1
00:00:16,599 --> 00:00:18,893
Przez miliardy lat

2
00:00:19,394 --> 00:00:23,148
znaczna część naszego świata
była bardzo niegościnna…

3
00:00:25,442 --> 00:00:29,654
niszczona przez żywioły i siły natury.

4
00:00:34,701 --> 00:00:39,664
Ale to historia o tym,
co działo się pod falami.

5
00:00:44,294 --> 00:00:49,758
Tutaj, z daleka od burz,
zaczęło się nowe życie…

6
00:00:52,510 --> 00:00:57,223
które miało na zawsze
odmienić naszą planetę.

7
00:02:13,591 --> 00:02:18,096
ŻYCIE NA PLANECIE ZIEMIA

8
00:02:23,852 --> 00:02:26,980
ROZDZIAŁ DRUGI

9
00:02:27,063 --> 00:02:32,485
PIERWOTNA GRANICA

10
00:02:34,154 --> 00:02:37,991
2,4 MILIARDA LAT TEMU

11
00:02:38,074 --> 00:02:40,368
W zamierzchłych czasach

12
00:02:41,035 --> 00:02:44,831
Ziemia zupełnie nie przypominała
dzisiejszego świata.

13
00:02:50,044 --> 00:02:53,798
Prawie 90% jej powierzchni stanowiła woda,

14
00:02:54,299 --> 00:02:57,093
a jednak nie była niebieską planetą.

15
00:03:00,096 --> 00:03:05,894
Zamiast tego ogromne chmury metanu
zabarwiły jej atmosferę na żółto.

16
00:03:12,275 --> 00:03:15,153
Na lądzie warunki były jeszcze gorsze.

17
00:03:25,330 --> 00:03:30,460
Od milionów lat
trawiły go ciągłe wybuchy wulkanów.

18
00:03:34,839 --> 00:03:36,591
A moc tych wybuchów

19
00:03:36,674 --> 00:03:41,012
była jednym z niewielu dźwięków
w tym cichym świecie.

20
00:03:51,356 --> 00:03:56,694
Na planecie składającej się jedynie
z toksycznego powietrza i rzek lawy…

21
00:03:59,072 --> 00:04:03,034
życie, jakie znamy, było niemożliwe.

22
00:04:13,294 --> 00:04:15,838
Ale w prehistorycznych morzach

23
00:04:16,506 --> 00:04:19,008
coś się jednak dzieje.

24
00:04:25,598 --> 00:04:30,645
Pod powierzchnią wody
unosi się mnóstwo planktonu.

25
00:04:37,026 --> 00:04:42,323
Te mikroskopijne komórki
właśnie wytworzyły coś nowego.

26
00:04:43,950 --> 00:04:45,326
Fotosyntezę.

27
00:04:50,498 --> 00:04:53,835
Mogą teraz żywić się energię słoneczną.

28
00:04:55,044 --> 00:04:56,754
To tak ogromny przełom,

29
00:04:58,006 --> 00:05:03,094
że pewnego dnia z planktonu
wyewoluują wszystkie rośliny na Ziemi.

30
00:05:08,474 --> 00:05:10,018
Ale to nie wszystko.

31
00:05:11,352 --> 00:05:15,982
Jednym z produktów fotosyntezy jest gaz,

32
00:05:17,483 --> 00:05:21,863
brakujący składnik,
od którego zależy istnienie zwierząt.

33
00:05:24,574 --> 00:05:25,700
Tlen.

34
00:05:30,371 --> 00:05:32,707
Przez prawie dwa miliardy lat

35
00:05:32,790 --> 00:05:35,418
plankton wyprodukował tyle tlenu,

36
00:05:35,918 --> 00:05:38,338
że przekształcił naszą planetę.

37
00:05:44,886 --> 00:05:49,349
Ziemia przestała być niegościnna
i stała się nowym światem,

38
00:05:51,225 --> 00:05:54,896
na którym życie
mogło wreszcie rozwinąć skrzydła.

39
00:06:03,446 --> 00:06:06,199
Dziś, miliony lat później,

40
00:06:06,282 --> 00:06:12,413
wciąż można zobaczyć,
jak wyglądała kolejna fala życia.

41
00:06:18,836 --> 00:06:21,714
Bo w niektórych rejonach płytkich mórz…

42
00:06:24,425 --> 00:06:27,887
życie wciąż przypomina
tamte prymitywne czasy.

43
00:06:37,146 --> 00:06:39,065
Może na to nie wygląda…

44
00:06:40,858 --> 00:06:43,027
ale to są zwierzęta.

45
00:06:47,115 --> 00:06:50,576
Są bardzo podobne
do pierwszych form życia.

46
00:06:55,248 --> 00:06:59,710
Większość ma miękkie ciało
i jest zakorzeniona w dnie morza.

47
00:07:03,714 --> 00:07:05,591
Wszystkie mają zmysły.

48
00:07:06,092 --> 00:07:09,929
Niektóre widzą nawet swoje otoczenie.

