1 00:00:13,596 --> 00:00:16,683 Około 252 miliony lat temu… 2 00:00:18,685 --> 00:00:21,813 nasza planeta umierała. 3 00:00:30,488 --> 00:00:36,244 Największe wymieranie w historii sprawiło, że świat stał się pusty… 4 00:00:38,288 --> 00:00:40,248 i przeraźliwie cichy. 5 00:00:56,181 --> 00:01:00,351 Ale oto historia nielicznych… 6 00:01:03,980 --> 00:01:05,273 którzy przeżyli. 7 00:02:04,207 --> 00:02:08,753 ŻYCIE NA PLANECIE ZIEMIA 8 00:02:12,132 --> 00:02:15,176 ROZDZIAŁ CZWARTY 9 00:02:15,260 --> 00:02:20,098 Z ZIMNĄ KRWIĄ 10 00:02:24,853 --> 00:02:30,942 252 MILIONY LAT TEMU 11 00:02:35,738 --> 00:02:38,658 Początek okresu zwanego triasem. 12 00:02:41,244 --> 00:02:45,331 Rzeki ognia stopniowo się zatrzymują. 13 00:02:50,795 --> 00:02:52,046 W efekcie 14 00:02:52,547 --> 00:02:58,303 stygnąca lawa pokrywa obszar o wielkości połowy Stanów Zjednoczonych… 15 00:03:01,264 --> 00:03:05,018 skorupą o grubości nawet do trzech kilometrów. 16 00:03:10,106 --> 00:03:15,904 Gazy wulkaniczne spowodowały wzrost temperatur na świecie. 17 00:03:20,200 --> 00:03:22,285 Lasy i rafy koralowe 18 00:03:23,745 --> 00:03:25,371 zostały zniszczone. 19 00:03:42,430 --> 00:03:45,642 Setki milionów lat ewolucji 20 00:03:47,227 --> 00:03:48,353 przepadło. 21 00:03:55,193 --> 00:03:56,611 Ale tutaj, 22 00:03:57,862 --> 00:04:00,448 w tym sczerniałym krajobrazie, 23 00:04:02,283 --> 00:04:04,369 kryje się nowa szansa. 24 00:04:06,496 --> 00:04:13,044 Bo istnieje pewna forma życia, która żywi się martwą materią organiczną. 25 00:04:17,173 --> 00:04:18,383 Grzyby. 26 00:04:28,935 --> 00:04:32,230 Gdy świat stał się apokaliptycznym cmentarzyskiem, 27 00:04:34,148 --> 00:04:36,985 grzyby były w swoim żywiole. 28 00:04:42,699 --> 00:04:45,076 I przez kilka tysięcy lat… 29 00:04:48,538 --> 00:04:50,915 te proste organizmy 30 00:04:51,833 --> 00:04:54,335 stały się dominującą formą życia 31 00:04:55,712 --> 00:04:56,879 na Ziemi. 32 00:05:15,732 --> 00:05:19,277 Ale nie wszyscy ocaleni z permskiej zagłady 33 00:05:19,944 --> 00:05:22,655 zawdzięczali swój sukces śmierci. 34 00:05:27,577 --> 00:05:29,829 Jedno skromne stworzenie 35 00:05:30,413 --> 00:05:32,707 znalazło się w idealnej pozycji, 36 00:05:33,207 --> 00:05:34,959 by opanować świat. 37 00:05:46,179 --> 00:05:47,972 Lystrozaur… 38 00:05:52,310 --> 00:05:54,937 pradawny przodek ssaka. 39 00:05:57,690 --> 00:06:00,860 To ciekawskie stworzenie wielkości świni 40 00:06:01,736 --> 00:06:04,072 zwykło kopać podziemne tunele 41 00:06:04,655 --> 00:06:07,283 i szukać schronienia w jaskiniach. 42 00:06:09,077 --> 00:06:10,912 Ten styl życia ocalił je, 43 00:06:11,871 --> 00:06:14,374 gdy inne zwierzęta umierały. 44 00:06:26,886 --> 00:06:29,514 Niegdyś na przegranej pozycji, 45 00:06:29,597 --> 00:06:35,478 były teraz wśród niewielu szczęściarzy, którzy przeżyli Armagedon. 46 00:06:42,693 --> 00:06:46,531 Większość roślinności została zniszczona, 47 00:06:47,698 --> 00:06:50,201 więc trudno im znaleźć pożywienie. 