1
00:00:12,595 --> 00:00:15,348
Gezegenimiz tarihinin %90'ında

2
00:00:16,516 --> 00:00:19,602
hava buz oluşamayacak kadar sıcaktı.

3
00:00:23,732 --> 00:00:28,445
Bu nedenle iki buçuk milyon yıl önce
Buzul Çağı geldiğinde

4
00:00:29,320 --> 00:00:31,781
etkisi çok büyük oldu.

5
00:00:45,128 --> 00:00:50,008
Bu, büyük bir donun

6
00:00:51,176 --> 00:00:54,220
ve yaşamı yok olmanın eşiğine getirecek

7
00:00:54,721 --> 00:00:58,683
bir hanedanın yükselişinin hikâyesi.

8
00:02:02,997 --> 00:02:07,418
GEZEGENİMİZDE YAŞAM

9
00:02:10,296 --> 00:02:11,840
8. BÖLÜM

10
00:02:11,923 --> 00:02:17,470
BUZ VE ATEŞ ÇAĞI

11
00:02:18,763 --> 00:02:24,185
GÜNÜMÜZ

12
00:02:27,438 --> 00:02:32,527
Yellowstone, Amerika'nın
en soğuk yerlerinden biri.

13
00:02:39,534 --> 00:02:45,206
Kışın, buzul çağının getirdiği
dondurucu koşullardan bazılarına

14
00:02:45,707 --> 00:02:47,750
hâlâ dayanabilir.

15
00:02:56,718 --> 00:03:00,305
Sıcaklıklar eksi 50 derecenin
altına düşebilir.

16
00:03:03,141 --> 00:03:06,936
Yalnızca soğuğa dayanıklı yaratılanlar
hayatta kalabilir.

17
00:03:17,363 --> 00:03:20,742
Bizonun kalın kürkü
o kadar iyi yalıtım sağlıyor ki

18
00:03:22,327 --> 00:03:24,871
ısınmak için çok az enerjiye ihtiyacı var.

19
00:03:29,125 --> 00:03:30,752
Bu da işine geliyor

20
00:03:30,835 --> 00:03:34,172
çünkü karın altında ot bulmak zor.

21
00:03:38,426 --> 00:03:42,597
Ama burada aç olan sadece bizonlar değil.

22
00:03:48,478 --> 00:03:52,148
Kurtlar da en soğuk kışlara dayanabiliyor…

23
00:03:54,943 --> 00:04:00,448
…ve 100.000 yılı aşkın süredir
Amerika'da bizon avlıyorlar.

24
00:04:14,379 --> 00:04:19,384
Sürüyü bölmek için
kurtların onları harekete geçirmesi gerek.

25
00:04:24,764 --> 00:04:27,725
Panik, kurtlara kontrol sağlıyor.

26
00:04:40,613 --> 00:04:43,116
Bizon sürüsü birbirinden ayrılmamalı.

27
00:04:52,792 --> 00:04:55,128
Tek bir hata ölümle sonuçlanabilir.

28
00:05:03,303 --> 00:05:05,305
Ama bizonlar sonsuza dek koşamaz,

29
00:05:06,514 --> 00:05:08,641
özellikle de derin karda.

30
00:05:20,695 --> 00:05:25,825
Tek çareleri
dönüp peşindekilere göğüs germek.

31
00:05:37,003 --> 00:05:40,965
Ancak o zaman kurt sürüsü hız keser.

32
00:05:47,930 --> 00:05:50,475
Ama nereye giderlerse gitsinler

33
00:05:51,392 --> 00:05:53,603
kurtlar peşlerinden gidecek.

34
00:05:59,484 --> 00:06:04,989
Binlerce yıldır savaşan ezelî düşmanlar.

35
00:06:09,911 --> 00:06:14,040
Ancak bu eski rakipler şanslı…

36
00:06:16,542 --> 00:06:19,212
…çünkü kışın bitip baharın gelmesini

37
00:06:21,005 --> 00:06:22,715
dört gözle bekleyebilirler.

38
00:06:27,720 --> 00:06:30,765
Ama kışın bitmek bilmediği

39
00:06:32,433 --> 00:06:34,477
bir dönem vardı.

40
00:06:37,814 --> 00:06:41,818
İKİ BUÇUK MİLYON YIL ÖNCE

41
00:06:41,901 --> 00:06:47,240
İki buçuk milyon yıl önce
Dünya'nın yörüngesindeki değişiklikler,

42
00:06:48,032 --> 00:06:51,035
okyanus akıntıları
ve karbondioksit seviyeleri

43
00:06:51,744 --> 00:06:54,622
gezegenin aniden soğumasına neden oldu.