49
00:07:14,934 --> 00:07:18,438
Wiele z nich
odżywia się przez filtrowanie.

50
00:07:19,814 --> 00:07:21,399
Wyłapują plankton,

51
00:07:21,899 --> 00:07:25,611
czasem w bardzo ciekawy sposób.

52
00:07:33,870 --> 00:07:37,707
Ale nie wszystkie zwierzęta
są skazane na życie w miejscu.

53
00:07:42,503 --> 00:07:44,088
Część może się poruszać.

54
00:07:44,964 --> 00:07:47,049
Eksplorują dno morza

55
00:07:47,133 --> 00:07:50,928
jak ich pionierscy krewni
sprzed milionów lat.

56
00:07:58,603 --> 00:08:03,107
Może się wydawać,
że te płycizny to swego rodzaju Eden,

57
00:08:04,400 --> 00:08:06,402
bezpieczna przystań dla życia.

58
00:08:07,904 --> 00:08:10,615
Ale to nie jest raj.

59
00:08:17,747 --> 00:08:20,541
U wybrzeży dzisiejszej Kalifornii…

60
00:08:24,170 --> 00:08:27,048
żyje tęczowy ślimak nagoskrzelny.

61
00:08:31,135 --> 00:08:34,639
A powolna natura
ukrywa jego mroczne oblicze.

62
00:08:39,310 --> 00:08:42,063
Bo tak jak jego przodkowie,

63
00:08:42,647 --> 00:08:44,565
przybył tu na polowanie.

64
00:08:50,655 --> 00:08:53,407
To dobrze przystosowany drapieżnik.

65
00:08:54,659 --> 00:08:56,369
A jego ofiarą są…

66
00:08:57,745 --> 00:08:59,205
ukwiały.

67
00:09:05,336 --> 00:09:08,089
Ale tak jak pierwsze drapieżniki,

68
00:09:08,172 --> 00:09:11,759
ślimak nagoskrzelny
wciąż musi dopracować technikę…

69
00:09:18,182 --> 00:09:21,143
bo tutaj wyczucie czasu…

70
00:09:25,064 --> 00:09:26,440
jest najważniejsze.

71
00:09:30,736 --> 00:09:32,697
Na szczęście dla myśliwego

72
00:09:32,780 --> 00:09:35,408
jego ofiara jest zakorzeniona w dnie

73
00:09:36,033 --> 00:09:38,035
i nie może się wiecznie ukrywać.

74
00:09:53,134 --> 00:09:57,888
Jaki los czeka ukwiał?
Zostanie zjedzony od środka.

75
00:10:07,315 --> 00:10:11,944
530 MILIONÓW LAT TEMU

76
00:10:13,154 --> 00:10:18,200
Pojawienie się drapieżników
wstrząsnęło dawnymi morzami.

77
00:10:21,871 --> 00:10:23,789
Ofiary musiały się dostosować

78
00:10:24,290 --> 00:10:26,000
lub zginąć.

79
00:10:30,254 --> 00:10:34,383
Jedna grupa zaadaptowała się
w niespotykany dotąd sposób.

80
00:10:38,888 --> 00:10:41,891
Choć to pojedyncze zwierzęta,

81
00:10:42,725 --> 00:10:46,896
udało im się podzielić
na warstwy nowych osobników,

82
00:10:47,730 --> 00:10:51,025
które następnie się od nich oderwały.

83
00:10:53,819 --> 00:10:54,987
Meduzy.

84
00:10:55,696 --> 00:10:58,616
Pojawiły się 530 milionów lat temu

85
00:10:58,699 --> 00:11:04,622
i były pierwszymi zwierzętami,
które oderwały się od morskiego dna.

86
00:11:12,380 --> 00:11:17,134
Ale drapieżniki były już wszędzie.

87
00:11:34,026 --> 00:11:36,070
Z pomocą jadowitych harpunów

88
00:11:36,570 --> 00:11:39,865
ukwiały szybko pokonują młode meduzy.

89
00:11:56,132 --> 00:11:57,675
I jest ich tak wiele,

90
00:11:58,926 --> 00:12:01,554
że ucieczka wydaje się niemożliwa.

91
00:12:21,115 --> 00:12:22,199
Schwytana.

92
00:12:25,035 --> 00:12:26,370
Ale nie na długo.

93
00:12:41,135 --> 00:12:43,220
Nareszcie wolna.

94
00:12:51,771 --> 00:12:53,773
Dzięki zdolności pływania

95
00:12:54,899 --> 00:12:58,277
meduzy jako pierwsze opuściły płycizny

96
00:12:59,820 --> 00:13:01,655
i udały się w głębiny.

97
00:13:23,344 --> 00:13:26,555
Tutaj, jeszcze przed pojawieniem się ryb,

98
00:13:27,515 --> 00:13:32,144
meduzy były wolne od drapieżników.

99
00:13:36,273 --> 00:13:39,235
Z czasem inne gatunki poszły w ich ślady.