48 00:06:56,416 --> 00:06:59,127 Ale lystrozaury są wytrwałe 49 00:07:00,002 --> 00:07:03,089 i mogą żerować na dużych obszarach. 50 00:07:22,650 --> 00:07:24,610 Są w ciągłym ruchu. 51 00:07:25,903 --> 00:07:31,075 Szukają korzeni, bulw i małych skupisk odrostów traw. 52 00:07:55,641 --> 00:07:58,769 Ale nie tylko one przetrwały. 53 00:08:02,773 --> 00:08:05,735 Życie w wielu różnych formach 54 00:08:07,570 --> 00:08:09,363 znalazło jakiś sposób. 55 00:08:13,701 --> 00:08:17,246 Prosty i elastyczny styl życia lystrozaurów 56 00:08:18,164 --> 00:08:20,833 miał przynieść wielkie korzyści. 57 00:08:22,960 --> 00:08:27,423 W obliczu małej konkurencji i braku większych drapieżników 58 00:08:28,007 --> 00:08:32,970 erupcje wulkaniczne przemieniły tych skromnych kopaczy… 59 00:08:36,474 --> 00:08:40,019 w zwierzęta, które odziedziczyły Ziemię. 60 00:08:53,533 --> 00:08:56,202 W latach po masowym wymieraniu 61 00:08:57,578 --> 00:09:03,000 stanowiły trzy czwarte wszystkich kręgowców na lądzie. 62 00:09:05,253 --> 00:09:09,048 Nie dokonało tego dotąd żadne inne zwierzę. 63 00:09:17,431 --> 00:09:20,434 Ale ich dominacja nie mogła trwać długo, 64 00:09:21,602 --> 00:09:26,232 bo inny ocalały z masowej zagłady miał zyskać przewagę 65 00:09:27,233 --> 00:09:31,904 dzięki ogromnym zmianom w strukturze naszej planety. 66 00:09:38,786 --> 00:09:41,455 Przez dziesiątki milionów lat 67 00:09:41,539 --> 00:09:44,625 kontynenty Ziemi stykały się ze sobą, 68 00:09:46,168 --> 00:09:50,256 tworząc ogromny ocean po jednej stronie świata… 69 00:09:52,800 --> 00:09:56,846 i jedną, potężną masę lądową po drugiej. 70 00:09:58,180 --> 00:10:01,475 Superkontynent Pangea. 71 00:10:16,824 --> 00:10:19,785 Susza z końca poprzedniej epoki 72 00:10:21,537 --> 00:10:24,707 została dopełniona piekącym upałem. 73 00:10:38,512 --> 00:10:42,391 Temperatury sięgają 60 stopni Celsjusza. 74 00:10:50,941 --> 00:10:53,986 Przez ląd przetaczają się burze piaskowe. 75 00:10:59,367 --> 00:11:02,745 Wydmy wznoszą się na kilometr wysokości… 76 00:11:15,341 --> 00:11:19,679 stopniowo tworząc największą i najbardziej nieprzyjazną pustynię, 77 00:11:19,762 --> 00:11:21,681 jaką widział świat. 78 00:11:30,398 --> 00:11:35,111 A jednak na skraju tego jałowego i pozbawionego życia krajobrazu 79 00:11:35,945 --> 00:11:39,365 rozwijała się kolejna grupa ocalałych. 80 00:11:47,832 --> 00:11:52,086 I do dziś są władcami pustyni. 81 00:12:02,888 --> 00:12:06,684 Oto Atakama w Ameryce Południowej. 82 00:12:12,690 --> 00:12:16,694 Była pustynią już w okresie triasu. 83 00:12:18,988 --> 00:12:23,159 W niektórych rejonach deszcz nie pada przez dziesiątki lat, 84 00:12:24,410 --> 00:12:27,872 a jednak pewna grupa zwierząt czuje się tu świetnie. 85 00:12:33,461 --> 00:12:34,628 Jaszczurki. 86 00:12:38,048 --> 00:12:44,013 Te gady są doskonale przystosowane do tego suchego środowiska. 