1
00:00:12,055 --> 00:00:14,348
Minsan noong 2005,
2
00:00:15,016 --> 00:00:17,685
nasa Palm Beach Country Club
kami ni nanay.
3
00:00:18,269 --> 00:00:20,980
Magandang araw iyon. Naglaro kami ng golf.
4
00:00:23,900 --> 00:00:27,945
At pumunta kami sa itaas ng balkonahe
para mananghalian.
5
00:00:28,446 --> 00:00:32,116
Nakaupo na kami.
At may isang pares lang ng magkasama roon,
6
00:00:32,200 --> 00:00:35,495
at iyon si Bernie Madoff
at kanyang asawa, si Ruth,
7
00:00:37,080 --> 00:00:38,956
at agad nakilala ng nanay.
8
00:00:39,040 --> 00:00:40,333
"Oh, si Bernie."
9
00:00:40,416 --> 00:00:43,795
Lumapit siya at nakipag-usap,
"Hi," at ipinakilala ako.
10
00:00:44,378 --> 00:00:47,215
"Si Jeff, anak ko.
May account siya sa inyo."
11
00:00:48,424 --> 00:00:50,426
Nakipagkamay ako kay Mr. Madoff.
12
00:00:50,510 --> 00:00:52,178
At ako, parang, nangimi.
13
00:00:52,804 --> 00:00:55,223
Siya ang diyos ng Palm Beach.
14
00:00:56,557 --> 00:00:58,518
Siya ang diyos ng pananalapi.
15
00:00:59,977 --> 00:01:01,646
Bumalik kami sa lamesa,
16
00:01:02,688 --> 00:01:05,858
at ang nanay ko, sa kanyang istilo, sabi,
17
00:01:05,942 --> 00:01:09,112
"Oh, nakakahangang lalaki."
18
00:01:09,612 --> 00:01:13,783
Pero bigla niya nasabi,
"May isang bagay nga lang sa kanya."
19
00:01:15,743 --> 00:01:17,787
"Hindi ka tinignan sa mata."
20
00:01:20,540 --> 00:01:22,667
Ang nanay ko naintindihan bago iba.
21
00:01:22,750 --> 00:01:24,669
'Di niya lang napagtagpi-tagpi.
22
00:01:25,920 --> 00:01:29,132
Dahil ang diyos na ito'y demonyo,
isang diablo.
23
00:01:31,843 --> 00:01:33,970
Si Bernie Madoff ay naaresto.
24
00:01:34,053 --> 00:01:37,223
Ang nagtatag ng
Bernie Madoff Investment Securities.
25
00:01:37,306 --> 00:01:38,307
Siya ay 70 taon.
26
00:01:38,391 --> 00:01:40,184
Siya ay bahagi ng Wall Street.
27
00:01:40,268 --> 00:01:43,771
Si Bernie Madoff, 70 taon,
inaresto ng FBI.
28
00:01:43,855 --> 00:01:48,359
Itong dating sikat sa Wall Street
di umano, pero ayon sa kanya mismo,
29
00:01:48,442 --> 00:01:50,778
sumira ng buhay,
kawanggawa't reputasyon
30
00:01:50,862 --> 00:01:52,905
sa Wall Street at sa buong mundo.
31
00:01:54,282 --> 00:01:56,492
Lakad ng kahihiyan, at panunulak.
32
00:01:56,576 --> 00:01:57,660
'Wag mo ko itulak.
33
00:01:59,412 --> 00:02:04,458
Iniisip ng tao na alam nila ang kwento.
Iniisip nila kwento ito ng isang tao,
34
00:02:05,001 --> 00:02:08,546
pero kapag hinawi mo ang kurtina,
ito ay higit pa.
35
00:02:12,216 --> 00:02:16,554
Si Bernie Madoff ang nagpatakbo
ng pinakamalaking kriminal na negosyo.
36
00:02:16,637 --> 00:02:20,600
Dating financial sociopath,
isang serial killer sa pinansiyal.
37
00:02:21,184 --> 00:02:23,186
Siya ay parang tiyuhin ko na.
38
00:02:23,269 --> 00:02:26,147
Isa siya sa talagang gusto ko at
pinagkatiwalaan,
39
00:02:26,230 --> 00:02:29,358
at pagkatapos narito
ang halimaw na nagkukunwari.
40
00:02:30,151 --> 00:02:33,070
Tiwala. Pandaraya. Purong kasamaan.
41
00:02:33,654 --> 00:02:36,616
Isang daang taon mula ngayon,
maaalala ito.
42
00:02:37,241 --> 00:02:39,493
Pinag-uusapan natin ang $64 billion.
43
00:02:40,036 --> 00:02:42,288
Kapag nakita mo ganyan karaming zero,
44
00:02:42,788 --> 00:02:43,664
nakakalula.
45
00:02:44,665 --> 00:02:48,836
Kailangan mo tumapak sa salaminan
patungo sa kabilang realidad
46
00:02:48,920 --> 00:02:51,172
kung saan literal walang totoo.
47
00:02:51,255 --> 00:02:53,591
Lahat ay peke. Ang pera ay naglaho.
48
00:02:54,550 --> 00:02:55,426
Nawala.
49
00:02:56,510 --> 00:02:59,096
Ang mawala ang inipon mo buong buhay.
50
00:02:59,180 --> 00:03:02,183
Pero ang mawala mo
pati ang bahay, napakasama.
51
00:03:03,517 --> 00:03:06,729
Paano naloko ang napakaraming tao
sa mahabang panahon?
52
00:03:06,812 --> 00:03:09,232
Ang nangyari ay pwedeng iwasan,
53
00:03:09,815 --> 00:03:13,402
at napakaraming tao pumayag mangyari
ito dahil sa kasakiman.
54
00:03:14,528 --> 00:03:18,824
Tungkol ito sa malalaking bangko.
Tungkol ito sa ahensya ng regulasyon.
55
00:03:18,908 --> 00:03:22,745
Tungkol ito sa buong sistema
56
00:03:23,371 --> 00:03:26,207
na buong-buo at labis na nabigo.
57
00:03:27,416 --> 00:03:31,087
Ikaw ay maglalagak ng bilyon
sa isang bagay, susuriin mo lahat.
58
00:03:32,213 --> 00:03:34,840
Kahit ang Diyos padalhan ka ng résumé…
59
00:03:35,633 --> 00:03:37,009
suriin ang reperensiya.
60
00:03:39,095 --> 00:03:43,391
Mr. Madoff, ayon sa inyong pag-amin,
nagsinungaling ka para kumita.
61
00:03:43,474 --> 00:03:46,310
-Totoo ba? Nagsinungaling ka para kumita.
-Oo.
62
00:03:47,311 --> 00:03:50,606
Walang maka-unawa,
"Bakit ito ginawa ni Bernie Madoff?"
63
00:03:51,148 --> 00:03:56,487
Meron siyang matagumpay na negosyo
na kina-iinggitan ng lahat sa Wall Street.
64
00:03:57,613 --> 00:04:02,368
Lahat sinasabi, "Bakit gagawin ni Bernie
Madoff ang pinakamalaking pandaraya?
65
00:04:04,495 --> 00:04:08,082
Wala sa industriyang ito
ang nagpapakita ng totoong anyo.
66
00:04:08,165 --> 00:04:09,750
Kung bakit gumagana ito,
67
00:04:10,334 --> 00:04:14,922
dahil… Kailangan mo rin
maintindihan ang isang bagay.
68
00:04:15,006 --> 00:04:16,924
Ang isang bagay na lahat sila,
69
00:04:17,008 --> 00:04:19,260
na lahat sa industriya, ay sakim.
70
00:04:21,846 --> 00:04:26,267
ISANG DOCUMENTARY SERIES MULA SA NETFLIX
71
00:05:18,861 --> 00:05:21,989
Sisimulan natin ang balita
ngayong gabi sa tinawag na
72
00:05:22,073 --> 00:05:25,326
pinakamalalang krisis sa pinansyal
sa modernong panahon.
73
00:05:25,409 --> 00:05:29,497
Tiyak, ang pinakamalaking pinansyal
na sakuna ng dekada sa bansa.
74
00:05:30,081 --> 00:05:33,542
Noong 2008, ang ekonomiya ay winawasak.
75
00:05:33,626 --> 00:05:36,462
Ito ay Katapusan na.
76
00:05:36,545 --> 00:05:38,422
Ang Wall Street ay nasa krisis.
77
00:05:38,506 --> 00:05:41,842
Naguguluhan dahil sa masasamang
utang sa ari-arian.
78
00:05:41,926 --> 00:05:46,389
Ang mga broker ng sangla ay nagbebenta sa
mga taong hindi naman kaya.
79
00:05:46,472 --> 00:05:49,642
Alam ng Wall Street na marami
sa kanila walang kwenta,
80
00:05:49,725 --> 00:05:54,522
inayos sila at binenta sa kliyente,
kung saan sila sasabog.
81
00:05:54,605 --> 00:05:59,402
Ang naremata sa bansa ay umabot sa 87%.
82
00:05:59,485 --> 00:06:02,071
Ang halaga ng ari-arian sa bansa
ngayon taon
83
00:06:02,154 --> 00:06:04,782
ay bababa ng higit
kalahating trilyon dolyar.
84
00:06:04,865 --> 00:06:07,535
Nakakalula ito.
Lahat ay nawawalan ng tahanan.
85
00:06:07,618 --> 00:06:09,286
Ang stock market bumabagsak.