100
00:13:39,860 --> 00:13:42,488
Ale ponad pół miliarda lat temu

101
00:13:43,072 --> 00:13:46,158
otwarty ocean należał do nich.

102
00:13:53,165 --> 00:13:57,127
508 MILIONÓW LAT TEMU

103
00:14:01,966 --> 00:14:04,802
Dla tych, którzy utknęli na dnie morza,

104
00:14:05,386 --> 00:14:09,098
ucieczka przed drapieżnikami
wymagała innej strategii.

105
00:14:21,318 --> 00:14:23,028
To osobliwe stworzenie

106
00:14:24,196 --> 00:14:25,531
to trylobit.

107
00:14:27,992 --> 00:14:31,871
I jego przełomowe przystosowanie: pancerz.

108
00:14:34,248 --> 00:14:38,669
Trylobity to jedne z pierwszych członków
nowej dynastii,

109
00:14:40,254 --> 00:14:42,006
stawonogów.

110
00:14:47,803 --> 00:14:51,098
Wytworzyły zewnętrzny szkielet,

111
00:14:51,640 --> 00:14:56,186
przypominającą zbroję skorupę,
która chroni ich miękkie ciała.

112
00:15:00,941 --> 00:15:04,320
A w tych wodach jest im to potrzebne.

113
00:15:11,160 --> 00:15:13,871
To Anomalocaris.

114
00:15:15,039 --> 00:15:16,999
Osobliwe zwierzę,

115
00:15:17,082 --> 00:15:21,337
którego nazwę można przetłumaczyć
jako „dziwna krewetka”.

116
00:15:25,382 --> 00:15:29,929
Pojawił się na tropikalnych płyciznach
508 milionów lat temu

117
00:15:31,764 --> 00:15:35,059
i był pierwszym
szczytowym drapieżnikiem świata.

118
00:15:47,488 --> 00:15:52,284
Pomimo pancerza,
trylobity wolą nie rzucać się w oczy.

119
00:16:00,334 --> 00:16:04,171
Ale z daleka od kanionów
nie ma wielu kryjówek…

120
00:16:06,507 --> 00:16:09,176
bo to, co czyni tego łowcę wyjątkowym…

121
00:16:11,679 --> 00:16:13,764
to jego prędkość.

122
00:16:19,728 --> 00:16:25,943
W przeciwieństwie do meduz
Anomalocaris jest zwrotny i szybki.

123
00:16:28,320 --> 00:16:30,280
Ale to nie zawsze wystarcza.

124
00:16:35,494 --> 00:16:41,375
Bo zapędzony w kozi róg trylobit
chowa się w swoim pancerzu.

125
00:16:47,131 --> 00:16:52,511
Zwija się w kłębek
i staje się zupełnie niezniszczalny…

126
00:16:55,764 --> 00:16:58,517
nawet dla tej dziwnej krewetki.

127
00:17:07,067 --> 00:17:12,656
Gdy drapieżnik odpływa,
trylobit rusza w dalszą drogę.

128
00:17:17,244 --> 00:17:21,999
Szuka jednego z najwspanialszych widoków
w starożytnym oceanie…

129
00:17:29,840 --> 00:17:32,134
miejsca godowego trylobitów,

130
00:17:32,718 --> 00:17:36,096
gdzie tysiące osobników
przybywają się rozmnażać.

131
00:17:38,724 --> 00:17:43,187
W historii życia
pancerz odniósł tak wielki sukces,

132
00:17:43,270 --> 00:17:46,482
że dziś prawie 80% wszystkich zwierząt,

133
00:17:46,565 --> 00:17:50,277
w tym owady, pająki i kraby,

134
00:17:50,778 --> 00:17:53,906
jest spokrewnione
z tym pradawnym stawonogiem.

135
00:17:57,493 --> 00:18:01,288
Ale pancerz
nie mógł ochronić ich przed wszystkim.

136
00:18:08,003 --> 00:18:13,300
468 MILIONÓW LAT TEMU

137
00:18:18,222 --> 00:18:23,102
Czterdzieści milionów lat później
zaczęła się nowa era życia

138
00:18:24,645 --> 00:18:27,940
o niespotykanej dotąd różnorodności.

139
00:18:32,361 --> 00:18:35,656
Trylobity wciąż świetnie sobie tu radzą,

140
00:18:36,156 --> 00:18:39,034
ale ich pancerz jest jeszcze mocniejszy…

141
00:18:42,830 --> 00:18:44,873
bo na tej rafie

142
00:18:45,374 --> 00:18:48,418
grasuje nowy rodzaj drapieżnika.

143
00:19:00,931 --> 00:19:04,351
To przodkowie
dzisiejszych ośmiornic i kałamarnic.

144
00:19:05,769 --> 00:19:11,483
Te wyposażone w macki olbrzymy
należą do dynastii głowonogów.

145
00:19:21,160 --> 00:19:25,372
Największe z nich,
posiadające ośmiometrową muszlę,

146
00:19:26,498 --> 00:19:28,125
to Cameroceras.