44
00:06:59,085 --> 00:07:01,921
Büyük Buzul Çağı gelmişti…

45
00:07:04,882 --> 00:07:09,053
…ve küçücük şeylerle başlamıştı.

46
00:07:15,393 --> 00:07:21,983
Tek başına bir kar tanesi
kırılgan, donmuş bir harikadır.

47
00:07:23,234 --> 00:07:25,069
Her biri birbirinden farklıdır.

48
00:07:28,698 --> 00:07:33,119
Ama birlikte
kar taneleri dünyayı değiştirdi.

49
00:07:36,831 --> 00:07:39,584
Onları eritecek sıcak yazlar olmayınca

50
00:07:40,626 --> 00:07:43,463
Kar, dünyanın kuzeyini kapladı…

51
00:07:47,550 --> 00:07:51,637
…ve binlerce yıl boyunca sıkışarak

52
00:07:52,346 --> 00:07:56,601
birkaç kilometre kalınlığında
kalıcı buz tabakaları oluşturdu.

53
00:08:07,487 --> 00:08:10,823
Burada, bu sessiz diyarda

54
00:08:11,532 --> 00:08:14,911
hayat donup kalmıştı…

55
00:08:19,373 --> 00:08:21,417
…ama buz tabakalarının güneyinde

56
00:08:22,084 --> 00:08:26,631
yaşamın gelişebileceği
yeni bir dünya oluştu.

57
00:08:29,842 --> 00:08:33,304
Neredeyse tüm kuzey yarım küreyi
çevreleyen tundra bozkırı…

58
00:08:35,598 --> 00:08:40,186
…Dünya'nın en geniş habitatı hâline geldi.

59
00:08:40,269 --> 00:08:44,649
20.000 YIL ÖNCE

60
00:08:51,113 --> 00:08:56,661
Soğuğa iyi adapte olmuş olan memeliler
bu kutup bölgelerinde hüküm sürüyordu.

61
00:09:00,081 --> 00:09:05,002
En büyük ve en ikonik olanları dâhil.

62
00:09:08,256 --> 00:09:09,715
Yünlü mamutlar.

63
00:09:12,301 --> 00:09:14,262
File benzeyen ataları

64
00:09:15,221 --> 00:09:18,015
milyonlarca yıl önce Afrika'dan ayrılmış,

65
00:09:18,516 --> 00:09:23,271
bu tam donanımlı hayvanlara dönüşmüştü.

66
00:09:26,857 --> 00:09:31,529
Uzun tüyleri, daha küçük kulakları
ve daha kısa kuyrukları sayesinde

67
00:09:32,029 --> 00:09:34,407
soğukta ısıyı muhafaza edebiliyorlar.

68
00:09:39,996 --> 00:09:44,875
Sürünün reisi olan yaşlı bir dişi
onlara rehberlik edip

69
00:09:44,959 --> 00:09:48,379
bildiklerini gelecek nesillere aktarıyor.

70
00:09:52,592 --> 00:09:56,012
Koruması gereken nesillere.

71
00:10:12,945 --> 00:10:16,824
Günümüz aslanlarından büyük olan
mağara aslanları

72
00:10:16,907 --> 00:10:20,077
en büyük avları bile alt edebilir.

73
00:10:26,626 --> 00:10:29,211
Ancak küçük avlar daha kolay.

74
00:10:35,593 --> 00:10:36,927
Çok siper de olmayınca

75
00:10:37,428 --> 00:10:40,139
cüretkâr kediler
saklanmaya bile çalışmıyor.

76
00:10:44,602 --> 00:10:47,647
Aksine fırsat kollayıp

77
00:10:48,522 --> 00:10:51,150
doğru anı bekliyorlar.

78
00:10:57,198 --> 00:11:00,201
Buzağı, koruyucularının yakınında durmalı…

79
00:11:05,790 --> 00:11:09,126
…ama avcılar onu gözüne kestirdi.

80
00:11:28,312 --> 00:11:30,731
Mamutlar dişlerden bir duvar oluşturuyor…

81
00:11:33,234 --> 00:11:36,904
…ama aslanların bir yere gittiği yok.

82
00:11:51,293 --> 00:11:53,963
Dişi reisin canına yetti…

83
00:12:01,679 --> 00:12:05,224
…ama avcılardan biri bir fırsat görüyor.

84
00:12:18,028 --> 00:12:21,866
Genç bir daha asla sürüden ayrılmayacak.

85
00:12:36,756 --> 00:12:40,718
Şimdi savunma sırası aslanlarda.