86
00:06:09,370 --> 00:06:11,747
Bawat araw ay mas malala kaysa dati.
87
00:06:11,831 --> 00:06:14,500
Ang Dow ay bumaba malapit sa 450 puntos.
88
00:06:14,583 --> 00:06:16,836
Umabot na tayo sa 730 o ganito.
89
00:06:16,919 --> 00:06:18,546
Iyan… 'Di pa natin nakita.
90
00:06:18,629 --> 00:06:21,632
Mga trader sa Tokyo nag-alala
sa resesyon sa US.
91
00:06:21,715 --> 00:06:23,717
Bawat bangko ay gumuguho.
92
00:06:23,801 --> 00:06:26,679
Sabi ng Lehman Brother ay mag-file
ng Chapter 11.
93
00:06:26,762 --> 00:06:29,640
Ang krisis sa pinansiyal ay nagpapa-panic.
94
00:06:29,723 --> 00:06:33,978
Nahaharap tayo sa inaasahang
pandaigdigang pagkalusaw.
95
00:06:34,061 --> 00:06:37,273
Ito ay isang-beses-isang-siglong sakuna
96
00:06:37,356 --> 00:06:40,818
na nagiging sanhi
ng pagkasira buong sistema,
97
00:06:40,901 --> 00:06:42,027
at si Bernie pa.
98
00:06:42,736 --> 00:06:43,696
Ngayon na naging
99
00:06:43,779 --> 00:06:46,615
pinakamalaking kumplutang Ponzi
sa kasaysayan.
100
00:06:46,699 --> 00:06:50,286
Ang pagbagsak mula sa alegasyon
laban kay Bernie Madoff
101
00:06:50,369 --> 00:06:55,624
sa pagkakatantong higit sa $50 bilyon ng
mga kapitalista nag-akalang sila ay meron
102
00:06:55,708 --> 00:06:57,126
ay basta nalang naglaho.
103
00:06:57,209 --> 00:06:58,669
Ano pakiramdam mo?
104
00:06:58,752 --> 00:07:02,923
Si Bernie Madoff ay inaresto
noong Huwebes, Disyembre 11, 2008.
105
00:07:04,008 --> 00:07:09,138
Biyernes ng umaga, mga ahente ng FBI
ay nagpakita sa mga opisina niya
106
00:07:09,221 --> 00:07:12,933
sa marangyang Lipstick Building
sa silangang bahagi ng New York.
107
00:07:13,559 --> 00:07:17,313
Lumakad kami patungo sa lobby
ng Lipstick Building,
108
00:07:17,396 --> 00:07:21,650
at nagmistula itong senaryo
mula sa pelikulang Frankenstein,
109
00:07:22,401 --> 00:07:28,491
kung saan may mga galit na mamamayan
may hawak na tinidor ng dayami at sulo
110
00:07:28,574 --> 00:07:31,202
na gustong umakyat
para patayin ang halimaw.
111
00:07:32,620 --> 00:07:36,499
Kaya ang mga ahente ng FBI
ay nagpunta suot ang pang-raid,
112
00:07:36,582 --> 00:07:40,586
at ako ang naunang ahente sa may pinto.
113
00:07:45,883 --> 00:07:49,261
Lahat ng empleyado
ay tinipon sa ika-19 na palapag.
114
00:07:50,221 --> 00:07:51,931
Ito ay labis na kaguluhan.
115
00:07:58,729 --> 00:08:00,898
May mga empleyadong umiiyak,
116
00:08:01,941 --> 00:08:03,901
iniisip kung anong nangyayari.
117
00:08:04,860 --> 00:08:07,821
Ang FBI ang nangungunang ahensya
sa pag-iimbestiga,
118
00:08:07,905 --> 00:08:11,909
pero may IRS din,
Kagawaran ng Paggawa, mga accountant,
119
00:08:11,992 --> 00:08:15,579
at ahensya na nangangasiwa
sa industriya ng pautang, SIPC.
120
00:08:15,663 --> 00:08:18,457
Sinimulan nila putulin
ang access ng mga tao.
121
00:08:18,999 --> 00:08:23,420
Medyo nagulat ako dahil
mukha itong lehitimong negosyo.
122
00:08:24,088 --> 00:08:28,884
Computer kahit saan, mga orasan
na nagpapakita ng iba't ibang oras…
123
00:08:28,968 --> 00:08:31,679
Mukha itong lehitimong negosyo sa trading.
124
00:08:33,806 --> 00:08:36,058
Habang isinasagawa ang paghahanap,
125
00:08:36,141 --> 00:08:40,479
pumasok ako sa opisina ni Bernie
at nagsimula magka-ideya sa taong ito,
126
00:08:40,563 --> 00:08:42,982
sino siya at kung ano siya.
127
00:08:43,065 --> 00:08:47,820
Sa bandang kaliwa ay mga
obra ni Lichtenstein lahat toro ang tema.
128
00:08:48,654 --> 00:08:51,782
Para sa'kin,
ang toro ay hindi simbolo ng bull market.
129
00:08:51,865 --> 00:08:53,701
Ito ay kasinungalingan.
130
00:08:54,910 --> 00:09:00,291
At sa tabi mismo ng lamesa niya,
may isang modernong art,
131
00:09:00,374 --> 00:09:02,042
ito'y higanteng screw.
132
00:09:02,918 --> 00:09:08,716
Tingin ko ang screw ay malaking
"sirain mo" sa mundo.
133
00:09:11,427 --> 00:09:14,638
Ang opisina ay siniguro,
hawak namin si Bernie Madoff,
134
00:09:14,722 --> 00:09:16,640
nalaman na marami pera nawawala.
135
00:09:16,724 --> 00:09:20,477
Ang pinakamalaking problema,
hindi namin alam paano nangyari.
136
00:09:20,561 --> 00:09:22,229
Marami kang mga empleyado
137
00:09:22,313 --> 00:09:25,190
'di mo alam
sino may kasalanan, sino inosente.
138
00:09:25,899 --> 00:09:28,527
Gusto namin malaman
ilang tao nabiktima.
139
00:09:28,611 --> 00:09:30,821
Gaano karaming pera nanakaw?
140
00:09:30,904 --> 00:09:33,324
Ano ang sukatan nito?
141
00:09:33,407 --> 00:09:37,828
At gusto namin malaman
sino pa ang kasama niya gumagawa.
142
00:09:38,954 --> 00:09:41,915
Sino ang mga sangkot?
Ano ang papel ng lahat?
143
00:09:41,999 --> 00:09:43,417
Nasaan ang pera?
144
00:09:43,500 --> 00:09:45,586
Sino ang nakinabang sa krimeng ito?
145
00:09:46,712 --> 00:09:53,385
Dahil hindi ka makapandaraya
ng $50 bilyon mala-Ponzi na paraan
146
00:09:53,469 --> 00:09:56,305
at walang nakakaalam tungkol dito.
147
00:10:00,851 --> 00:10:04,396
Kay Bernie Madoff,
napakahirap alamin
148
00:10:04,938 --> 00:10:08,484
saan natapos ang totoo at saan
nagsimula ang kasinungalingan.
149
00:10:10,527 --> 00:10:14,698
Tignan mo, hindi ko ipinagmamalaking
nagawa ko ang ginawa ko.
150
00:10:15,407 --> 00:10:19,286
Napakatagal ko'ng inisip
kung bakit ko nagawa ang ginawa ko.
151
00:10:20,329 --> 00:10:23,916
Isang problema ko ay gusto ko laging
pagustuhan ang lahat.
152
00:10:24,458 --> 00:10:28,379
Nang magsimula ako magnegosyo,
maraming tao naniwala sa'kin.
153
00:10:28,462 --> 00:10:29,922
Ngayon, kumita sila,
154
00:10:30,005 --> 00:10:33,467
at lahat sa industriya
inisip na matagumpay ako,
155
00:10:33,550 --> 00:10:34,885
na talaga naman.
156
00:10:37,012 --> 00:10:40,057
Sang-ayon ka ba
sa unang pangungusap sa pahina?
157
00:10:40,557 --> 00:10:42,935
Nang eksaktong repleksyon
ng negosyo mo?
158
00:10:43,018 --> 00:10:45,604
"Nang simulan ni Madoff
negosyo noong 1960…"
159
00:10:45,688 --> 00:10:48,482
-Oo.
-"…may mga isang dosena siyang kliyente,
160
00:10:48,565 --> 00:10:50,734
lahat pamilya at kaibigan"? Oo.
161
00:10:51,443 --> 00:10:54,071
Oo, balikan natin ang simula.
162
00:10:57,616 --> 00:11:01,704
Si Bernie Madoff ay anak ng mga
Hudyo'ng imigrante.
163
00:11:02,996 --> 00:11:07,376
Ang kanyang mga inapo
ay nagmula sa Russia at Poland.
164
00:11:07,459 --> 00:11:10,087
Lumaki siya sa Laurelton, Queens,
165
00:11:10,170 --> 00:11:12,089
sa labas lang ng New York City.
166
00:11:13,424 --> 00:11:18,762
Mahalaga na ilagay ang mga unang taon ni
Madoff sa tamang makasaysayang konteksto.
167
00:11:19,930 --> 00:11:24,017
Ang United States
at karamihan sa mundo, ay nakibaka
168
00:11:24,518 --> 00:11:27,479
ng pinakahigit noong panahon ng Depression
ng '30s,
169
00:11:28,981 --> 00:11:31,608
at pagkatapos giyera ng '40s.