147
00:19:36,133 --> 00:19:39,553
Trylobit jest maleńki
w porównaniu z tym łowcą.

148
00:19:42,431 --> 00:19:45,392
Ale to nie rozmiar
czyni z nich zagrożenie.

149
00:19:50,814 --> 00:19:55,360
Cameroceras wytworzyły
nowy sposób chwytania ofiar…

150
00:19:57,821 --> 00:19:59,698
nawet gdy ich nie widzą.

151
00:20:08,957 --> 00:20:13,837
Bo w tych wodach
polują nie tylko wzrokiem,

152
00:20:15,464 --> 00:20:16,715
ale też dotykiem.

153
00:20:28,018 --> 00:20:32,898
Trylobit może jedynie
trzymać się poza ich zasięgiem.

154
00:20:52,417 --> 00:20:54,086
Dzięki ostremu dziobowi,

155
00:20:55,170 --> 00:20:57,589
który przetnie najtwardszy pancerz,

156
00:20:59,341 --> 00:21:02,552
Cameroceras zdominowały te morza.

157
00:21:05,138 --> 00:21:08,308
Ale jest jeszcze jeden ważny przybysz.

158
00:21:14,106 --> 00:21:16,900
Ten wiecznie zdziwiony jegomość

159
00:21:18,610 --> 00:21:20,988
to Arandaspis…

160
00:21:23,782 --> 00:21:25,742
wczesny przedstawiciel ryb.

161
00:21:30,706 --> 00:21:33,000
Nie wykształcił jeszcze szczęki,

162
00:21:33,917 --> 00:21:36,003
więc może tylko wsysać resztki.

163
00:21:40,632 --> 00:21:42,551
Ale jego wynalazek

164
00:21:43,343 --> 00:21:45,804
zmieni bieg historii.

165
00:21:52,561 --> 00:21:58,150
Ma nowy wewnętrzny szkielet,
dzięki któremu jest szybki i zwinny.

166
00:22:00,110 --> 00:22:01,486
Kręgosłup.

167
00:22:03,196 --> 00:22:05,574
Może nie wygląda imponująco,

168
00:22:06,158 --> 00:22:10,829
ale ryby takie jak Arandaspis
dadzą początek innym kręgowcom.

169
00:22:11,788 --> 00:22:16,418
Płazom, gadom, ssakom i ptakom.

170
00:22:20,714 --> 00:22:25,469
Ale na razie kręgowce
są dopiero na początku

171
00:22:26,219 --> 00:22:29,514
swej bardzo długiej podróży.

172
00:22:39,733 --> 00:22:44,571
445 MILIONÓW LAT TEMU

173
00:22:47,616 --> 00:22:52,704
Dwadzieścia milionów lat później
życie stanęło przed ogromnym wyzwaniem.

174
00:22:59,252 --> 00:23:02,881
Klimat nagle zaczął się ochładzać.

175
00:23:08,512 --> 00:23:12,391
Taki rozwój wypadków
miał mieć poważne konsekwencje.

176
00:23:32,035 --> 00:23:36,706
Morze zaczęło stopniowo zamarzać.

177
00:23:52,722 --> 00:23:56,518
Dla mieszkańców
tych dotąd tropikalnych wód

178
00:23:57,436 --> 00:24:00,105
to była katastrofa.

179
00:24:19,040 --> 00:24:22,794
Płytkie morza zmieniły się
w zamarznięte cmentarzysko.

180
00:24:26,673 --> 00:24:29,885
To było pierwsze masowe wymieranie świata.

181
00:24:41,188 --> 00:24:46,693
Śmiertelny mróz był spowodowany
60-procentowym spadkiem CO2 w atmosferze.

182
00:24:49,946 --> 00:24:52,574
Bez tego gazu cieplarnianego

183
00:24:52,657 --> 00:24:55,494
planeta pogrążyła się w epoce lodowcowej.

184
00:25:01,917 --> 00:25:05,754
Miała ona trwać
przez kolejne 200 tysięcy lat.

185
00:25:15,847 --> 00:25:20,185
W szczytowym okresie
prawie połowa planety była pokryta lodem,

186
00:25:21,019 --> 00:25:26,608
co spowodowało unicestwienie
85% wszystkich gatunków świata.

187
00:25:27,651 --> 00:25:31,571
Na zawsze zniknęły
z naszego drzewa genealogicznego.

188
00:25:38,662 --> 00:25:40,664
Gdy zamarzły płycizny,

189
00:25:40,747 --> 00:25:44,543
ocaleli tylko ci,
którzy mogli udać się na głębsze wody.

190
00:25:52,133 --> 00:25:53,843
Na przykład łodzik,

191
00:25:54,344 --> 00:25:57,514
mniejszy krewny Cameroceras.

192
00:26:04,688 --> 00:26:07,941
Wyewoluował setki milionów lat temu,

193
00:26:08,692 --> 00:26:10,819
ale istnieje do dziś.

194
00:26:14,322 --> 00:26:19,452
Swój sukces zawdzięcza
niezmiennej naturze głębin oceanu.