86
00:12:46,599 --> 00:12:48,100
Buzağının annesi…

87
00:12:50,102 --> 00:12:52,521
…durumun ümitsiz olduğunu biliyor.

88
00:12:57,610 --> 00:13:00,446
Geri çekilip

89
00:13:01,197 --> 00:13:04,158
kalan nesilleri korumaktan başka
çareleri yok.

90
00:13:07,119 --> 00:13:10,831
Tek yapabilecekleri

91
00:13:11,707 --> 00:13:14,710
soğuk tundra bozkırlarında
göçlerini sürdürmek.

92
00:13:31,936 --> 00:13:35,689
Buz, gezegeni
hiçbir zaman tamamen kaplamasa da…

93
00:13:37,775 --> 00:13:41,111
…etkisi hâlâ
dünyanın her yerinde hissediliyordu.

94
00:13:47,576 --> 00:13:52,081
Bazen en beklenmedik şekillerde.

95
00:13:57,795 --> 00:14:01,006
Dünyadaki suyun çoğu buz tuttuğundan

96
00:14:02,049 --> 00:14:04,927
topraklar giderek kurudu.

97
00:14:06,887 --> 00:14:10,099
İşte bu, buzul çağının diğer yüzü.

98
00:14:14,061 --> 00:14:16,146
Tundra bozkırının güneyinde

99
00:14:16,647 --> 00:14:19,942
çöller neredeyse iki katına çıkmış,

100
00:14:20,985 --> 00:14:23,863
önlerine çıkan her şeyi yutuyordu.

101
00:14:33,914 --> 00:14:39,795
Sadece aşırı sıcağa dayanacak şekilde
evrimleşmiş çöl ustaları

102
00:14:40,296 --> 00:14:43,007
bu elverişsiz koşullarda
hayatta kalabilmişti.

103
00:14:48,053 --> 00:14:50,723
Ama kuruma bununla sınırlı kalmamıştı.

104
00:14:53,267 --> 00:14:58,063
Daha güneyde de 50 milyonu aşkın yıldır
istikrarlı yaşam sığınakları olan

105
00:14:58,147 --> 00:15:02,276
Afrika'nın tropik yağmur ormanları

106
00:15:02,985 --> 00:15:06,071
neredeyse tamamen yok olup…

107
00:15:13,621 --> 00:15:18,584
…yerini kuru orman ve otlaklardan oluşan
bir enginliğe bırakmıştı.

108
00:15:22,755 --> 00:15:25,215
Yaşam üzerindeki etkisi çok büyüktü,

109
00:15:25,925 --> 00:15:29,136
özellikle de bir grup hayvan üzerinde.

110
00:15:32,765 --> 00:15:33,891
Primatlar.

111
00:15:36,644 --> 00:15:41,357
Babunlar DNA'larının %94'ünü
bizimle paylaşır.

112
00:15:43,275 --> 00:15:47,279
Hikâyemizin büyük bir kısmı da ortaktır.

113
00:15:50,032 --> 00:15:54,870
Ağaç dallarından
orman zeminindeki yaşama iniş.

114
00:16:04,630 --> 00:16:07,299
Burada, Buzul Çağı'nda kuzenlerimiz

115
00:16:07,883 --> 00:16:10,844
birçok yeni zorlukla karşılaştı.

116
00:16:17,977 --> 00:16:21,772
Yerdeki yaşam daha tehlikeli.

117
00:16:35,327 --> 00:16:37,663
Büyük yırtıcılara ev sahipliği yapıyor.

118
00:16:47,381 --> 00:16:51,719
Neyse ki primatların
güç ve büyüklükteki eksikliğini

119
00:16:53,554 --> 00:16:57,599
zekâ ve geniş ailelerle kapatıyoruz.

120
00:17:06,108 --> 00:17:09,153
Ama çok boğaz doyuracak kadar
yiyecek bulmak

121
00:17:10,404 --> 00:17:12,614
sürekli bir zorluk.

122
00:17:22,541 --> 00:17:24,626
Bu nedenle yiyecek bulunduğunda

123
00:17:26,086 --> 00:17:28,088
çok dikkat çekiyor.

124
00:17:39,183 --> 00:17:41,393
Değerli bir kaynağın olduğu yerde de…

125
00:17:43,520 --> 00:17:46,190
…çatışma kaçınılmaz.

126
00:17:51,862 --> 00:17:55,324
Özellikle de kendi türünüzle.

127
00:17:58,285 --> 00:18:01,955
Paylaşmaya istekli olmayan
rakip bir birlik.