170
00:11:32,818 --> 00:11:37,281
Isang dekada at kalahati ng kaguluhan,
ng trauma.
171
00:11:38,282 --> 00:11:44,663
Kaya noong '50s, may pananabik
sa katahimikan, kapayapaan, normalidad,
172
00:11:45,164 --> 00:11:47,374
at ang pananabik na iyan ang naging
173
00:11:47,458 --> 00:11:51,336
bagayan ng kultura ng Amerikanong tirahan.
174
00:11:51,920 --> 00:11:55,090
Karamihang Amerikano ay
bagong-nagkapera middle-class.
175
00:11:55,174 --> 00:11:58,594
Nangako sila ng halos wala hangganang
kapasidad kumunsumo.
176
00:11:58,677 --> 00:12:02,723
At diyan nailipat ng ama ni Bernie
ang pamilya,
177
00:12:02,806 --> 00:12:06,143
sa matibay na middle-class Queens.
178
00:12:06,226 --> 00:12:09,021
Ang magulang ni Bernie ay
sila Ralph at Sylvia.
179
00:12:09,104 --> 00:12:10,689
Ang nanay niya maybahay.
180
00:12:10,773 --> 00:12:12,816
Ang ama niya kung ano-ano trabaho.
181
00:12:12,900 --> 00:12:17,946
Si Bernie ay karaniwang bata
na nag-aral sa pampublikong paaralan.
182
00:12:18,030 --> 00:12:21,408
Medyo kakaiba siyang lalaki.
Narinig ko isang kwento.
183
00:12:21,492 --> 00:12:24,286
'Di niya makuha babae
na lumabas at makipaglaro,
184
00:12:24,369 --> 00:12:26,580
Kalaunan inalok niya ng 25 sentimo,
185
00:12:26,663 --> 00:12:28,457
at lumabas siya at nakilaro.
186
00:12:28,540 --> 00:12:33,295
Natutunan ni Bernie sa murang edad
paano mag-udyok ng tao gamit ang pera.
187
00:12:34,755 --> 00:12:37,132
Sa high school, siya'y dating lifeguard.
188
00:12:37,216 --> 00:12:40,803
Tingin niya sa sarili
hindi lang gumagawa ng mabuti,
189
00:12:40,886 --> 00:12:42,846
ngunit isang tagapagtanggol.
190
00:12:42,930 --> 00:12:44,807
"Ako ang lapitang-tao."
191
00:12:44,890 --> 00:12:48,477
At nagbenta siya
ng gamit pandilig pandagdag kita.
192
00:12:48,560 --> 00:12:49,812
Gusto niya kumita.
193
00:12:50,938 --> 00:12:52,815
Determinado siya magtagumpay.
194
00:12:59,780 --> 00:13:04,910
Nakilala ni Bernie ang mapapangasawa niya,
si Ruth Alpern, sa parti ng kaibigan.
195
00:13:05,536 --> 00:13:08,580
Panahon ng medyas na bobby
at paldang poodle.
196
00:13:08,664 --> 00:13:11,041
Ito ay pag-iibigan sa high school.
197
00:13:14,586 --> 00:13:16,296
Si Ruth ay napakatalino.
198
00:13:16,839 --> 00:13:21,385
Nang magtapos siya high school,
nagkolehiyo siya,
199
00:13:21,468 --> 00:13:23,595
na kakaiba sa babae noong panahon.
200
00:13:24,263 --> 00:13:26,640
Maganda siya at elegante.
201
00:13:26,723 --> 00:13:28,809
Halatang mula siya sa mas mapera.
202
00:13:28,892 --> 00:13:33,272
Ang kanyang ama, si Saul Alpern,
nagpapatakbo ng matagumpay na negosyo,
203
00:13:33,355 --> 00:13:35,107
kaya maswerte siya sa kanya.
204
00:13:35,732 --> 00:13:38,944
Ang ama ni Ruth ay 'di naisip na
mabuti siya para rito,
205
00:13:39,027 --> 00:13:40,696
puwedeng mas nakapili siya,
206
00:13:40,779 --> 00:13:44,491
na ang binatilyong ito ay
walang mararating sa sarili.
207
00:13:45,033 --> 00:13:47,286
Gusto ng ama niya maging abugado siya,
208
00:13:47,369 --> 00:13:50,747
at siya'y mahusay sa paaralan
at nakapasok sa law school.
209
00:13:50,831 --> 00:13:54,334
Isang taon siya roon at tapos
hindi na kinaya pa.
210
00:13:56,461 --> 00:13:59,673
Si Bernie Madoff ay nabuhay
sa anino ng kabiguan.
211
00:14:00,173 --> 00:14:02,718
Ang pamilya ni Bernie lipos ng kabiguan.
212
00:14:02,801 --> 00:14:04,803
May panahon, ang ama nagnenegosyo.
213
00:14:04,887 --> 00:14:07,431
Lahat sila bumabagsak
sa kung anong dahilan.
214
00:14:08,015 --> 00:14:10,934
Sa isang punto,
nilagyan ng tax lien tahanan nila.
215
00:14:11,018 --> 00:14:15,606
Sa isang punto, kinailangan ng nanay niya
magtrabaho sa lokal na blood bank
216
00:14:15,689 --> 00:14:17,649
para makatulong sa pamilya.
217
00:14:18,150 --> 00:14:23,780
Hindi dapat ganito ang matagumpay na
pamilya tumatakbo,
218
00:14:24,281 --> 00:14:27,200
at naikintal iyon kay Madoff
219
00:14:27,284 --> 00:14:32,581
ang ganap na walang tawaran
na kailangan para magtagumpay,
220
00:14:33,206 --> 00:14:36,793
para hindi mabigo tulad ng ama niya.
221
00:14:36,877 --> 00:14:41,256
Lahat tayo ay may posibilidad
na mabuhay ng mas maganda kaysa dati.
222
00:14:42,090 --> 00:14:48,013
Ang nais niya ay ang mabilis,
marangyang tagumpay ng Wall Street.
223
00:14:49,348 --> 00:14:51,808
Wall Street, pinansyal na puso ng bansa.
224
00:14:51,892 --> 00:14:54,937
Sentro ng negosyo at industriya
ng Amerikano.
225
00:14:55,020 --> 00:14:59,983
Ito ang panahon sa Wall Street na
"mabilis" at "marangya" ang nagpapatakbo.
226
00:15:00,067 --> 00:15:03,570
Ito ang '60s, na uso ang go-go.
227
00:15:03,654 --> 00:15:05,906
Mataas na panganib, mataas na kita.
228
00:15:05,989 --> 00:15:11,244
Mga batang trader, batang manager ng pera
bumabaha sa katatapos digmaang pamilihan.
229
00:15:11,328 --> 00:15:13,664
Sa pamumuhunan sa industriya ng bangko,
230
00:15:13,747 --> 00:15:17,918
maipupuhunan natin ang ating ipon,
mapapasigla ang mga planta,
231
00:15:18,001 --> 00:15:21,171
at patuloy mabibigyan sarili
ng matatag na pag-angat
232
00:15:21,254 --> 00:15:23,382
ng kalakal at serbisyong nais natin.
233
00:15:23,882 --> 00:15:27,886
May pribelehiyo tayong
garantiyahan ang kinabukasan ng Amerika.
234
00:15:31,223 --> 00:15:34,142
Ilan linggo pagkatapos ng kasal
ni Bernie at Ruth,
235
00:15:34,226 --> 00:15:36,436
nagpasya siya markahan ang teritoryo
236
00:15:36,520 --> 00:15:40,440
sa isang munting lamesa
sa accounting firm ng ama ni Ruth.
237
00:15:41,483 --> 00:15:43,527
Nagsimula siya sa $5,000
238
00:15:43,610 --> 00:15:49,616
at pinarehistro niya Bernard L. Madoff
Investment Securities, BLMIS, ng 1960.
239
00:15:49,700 --> 00:15:51,660
At si Ruth ay kasama sa negosyo.
240
00:15:51,743 --> 00:15:55,414
Tumulong siya sa administrasyon
at nangasiwa sa checkbook.
241
00:15:56,748 --> 00:16:00,919
Si Bernie, mula sa simula,
tingin sa sarili mabuting tao
242
00:16:01,003 --> 00:16:03,255
na papasok at haharap sa sistema
243
00:16:03,338 --> 00:16:05,132
at tatalo sa sarili nila laro.
244
00:16:05,757 --> 00:16:09,678
Nagsimula si Bernie mag-trade sa labas.
245
00:16:10,178 --> 00:16:13,682
Sa panahong iyon, ang stock market,
sa karamihang mayayaman,
246
00:16:13,765 --> 00:16:15,809
ay ang New York Stock Exchange.
247
00:16:15,892 --> 00:16:21,189
Ngunit may malaking market,
na 'di nakikita ng mga investor,
248
00:16:21,273 --> 00:16:24,735
na walang gusali,
tinatawag na over-the-counter market.
249
00:16:25,235 --> 00:16:29,448
Ito ay binubuo ng grupo ng mga dealer
at trader na may telepono,
250
00:16:29,531 --> 00:16:30,574
iyan na nga.