195
00:26:21,371 --> 00:26:26,334
Sześćset metrów pod powierzchnią wody
temperatura rzadko się zmienia,

196
00:26:26,418 --> 00:26:29,337
co czyni to miejsce ostoją stabilności.

197
00:26:32,007 --> 00:26:34,342
Gdy nadeszła epoka lodowcowa,

198
00:26:35,010 --> 00:26:38,263
wiele rodzajów stworzeń
udało się w głębiny.

199
00:26:40,807 --> 00:26:44,477
Ale to głowonogi rozkwitły.

200
00:26:52,193 --> 00:26:55,655
Wiele z nich
wciąż nawiedza morskie głębiny.

201
00:26:58,783 --> 00:27:01,953
W tym ośmiornice i kałamarnice.

202
00:27:08,251 --> 00:27:13,131
Ogromne ciśnienie głębin
nie ma wpływu na ich galaretowate ciała.

203
00:27:17,260 --> 00:27:22,682
A nadzwyczaj rozwinięte zmysły
pozwalają im odnaleźć drogę w ciemności.

204
00:27:27,145 --> 00:27:29,439
Nie ograniczają ich muszle,

205
00:27:29,939 --> 00:27:34,486
więc wyewoluowały
różne kształty i rozmiary.

206
00:27:42,535 --> 00:27:46,122
Ale ten mroczny świat
nie należy tylko do nich.

207
00:27:51,211 --> 00:27:55,131
Mieszkają tu też stawonogi,
jak ten jeżokrab.

208
00:27:58,093 --> 00:28:00,720
Przemierzają po omacku morskie dno.

209
00:28:04,474 --> 00:28:06,935
Są tu też kręgowce.

210
00:28:09,854 --> 00:28:14,192
Trudno tu o pożywienie,
więc są tutaj rzadkością.

211
00:28:18,113 --> 00:28:22,742
Tylko około 10% wszystkich ryb
żyje w głębinach.

212
00:28:26,788 --> 00:28:29,165
To nie jest ich domena…

213
00:28:31,626 --> 00:28:33,712
w odróżnieniu od głowonogów,

214
00:28:33,795 --> 00:28:37,590
które stały się
prawie idealnymi drapieżnikami głębin.

215
00:28:45,515 --> 00:28:48,977
Ta krewetka wkrótce się o tym przekona.

216
00:29:01,823 --> 00:29:06,745
Woda dookoła mieni się światłem
bioluminescencyjnego planktonu.

217
00:29:09,330 --> 00:29:14,419
Najmniejszy ruch sprawia,
że na moment rozbłyskują światłem.

218
00:29:20,800 --> 00:29:22,635
Ale krewetka nie jest sama.

219
00:29:27,515 --> 00:29:29,559
Na wpół ukryta kałamarnica

220
00:29:30,435 --> 00:29:32,103
obserwuje przedstawienie.

221
00:29:34,939 --> 00:29:39,778
Jej duże oczy pozwalają jej
doskonale widzieć w ciemności.

222
00:29:49,871 --> 00:29:51,831
Wychwytuje kropki światła

223
00:29:52,540 --> 00:29:55,335
i śledzi każdy ruch krewetki.

224
00:29:57,837 --> 00:30:01,257
Potrzebuje tylko odpowiedniego momentu.

225
00:30:22,320 --> 00:30:24,614
Krewetka niczego nie podejrzewała.

226
00:30:34,499 --> 00:30:36,876
Przy tak niezwykłych zmysłach

227
00:30:37,377 --> 00:30:38,962
trudno się dziwić,

228
00:30:39,045 --> 00:30:43,424
że kałamarnica opanowała
ten zimny, mroczny świat.

229
00:30:45,969 --> 00:30:48,972
Ale dla tych,
którzy żyli w epoce lodowcowej,

230
00:30:49,514 --> 00:30:51,891
zaczynało robić się gorąco.

231
00:30:58,940 --> 00:31:03,194
444 MILIONY LAT TEMU

232
00:31:05,154 --> 00:31:08,449
Około 200 000 lat po wielkich mrozach

233
00:31:10,451 --> 00:31:13,872
w lodzie pojawiła się żyłka błękitu.

234
00:31:19,127 --> 00:31:20,128
Woda.

235
00:31:22,589 --> 00:31:26,009
Dwutlenek węgla
wrócił do poprzedniego poziomu,

236
00:31:27,719 --> 00:31:30,889
co spowodowało
wzrost temperatur na świecie.

237
00:31:31,764 --> 00:31:34,309
Rozpoczęły się wielkie roztopy.

238
00:31:36,519 --> 00:31:40,398
Najpierw powoli, ale szybko nabrały tempa.

239
00:31:50,658 --> 00:31:55,538
Wkrótce lodowce o wysokości setek metrów

240
00:31:55,622 --> 00:31:58,249
wpadły do ogrzewających się mórz.

241
00:32:07,884 --> 00:32:09,510
W ciągu kilku tysiącleci

242
00:32:10,011 --> 00:32:14,307
stopniała prawie połowa lodu na świecie.