128
00:18:30,359 --> 00:18:31,777
Kuru ormanda…

129
00:18:33,862 --> 00:18:36,657
…her meyve uğruna savaşmaya değer…

130
00:18:42,412 --> 00:18:44,748
…ve her savaş önemli.

131
00:19:15,070 --> 00:19:17,739
Rakip birlik zarardan dönüyor

132
00:19:19,449 --> 00:19:20,784
ama tekrar gelecekler.

133
00:19:27,749 --> 00:19:31,253
Daha elverişsiz bir dünyanın
zorluklarıyla başa çıkmak için

134
00:19:31,795 --> 00:19:35,465
primatlar sosyal zekâlarına güveniyordu.

135
00:19:36,633 --> 00:19:38,719
Bu özellik

136
00:19:39,219 --> 00:19:42,097
zaman içinde bir primat türünün

137
00:19:42,681 --> 00:19:45,225
küresel egemenliğe
ulaşmasını sağlayacaktı.

138
00:19:54,109 --> 00:19:58,614
16.000 YIL ÖNCE

139
00:19:59,823 --> 00:20:04,953
Kuzeydeki buz birikimi
gezegenin her yerinde iklimi etkiledi.

140
00:20:08,957 --> 00:20:12,961
Ama yaşam daha soğuk,
daha kuru koşullara alıştığı anda

141
00:20:13,879 --> 00:20:15,881
her şey değişti.

142
00:20:21,553 --> 00:20:26,225
Dünya'nın yörüngesi bir kez daha değişip
küresel sıcaklıklar artmaya başlayınca…

143
00:20:28,185 --> 00:20:31,772
…buzlar erimeye başladı.

144
00:20:40,530 --> 00:20:43,659
Bir dizi buzul suyu nehri olarak
başlayan şey

145
00:20:44,159 --> 00:20:47,162
kısa sürede bir tufana dönüştü.

146
00:21:04,137 --> 00:21:09,142
Kuzey Amerika'da buzul suları
600 metre derinliğinde,

147
00:21:09,810 --> 00:21:15,899
10.000 kilometrekarelik bir alanı kaplayan
devasa bir buzul gölü oluşturdu.

148
00:21:21,321 --> 00:21:25,575
Suyun batıya akmasını engelleyen tek şey

149
00:21:26,368 --> 00:21:29,746
yüksek bir buzdan duvardı.

150
00:21:35,127 --> 00:21:40,590
Diğer tarafta duvar
neredeyse bir kilometre yüksekliğindeydi.

151
00:21:43,552 --> 00:21:46,471
Görünüşte durdurulamaz bir bariyerdi.

152
00:21:49,641 --> 00:21:51,310
Ama fazla uzun sürmedi.

153
00:22:00,569 --> 00:22:05,699
Sıcaklıklar yükselmeye devam edip
buzul suyu gölü büyüdükçe

154
00:22:06,575 --> 00:22:09,494
arkadan gelen basınç arttı.

155
00:22:18,253 --> 00:22:23,258
Çok geçmeden
duvarlar içten dışa parçalanmaya başladı.

156
00:22:38,023 --> 00:22:41,818
Ta ki sonunda
feci bir şekilde çökene kadar.

157
00:23:17,687 --> 00:23:19,022
Bir anda

158
00:23:19,106 --> 00:23:23,402
İrlanda Denizi büyüklüğünde bir göl
serbest kaldı.

159
00:23:45,882 --> 00:23:47,676
30 kilometre güneydeyiz,

160
00:23:48,176 --> 00:23:51,680
işte yaklaşan kıyametin ilk alameti.

161
00:23:55,600 --> 00:23:56,601
Sarsıntılar.

162
00:24:00,021 --> 00:24:01,189
Tehlike seziyorlar…

163
00:24:04,693 --> 00:24:06,445
…ama saklanacak yer yok.

164
00:24:27,215 --> 00:24:31,428
İlk gördükleri şey tozdan bir duvar.

165
00:24:35,140 --> 00:24:36,892
100 metre yüksekliğinde,

166
00:24:37,434 --> 00:24:40,395
dev bir tsunaminin öncüsü.

167
00:25:19,059 --> 00:25:20,936
Sadece 10 saat içinde

168
00:25:21,436 --> 00:25:25,398
devasa sel Amerika kıtasından

169
00:25:25,982 --> 00:25:29,903
okyanusa uzanan 800 kilometrelik bir yolu
paramparça ediyor.

170
00:25:40,539 --> 00:25:44,334
Normalde oluşması binlerce yıl sürecek
doğa harikaları

171
00:25:45,168 --> 00:25:47,963
birkaç saat içinde oluşuyor.