251
00:16:31,241 --> 00:16:35,579
Ang market na ito ay gawa sa basurahan,
pasintabi sa termino,
252
00:16:35,662 --> 00:16:38,081
mga kumpanyang wala sapat na reputasyon,
253
00:16:38,165 --> 00:16:41,668
o labis na maliit,
o diretsahang kaduda-duda,
254
00:16:41,752 --> 00:16:43,587
nag-trade sa pink sheets,
255
00:16:43,670 --> 00:16:46,798
over the counter,
sa labas ng New York Stock Exchange.
256
00:16:47,340 --> 00:16:50,385
At si Bernie nanindigang
handang bumili o magbenta
257
00:16:50,469 --> 00:16:55,557
sa dumaraming hilera ng stock
sa over-the-counter stocks.
258
00:16:55,640 --> 00:17:02,105
At wala eksaktong nakakaalam
magkano ang presyo ng mga stock na iyon.
259
00:17:02,898 --> 00:17:06,359
Noon walang mga computer.
Wala pang Internet.
260
00:17:06,443 --> 00:17:07,652
Walang app.
261
00:17:07,736 --> 00:17:11,823
Literal na, dadamputin ang telepono,
tatawagan si Bobby sa Boston,
262
00:17:11,907 --> 00:17:15,368
sasabihin mo, "May 100 shares ako."
Sasabihin niya bibili.
263
00:17:15,452 --> 00:17:18,080
Magkakasundo kayo sa presyo sa telepono,
264
00:17:18,163 --> 00:17:20,707
at literal ipadadala mo ang sertipiko.
265
00:17:20,791 --> 00:17:24,127
Ito ang Wild West ng Wall Street.
266
00:17:25,003 --> 00:17:26,588
Ang panganib ay malaki.
267
00:17:26,671 --> 00:17:28,840
Ang potensyal na kita ay malaki.
268
00:17:28,924 --> 00:17:33,053
Kailangan may mala-bakal na lakas loob,
kalmado'ng mga ugat
269
00:17:33,136 --> 00:17:37,140
para malayag mo ang market
araw at gabi.
270
00:17:37,224 --> 00:17:38,225
Si Bernie meron.
271
00:17:39,309 --> 00:17:42,312
Ito'y matagumpay na negosyo,
at mabilis lumago.
272
00:17:43,021 --> 00:17:44,773
Pero sa kabilang banda,
273
00:17:44,856 --> 00:17:48,985
nagsimula niya patakbuhin maliit na
negosyo ng pagpayo sa pamumuhunan.
274
00:17:51,196 --> 00:17:54,449
Inisip ni Bernie, "Karagdagan
sa over-the-counter,
275
00:17:54,533 --> 00:17:58,703
pwede ko pangasiwaan ang pera ng tao
bilang tagapayo sa pamumuhunan.
276
00:17:58,787 --> 00:18:01,373
At dito mo na pangangasiwaan pera ng tao.
277
00:18:01,456 --> 00:18:05,919
Gagawa ka ng pamumuhunan para sa kanila
at susubukan kumita sila,
278
00:18:06,002 --> 00:18:09,131
pero kikita ka sa bayad
sa halip na komisyon.
279
00:18:09,214 --> 00:18:12,634
Mas malaki ang kita
kaysa sa nakabase sa komisyong negosyo.
280
00:18:13,802 --> 00:18:16,721
Lumalabas na
ang kanyang biyenan, si Saul Alpern,
281
00:18:16,805 --> 00:18:19,891
ay maraming kliyente na naserbisyuhan sa
accounting,
282
00:18:19,975 --> 00:18:21,935
na ini-refer sa kanyang manugang.
283
00:18:23,645 --> 00:18:27,149
Kaya, si Bernie humantong na may
20 hanggang 24 na tao
284
00:18:27,232 --> 00:18:28,984
na nais mamuhunan sa kanya.
285
00:18:29,860 --> 00:18:33,989
Ang porma ng pasimula ng pagpapayo
ng Madoff investment
286
00:18:34,072 --> 00:18:38,910
ay medyo kakaiba, at ilalaban ko,
na medyo hindi ito ang kaugalian.
287
00:18:38,994 --> 00:18:40,078
Saul Alpern,
288
00:18:40,162 --> 00:18:44,541
sa halip na hayaan si Bernie gumawa
indibidual na account sa mga kliyente,
289
00:18:44,624 --> 00:18:47,377
nagdesisyon siyang gawing
madali sa manugang.
290
00:18:47,460 --> 00:18:49,588
Pagsasamahin nila lahat ng pera nila
291
00:18:49,671 --> 00:18:52,799
at saka ibibigay kay Bernie pera ipuhunan.
292
00:18:52,883 --> 00:18:56,219
At kapag naireport ni Bernie ang tinubo,
293
00:18:56,303 --> 00:19:00,348
si Saul hahati-hatiin ang tinubo
sa mga namuhunan sa grupo.
294
00:19:00,849 --> 00:19:04,269
Isang abogado sana nagsabi
kay Saul Alpern, "Hindi pwede."
295
00:19:04,936 --> 00:19:07,731
Iyan ay mahalagang pondo
na walang regulasyon.
296
00:19:08,815 --> 00:19:10,525
Lagpas ng 20 accounts,
297
00:19:10,609 --> 00:19:14,613
kailangan mo irehistro sa gobyerno,
sa SEC.
298
00:19:14,696 --> 00:19:18,074
Pero hinid rehistrado
si Bernie Madoff bilang tagapayo.
299
00:19:18,700 --> 00:19:20,368
Kaya, mula simula,
300
00:19:20,452 --> 00:19:25,457
makikita mo pagkakabahagi
na humugis sa karera ni Bernie.
301
00:19:26,082 --> 00:19:29,794
May lehitimo siyang negosyo
na pangkalakal sa over-the-counter.
302
00:19:29,878 --> 00:19:33,965
At sa kabilang banda, may pribadong
negosyo sa investment advisory
303
00:19:34,049 --> 00:19:35,717
na hindi alam ng karamihan,
304
00:19:35,800 --> 00:19:40,096
na hindi niya talaga pinapatakbo
ayon sa tuntunin ng aklat.
305
00:19:40,805 --> 00:19:45,810
Determinado siyang magtagumpay sa
Wall Street mula kahit saan, mula sa wala,
306
00:19:46,353 --> 00:19:51,274
at para maiwasan ang kabiguan nakita niya
sa mga magulang, at umakyat sa itaas.
307
00:19:53,151 --> 00:19:55,987
Sa kanyang 'di opisyal na negosyo
sa advisory,
308
00:19:56,071 --> 00:20:02,077
ipinuhunan ni Bernie ang mga ipon mga
kliyente niya sa sapalarang stock.
309
00:20:02,160 --> 00:20:08,291
Kumikita siya ng pera, sumusugal,
kumukuha ng napakalaking panganib.
310
00:20:09,084 --> 00:20:11,628
At dumating ang Mayo 1962.
311
00:20:11,711 --> 00:20:15,090
Ang balita ay gawa
ng malakas na pagguho sa pagbenta,
312
00:20:15,173 --> 00:20:17,050
ang pagbulusok ng stock
313
00:20:17,133 --> 00:20:20,136
at mahigit $20 bilyon ng
pribadong stock ang nawala.
314
00:20:20,220 --> 00:20:22,639
Ang pinakamalaking pagbaba mula 1929.
315
00:20:23,306 --> 00:20:27,477
Biglaan, ang market
lumagapak na parang bato,
316
00:20:28,603 --> 00:20:31,606
at ang unang naglahong seguridad
317
00:20:31,690 --> 00:20:36,569
ay ang sapalarang stock na binili
ni Bernie para sa pribadong kliyente.
318
00:20:37,195 --> 00:20:39,072
Nabura sila lahat kaagad-agad.
319
00:20:40,365 --> 00:20:43,326
Ang mga kustomer, sa teoretikal,
nawalan ng pera.
320
00:20:43,410 --> 00:20:46,830
Ang kabuuang naipuhunan nila
ay $30,000.
321
00:20:46,913 --> 00:20:49,291
Nakunsensya ako dahil sa totoo
322
00:20:49,374 --> 00:20:52,460
binili nila stock
dahil sinabi ko bilhin nila.
323
00:20:53,545 --> 00:20:55,755
Pero, sa halip na aminin
324
00:20:55,839 --> 00:20:59,759
na isinapanganib niya
ang pera nila at nawala lahat,
325
00:20:59,843 --> 00:21:02,220
nagdesisyon na pagtakpan ito.
326
00:21:03,138 --> 00:21:08,018
Kinailangan niya lumapit sa biyenan,
kay Saul Alpern, at humiram ng $30,000,
327
00:21:08,727 --> 00:21:10,103
at binayaran niya sila.
328
00:21:11,813 --> 00:21:16,359
Ginamit niya ang $30,000
para mabuo sa account nila,
329
00:21:16,443 --> 00:21:18,903
at saka nagsinungaling
tungkol sa nagawa.
330
00:21:18,987 --> 00:21:22,490
Ang resulta ng pagsisinungaling
nagmukha siyang matalino.
331
00:21:22,574 --> 00:21:24,784
Nagmukha siyang malaking tagumpay,
332
00:21:24,868 --> 00:21:28,330
isang matalino sa stratehiya
ng pagpapalakad
333
00:21:28,413 --> 00:21:33,418
sa pinakapangit na linggo sa stock market
ng 1929, na 'di nawalan kahit barya.
334
00:21:34,586 --> 00:21:41,176
Sa sangang-daang iyan, kailangan tanggapin
niya maging sinungaling o biguan.