87 00:12:48,058 --> 00:12:50,436 Mają twardą, łuskowatą skórę, 88 00:12:50,936 --> 00:12:53,522 więc nie wysychają w palącym słońcu. 89 00:12:56,525 --> 00:12:59,945 Zamiast tego słońce daje im energię. 90 00:13:04,241 --> 00:13:08,788 Podgrzewa ich zimną krew, dzięki czemu mogą szybko się poruszać. 91 00:13:15,669 --> 00:13:20,508 Ale nawet pustynne gady muszą czasem ugasić pragnienie. 92 00:13:29,391 --> 00:13:32,895 Woda przedostaje się na powierzchnię ziemi. 93 00:13:38,317 --> 00:13:44,365 Niestety te wodopoje są prawie tak słone jak Morze Martwe. 94 00:13:50,162 --> 00:13:53,415 Wypicie tej wody byłoby wyrokiem śmierci… 95 00:13:55,125 --> 00:13:59,547 więc te jaszczurki czerpią wodę z zaskakującego źródła. 96 00:14:00,297 --> 00:14:04,134 Ze zwierzęcia, którego przodkowie też przeżyli armagedon. 97 00:14:08,472 --> 00:14:11,600 Owady mocno odczuły masowe wymieranie, 98 00:14:12,101 --> 00:14:14,395 ale niektóre z nich przetrwały. 99 00:14:16,355 --> 00:14:20,985 Dziś te wodarki są ekspertkami od soli. 100 00:14:21,652 --> 00:14:23,737 Potrafią odsalać wodę, 101 00:14:24,488 --> 00:14:29,994 co czyni z nich idealne butelki na wodę 102 00:14:30,786 --> 00:14:32,079 dla jaszczurek. 103 00:14:41,630 --> 00:14:44,758 Problem w tym, by je złapać. 104 00:15:10,117 --> 00:15:11,118 Nareszcie. 105 00:15:28,719 --> 00:15:31,347 Ale gdy myśli, że jej się udało, 106 00:15:32,431 --> 00:15:34,600 pojawia się problem. 107 00:15:37,853 --> 00:15:42,566 Najlepsze miejsca do łapania much cieszą się dużą popularnością… 108 00:15:49,031 --> 00:15:53,035 a miejscowi nie lubią się dzielić. 109 00:16:43,252 --> 00:16:44,294 Pat. 110 00:16:45,254 --> 00:16:47,631 Ale to terytorium innej jaszczurki. 111 00:17:20,956 --> 00:17:23,459 Jaszczurka wykorzystuje okazję… 112 00:17:25,335 --> 00:17:27,796 korzystając z chwili nieuwagi… 113 00:17:32,176 --> 00:17:33,677 mimo że jest krótka. 114 00:17:39,516 --> 00:17:42,102 Ci doskonali mieszkańcy pustyni 115 00:17:42,186 --> 00:17:45,105 są wyjątkowo twardzi i wytrzymali, 116 00:17:46,273 --> 00:17:48,776 tak jak ich starożytni przodkowie. 117 00:17:54,198 --> 00:17:58,660 Ale w triasie to znacznie większe gady 118 00:17:59,244 --> 00:18:01,997 miały zmienić bieg historii. 119 00:18:03,332 --> 00:18:05,709 248 MILIONÓW LAT TEMU 120 00:18:05,793 --> 00:18:09,463 W ciągu czterech milionów lat po permskim wymieraniu 121 00:18:10,464 --> 00:18:13,342 na Ziemi dominowały lystrozaury. 122 00:18:17,846 --> 00:18:21,141 Pojawiły się w tym prawie pustym świecie 123 00:18:23,018 --> 00:18:25,979 i czerpały z tego spore korzyści. 124 00:18:31,276 --> 00:18:33,987 Życie jest piękne. 125 00:18:50,087 --> 00:18:52,798 Ale ci przodkowie ssaków 126 00:18:53,966 --> 00:18:57,678 nie znali konkurencji ani drapieżników. 127 00:18:58,929 --> 00:19:00,139 Aż do teraz. 128 00:19:20,075 --> 00:19:22,119 Gdy planeta zaczęła odżywać, 129 00:19:22,828 --> 00:19:26,456 niektóre gady urosły do imponujących rozmiarów. 130 00:19:36,675 --> 00:19:39,052 To erytrozuch. 