172
00:26:01,142 --> 00:26:05,146
Ama bu manzaraların ömrü kısa.

173
00:26:12,404 --> 00:26:13,989
Yalnızca birkaç gün sonra

174
00:26:14,739 --> 00:26:16,324
geriye sadece

175
00:26:18,034 --> 00:26:19,869
ürkütücü bir sessizlik kalıyor.

176
00:26:28,253 --> 00:26:34,926
Bu devasa selin silinmez izleri
bugün hâlâ Amerika tabiatında görülüyor.

177
00:26:38,179 --> 00:26:41,224
Ancak Buzul Çağı'nın başlangıcından beri

178
00:26:41,725 --> 00:26:46,730
her biri destansı taşkınlara sebep olmuş…

179
00:26:49,274 --> 00:26:52,611
…50 döngüden fazla
buzul oluşumu ve erimesi oldu.

180
00:26:59,868 --> 00:27:03,288
Son büyük erimenin hengâmesi yatışınca

181
00:27:04,289 --> 00:27:07,167
toprak yavaş yavaş dengesine kavuştu.

182
00:27:15,508 --> 00:27:17,677
Yağışlar daha düzenli hâle gelerek…

183
00:27:19,971 --> 00:27:22,390
…ormanların toparlanmasını sağladı.

184
00:27:27,562 --> 00:27:29,731
Sular yeniden akmaya başlayınca

185
00:27:30,357 --> 00:27:33,360
çöller küçüldü ve yeşerdi.

186
00:27:39,449 --> 00:27:41,076
Suyun aktığı yerlere

187
00:27:41,993 --> 00:27:44,788
çok geçmeden yaşam geldi.

188
00:27:54,422 --> 00:27:55,882
Avrupa'nın Tuna Deltası

189
00:27:55,965 --> 00:27:59,010
dünyanın en büyük sulak alanlarından biri.

190
00:28:00,470 --> 00:28:03,056
Son büyük erimeden sonra oluştu

191
00:28:03,723 --> 00:28:07,936
ve hızla inanılmaz zenginlikte bir
hayvan yaşamına ev sahipliği yaptı.

192
00:28:14,484 --> 00:28:15,944
Bolca yiyecek olduğundan

193
00:28:16,569 --> 00:28:17,570
bıyıklı sumrular

194
00:28:17,654 --> 00:28:21,991
bu zengin sularda üremek için
binlerce kilometre yol katetti.

195
00:28:23,660 --> 00:28:26,454
Aile kurmak için mükemmel bir yer…

196
00:28:32,460 --> 00:28:36,089
…ama bir erkek geç kalıp da dişi bulamazsa

197
00:28:36,631 --> 00:28:40,552
yolculuk boşa gidiyor.

198
00:28:47,058 --> 00:28:52,522
Tek yapabildiği
başkalarının başarısını izlemek.

199
00:29:00,822 --> 00:29:02,365
Rakibi gidince

200
00:29:03,742 --> 00:29:05,326
ona şans doğuyor.

201
00:29:18,381 --> 00:29:20,216
Yiyecek harika bir hediye…

202
00:29:23,511 --> 00:29:26,055
…ama dişi etkilenmiyor.

203
00:29:33,313 --> 00:29:36,691
Yine de şansını deniyor…

204
00:29:39,736 --> 00:29:40,820
…ama nafile.

205
00:29:46,451 --> 00:29:50,789
Reddedilen erkek
yemeğini mecburen tek başına yiyor.

206
00:29:54,459 --> 00:29:59,798
Ancak yaşam bu kadar cömert olduğunda
dişiler böyle seçici olmayı göze alabilir.

207
00:30:10,892 --> 00:30:15,271
Buzul Çağı'nın sonu
yalnızca bolluk dönemini değil…

208
00:30:18,566 --> 00:30:22,570
…Holosen Devri olarak bilinen…

209
00:30:25,114 --> 00:30:28,743
…büyük bir
iklim dengesi dönemini de başlattı.

210
00:30:35,834 --> 00:30:40,588
11.700 YIL ÖNCE

211
00:30:44,259 --> 00:30:45,468
Bu dönemde

212
00:30:46,135 --> 00:30:48,263
sıcak, nemli koşullar hüküm sürdü

213
00:30:49,472 --> 00:30:52,600
ve ortalama
küresel sıcaklıklardaki dalgalanma

214
00:30:52,684 --> 00:30:55,228
bir santigrat dereceden azdı.

215
00:30:56,813 --> 00:31:01,818
Bu da dünyanın her köşesinde
yaşamın gelişmesini sağladı.