335
00:21:43,678 --> 00:21:45,972
At ang pinili niya ay,
336
00:21:46,473 --> 00:21:48,850
kaya niyang mabuhay na sinungaling
337
00:21:49,851 --> 00:21:53,229
higit na madali kaysa mabuhay na biguan.
338
00:22:12,165 --> 00:22:16,711
Ang buong mundo ay nanonood!
339
00:22:17,295 --> 00:22:19,089
At dumating ang 1970s.
340
00:22:19,172 --> 00:22:22,217
Ang atake patungkol sa North Vietnam
ay naungkat.
341
00:22:22,300 --> 00:22:25,678
Gusto nila malaman kung
ang pangulo ay manloloko o hindi.
342
00:22:25,762 --> 00:22:27,430
Ang resesyon ay nasa atin.
343
00:22:27,514 --> 00:22:30,141
Ang linya sa gas na
10 hanggang 12 nagkalat.
344
00:22:30,225 --> 00:22:33,144
Ang kasalukuyang dausdos sa ekonomiya
ay lalala.
345
00:22:33,228 --> 00:22:38,108
May tumataas na kawalan ng trabaho,
tumataas presyo gas, napakabilis tumaas.
346
00:22:38,191 --> 00:22:41,611
May implasyon na nagsimulang lumakas,
347
00:22:41,694 --> 00:22:43,738
na, biglaan, nagdulot ng resesyon.
348
00:22:43,822 --> 00:22:49,744
Ang Wall Street sumailalim sa
pinaka madramang pagbabago sa kasaysayan.
349
00:22:50,328 --> 00:22:52,747
Ito ay slow-motion
na pagbagsak ng stock.
350
00:22:53,540 --> 00:22:56,209
Sa paglipat ni Bernie sa 1970s,
351
00:22:56,292 --> 00:23:00,130
nagdesisyon siya lumipat ng opisiina
sa gusali sa 110 Wall Street,
352
00:23:00,213 --> 00:23:03,842
at ang kanyang lehitimong negosyo
naging konserbatibo.
353
00:23:04,342 --> 00:23:07,679
Si Bernie Madoff ay naging
tinatawag na market maker.
354
00:23:07,762 --> 00:23:09,389
Kapag bumili ka stock,
355
00:23:09,472 --> 00:23:11,683
bumibili ng 100 shares sa isa doon
356
00:23:11,766 --> 00:23:14,519
sa nagbenta ng 100,
'di talaga iyan nangyayari.
357
00:23:14,602 --> 00:23:15,854
Ang totoo nangyayari
358
00:23:15,937 --> 00:23:19,858
may nasa gitnang tao na talagang bumili na
sa 100 shares.
359
00:23:19,941 --> 00:23:23,153
Ang totoong ginagawa mo
ay bumili sa nasa gitna,
360
00:23:23,236 --> 00:23:25,738
iyan si Bernie Madoff,
siya ang wholesaler.
361
00:23:25,822 --> 00:23:29,325
Mahusay niyang iipunin ang stock,
362
00:23:29,868 --> 00:23:33,997
at saka niya paiikutin at ibebenta
kapag may gusto'ng bumili,
363
00:23:34,080 --> 00:23:38,668
at makakakomisyon siya,
dalawang pares ng sentimo bawat benta.
364
00:23:38,751 --> 00:23:40,545
Ganyan ang market maker.
365
00:23:41,087 --> 00:23:45,383
Obligasyon nila ay bumili at magbenta
ng shares maganda panahon o pangit.
366
00:23:46,801 --> 00:23:49,679
Ang negosyo ni Bernie
sa market-making ay lumago
367
00:23:49,762 --> 00:23:51,431
kaya kinuha niya si Peter.
368
00:23:52,765 --> 00:23:56,644
Talagang mapanlikha sila,
pinangunahan nila trading sa computer.
369
00:23:59,105 --> 00:24:00,857
Nang dumating ang computer,
370
00:24:00,940 --> 00:24:04,611
radikal na binago nito
ang kalakaran sa Wall Street.
371
00:24:04,694 --> 00:24:09,073
Ito ang simula ng bagong panahon,
inilunsad ng lakas ng rebolusyon.
372
00:24:09,157 --> 00:24:13,995
Ang computer ay naging mahalaga
na binago nito ang sibilisasyon.
373
00:24:14,871 --> 00:24:17,207
Ang mga sumali sa Wall Street,
374
00:24:17,290 --> 00:24:20,168
ayaw nila mag-trade ng 200 shares.
375
00:24:20,251 --> 00:24:25,048
Gusto nilang mag-trade ng 20,000 shares
sa normal na araw.
376
00:24:25,715 --> 00:24:30,470
Noong 70s, ang pagbili at pagbenta stocks
ay matagal gawin.
377
00:24:30,553 --> 00:24:32,680
Umaabot, kadalasan, ng ilang linggo.
378
00:24:33,264 --> 00:24:37,644
Ang Wall Street kailangan ng tao
na kaya mag-trade ng mabilis.
379
00:24:37,727 --> 00:24:42,524
Kailangan iyan ng paggamit ng computer,
at sinakyan iyan ni Bernie.
380
00:24:43,483 --> 00:24:47,779
Gamit ang computer sa pag-trade,
mapoproseso niya trade sa tatlong araw.
381
00:24:47,862 --> 00:24:49,239
Bago talaga iyan.
382
00:24:50,156 --> 00:24:54,160
Dahil sa napabilis niyang proseso,
kaya niya makipagkompetensya
383
00:24:54,244 --> 00:24:58,206
para sa malalaking institusyon ng negosyo
sa kanyang operasyon,
384
00:24:58,289 --> 00:25:00,083
at nabigyan siya ng lamang.
385
00:25:00,917 --> 00:25:03,711
Ang galing ni Bernie ay
ang pagsasama-sama
386
00:25:03,795 --> 00:25:09,217
sa lahat ng nasa off-the-exchange market,
pink sheets, maliliit na negosyo,
387
00:25:09,300 --> 00:25:10,843
hindi kilalang negosyo,
388
00:25:10,927 --> 00:25:13,388
sa isang tinawag na
isang computer screen,
389
00:25:13,972 --> 00:25:16,558
na naging NASDAQ at ang NASD.
390
00:25:17,225 --> 00:25:19,185
Ginawa niyang lehitimong negosyo.
391
00:25:19,269 --> 00:25:24,566
Ngayon, ang Apple, Google, Microsoft,
ay lahat NASDAQ na kumpanya.
392
00:25:26,276 --> 00:25:29,821
Ang kanyang lehitimong brokerage firm
ay napaka matagumpay,
393
00:25:29,904 --> 00:25:31,698
kaya mas lalong naging kakatwa
394
00:25:31,781 --> 00:25:36,578
na pinapatakbo niya itong misteryosong
investment advisory na negosyo
395
00:25:36,661 --> 00:25:39,414
na walang nakakaalam, na lumalago rin.
396
00:25:40,665 --> 00:25:43,459
May naririnig kay Bernie
at gaano siya kagaling.
397
00:25:43,543 --> 00:25:45,878
Pupunta siya sa Catskills sa tag-araw,
398
00:25:45,962 --> 00:25:48,840
maglilikom ng pera sa mga kaibigan
at kapamilya.
399
00:25:48,923 --> 00:25:50,717
Inisip nila sisikat siya.
400
00:25:50,800 --> 00:25:56,014
Nakakatanggap pa rin siya ng referal mula
sa ama ng kanyang asawa, Saul Alpern,
401
00:25:56,097 --> 00:25:59,809
at sa paglipas taon,
umupa si Saul ng dalawang accountant,
402
00:25:59,892 --> 00:26:02,186
Frank Avellino and Michael Bienes.
403
00:26:02,270 --> 00:26:09,068
Nang magretiro si Saul Alpern noong 1970s,
pinalitan ito ng Avellino and Bienes,
404
00:26:09,152 --> 00:26:10,153
o A at B.
405
00:26:11,988 --> 00:26:17,785
Sila Michael Bienes at Frank Avellino ay
perpektong pareha sa labas ng langit.
406
00:26:18,703 --> 00:26:20,246
Alam ni Avellino at Bienes
407
00:26:20,330 --> 00:26:24,667
na pinangangasiwaan ni Bernie Madoff
ang pera ng pamilya at mga kaibigan.
408
00:26:24,751 --> 00:26:30,506
Pero ng magretiro lang si Saul nakita
nila Avellino at Bienes pagkakaperahan.
409
00:26:30,590 --> 00:26:32,759
Para silang bata sa tindahan kendi.
410
00:26:33,343 --> 00:26:37,180
Nagsimula silang bumuo ng isa
sa mga unang feeder fund ni Bernie,
411
00:26:37,263 --> 00:26:40,725
pagkolekta ng pera mula
sa lahat ng uri ng mamumuhunan,
412
00:26:40,808 --> 00:26:45,521
mga korporasyon, opisina ng pamilya,
at departamento ng tiwala, mga indibidwal,
413
00:26:45,605 --> 00:26:47,774
pinagsama-sama ang pera sa pondo
414
00:26:47,857 --> 00:26:51,903
tapos pinadala ang pera sa
'di opisyal na negosyo ni Bernie.
415
00:26:53,446 --> 00:26:55,239
Pinilit nila ang kliyente,
416
00:26:55,323 --> 00:26:58,409
sa mga kaibigan at,
mga kamag-anak ng mga kliyente.
