:30:45,468
Dalam zaman ini,

214
00:30:46,052 --> 00:30:48,263
keadaan dunia panas dan basah

215
00:30:49,472 --> 00:30:55,228
dan suhu global purata berubah-ubah
kurang daripada satu darjah Celsius,

216
00:30:56,771 --> 00:31:01,818
membolehkan hidupan
berkembang di setiap sudut dunia…

217
00:31:08,616 --> 00:31:13,663
dengan setiap spesies
mempunyai keturunan yang tidak terputus

218
00:31:13,746 --> 00:31:16,833
dari empat bilion tahun lalu

219
00:31:16,916 --> 00:31:19,794
ke asal usul kehidupan di Bumi.

220
00:31:45,278 --> 00:31:50,158
Namun, bukan semuanya
berkembang semasa Holosen.

221
00:31:53,786 --> 00:31:59,167
Kepupusan yang aneh
dan sangat terpilih sedang berlaku.

222
00:32:01,252 --> 00:32:02,921
Di seluruh planet,

223
00:32:03,004 --> 00:32:06,174
haiwan-haiwan darat terbesar pupus.

224
00:32:07,342 --> 00:32:12,805
Mamot, singa gua
dan beratus-ratus spesies lain lenyap.

225
00:32:15,683 --> 00:32:18,186
Amerika Utara terutamanya terjejas teruk,

226
00:32:19,103 --> 00:32:22,649
kehilangan lebih 70 peratus gergasinya…

227
00:32:25,777 --> 00:32:27,278
tetapi bukan semua.

228
00:32:29,697 --> 00:32:32,033
Tanpa kehadiran pesaing,

229
00:32:32,951 --> 00:32:35,662
bison mengambil alih dataran besar,

230
00:32:37,038 --> 00:32:39,624
merantau dalam jumlah yang besar…

231
00:32:55,890 --> 00:32:57,392
tapi ia tidak bersendirian.

232
00:33:04,107 --> 00:33:06,985
Dengan kekurangan mangsa besar
untuk dipilih,

233
00:33:08,987 --> 00:33:12,490
bison menjadi tumpuan
kumpulan lain yang terselamat.

234
00:33:20,873 --> 00:33:23,459
Musuh-musuh lama.

235
00:33:27,380 --> 00:33:31,426
Pertahanan terbaiknya
ialah mengawasi bahaya,

236
00:33:33,094 --> 00:33:36,431
bersatu dan teruskan perjalanan
dengan tenang.

237
00:33:40,935 --> 00:33:43,229
Namun, ini bukan pemburu biasa…

238
00:33:49,360 --> 00:33:53,698
kerana Zaman Ais menyaksikan
peningkatan satu pemangsa baharu.

239
00:34:01,581 --> 00:34:02,707
Seperti serigala,

240
00:34:03,499 --> 00:34:05,001
kita memburu dalam kumpulan.

241
00:34:08,880 --> 00:34:11,299
Walaupun kita kurang kuat dan pantas…

242
00:34:13,634 --> 00:34:18,264
kita memiliki kepintaran dan kelicikan.

243
00:34:21,225 --> 00:34:25,188
Evolusi otak kita yang besar dan kompleks

244
00:34:25,271 --> 00:34:28,107
telah membezakan kita
daripada primat-primat lain

245
00:34:29,484 --> 00:34:33,780
dan membolehkan kita memburu
dengan cara yang semakin canggih.

246
00:34:39,285 --> 00:34:40,912
Meniru serigala

247
00:34:42,038 --> 00:34:45,166
dan menggunakan timbunan batu
yang disusun dengan teliti,

248
00:34:46,751 --> 00:34:50,797
pemburu mengawal bison
sejauh berbatu-batu,

249
00:34:52,173 --> 00:34:54,509
sehingga ia betul-betul

250
00:34:55,968 --> 00:34:57,345
di tempat yang mereka mahu.

251
00:35:08,106 --> 00:35:12,068
Ketika itu, barulah mereka mendekati
kawanan itu dari belakang.

252
00:35:21,285 --> 00:35:23,621
Dedahkan diri mereka terlalu awal

253
00:35:25,498 --> 00:35:28,876
dan usaha mereka berhari-hari
akan sia-sia.

254
00:35:38,177 --> 00:35:41,013
Hadiah utama mereka
bukan kematian seekor bison,

255
00:35:42,682 --> 00:35:44,142
tapi kematian banyak bison…

256
00:35:49,689 --> 00:35:53,109
untuk memberi orang makan
sepanjang bulan musim sejuk.

257
00:36:02,326 --> 00:36:04,453
Perangkap sudah dipasang.

258
00:36:09,876 --> 00:36:14,005
Ia cuma memerlukan sedikit galakan.