131 00:19:41,013 --> 00:19:46,810 Ma prawie trzy metry długości. To największy drapieżnik swoich czasów. 132 00:19:52,149 --> 00:19:55,819 Stada lystrozaurów stanowią łatwy cel. 133 00:20:10,334 --> 00:20:14,338 Nie potrafią się bronić przed tym nowym typem gada. 134 00:20:18,342 --> 00:20:22,304 Nie są nawet świadome zagrożenia. 135 00:20:45,244 --> 00:20:47,371 Tak jak lis w kurniku, 136 00:20:47,454 --> 00:20:51,166 erytrozuch może zabić więcej, niż jest w stanie zjeść. 137 00:21:03,720 --> 00:21:07,182 Lystrozaur był nieświadomym dodo… 138 00:21:09,226 --> 00:21:10,644 swoich czasów. 139 00:21:17,192 --> 00:21:20,654 Połączenie drapieżników i konkurencji sprawiło, 140 00:21:21,571 --> 00:21:25,867 że lystrozaur przeszedł od absolutnej dominacji na planecie 141 00:21:27,577 --> 00:21:28,912 do wyginięcia. 142 00:21:31,915 --> 00:21:35,168 Ssaki straciły swą koronę. 143 00:21:38,880 --> 00:21:40,007 To… 144 00:21:42,801 --> 00:21:46,013 była era gadów. 145 00:22:06,742 --> 00:22:12,748 Obecnie istnieje ponad 10000 gatunków gadów. 146 00:22:15,000 --> 00:22:19,254 Choć nie wszystkie są tak przerażające, jak ich przodkowie. 147 00:22:26,720 --> 00:22:29,014 Na Ziemi zachodziły zmiany, 148 00:22:30,766 --> 00:22:35,437 a gady musiały dostosować się do bardziej zatłoczonego świata. 149 00:22:39,232 --> 00:22:41,276 A twarda, łuskowata skóra, 150 00:22:41,777 --> 00:22:44,613 która pozwoliła im podbić pustynie Pangei, 151 00:22:46,073 --> 00:22:49,910 wciąż stanowiła tajemnicę ich sukcesu. 152 00:22:52,204 --> 00:22:58,126 Niektórym z nich pozwoliła stać się mistrzami kamuflażu. 153 00:23:13,725 --> 00:23:18,855 Ale skórę można też wykorzystać do odstraszenia napastnika. 154 00:23:23,193 --> 00:23:28,407 Ale są sytuacje, które wymagają drastyczniejszych środków. 155 00:23:35,539 --> 00:23:37,874 Jaszczurka uciekła przed ptakiem, 156 00:23:38,458 --> 00:23:42,129 ale ta grupa nie jest znana ze swych zdolności pływania. 157 00:23:46,258 --> 00:23:49,469 A jednak anolis z Kostaryki 158 00:23:49,553 --> 00:23:52,514 wykształcił wyjątkową technikę przetrwania. 159 00:23:54,558 --> 00:24:00,647 Podczas wydechu tworzy bąbelek, który przylega do jego wodoodpornej skóry, 160 00:24:03,400 --> 00:24:06,862 tworząc własny dzwon nurkowy… 161 00:24:09,322 --> 00:24:12,242 który pozwala mu ukrywać się pod wodą 162 00:24:13,535 --> 00:24:16,246 nawet przez 15 minut. 163 00:24:23,003 --> 00:24:28,091 Dzisiejsze gady są tak przystosowane do życia w skrajnych warunkach, 164 00:24:28,592 --> 00:24:32,345 że trudno sobie wyobrazić, że kiedyś panowały nad Ziemią. 165 00:24:41,605 --> 00:24:44,816 Ale jest grupa wysp w Indonezji, 166 00:24:46,651 --> 00:24:50,822 która pozwala nam spojrzeć w tę odległą przeszłość. 167 00:24:57,746 --> 00:25:01,500 Bo tu wciąż rządzą jaszczurki. 168 00:25:13,053 --> 00:25:14,471 Ledwo się wykluła, 169 00:25:15,472 --> 00:25:17,224 a wszystko ją ciekawi. 