243
00:32:15,600 --> 00:32:19,771
Po kilku następnych zupełnie zniknęła.

244
00:32:26,194 --> 00:32:29,072
Dla tych,
którzy schronili się w głębinach,

245
00:32:29,656 --> 00:32:31,699
była to szansa na powrót.

246
00:32:39,624 --> 00:32:42,251
U wybrzeży dzisiejszej Australii

247
00:32:43,586 --> 00:32:47,090
spotykamy młodego samca mątwy olbrzymiej.

248
00:32:48,758 --> 00:32:51,386
Tak jak jego przodkowie z epoki lodowcowej

249
00:32:51,469 --> 00:32:54,555
przybył na płyciznę
w poszukiwaniu partnerki.

250
00:33:00,395 --> 00:33:02,689
Ale inni dotarli tu pierwsi.

251
00:33:07,402 --> 00:33:10,029
W tym samiec alfa…

252
00:33:13,199 --> 00:33:15,910
który zazdrośnie broni swej wybranki.

253
00:33:20,081 --> 00:33:23,584
I nie zamierza się nią podzielić.

254
00:33:30,508 --> 00:33:33,845
Ale mniejszy samiec nie daje za wygraną.

255
00:33:35,888 --> 00:33:38,933
Zamiast tego czeka na właściwy moment

256
00:33:40,393 --> 00:33:41,686
i obserwuje,

257
00:33:43,479 --> 00:33:46,607
jak na arenę wkracza nowy samiec…

258
00:33:48,776 --> 00:33:50,862
który sygnalizuje gotowość…

259
00:33:53,197 --> 00:33:54,907
by rzucić wyzwanie alfie.

260
00:34:02,165 --> 00:34:06,836
Żaden nie chce się wycofać,
więc walka jest nieunikniona.

261
00:34:14,510 --> 00:34:18,473
To pozwala młodemu samcowi
wykonać swój ruch.

262
00:34:26,397 --> 00:34:30,026
Zbliża się, ukrywając macki

263
00:34:30,985 --> 00:34:32,695
i zmienia kolor…

264
00:34:34,906 --> 00:34:36,657
by upodobnić się

265
00:34:38,034 --> 00:34:39,368
do samicy.

266
00:34:42,622 --> 00:34:44,999
Używając mózgu, a nie siły,

267
00:34:45,541 --> 00:34:47,919
wkrada się do środka.

268
00:34:56,886 --> 00:35:01,474
Teraz samiec alfa myśli,
że strzeże nie jednej samicy…

269
00:35:04,477 --> 00:35:05,561
ale dwóch.

270
00:35:10,316 --> 00:35:13,611
Nie zdaje sobie sprawy,
że ten młody spryciarz

271
00:35:14,487 --> 00:35:18,032
kopuluje z jego wybranką.

272
00:35:32,630 --> 00:35:36,759
Ich wyjątkowa inteligencja
i niezwykłe zmysły

273
00:35:36,843 --> 00:35:41,430
pomogły głowonogom
skolonizować wszystkie oceany na Ziemi.

274
00:35:50,982 --> 00:35:52,692
Ale na płyciznach

275
00:35:52,775 --> 00:35:57,238
rzadko są drapieżnikami
na miarę swych potężnych przodków.

276
00:36:01,159 --> 00:36:03,661
Bo w pradawnych morzach

277
00:36:04,912 --> 00:36:08,249
miało dojść do zmiany warty.

278
00:36:15,673 --> 00:36:21,512
374 MILIONY LAT TEMU

279
00:36:22,430 --> 00:36:25,391
Około 70 milionów lat
po wielkich roztopach,

280
00:36:25,474 --> 00:36:28,561
w okresie znanym jako dewon,

281
00:36:28,644 --> 00:36:31,230
kręgowce wykonały swój ruch.

282
00:36:37,737 --> 00:36:40,489
To Dunkleosteus…

283
00:36:43,284 --> 00:36:46,787
potomek maleńkiego Arandaspisa.

284
00:36:49,582 --> 00:36:54,503
Ale z tą dziewięciometrową rybą
trzeba się już liczyć.

285
00:36:59,592 --> 00:37:04,931
Nawet młode, ledwie o połowę mniejsze,
są przerażającymi drapieżnikami.

286
00:37:09,435 --> 00:37:13,898
A ten młody osobnik
właśnie spostrzegł coś w toni wody.

287
00:37:17,360 --> 00:37:18,653
Amonity.

288
00:37:19,820 --> 00:37:23,991
Bliscy krewni
dzisiejszych łodzików głębinowych.

289
00:37:33,042 --> 00:37:38,839
Dunkleosteus to kręgowiec,
więc łatwo może je dogonić.

290
00:37:45,763 --> 00:37:49,392
Ale amonity mają własną sztuczkę…

291
00:37:51,936 --> 00:37:53,729
napęd odrzutowy.

292
00:37:55,106 --> 00:37:58,276
Właśnie tego im trzeba,
by przechytrzyć tę rybę.