259
00:37:00,468 --> 00:37:02,345
Menjelang awal Holosen,

260
00:37:02,970 --> 00:37:08,142
manusia telah tersebar
dari Afrika ke hampir semua benua di Bumi

261
00:37:09,185 --> 00:37:13,022
dan menjadi pemangsa
paling berbahaya di dunia.

262
00:37:17,860 --> 00:37:19,737
Walaupun kebangkitan kita menyumbang

263
00:37:19,820 --> 00:37:22,949
kepada kepupusan global
haiwan darat yang besar,

264
00:37:23,824 --> 00:37:26,869
cerita kita mungkin pendek

265
00:37:28,621 --> 00:37:31,207
jika kita tidak melakukan
sesuatu yang luar biasa.

266
00:37:34,961 --> 00:37:36,879
Kita membebaskan diri

267
00:37:36,963 --> 00:37:40,299
daripada ketidakpastian
kewujudan pemburu-pengumpul

268
00:37:41,008 --> 00:37:44,262
dengan membentuk pakatan
dengan alam semula jadi.

269
00:37:47,223 --> 00:37:49,600
Iklim Holosen yang stabil

270
00:37:49,684 --> 00:37:53,604
membolehkan nenek moyang kita
membina hubungan unik

271
00:37:55,856 --> 00:37:56,983
dengan tumbuhan.

272
00:38:02,280 --> 00:38:04,699
Mereka memilih sendiri spesies tertentu

273
00:38:05,449 --> 00:38:09,745
dan menyemai benih
di tempat yang terbaik untuk membesar.

274
00:38:16,294 --> 00:38:18,587
Semua penjagaan dan perhatian ini

275
00:38:18,671 --> 00:38:22,717
meningkatkan peluang tumbuhan
untuk hidup dengan ketara

276
00:38:24,176 --> 00:38:29,098
dan sebagai balasan,
manusia mendapat ganjarannya.

277
00:38:33,978 --> 00:38:36,480
Mereka belajar cara menghasilkan
lebih banyak makanan

278
00:38:37,064 --> 00:38:40,234
dan cara menyimpannya sepanjang tahun.

279
00:38:44,363 --> 00:38:46,073
Di mana tumbuhan mereka tumbuh,

280
00:38:47,992 --> 00:38:49,452
orang makmur.

281
00:38:53,080 --> 00:38:58,544
Nenek moyang kita menemukan cara
untuk memastikan bekalan makanan stabil.

282
00:39:00,546 --> 00:39:03,966
Bukan hanya tumbuhan yang dijinakkan.

283
00:39:05,468 --> 00:39:06,802
Haiwan juga dibela jinak.

284
00:39:08,512 --> 00:39:09,930
Di seluruh dunia,

285
00:39:10,014 --> 00:39:14,769
ramai pemburu-pengumpul
meninggalkan gaya hidup nomad mereka

286
00:39:17,021 --> 00:39:19,231
untuk bertani.

287
00:39:20,524 --> 00:39:25,946
Perlahan-lahan, hutan belantara berubah,

288
00:39:27,198 --> 00:39:29,950
dijinakkan oleh tangan manusia.

289
00:39:32,370 --> 00:39:35,414
Bebas daripada perjuangan berterusan
untuk mencari makanan,

290
00:39:36,207 --> 00:39:38,209
populasi manusia bertambah,

291
00:39:39,794 --> 00:39:41,796
kerja dipelbagaikan,

292
00:39:43,422 --> 00:39:46,092
masyarakat menjadi lebih kompleks…

293
00:39:49,095 --> 00:39:52,014
dan tamadun dilahirkan.

294
00:39:58,979 --> 00:40:04,026
Kita mencapai sesuatu yang tidak pernah
dilakukan oleh spesies lain.

295
00:40:05,152 --> 00:40:10,032
Kita bebas daripada alam semula jadi
dan bangkit mengatasinya.

296
00:40:11,575 --> 00:40:15,371
Pertanian mengubah segalanya…

297
00:40:17,748 --> 00:40:21,335
tapi satu lagi revolusi berlaku.

298
00:41:13,762 --> 00:41:19,894
Kepintaran kita telah membawa kita
lebih jauh daripada yang kita bayangkan

299
00:41:21,854 --> 00:41:26,942
dan kisah kita kini ditulis
di permukaan Bumi.

300
00:41:30,488 --> 00:41:36,327
Perkara yang dulunya liar
telah dijinakkan atau hilang.

301
00:41:40,831 --> 00:41:43,792
Kejayaan besar kita membinasakan kita

302
00:41:45,044 --> 00:41:46,921
dan planet ini…

303
00:41:49,465 --> 00:41:54,303
dan sekarang kita menyebabkan
kepupusan besar-besaran seterusnya.