216
00:31:08,700 --> 00:31:13,705
Her türün dört milyar yıl geriye,

217
00:31:13,788 --> 00:31:16,833
Dünya'daki yaşamın başlangıcına uzanan

218
00:31:16,916 --> 00:31:19,794
kesintisiz bir soyu vardı.

219
00:31:45,320 --> 00:31:50,199
Ancak Holosen'de her şey gelişmiyordu.

220
00:31:53,870 --> 00:31:59,167
Tuhaf ve son derece seçici bir
yok oluş yaşanıyordu.

221
00:32:01,294 --> 00:32:02,879
Gezegenin her yerinde

222
00:32:02,962 --> 00:32:06,215
en büyük kara hayvanları yok oluyordu.

223
00:32:07,425 --> 00:32:12,847
Mamutlar, mağara aslanları
ve yüzlerce başka tür tarihe karıştı.

224
00:32:15,725 --> 00:32:18,227
Özellikle Kuzey Amerika zarar görmüş,

225
00:32:19,103 --> 00:32:22,690
devlerinin %70'ini kaybetmişti.

226
00:32:25,777 --> 00:32:27,278
Ama hepsini değil.

227
00:32:29,739 --> 00:32:32,075
Rakip olmayınca

228
00:32:32,951 --> 00:32:35,662
bizonlar büyük ovaları ele geçirdi.

229
00:32:37,038 --> 00:32:39,624
Kalabalık sürüler hâlinde dolaşıyorlardı…

230
00:32:56,015 --> 00:32:57,392
…ama yalnız değillerdi.

231
00:33:04,107 --> 00:33:07,026
Büyük av seçenekleri azalınca…

232
00:33:09,112 --> 00:33:12,490
…bizonlar diğer hayatta kalanların
odağı hâline geldi.

233
00:33:20,873 --> 00:33:23,459
Ezelî düşmanlar.

234
00:33:27,422 --> 00:33:31,467
En iyi savunmaları
tehlikeye karşı tetikte olmak,

235
00:33:33,219 --> 00:33:36,431
birbirlerinden ayrılmamak
ve sakince yola devam etmek.

236
00:33:40,435 --> 00:33:43,312
Ama bunlar sıradan avcılar değil.

237
00:33:49,402 --> 00:33:53,698
Çünkü Buzul Çağı
yeni bir yırtıcının yayılmasına yol açtı.

238
00:34:01,664 --> 00:34:05,001
Kurtlar gibi
biz de gruplar hâlinde avlanıyorduk.

239
00:34:08,921 --> 00:34:11,382
Güç ve hızdaki eksikliğimizi…

240
00:34:13,760 --> 00:34:18,264
…zekâ ve kurnazlıkla kapatıyorduk.

241
00:34:21,225 --> 00:34:24,854
Büyük, karmaşık beyinlerimizin evrimi

242
00:34:25,354 --> 00:34:28,107
bizi diğer primatlardan ayırıp

243
00:34:29,525 --> 00:34:33,780
giderek daha karmaşık şekillerde
avlanmamızı sağladı.

244
00:34:39,285 --> 00:34:40,912
Kurtları taklit eden

245
00:34:42,038 --> 00:34:45,249
ve özenle yerleştirilmiş
taş yığınları kullanan avcılar

246
00:34:46,751 --> 00:34:50,797
bizonları kilometrelerce uzağa sürüyordu.

247
00:34:52,173 --> 00:34:57,386
Ta ki bizonlar
tam istedikleri yere varana kadar.

248
00:35:08,189 --> 00:35:12,193
Ancak o zaman
sürüye arkadan yaklaşıyorlar.

249
00:35:21,369 --> 00:35:23,621
Çok erken ortaya çıkarlarsa

250
00:35:25,498 --> 00:35:28,918
günlerin emeği boşa gider.

251
00:35:38,219 --> 00:35:41,055
Büyük ödülleri
bizonlardan birinin ölümü değil,

252
00:35:42,682 --> 00:35:44,225
birçoğunun yenilip…

253
00:35:49,730 --> 00:35:53,109
…kış ayları boyunca çok boğaz doyurması.

254
00:36:02,368 --> 00:36:04,495
Tuzak kuruldu.

255
00:36:09,876 --> 00:36:14,088
Tek ihtiyaçları olan biraz cesaret.

256
00:37:00,551 --> 00:37:02,428
Holosen'in başlarında

257
00:37:03,012 --> 00:37:08,142
insanlar Afrika'dan
Dünya'nın hemen her kıtasına yayılmış

258
00:37:09,268 --> 00:37:13,105
ve dünyanın en tehlikeli yırtıcısı
hâline gelmişlerdi.