417
00:26:59,619 --> 00:27:02,747
Bilang kapalit ng pagpalago ng pera,
nagpabayad sila,
418
00:27:02,830 --> 00:27:06,584
at nasimulan nila
ang pagpasok ng umaagos na pera
419
00:27:06,668 --> 00:27:08,836
kay Bernie Madoff para pangasiwaan.
420
00:27:09,712 --> 00:27:13,424
Sila Avellino and Bienes, ay 'di
hedge fund at Wall Street fund.
421
00:27:13,508 --> 00:27:16,386
'Di rin sila manager ng pera.
Sila ay accountant.
422
00:27:16,469 --> 00:27:19,889
At 'di nirehistro
ang negosyo sa pamumuhunan, kaya ilegal.
423
00:27:19,972 --> 00:27:22,183
Kumuha sila ng pera sa mga kliyente,
424
00:27:22,266 --> 00:27:26,270
at inilagay sa 'di kilalang tagapamahala
na 'di inihayag,
425
00:27:26,354 --> 00:27:29,649
'di man lang sinasabi sa kliyente
ang nangyayari sa pera,
426
00:27:29,732 --> 00:27:31,943
at ang manager ay si Bernie Madoff.
427
00:27:35,154 --> 00:27:40,368
Sa katapusan ng 70s, naranasan ni Bernie
ang pangarap na tagumpay ng Amerika.
428
00:27:40,451 --> 00:27:43,329
Sila Bernie at Ruth may mga anak,
Andrew at Mark.
429
00:27:43,413 --> 00:27:46,874
Siya ay pamilyado,
mahal niya talaga ang kanyang pamilya,
430
00:27:46,958 --> 00:27:50,461
at nagawa niya ilipat pamilya niya
sa napakagandang tirahan,
431
00:27:50,545 --> 00:27:55,842
sa Roslyn, Long Island, isa sa
mas mayamang komunidad sa baybayin.
432
00:27:55,925 --> 00:28:00,805
Nagmayabang pa nga siya sa pag-commute
papunta Manhattan sakay ng seaplane
433
00:28:00,888 --> 00:28:05,268
sa halip na magtren o matrapik
sa Long Island tulad ng iba.
434
00:28:12,900 --> 00:28:17,280
Tayo ay lumipat mula nangangamba
sa pag-asa, kumpiyansa, at oportunidad.
435
00:28:20,825 --> 00:28:25,747
Pamahalaang may mataas na buwis,
labis na paggasta, at labis na regulasyon
436
00:28:25,830 --> 00:28:29,375
ay nagdulot ng problema sa pag-andar
ng ating free market.
437
00:28:29,459 --> 00:28:31,961
Ang programa sa susunod na apat na taon,
438
00:28:32,044 --> 00:28:34,005
papakawalan na natin ang toro.
439
00:28:38,009 --> 00:28:40,303
Sa pagbukas ng dekada '80,
440
00:28:40,386 --> 00:28:44,557
ang bull market sa America
ay mabilis na naging pandaigdigan.
441
00:28:44,640 --> 00:28:48,352
Simula ng globalisasyon.
Lahat nais makasali sa stock market,
442
00:28:48,436 --> 00:28:52,857
at ang lehitimong negosyo ni Bernie
nagsimulang kumita ng malaki.
443
00:28:56,944 --> 00:28:58,905
Ang Wall Street noong '80s baliw.
444
00:29:00,239 --> 00:29:04,327
Nagkaroon ng labis na pananabik,
at kumikita ang mga tao.
445
00:29:04,410 --> 00:29:07,789
Narinig ko may maraming cocaine,
maraming inuman,
446
00:29:07,872 --> 00:29:11,042
at maraming nagsasaya at kumakain.
447
00:29:11,125 --> 00:29:12,710
Bawat kumpanya tatanggap.
448
00:29:13,753 --> 00:29:17,548
Nagsimula akong magtrabaho
kay Bernie Madoff noong Hulyo ng '85.
449
00:29:17,632 --> 00:29:20,510
Si Bernie may kakaibang misteryo
sa kanya.
450
00:29:20,593 --> 00:29:22,553
Ginagalang siya sa Wall Street,
451
00:29:22,637 --> 00:29:24,931
kasali sa
Board of Governors ng NASDAQ.
452
00:29:25,014 --> 00:29:28,142
Palagi siya bumibiyahe pa-London
at nakikipagpulong.
453
00:29:28,226 --> 00:29:30,061
Papasok niya sa trading room
454
00:29:30,144 --> 00:29:32,522
at bibili,
at ang merkado ay tataas.
455
00:29:32,605 --> 00:29:34,690
Magbebenta siya,
at bababa merkado,
456
00:29:34,774 --> 00:29:39,195
at nagkaroon siya ng reputasyon
na halos alam lahat.
457
00:29:39,821 --> 00:29:43,449
Ang lehitimong kumpanya ni Bernie
ay maunlad na negosyo.
458
00:29:43,950 --> 00:29:48,955
Lumipat sila ni Ruth sa isang magandang
penthouse apartment sa Manhattan.
459
00:29:49,038 --> 00:29:52,583
Bumili ng bakasyunan sa Montauk.
Sumali sa country club.
460
00:29:52,667 --> 00:29:53,960
Bumili ng bangka.
461
00:29:54,544 --> 00:29:57,380
Kay ng tumingin ni Bernie
sa mata ng biyenan niya
462
00:29:57,463 --> 00:29:59,674
at sabihin,
"Kita mo, matagumpay ako."
463
00:30:00,383 --> 00:30:03,344
Alam mo, nagsimula ako magnegosyo
sa $500.
464
00:30:03,427 --> 00:30:04,804
Galing ako sa wala.
465
00:30:04,887 --> 00:30:06,973
Ako ang munting bata mula Queens.
466
00:30:07,056 --> 00:30:08,850
Hindi nag-Harvard at iba pa.
467
00:30:08,933 --> 00:30:12,979
Biglang, alam mo,
pagsapit ng '87, naging matagumpay ako.
468
00:30:13,062 --> 00:30:14,105
Mayaman ako.
469
00:30:17,525 --> 00:30:19,861
Malaki ang kinikita namin.
470
00:30:19,944 --> 00:30:22,363
Lumalago,
kumukuha pa kami ng mga trader.
471
00:30:22,446 --> 00:30:25,658
Gusto ni Bernie ng
mas prestihiyosong gusali,
472
00:30:25,741 --> 00:30:30,955
kaya lumipat kami sa tag-araw ng 1987
sa 885 3rd Avenue,
473
00:30:31,038 --> 00:30:32,582
sa Lipstick Building.
474
00:30:33,082 --> 00:30:35,042
Ito ay kakaibang gusali.
475
00:30:35,126 --> 00:30:38,045
Ang hitsura parang
isang lalagyan ng lipstik.
476
00:30:39,213 --> 00:30:43,676
Ang paglipat ni Bernie sa bandang taas
tungo sa sikat na gusaling ito
477
00:30:43,759 --> 00:30:46,554
ay magpapabilib ng kapitalista
at empleyado.
478
00:30:46,637 --> 00:30:48,139
Bibilib kahit regulator.
479
00:30:48,222 --> 00:30:54,020
Kaya ito ay bahagi ng bagong imahe
na itinatayo ni Bernie para sa sarili.
480
00:30:57,440 --> 00:31:01,652
Ang mga opisina ay talagang nakamamangha
noong una kaming lumipat.
481
00:31:01,736 --> 00:31:03,863
Sopistikado, high-tech ang hitsura.
482
00:31:04,655 --> 00:31:08,242
Lahat ay mga bintana.
Lahat maliwanag na ilaw.
483
00:31:09,368 --> 00:31:14,040
Noong nagsimula akong magtrabaho
kay Bernie Madoff noong 1987,
484
00:31:14,123 --> 00:31:16,834
ito ay talagang isang
kapaligirang pampamilya,
485
00:31:16,918 --> 00:31:20,254
dahil sila ay
napaka family-oriented na mga tao.
486
00:31:21,923 --> 00:31:25,051
Isang magandang kapaligiran,
ito'y napaka komportable.
487
00:31:25,134 --> 00:31:26,552
Ito'y napakaligtas.
488
00:31:26,636 --> 00:31:29,680
Halos lahat ng nagtatrabaho doon
ay mga kamag-anak,
489
00:31:29,764 --> 00:31:31,515
kaibigan ng mga kamag-anak.
490
00:31:32,141 --> 00:31:35,394
Ang mga anak niya, sina Mark at Andy,
nagtatrabaho doon.
491
00:31:36,145 --> 00:31:39,023
Sila Mark at Andy ay mala-Amerikano.
492
00:31:39,106 --> 00:31:41,817
Kahit sino ay maipagmamalaki
sila bilang anak.
493
00:31:42,860 --> 00:31:47,031
Nagustuhan ko ang kapatid niyang si Peter,
ang compliance officer.
494
00:31:47,698 --> 00:31:50,493
Si Ruth ay may opisina sa kumpanya.
495
00:31:50,993 --> 00:31:52,578
Isa siyang lapitin na tao.
496
00:31:53,079 --> 00:31:55,206
Siya ay isang napakahusay na ina.
497
00:31:55,289 --> 00:31:58,584
Nakita ko sina Bernie at Ruth
mahal na mahal mga anak.
498
00:31:59,085 --> 00:32:03,881
Hinahangaan niya si Bernie, at tingin ko
siya ang taong pinagkakatiwalaan niya.