293
00:38:06,242 --> 00:38:07,910
Gdy zaczyna krążyć…

294
00:38:10,288 --> 00:38:12,290
amonit robi to samo…

295
00:38:16,002 --> 00:38:18,004
osłaniając ciało muszlą.

296
00:38:25,678 --> 00:38:29,181
Kiedyś ta obrona mogłaby zadziałać.

297
00:38:29,890 --> 00:38:34,270
Ale Dunkleosteus ma broń,
której nie mieli jego mali przodkowie.

298
00:38:38,065 --> 00:38:39,317
Szczęki.

299
00:38:40,568 --> 00:38:44,113
Może zmiażdżyć ofiarę zębami.

300
00:38:49,952 --> 00:38:52,455
O ile znajdzie odpowiedni kąt.

301
00:39:10,222 --> 00:39:12,099
Na szczęście dla amonitu,

302
00:39:12,183 --> 00:39:16,020
szczęki młodej ryby nie są dość silne,
by skruszyć muszlę.

303
00:39:19,482 --> 00:39:22,276
Ale szczęki dorosłego już tak.

304
00:39:37,541 --> 00:39:42,922
Połączenie kręgosłupa ze szczękami
miało okazać się zwycięską kombinacją.

305
00:39:44,090 --> 00:39:47,468
Tak doskonałą, że od tego momentu

306
00:39:48,177 --> 00:39:52,139
kręgowce już nigdy
nie oglądały się za siebie.

307
00:40:02,525 --> 00:40:05,986
Obecnie istnieje
ponad 30 000 gatunków ryb.

308
00:40:11,033 --> 00:40:14,578
Czterdzieści razy więcej niż głowonogów.

309
00:40:22,545 --> 00:40:24,880
I choć ich różnorodność rozkwitła…

310
00:40:27,258 --> 00:40:30,136
każdy wciąż ma to idealne połączenie.

311
00:40:33,055 --> 00:40:35,391
Kręgosłup daje im siłę i prędkość…

312
00:40:38,060 --> 00:40:39,645
bez względu na rozmiar,

313
00:40:43,315 --> 00:40:44,650
a szczęki

314
00:40:45,484 --> 00:40:47,153
pozwalają kąsać.

315
00:40:50,698 --> 00:40:52,950
Ale szczęki to też coś więcej.

316
00:40:55,411 --> 00:40:58,205
Niektóre ryby używają ich do ochrony jaj.

317
00:41:02,751 --> 00:41:05,087
Inne, by przyciągnąć partnera.

318
00:41:12,720 --> 00:41:15,764
No i jest jeszcze Neoclinus blanchardi.

319
00:41:21,437 --> 00:41:24,231
Nie używa szczęk tylko do łapania krabów.

320
00:41:33,157 --> 00:41:38,370
Wykorzystuje je również
do wyjątkowo przerażających pokazów…

321
00:41:41,916 --> 00:41:44,793
dzięki którym pozbywa się rywali.

322
00:41:53,260 --> 00:41:57,306
Dla tych ryb rozmiar jest najważniejszy.

323
00:42:21,539 --> 00:42:25,751
Wielkie szczęki pozwalają Neoclinusowi
rządzić swym terytorium,

324
00:42:26,752 --> 00:42:33,217
ale dają również władzę nad wodami
innej niesławnej grupie ryb.

325
00:42:40,641 --> 00:42:44,770
Pojawiły się na Ziemi
ponad 400 milionów lat temu

326
00:42:45,729 --> 00:42:48,607
i od tamtej pory budzą strach.

327
00:42:54,905 --> 00:42:56,031
To…

328
00:42:57,449 --> 00:42:58,659
rekiny.

329
00:43:03,038 --> 00:43:06,166
Do zwycięskiej kombinacji
kręgosłupa i szczęk

330
00:43:07,501 --> 00:43:10,087
dodały zmysły tak ostre,

331
00:43:10,170 --> 00:43:13,632
że potrafią wyczuć ofiarę
z odległości setek metrów.

332
00:43:16,760 --> 00:43:20,347
Wiele z nich ma też rozmiar i siłę.

333
00:43:21,390 --> 00:43:23,517
Są tak bliskie ideału,

334
00:43:24,518 --> 00:43:27,438
jak żaden inny morski drapieżnik.

335
00:43:41,160 --> 00:43:44,121
W morzu u wybrzeży zachodniej Australii

336
00:43:44,204 --> 00:43:47,249
ryby zbierają się w ławice dla ochrony.

337
00:43:50,336 --> 00:43:52,463
Rekiny trzymają się z daleka…

338
00:43:54,798 --> 00:43:58,427
bo mają w zanadrzu specjalny plan ataku.

339
00:44:05,726 --> 00:44:07,770
Działają w zespole.

340
00:44:08,270 --> 00:44:13,233
Część rekinów podpływa od dołu,
by uwięzić ryby pod powierzchnią.