259
00:37:17,902 --> 00:37:22,990
Yükselişimiz büyük kara hayvanlarının
küresel olarak yok olmasına yol açsa da

260
00:37:23,824 --> 00:37:26,911
olağanüstü bir şey yapmamış olsaydık

261
00:37:28,663 --> 00:37:31,332
hikâyemiz kısa sürebilirdi.

262
00:37:35,002 --> 00:37:40,383
Doğayla ittifak kurarak

263
00:37:41,092 --> 00:37:44,262
avcı-toplayıcı varlığının
belirsizliğinden kurtulduk.

264
00:37:47,265 --> 00:37:49,642
Holosen'in dengeli iklimi

265
00:37:49,725 --> 00:37:53,604
atalarımızın bitkilerle
eşsiz bir ilişki geliştirmesine…

266
00:37:55,940 --> 00:37:57,108
…olanak sağladı.

267
00:38:02,321 --> 00:38:04,782
Bazı türleri elle seçip

268
00:38:05,491 --> 00:38:09,745
o türlerin tohumlarını
en iyi yetişebilecekleri yerlere ektiler.

269
00:38:16,377 --> 00:38:18,587
Tüm bu özen ve dikkat

270
00:38:18,671 --> 00:38:22,758
bitkilerin hayatta kalma ihtimalini
önemli ölçüde artırdı.

271
00:38:24,218 --> 00:38:29,098
Karşılığında da
insanlar bunun meyvelerini toplayabildi.

272
00:38:34,103 --> 00:38:36,480
Daha fazla yiyecek üretmeyi

273
00:38:37,064 --> 00:38:40,318
ve yıl boyu sürdürmeyi öğrendiler.

274
00:38:44,405 --> 00:38:46,157
Bitkilerinin büyüdüğü yerde

275
00:38:48,034 --> 00:38:49,452
insanlar zenginleşti.

276
00:38:53,122 --> 00:38:58,544
Atalarımız istikrarlı bir besin kaynağının
nasıl sağlanacağını keşfetti.

277
00:39:00,546 --> 00:39:03,966
Evcilleştirdikleri şey
sadece bitkiler değildi.

278
00:39:05,509 --> 00:39:06,802
Hayvanlar da vardı.

279
00:39:08,596 --> 00:39:09,930
Dünya çapında

280
00:39:10,556 --> 00:39:14,810
birçok avcı-toplayıcı
göçebe yaşam tarzından vazgeçip…

281
00:39:17,146 --> 00:39:19,231
…çiftçiliğe yöneldi.

282
00:39:20,649 --> 00:39:26,030
Yavaş ama emin adımlarla
vahşi doğa dönüşüme uğrayıp

283
00:39:27,239 --> 00:39:30,034
insan eliyle evcilleştirildi.

284
00:39:32,495 --> 00:39:38,209
Sürekli yiyecek bulma mücadelesi vermekten
kurtulan insanların nüfusu arttı,

285
00:39:39,877 --> 00:39:41,796
işler çeşitlilik kazandı,

286
00:39:43,506 --> 00:39:46,092
toplum daha karmaşık hâle geldi…

287
00:39:49,095 --> 00:39:52,014
…ve medeniyetler doğdu.

288
00:39:59,021 --> 00:40:04,026
Başka hiçbir türün başaramadığı
bir şeyi başardık.

289
00:40:05,194 --> 00:40:10,032
Doğadan kurtulup onu geride bıraktık.

290
00:40:11,659 --> 00:40:15,329
Tarım her şeyi değiştirdi…

291
00:40:18,249 --> 00:40:21,335
…ama yeni bir devrim yaklaşıyordu.

292
00:41:13,804 --> 00:41:15,514
Yaratıcılığımız bizi

293
00:41:16,265 --> 00:41:19,935
hayal edebileceğimizden
çok daha ileri taşıdı

294
00:41:21,896 --> 00:41:26,901
ve hikâyemiz artık
Dünya'nın yüzeyinde yazılı.

295
00:41:30,571 --> 00:41:36,285
Bir zamanlar vahşi olan şeyler
ya evcilleştirildi ya da yitip gitti.

296
00:41:40,956 --> 00:41:43,792
Başarımızın kendimiz ve gezegen için

297
00:41:45,085 --> 00:41:46,962
olumsuz sonuçları da oldu…

298
00:41:49,548 --> 00:41:54,303
…ve şu anda
sonraki kitlesel yok oluşa sebep oluyoruz.