170 00:25:23,939 --> 00:25:28,276 Ta młoda jaszczurka właśnie zaczyna życie w raju. 171 00:25:34,533 --> 00:25:36,618 Jedyny problem… 172 00:25:39,538 --> 00:25:40,872 to jej krewni. 173 00:25:46,878 --> 00:25:50,257 Bo to młody waran z Komodo… 174 00:25:53,635 --> 00:25:56,846 a warany to kanibale. 175 00:26:00,100 --> 00:26:04,229 Badają powietrze rozwidlonymi językami, by wytropić ofiarę. 176 00:26:13,154 --> 00:26:15,323 Dla tych wielkich jaszczurek… 177 00:26:17,450 --> 00:26:21,204 młode warany są idealną przekąską. 178 00:26:35,594 --> 00:26:39,389 Na szczęście gniazdo zakopanych jaj 179 00:26:41,141 --> 00:26:43,351 stanowi łatwiejszy posiłek. 180 00:26:58,450 --> 00:27:02,662 Ale nie zadowoli tego potwora na długo. 181 00:27:19,471 --> 00:27:23,058 Spędzi siedem lub osiem lat, ukrywając się w drzewach, 182 00:27:24,768 --> 00:27:27,979 zanim będzie mogła sama się obronić. 183 00:27:38,698 --> 00:27:43,453 Dorosły jest zbyt ciężki, by się wspiąć, więc wyrusza znaleźć coś, 184 00:27:44,245 --> 00:27:46,039 czego łatwiej dosięgnie. 185 00:27:57,425 --> 00:28:02,389 Nawet gruba warstwa błota nie zatuszuje zapachu tego zwierzęcia. 186 00:28:24,619 --> 00:28:27,122 Bawoły wodne są zawsze czujne. 187 00:28:31,334 --> 00:28:34,254 Nie ufają swym gadzim władcom. 188 00:28:46,516 --> 00:28:50,603 Ale cielęta nie są tak bystre jak ich rodzice. 189 00:29:28,767 --> 00:29:31,311 Waran stracił swą ofiarę, 190 00:29:32,061 --> 00:29:33,938 ale tylko chwilowo. 191 00:29:36,065 --> 00:29:38,777 Jad z gruczołu w szczęce… 192 00:29:40,361 --> 00:29:43,031 zapobiega krzepnięciu krwi ofiary, 193 00:29:44,032 --> 00:29:47,327 co powoduje niebezpieczny spadek ciśnienia. 194 00:29:51,873 --> 00:29:53,124 Skutek 195 00:29:54,542 --> 00:29:55,919 jest nieunikniony. 196 00:30:01,925 --> 00:30:05,345 To echo tego, jak wyglądało życie 197 00:30:06,513 --> 00:30:08,223 w triasie. 198 00:30:12,393 --> 00:30:14,938 Ssaki muszą walczyć o życie, 199 00:30:15,647 --> 00:30:19,943 a gady rządzą lądem z zawadiacką pewnością siebie. 200 00:30:23,488 --> 00:30:28,827 Ale najbardziej niezwykłym rozdziałem tej wczesnej ery gadów… 201 00:30:30,995 --> 00:30:34,999 był moment, gdy część z nich odwróciła się od lądu 202 00:30:36,417 --> 00:30:38,920 i wróciła do oceanu. 203 00:30:49,514 --> 00:30:50,682 Żółwie. 204 00:30:54,519 --> 00:30:57,063 Czy wróciły tam przez konkurencję, 205 00:30:58,273 --> 00:31:00,942 czy skuszone możliwościami… 206 00:31:03,736 --> 00:31:07,407 żółwie wróciły do morza, które opuścili ich przodkowie, 207 00:31:07,907 --> 00:31:12,453 i dziś zamieszkują wszystkie wody poza najzimniejszymi oceanami. 208 00:31:16,499 --> 00:31:21,838 A jednak raz w roku dorosłe samice muszą wrócić na suchy ląd, 209 00:31:21,921 --> 00:31:23,715 by złożyć jaja. 210 00:31:27,552 --> 00:31:30,805 Tutaj, na skraju Wielkiej Rafy Koralowej… 211 00:31:33,099 --> 00:31:35,727 spotykają się w tysiącach. 