499
00:32:04,757 --> 00:32:08,219
Minsan sabi ni Bernie sa'kin,
"Si Ruth ay mahusay kasosyo."
500
00:32:09,053 --> 00:32:11,263
At napaka-mapagbigay ni Bernie.
501
00:32:11,764 --> 00:32:13,849
Nagbibigay ng pera sa kawanggawa.
502
00:32:13,933 --> 00:32:17,019
Siya nagbabayad ng
pamasahe para sa mga honeymoon
503
00:32:17,103 --> 00:32:20,272
sa lahat ng kanilang empleyado
ng magpakasal sila.
504
00:32:20,356 --> 00:32:22,984
Siya ay nasa board ng Yeshiva.
505
00:32:23,067 --> 00:32:25,069
Nakitrabaho sa Special Olympics.
506
00:32:25,152 --> 00:32:27,655
May panahon nagbayad siya
sa operasyon.
507
00:32:28,656 --> 00:32:32,535
Dinala ng mga Madoff ang lahat sa Montauk
para sa isang bakasyon
508
00:32:32,618 --> 00:32:35,413
kasama ang buong pamilya
at pinatuloy sa hotel.
509
00:32:35,496 --> 00:32:37,206
Maglalaro kami ng volleyball.
510
00:32:37,289 --> 00:32:40,084
May totoong salo-salo kami,
maraming inuman.
511
00:32:40,167 --> 00:32:42,837
Sumayaw kami, at masaya ito.
512
00:32:44,171 --> 00:32:46,132
Pero may isang panig kay Bernie.
513
00:32:48,718 --> 00:32:53,347
Siya ay maselan sa kanyang hitsura,
tungkol sa kanyang paligid.
514
00:32:54,140 --> 00:32:55,891
Lahat ay dapat malinis.
515
00:32:55,975 --> 00:32:58,102
Kung tumingin siya sa trading desk
516
00:32:58,185 --> 00:33:01,480
at may nakita siyang computer monitor
na medyo tagilid,
517
00:33:01,564 --> 00:33:04,859
pupuntahan niya at aayusin ito
at ililinya.
518
00:33:04,942 --> 00:33:07,445
Kahit na nakaupo ka sa mesa,
gamit ito,
519
00:33:07,528 --> 00:33:09,530
aayusin niya habang naglalakad.
520
00:33:09,613 --> 00:33:13,701
'Di pwede may silver picture frame
o bagay na 'di itim at kulay abo.
521
00:33:13,784 --> 00:33:16,078
'Di rin pwede ang halaman sa mesa.
522
00:33:16,162 --> 00:33:18,247
Lahat ay dapat pareho.
523
00:33:20,750 --> 00:33:22,043
Habang tumatagal,
524
00:33:23,127 --> 00:33:25,171
naging mas matindi siya.
525
00:33:27,006 --> 00:33:30,009
May araw talaga
na mararamdaman mo ang tensyon,
526
00:33:30,634 --> 00:33:32,887
at gusto mo lang
layuan siya.
527
00:33:34,430 --> 00:33:37,183
'Di mo alam kung
magagalit siya sa'yo.
528
00:33:37,266 --> 00:33:38,893
Anak ng puta. Manahimik ka!
529
00:33:38,976 --> 00:33:43,439
Naalala ko minsan si Bernie
sinisigawan ang kapatid niyang si Peter.
530
00:33:43,522 --> 00:33:45,524
Umalis ka sa opisina ko!
531
00:33:45,608 --> 00:33:46,734
Sakit ng tiyan ko.
532
00:33:46,817 --> 00:33:49,320
Tumayo ako at sinabing, "Please tama na."
533
00:33:50,196 --> 00:33:52,615
At aatras si Peter, bully kasi si Bernie.
534
00:33:52,698 --> 00:33:54,241
Ibang side niya iyon.
535
00:33:55,159 --> 00:33:58,871
Sa tingin ko, malamang si Peter
medyo natatakot kay Bernie,
536
00:33:59,663 --> 00:34:01,457
tulad ng lahat
medyo takot.
537
00:34:02,041 --> 00:34:03,918
Gusto niyang kontrolin ka,
538
00:34:04,001 --> 00:34:06,170
at dahil hindi ka niya inaprubahan
539
00:34:07,171 --> 00:34:08,798
na kaya ka niya kontrolin.
540
00:34:09,715 --> 00:34:12,426
Maaaring magbago si Bernie
sa isang segundo.
541
00:34:12,510 --> 00:34:16,931
Nakita ko mga sandali na siya'y
napakabait at maalaga,
542
00:34:17,431 --> 00:34:19,975
at mga sandali na siya'y napaka-brutal.
543
00:34:20,059 --> 00:34:24,146
-Ano sa tingin mo ang ginagawa mo?
-At patitigilin ka nalang bigla.
544
00:34:27,733 --> 00:34:30,152
Tingin ko maraming katauhan kay Bernie.
545
00:34:30,236 --> 00:34:31,737
Maraming bagay sa kanya.
546
00:34:32,571 --> 00:34:34,573
Napagtanto ko nape-pressure siya.
547
00:34:36,617 --> 00:34:39,995
Ngayong umaga,
ang stock market ay biglang bumaba.
548
00:34:44,500 --> 00:34:47,503
Sa silid ng trading sa Wall Street,
nagpapanic.
549
00:34:47,586 --> 00:34:51,215
Ang mga order magbenta bumaha mula sa
malalaking namumuhunan,
550
00:34:51,298 --> 00:34:54,218
mula sa pribadong namumuhunan,
sa mutual funds,
551
00:34:54,301 --> 00:34:56,846
nag-alala sa implasyon,
pagtaas ng interes,
552
00:34:56,929 --> 00:35:00,850
bumababang dolyar, at malaking badyet
at depisit sa kalakalan.
553
00:35:02,309 --> 00:35:05,813
Lunes, Oktubre 19, 1987,
554
00:35:05,896 --> 00:35:08,691
isa sa mga nakakatakot na araw
na naranasan ko.
555
00:35:09,275 --> 00:35:12,987
Nang pumasok ako sa trabaho,
at nagbukas ang merkado ng 9:30,
556
00:35:13,070 --> 00:35:15,614
hanggang sa nagsara, ay nagkakagulo.
557
00:35:16,532 --> 00:35:18,242
Sa dalawang oras ng pagbukas,
558
00:35:18,325 --> 00:35:21,412
ang Dow Jones Industrial
bumagsak ng 200 puntos.
559
00:35:21,495 --> 00:35:24,248
Hindi kapani-paniwalang aktibidad.
560
00:35:24,331 --> 00:35:28,711
Ito'y nakakabalisa, masasabi ko
may takot at panic na nangyayari.
561
00:35:29,545 --> 00:35:32,965
Sa pagbagsak, bawat kumpanya
sinusubukang ibenta ang stock.
562
00:35:33,048 --> 00:35:38,345
Marami kaming telepono nagri-ring,
binaha kami ng mga order.
563
00:35:38,429 --> 00:35:40,556
Nagsisigawan,
nagsusulat kami tiket.
564
00:35:40,639 --> 00:35:43,267
Para lang lugar ng digmaan.
565
00:35:45,311 --> 00:35:48,522
Naalala ko tumawag ang tiyuhin ko,
at sinabi niya,
566
00:35:48,606 --> 00:35:49,982
"Tatlo pumasok sa bar…"
567
00:35:50,065 --> 00:35:53,068
Ako parang, "Sam, hindi ngayon,
bye" at binaba ko.
568
00:35:54,320 --> 00:35:56,989
Kinailangan namin
mapanatli maayos merkado.
569
00:35:57,072 --> 00:36:00,409
Ang market maker ay taong
handang bumili
570
00:36:00,492 --> 00:36:02,745
at nagbebenta sa huling paraan.
571
00:36:02,828 --> 00:36:05,456
Kaya kami lang ang bumibili.
572
00:36:05,539 --> 00:36:07,708
Maraming kumpanya 'di sumasagot,
573
00:36:07,791 --> 00:36:10,002
at naalala ko sumisigaw si Bernie,
574
00:36:10,085 --> 00:36:13,547
"Damputin telepono. 'Di tayo
ang kumpanyang 'di sumasagot."
575
00:36:13,631 --> 00:36:17,968
Kaya sinasagot namin ang telepono
at bumibili kami ng maraming stock.
576
00:36:18,052 --> 00:36:21,138
At ang gawa ko magpindot
sa computer, pababa, pababa,
577
00:36:21,222 --> 00:36:23,349
ibinababa ang aking merkado.
578
00:36:23,974 --> 00:36:26,977
Parang hindi na ito
aabot sa baba.
579
00:36:27,061 --> 00:36:30,564
Nangibabaw kaguluhan sa New York
Stock Exchange sa pagharap
580
00:36:30,648 --> 00:36:33,525
higit kalahating bilyon
pagbenta sa Wall Street.
581
00:36:33,609 --> 00:36:35,986
Walang may partikular na dahilan.
582
00:36:36,070 --> 00:36:39,823
May madilim,
kababalaghang nangyayari dito.
583
00:36:39,907 --> 00:36:41,617
Tiyak na panic sa pagbebenta.
584
00:36:41,700 --> 00:36:44,286
Panic, talagang panic.
Lahat nababaliw na.
585
00:36:44,370 --> 00:36:47,957
Para sa mga broker at trader,
ito'y ganap na sakuna.
586
00:36:48,040 --> 00:36:49,416
Maligo sa dugo.