341
00:44:16,820 --> 00:44:18,614
Inne podpływają z boku,

342
00:44:20,324 --> 00:44:23,327
zaganiając ławicę
z dala od otwartego oceanu

343
00:44:23,827 --> 00:44:25,412
na płyciznę.

344
00:44:33,629 --> 00:44:35,506
Teraz setki rekinów

345
00:44:36,423 --> 00:44:38,175
grają na zwłokę…

346
00:44:42,012 --> 00:44:45,057
a ich ofiary są coraz bardziej zmęczone.

347
00:44:58,278 --> 00:45:02,366
To technika łowiecka
doskonalona od milionów lat.

348
00:45:04,952 --> 00:45:08,539
Ale rzeź zaczyna się w mgnieniu oka.

349
00:45:51,123 --> 00:45:54,460
Prawie nie zmieniły się
od czasu wielkich roztopów.

350
00:45:55,335 --> 00:45:59,465
Rekiny to jedna
z najbardziej udanych dynastii w historii.

351
00:46:03,969 --> 00:46:08,640
Ale swój początek
zawdzięczają upadkowi największych rywali.

352
00:46:17,274 --> 00:46:21,195
360 MILIONÓW LAT TEMU

353
00:46:26,742 --> 00:46:29,119
Wróćmy do dawnych mórz.

354
00:46:29,203 --> 00:46:33,457
Dunkleosteus rządził tymi wodami
przez 20 milionów lat.

355
00:46:37,586 --> 00:46:41,882
Był tak groźny, że wczesne rekiny
nie mogły z nim konkurować.

356
00:46:47,554 --> 00:46:51,683
Ale Dunkleosteus miał stać się ofiarą
pewnego dziwactwa losu…

357
00:46:57,648 --> 00:46:59,608
wywołanego przez plankton.

358
00:47:02,820 --> 00:47:04,822
Miliardy lat wcześniej

359
00:47:04,905 --> 00:47:07,699
plankton umożliwił istnienie zwierząt.

360
00:47:11,078 --> 00:47:14,790
Ale teraz omal go nie zniszczy.

361
00:47:20,003 --> 00:47:23,173
Nagła nadwyżka
substancji odżywczych w oceanach

362
00:47:23,257 --> 00:47:27,052
spowodowała wzrost populacji planktonu…

363
00:47:30,472 --> 00:47:32,474
na niespotykaną dotąd skalę.

364
00:47:40,732 --> 00:47:46,780
A gdy rozprzestrzenił się na płyciznach,
ta gęsta zupa zaczęła gnić…

365
00:47:49,575 --> 00:47:52,494
obniżając poziom tlenu w oceanie.

366
00:48:02,421 --> 00:48:08,135
Bez tego kluczowego dla życia składnika
zwierzęta zaczęły się dusić.

367
00:48:18,312 --> 00:48:23,775
Na tych, którym nie udało się uciec,
czekał tylko jeden los.

368
00:48:26,612 --> 00:48:27,654
Wyginięcie.

369
00:48:31,033 --> 00:48:35,579
Dunkleosteus był jednym z wielu gatunków,
które wtedy zniknęły.

370
00:48:47,090 --> 00:48:51,094
Wybrzeża całego świata
zaroiły się od martwych zwierząt.

371
00:49:03,774 --> 00:49:07,611
Tylko nieliczni szczęśliwcy,
w tym wczesne rekiny,

372
00:49:08,111 --> 00:49:09,821
byli w stanie przetrwać.

373
00:49:21,917 --> 00:49:27,005
W efekcie tego zjawiska
zginęło 80% morskich organizmów.

374
00:49:27,089 --> 00:49:30,300
To było drugie masowe wymieranie świata.

375
00:49:35,097 --> 00:49:38,976
Ale to tylko połowa tej historii.

376
00:49:43,480 --> 00:49:46,650
Substancje,
które wywołały rozkwit planktonu,

377
00:49:48,068 --> 00:49:50,278
nie pochodziły z morza.

378
00:49:53,991 --> 00:49:56,785
Zostały przyniesione z lądu…

379
00:50:01,623 --> 00:50:03,375
i uwolnione przez rośliny

380
00:50:03,458 --> 00:50:07,754
podczas jednego z najbardziej
niezwykłych wydarzeń w dziejach.

381
00:50:15,554 --> 00:50:18,640
Zazielenienia Ziemi.

382
00:50:24,396 --> 00:50:27,315
To, co było niegdyś
wulkanicznym pustkowiem,

383
00:50:28,316 --> 00:50:32,070
stało się teraz pełne życia.

384
00:50:36,450 --> 00:50:40,120
Ten nowy świat stwarzał nowe możliwości.

385
00:50:42,622 --> 00:50:44,916
Rośliny utorowały drogę,

386
00:50:45,876 --> 00:50:48,253
którą mogły podążyć zwierzęta.

387
00:50:51,965 --> 00:50:58,055
I wkrótce miał zacząć się wyścig
o dominację nad lądem.

388
00:52:51,001 --> 00:52:53,003
Napisy: Marta Racka