304
00:42:00,142 --> 00:42:03,812
Bukan sahaja memberi diri sendiri makan

305
00:42:03,896 --> 00:42:07,149
mengambil lebih separuh
daripada semua tanah yang boleh dihuni…

306
00:42:21,830 --> 00:42:26,168
dan bukan sahaja
karbon dioksida yang kita lepaskan

307
00:42:26,252 --> 00:42:28,295
memanaskan planet kita lebih cepat

308
00:42:28,379 --> 00:42:32,925
berbanding dengan bila-bila masa
dalam 500 juta tahun lalu.

309
00:42:40,057 --> 00:42:45,396
Bukan sahaja kita memanaskan
dan mengasidkan lautan,

310
00:42:46,981 --> 00:42:49,483
memusnahkan keseimbangan semula jadinya

311
00:42:49,567 --> 00:42:53,529
dan membunuh
sebahagian besar hidupan laut.

312
00:42:57,116 --> 00:43:01,954
Bukan sahaja kita menyebabkan
peristiwa cuaca ekstrem,

313
00:43:03,497 --> 00:43:04,790
kebakaran dan kemarau

314
00:43:05,958 --> 00:43:09,920
yang mengembalikan Bumi
kepada permulaannya yang tandus.

315
00:43:15,217 --> 00:43:18,679
Bukan sahaja kita lakukan
salah satu daripada semua ini,

316
00:43:19,847 --> 00:43:22,683
tapi kita lakukan semuanya

317
00:43:23,475 --> 00:43:28,022
pada masa yang sama.

318
00:43:29,982 --> 00:43:32,484
Lebih teruk lagi,

319
00:43:33,444 --> 00:43:36,322
kita lakukannya dengan sangat pantas.

320
00:43:46,707 --> 00:43:48,334
Walaupun jarang berlaku,

321
00:43:48,417 --> 00:43:53,714
kepupusan besar-besaran
mengubah haluan sejarah sepenuhnya.

322
00:43:55,841 --> 00:44:01,680
Setakat ini, Bumi telah menghadapi
lima daripada malapetaka dahsyat ini,

323
00:44:02,931 --> 00:44:07,978
setiap satu menghapuskan
lebih tiga suku daripada semua hidupan.

324
00:44:11,440 --> 00:44:14,693
Lebih-lebih lagi,
spesies dominan sebelum malapetaka

325
00:44:15,319 --> 00:44:19,490
digantikan dengan spesies dominan lain
selepas malapetaka.

326
00:44:23,786 --> 00:44:26,580
Kesan kepupusan besar-besaran

327
00:44:26,664 --> 00:44:30,959
belum dirasakan selama 66 juta tahun.

328
00:44:32,378 --> 00:44:35,172
Kini kita sedang menuju

329
00:44:36,548 --> 00:44:37,841
ke malapetaka keenam.

330
00:44:45,516 --> 00:44:47,810
Dalam 50 tahun yang lalu sahaja,

331
00:44:48,686 --> 00:44:54,233
populasi hidupan liar telah menurun
sebanyak hampir 70 peratus secara purata,

332
00:44:55,734 --> 00:45:01,657
dan kali ini, kita yang bertanggungjawab.

333
00:45:04,868 --> 00:45:08,288
Namun, di sebalik ramalan suram ini,

334
00:45:08,997 --> 00:45:12,418
masih ada sinar harapan.

335
00:45:16,213 --> 00:45:22,928
Kita spesies pertama
dalam kisah empat bilion tahun kehidupan

336
00:45:23,679 --> 00:45:27,891
yang memahami
apa yang sedang berlaku kepada dunia kita.

337
00:45:30,018 --> 00:45:32,688
Kita juga spesies pertama

338
00:45:32,771 --> 00:45:36,525
yang memahami
apa yang diperlukan untuk membetulkannya.

339
00:45:38,694 --> 00:45:43,031
Kebijaksanaan kita
telah membawa kita sejauh ini

340
00:45:44,742 --> 00:45:48,412
dan kebijaksanaan sahaja
yang boleh menyelamatkan kita.

341
00:45:54,960 --> 00:45:55,878
Masa depan kita

342
00:45:57,129 --> 00:45:59,006
dan masa depan planet ini

343
00:45:59,089 --> 00:46:00,507
masih belum tertulis.

344
00:46:02,885 --> 00:46:07,055
Tindakan kita sekarang
akan menentukan babak seterusnya

345
00:46:08,557 --> 00:46:11,351
dalam kisah kehidupan.

346
00:46:20,319 --> 00:46:23,030
Namun, walau apa pun
masa depan yang menanti,

347
00:46:30,496 --> 00:46:33,373
jika ada satu perkara
yang kita pelajari dari masa lalu,

348
00:46:39,713 --> 00:46:45,761
kita tahu kehidupan sentiasa ada jalan.

349
00:48:57,893 --> 00:49:00,062
Terjemahan sari kata oleh Siti Salmi