212 00:31:44,694 --> 00:31:49,949 Takie zbiorowiska stanowią jeden z najwspanialszych spektakli natury 213 00:31:50,033 --> 00:31:51,826 od milionów lat. 214 00:32:07,258 --> 00:32:09,928 Mają powód, by się tak gromadzić. 215 00:32:11,304 --> 00:32:13,056 Razem jest bezpieczniej. 216 00:32:18,144 --> 00:32:21,397 Pierwsze gatunki żółwi pojawiły się w triasie. 217 00:32:23,650 --> 00:32:28,780 Ale gdy udało im się podbić morza, ocean był już domem dla drapieżników. 218 00:32:28,863 --> 00:32:30,657 150 MILIONÓW LAT TEMU 219 00:32:33,368 --> 00:32:38,581 Ten plezjozaur ma osiem metrów długości. 220 00:32:49,092 --> 00:32:51,135 Też jest gadem, 221 00:32:52,595 --> 00:32:56,891 ale spędza całe swoje życie w wodzie. 222 00:33:46,149 --> 00:33:49,944 Plezjozaur może zjeść tylko ograniczoną ilość pokarmu, 223 00:33:50,028 --> 00:33:53,197 więc organizowanie się w skupiska 224 00:33:54,073 --> 00:33:56,993 pozwala przeżyć większej liczbie żółwi. 225 00:34:00,413 --> 00:34:01,914 Pozostaje im tylko 226 00:34:03,124 --> 00:34:06,961 wypełznąć na plażę, na której się wykluły… 227 00:34:08,379 --> 00:34:12,508 i znaleźć idealne miejsce na złożenie jaj. 228 00:34:31,194 --> 00:34:36,657 Prawie dwa miesiące później wysiłki samic zostają nagrodzone. 229 00:34:39,452 --> 00:34:40,703 Młode żółwie. 230 00:34:44,415 --> 00:34:48,586 Ale przed każdym z nich stoi teraz nowe wyzwanie. 231 00:34:52,590 --> 00:34:56,094 Instynktownie zmierzają w stronę oceanu. 232 00:35:18,699 --> 00:35:20,034 Pterozaury. 233 00:35:22,245 --> 00:35:25,081 Na długo przed pojawieniem się ptaków 234 00:35:25,665 --> 00:35:30,670 ta grupa starożytnych gadów dokonała wielkiego kroku w ewolucji. 235 00:35:39,011 --> 00:35:40,763 Wytworzyły skrzydła… 236 00:35:48,396 --> 00:35:51,649 i stały się władcami przestworzy. 237 00:36:01,159 --> 00:36:02,910 Młody żółw jest bezbronny. 238 00:36:05,079 --> 00:36:07,081 Jedyne, co może zrobić… 239 00:36:09,083 --> 00:36:10,543 to iść przed siebie… 240 00:36:14,172 --> 00:36:16,591 ignorując nieudane ataki, 241 00:36:17,633 --> 00:36:22,763 i mieć nadzieję na to, że pterozaury upatrzą sobie kogoś innego. 242 00:36:27,602 --> 00:36:28,936 Każdy unik… 243 00:36:31,772 --> 00:36:34,275 zbliża go do krawędzi wody. 244 00:36:45,036 --> 00:36:49,290 Ale nawet te, które dotrą do oceanu, nie będą tam bezpieczne. 245 00:37:03,471 --> 00:37:05,598 Dopiero na głębokich wodach 246 00:37:07,516 --> 00:37:09,769 będą mogły uniknąć pterozaurów 247 00:37:14,190 --> 00:37:16,776 i uciec w morską toń. 248 00:37:36,128 --> 00:37:40,800 Gady rządziły kiedyś na niebie i w wodzie. 249 00:37:42,468 --> 00:37:44,428 Ale pomimo tej dominacji, 250 00:37:45,304 --> 00:37:51,394 pterozaury i plezjozaury z czasem wyginęły. 251 00:38:11,664 --> 00:38:17,837 Jednak jeden z dominujących gadów tej epoki przetrwał. 252 00:38:23,467 --> 00:38:26,595 Są tak cichymi i doskonałymi łowcami, 253 00:38:26,679 --> 00:38:30,016 że nawet po 200 milionach lat… 254 00:38:32,351 --> 00:38:34,562 mało kto im dorównuje. 