299
00:42:00,184 --> 00:42:03,854
Sorun sadece karnımızı doyurmak için

300
00:42:03,938 --> 00:42:07,191
yaşanabilir toprakların
yarısından fazlasını kaplamamız…

301
00:42:21,330 --> 00:42:26,168
…ve açığa çıkardığımız karbondioksidin

302
00:42:26,252 --> 00:42:32,925
gezegenimizi son 500 milyon yılda
hiç olmadığı kadar ısıtması değil.

303
00:42:40,099 --> 00:42:45,437
Sorun sadece
okyanusları ısıtıp asitleştirerek

304
00:42:46,981 --> 00:42:49,108
doğanın dengesini bozmamız

305
00:42:49,608 --> 00:42:53,654
ve geniş çeşitlilikte
deniz canlılarını öldürmemiz de değil.

306
00:42:57,199 --> 00:43:01,954
Dünya'yı ilk çorak hâline döndüren
aşırı hava olaylarına,

307
00:43:03,539 --> 00:43:04,790
yangına ve kuraklığa

308
00:43:06,041 --> 00:43:09,920
neden olmamız da değil.

309
00:43:15,259 --> 00:43:18,721
Sorun bunlardan birini
yapıyor olmamız değil,

310
00:43:19,847 --> 00:43:22,683
hepsini birden

311
00:43:23,475 --> 00:43:28,022
aynı anda yapıyor olmamız.

312
00:43:29,982 --> 00:43:32,484
Daha da kötüsü

313
00:43:33,444 --> 00:43:36,322
bunları çok hızlı yapıyoruz.

314
00:43:46,749 --> 00:43:48,125
Nadir de olsa

315
00:43:48,709 --> 00:43:53,756
kitlesel yok oluşlar tarihin seyrini
benzersiz bir şekilde değiştiriyor.

316
00:43:55,924 --> 00:44:01,680
Şimdiye kadar Dünya,
bunun gibi beş tane kıyamet olayı yaşadı.

317
00:44:02,973 --> 00:44:08,020
Her biri tüm yaşamın
dörtte üçünden fazlasını yok etti.

318
00:44:11,482 --> 00:44:14,735
Dahası, her kitlesel yok oluşun sonunda

319
00:44:15,361 --> 00:44:19,573
baskın türler değişiyor.

320
00:44:23,869 --> 00:44:26,205
Kitlesel yok oluş etkisi

321
00:44:26,705 --> 00:44:30,959
66 milyon yıldır hissedilmedi.

322
00:44:32,378 --> 00:44:35,297
Şimdi altıncıya doğru

323
00:44:36,548 --> 00:44:37,716
ilerliyoruz.

324
00:44:45,557 --> 00:44:47,851
Sadece son 50 yılda

325
00:44:48,727 --> 00:44:54,274
vahşi yaşam nüfusu ortalama %70 azaldı

326
00:44:55,818 --> 00:45:01,657
ve bu sefer bunun sorumlusu biziz.

327
00:45:04,952 --> 00:45:08,330
Ancak bu korkunç tahmine rağmen

328
00:45:08,997 --> 00:45:12,459
hâlâ bir umut ışığı var.

329
00:45:16,296 --> 00:45:22,928
Dört milyar yıllık yaşam hikâyesinde

330
00:45:23,679 --> 00:45:27,891
dünyamıza neler olduğunu anlayan
ilk tür biziz.

331
00:45:30,144 --> 00:45:32,646
Bunu düzeltmek için

332
00:45:32,730 --> 00:45:36,567
neler gerektiğini anlayan
ilk tür de biziz.

333
00:45:38,777 --> 00:45:43,115
Zekâmız bizi buraya kadar getirdi

334
00:45:44,783 --> 00:45:48,412
ve bizi kurtarabilecek tek şey o.

335
00:45:55,043 --> 00:45:55,878
Geleceğimiz

336
00:45:57,087 --> 00:45:58,589
ve gezegenin geleceği

337
00:45:59,089 --> 00:46:00,549
henüz yazılmadı.

338
00:46:02,885 --> 00:46:07,055
Yaşam hikâyesindeki sonraki bölümü

339
00:46:08,557 --> 00:46:10,934
bugün yaptıklarımız belirleyecek.

340
00:46:20,402 --> 00:46:23,030
Ama gelecek ne getirirse getirsin…

341
00:46:30,496 --> 00:46:33,373
…geçmişten öğrendiğimiz bir şey varsa…

342
00:46:39,755 --> 00:46:45,761
…o da hayatın
her zaman bir yolunu bulduğu.

343
00:48:57,893 --> 00:49:00,062
Alt yazı çevirmeni: Duygu Mengioğlu