255 00:38:38,941 --> 00:38:40,860 Nieświadome zagrożenia gnu 256 00:38:42,278 --> 00:38:45,072 przybywają ugasić pragnienie. 257 00:39:36,457 --> 00:39:37,458 Prawie. 258 00:39:40,628 --> 00:39:42,171 Ale to bez znaczenia. 259 00:39:44,465 --> 00:39:48,344 Krokodyl nilowy wie, że gnu tu powrócą. 260 00:39:52,223 --> 00:39:54,183 Tak jak zawsze. 261 00:40:02,691 --> 00:40:07,863 Aby uniknąć wykrycia, krokodyl cicho zanurza się w wodzie. 262 00:40:09,907 --> 00:40:11,784 Może wstrzymać oddech 263 00:40:13,160 --> 00:40:14,787 nawet na godzinę. 264 00:40:24,964 --> 00:40:29,510 Krokodyle potrafią zwolnić tętno nawet do dwóch uderzeń na minutę… 265 00:40:34,140 --> 00:40:36,809 i prawie całkowicie się wyłączyć. 266 00:40:40,312 --> 00:40:44,358 Gady opanowały tę metodę już miliony lat temu. 267 00:41:02,835 --> 00:41:06,297 W odpowiedniej chwili przystępuje do ataku. 268 00:41:11,844 --> 00:41:13,637 Przechodzi od bezruchu… 269 00:41:16,974 --> 00:41:18,851 do wybuchowej energii 270 00:41:19,560 --> 00:41:21,770 w ułamku sekundy. 271 00:41:28,068 --> 00:41:30,571 Wytwarza dość prędkości i siły… 272 00:41:37,203 --> 00:41:39,955 by wystrzelić swe pięciometrowe ciało… 273 00:41:41,999 --> 00:41:44,460 ponad powierzchnię wody. 274 00:41:52,051 --> 00:41:53,928 Na pusty żołądek… 275 00:41:56,180 --> 00:41:57,556 i na jednym oddechu. 276 00:42:08,192 --> 00:42:12,279 To technika równie skuteczna dla dzisiejszych krokodyli, 277 00:42:14,156 --> 00:42:17,451 co dla ich prehistorycznych przodków. 278 00:42:26,377 --> 00:42:31,131 Dzisiejsze krokodyle dominują w wodach, w których żyją… 279 00:42:33,759 --> 00:42:37,555 ale nie są już tak liczne, jak kiedyś. 280 00:42:39,640 --> 00:42:41,308 Bo jeszcze w triasie 281 00:42:41,892 --> 00:42:44,562 siły natury skierowały historię życia 282 00:42:45,771 --> 00:42:48,857 w zupełnie nowym kierunku. 283 00:42:48,941 --> 00:42:52,987 234 MILIONY LAT TEMU 284 00:42:55,823 --> 00:43:01,120 Długotrwałe wybuchy wulkanów wywołały kolejne globalne ocieplenie. 285 00:43:05,207 --> 00:43:10,504 Wzrost temperatury wody znacznie przyspieszył parowanie oceanów. 286 00:43:14,592 --> 00:43:21,432 W północnej Pangei wilgotne wiatry uderzały w 3000-metrowe grzbiety gór… 287 00:43:26,520 --> 00:43:30,399 tworząc megamonsunowe systemy pogodowe. 288 00:43:41,118 --> 00:43:43,370 To wywołało deszcze… 289 00:43:46,999 --> 00:43:48,834 na biblijną skalę. 290 00:44:11,440 --> 00:44:15,277 Na całej planecie szalały burze. 291 00:44:29,249 --> 00:44:33,754 Ulewy trwały ponad milion lat… 292 00:44:37,424 --> 00:44:42,846 zmieniając suche pustynie wczesnej Pangei w odległe wspomnienie. 293 00:44:52,940 --> 00:44:57,778 Na dalekiej północy ze szczytów gór spływały potoki. 294 00:45:40,154 --> 00:45:43,991 Wody powierzchniowe zmieniły oblicze krajobrazu… 295 00:45:46,410 --> 00:45:50,038 niosąc ze sobą bogaty w składniki odżywcze muł. 296 00:45:53,459 --> 00:45:59,590 Drogi wodne wkrótce pokryły 1,6 miliona kilometrów kwadratowych lądu… 297 00:46:06,305 --> 00:46:09,391 obszar wielkości Alaski, 298 00:46:10,768 --> 00:46:14,521 tworząc największą deltę w historii Ziemi. 299 00:46:18,901 --> 00:46:24,573 Te żyzne szlaki wodne stały się siłą napędową nowego świata… 300 00:46:27,701 --> 00:46:29,870 paliwem dla ewolucji. 301 00:46:35,167 --> 00:46:38,086 Na pierwszy plan wyszły drzewa iglaste. 302 00:46:42,382 --> 00:46:45,552 I po raz pierwszy od permskiego wymierania… 303 00:46:49,056 --> 00:46:54,186 nasza planeta stała się znowu leśną krainą olbrzymów. 304 00:46:58,607 --> 00:47:03,779 210 MILIONÓW LAT TEMU 305 00:47:15,249 --> 00:47:17,334 Wiele pradawnych gadów 306 00:47:17,417 --> 00:47:20,587 nie przystosowało się do tego nowego krajobrazu. 307 00:47:25,050 --> 00:47:29,388 Ale jedna grupa wykorzystała tę zmianę w roślinności… 308 00:47:32,266 --> 00:47:35,727 i wkrótce miała przejąć władzę nad światem. 309 00:47:46,905 --> 00:47:51,285 Ich młode zaczynają życie jak wszystkie inne gady. 310 00:48:01,086 --> 00:48:03,088 Wykluwają się z jaj… 311 00:48:09,136 --> 00:48:10,846 mają łuskowatą skórę… 312 00:48:17,519 --> 00:48:20,272 i są pozostawione same sobie… 313 00:48:23,108 --> 00:48:25,569 od chwili przyjścia na świat. 314 00:48:35,162 --> 00:48:37,164 Ale są pewne różnice. 315 00:48:42,586 --> 00:48:45,797 Mają dużo wydajniejszy układ oddechowy, 316 00:48:45,881 --> 00:48:49,885 który stale pompuje krew przez płuca… 317 00:48:54,640 --> 00:48:58,852 co pozwala im biegać bez konieczności łapania oddechu. 318 00:49:15,994 --> 00:49:21,750 Ich nogi znajdują się na dole tułowia, a nie po jego bokach, 319 00:49:21,833 --> 00:49:25,003 więc mogą chodzić w pozycji pionowej. 320 00:49:43,313 --> 00:49:47,526 Dzięki temu młode wyrosną na dorosłe osobniki, 321 00:49:47,609 --> 00:49:50,779 które będą 50 razy większe od nich. 322 00:49:59,287 --> 00:50:02,708 Są częścią drzewa genealogicznego gadów, 323 00:50:03,208 --> 00:50:06,294 ale stanowią własną, unikalną gałąź. 324 00:50:21,476 --> 00:50:24,521 Wczesne olbrzymy, takie jak plateozaur, 325 00:50:24,604 --> 00:50:27,607 dosięgają wyższych źródeł pożywienia… 326 00:50:30,110 --> 00:50:34,156 ich żołądki potrafią trawić twarde igły drzew iglastych… 327 00:50:36,700 --> 00:50:41,830 a potężne rozmiary pomagają utrzymać wyższą temperaturę ciała 328 00:50:41,913 --> 00:50:43,707 w dzień i w nocy. 329 00:50:59,514 --> 00:51:04,186 To zwycięska formuła, która zwiastuje nową erę. 330 00:51:11,943 --> 00:51:14,071 152 MILIONY LAT TEMU 331 00:51:14,154 --> 00:51:15,489 Jurę. 332 00:51:33,131 --> 00:51:35,842 Ta nowa dynastia będzie rządzić 333 00:51:36,343 --> 00:51:40,180 przez ponad 150 milionów lat. 334 00:51:49,773 --> 00:51:55,737 Za ich rządów pojawiły się jedne z najsłynniejszych stworzeń, 335 00:51:55,821 --> 00:51:57,781 jakie stąpały po Ziemi. 336 00:52:04,371 --> 00:52:08,917 Witajcie w epoce dinozaurów. 337 00:53:56,149 --> 00:53:58,151 Napisy: Marta Racka