587
00:36:49,500 --> 00:36:54,088
Ang biglaang pagbagsak ay alaala ng
malas na araw ng Oktubre 58 taon nakaraan,
588
00:36:54,171 --> 00:36:58,717
ang pagbagsak ng 1929 na nagbadya
ng simula ng Great Depression.
589
00:36:59,802 --> 00:37:02,346
Ito'y nakakatakot at nakakadala.
590
00:37:02,429 --> 00:37:03,889
Ito ay nakakawasak.
591
00:37:04,515 --> 00:37:07,309
Ngunit si Bernie
ay tila hindi pinagpawisan.
592
00:37:07,393 --> 00:37:10,187
Siya ay relaks talaga
at kalmado tungkol dito.
593
00:37:10,271 --> 00:37:13,274
Isa iyon sa nakatulong
sa amin upang igalang siya,
594
00:37:13,357 --> 00:37:14,775
dahil pera niya ito.
595
00:37:14,858 --> 00:37:18,779
Pangalan niya nasa pinto,
Bernard L. Madoff Investment Securities,
596
00:37:18,862 --> 00:37:22,658
at isa kami sa kumpanya
na tumupad sa aming pangako.
597
00:37:22,741 --> 00:37:24,159
Nanatili kaming bukas.
598
00:37:24,243 --> 00:37:26,161
Si Bernie Madoff tuloy ang bili,
599
00:37:26,245 --> 00:37:29,623
kahit na lahat ng
mga market maker sa Wall Street,
600
00:37:29,707 --> 00:37:32,876
na may obligasyong bilhin ang mga stock,
601
00:37:32,960 --> 00:37:35,963
kahit pabagsak at
kahit mawalan sila ng pera,
602
00:37:36,046 --> 00:37:40,259
iyan ang obligasyon ng market maker.
Hindi nila sinasagot ang telepono.
603
00:37:40,342 --> 00:37:43,846
'Di mo sila makontak sa linya.
'Di ka makapagtransaksyon.
604
00:37:43,929 --> 00:37:45,472
Pero pwede sa kanya.
605
00:37:46,432 --> 00:37:49,685
Ang mood
ay pagkabigla at 'di makapaniwala.
606
00:37:49,768 --> 00:37:53,564
Sa limang taon, ang dakilang
Bull Market ay tila 'di mapigilan.
607
00:37:53,647 --> 00:37:55,482
Napakataas ng kumpiyansa.
608
00:37:56,066 --> 00:37:59,820
Dumating ang buwan ng Oktubre,
at dumating ang Black Monday.
609
00:38:01,030 --> 00:38:06,493
'Di malinaw kung magkano pera ni Bernie
sa lehitimong negosyo nawala noong '87,
610
00:38:06,994 --> 00:38:09,621
pero ang totoo
nakakalamang si Bernie
611
00:38:09,705 --> 00:38:13,709
sa parehong teknolohiya ng komunikasyon
at teknolohiya ng trading
612
00:38:13,792 --> 00:38:19,923
upang manatiling bukas ang kumpanya,
gumagana, at naglilingkod sa mga customer.
613
00:38:20,007 --> 00:38:26,055
Ito ang nagbigay pansin sa kanya mula
SEC, mula sa New York Stock Exchange.
614
00:38:26,138 --> 00:38:29,141
Siya ay tumestigo sa
mga pagdinig sa Kongreso,
615
00:38:29,224 --> 00:38:31,310
tumulong siya
baguhin ang rule book
616
00:38:31,393 --> 00:38:36,106
para mapanatili ang paggana ng merkado
sa krisis tulad ng Black Monday.
617
00:38:36,607 --> 00:38:38,817
Pinag-uusapan ng tao
si Bernie Madoff
618
00:38:38,901 --> 00:38:43,405
bilang taong may isang salita,
ito'y mapagkakatiwalaan, tapat na lalaki,
619
00:38:43,489 --> 00:38:45,657
at nagpakinang sa reputasyon niya.
620
00:38:46,158 --> 00:38:48,660
Nagsimula magsilbi
sa board ng industriya.
621
00:38:48,744 --> 00:38:51,955
Nagsimula siyang imbitahan
sa mga talakayan,
622
00:38:52,039 --> 00:38:56,835
at siya ay nahalal sa tatlong termino
bilang chairman ng lupon ng NASDAQ.
623
00:38:57,836 --> 00:39:03,217
At sa simula ng '90s pinagkatiwalaan siya,
iginagalang na lider ng Wall Street.
624
00:39:04,176 --> 00:39:08,013
Tinamasa ni Bernie ang pagiging
"ang lalaki."
625
00:39:08,555 --> 00:39:12,059
Nagustuhan niya ang pedestal
na pinaglagyan sa kanya ng tao,
626
00:39:12,142 --> 00:39:14,520
at tingin ko habang natatanggap niya,
627
00:39:14,603 --> 00:39:17,356
lalo niyang nagustuhan
ang paggalang na iyon.
628
00:39:19,483 --> 00:39:21,902
Basahin niyo bibig ko,
629
00:39:21,985 --> 00:39:24,321
walang bagong buwis.
630
00:39:24,905 --> 00:39:27,032
Booster, ignition at liftoff.
631
00:39:27,699 --> 00:39:29,410
Ang mga tao nagsusumikap,
632
00:39:29,493 --> 00:39:33,122
gumugugol konti oras sa anak,
nagtatrabaho gabi at weekends.
633
00:39:33,205 --> 00:39:36,834
Tignan balitang negosyo ngayon.
Rally sa stock ng teknolohiya
634
00:39:36,917 --> 00:39:40,003
tumulong na itaguyod ang blue chips
sa rekord.
635
00:39:40,087 --> 00:39:44,967
Nagsimula ako sa kumpanya ni Bernie Madoff
sa tantiya ko ito ay 1991.
636
00:39:45,050 --> 00:39:48,303
Si Bernie Madoff ay may
napakagandang reputasyon.
637
00:39:48,387 --> 00:39:51,765
"Mahusay na tao si Bernie.
Napaka-aktibo sa komunidad."
638
00:39:51,849 --> 00:39:55,060
"Mapagbigay siya," alam mo,
"Mapapabuti ka sa kanya."
639
00:39:55,644 --> 00:39:57,896
Panahon ng tumataas
na stock sa market.
640
00:39:57,980 --> 00:40:00,774
Ito ay noong
ang teknolohiya ay sumambulat.
641
00:40:00,858 --> 00:40:02,401
Nabuo ang Internet.
642
00:40:02,484 --> 00:40:04,736
Mas maraming tao nagstock market.
643
00:40:04,820 --> 00:40:06,363
May website ang Dow Jones.
644
00:40:06,447 --> 00:40:10,659
May mga real-time na numero,
gaya ng nakikita sa Wall Street.
645
00:40:11,577 --> 00:40:14,621
Kaya mas maraming negosyo,
mas marami customer.
646
00:40:15,205 --> 00:40:17,499
Magandang panahon na makasali sa stock
647
00:40:17,583 --> 00:40:20,627
dahil naging
mas mahusay sila sa teknolohiya,
648
00:40:20,711 --> 00:40:22,045
at tumataas ang kita.
649
00:40:23,130 --> 00:40:24,673
Si Madoff ay nasa mga
650
00:40:24,756 --> 00:40:28,385
pagitan ng 5 at 7% ng kabuuang dami
sa New York Stock Exchange
651
00:40:28,469 --> 00:40:30,929
na napakalaki
para sa maliit na kumpanya.
652
00:40:31,013 --> 00:40:34,975
Hindi ko nakikita na magbabago ito
maliban kung talagang humina.
653
00:40:36,226 --> 00:40:39,938
Si Bernie ay nagpapalago ng legal na
market-making na negosyo,
654
00:40:40,022 --> 00:40:43,025
at kasabay nito, siya ay tahimik
655
00:40:43,108 --> 00:40:46,278
na nagpapalago ng sikreto niyang
negosyo sa pagpapayo,
656
00:40:46,361 --> 00:40:47,863
na itinago sa awtoridad,
657
00:40:47,946 --> 00:40:50,532
na inihiwalay niya
sa market-making.
658
00:40:50,616 --> 00:40:53,952
Sa simula, ang naibabalik
para sa mga namumuhunan ay 11%,
659
00:40:54,036 --> 00:40:56,914
pero nagbibigay talaga siya
ng 15 hanggang 19%.
660
00:40:56,997 --> 00:41:00,501
Siya ay palaging tuloy-tuloy na kumikita.
661
00:41:01,210 --> 00:41:05,923
Ang nagsimula noong kalagitnaan
ng '60s bilang maliit, parang,
662
00:41:06,006 --> 00:41:08,133
tulay sa pagnenegosyo mga kakilala
663
00:41:08,217 --> 00:41:11,011
ay lumago at lumago at lumago.
664
00:41:11,803 --> 00:41:15,807
At sina Avellino at Bienes
patuloy sa pagpasok ng limpak na pera
665
00:41:15,891 --> 00:41:17,684
sa mga kamay ni Bernie Madoff.
666
00:41:18,310 --> 00:41:21,480
Sila Avellino at Bienes
nagpatakbo sa feeder fund
667
00:41:21,563 --> 00:41:23,857
ng napakasikreto, napakatahimik,
668
00:41:23,941 --> 00:41:25,817
hindi kailanman isinulat,
669
00:41:26,401 --> 00:41:29,446
hanggang sa isa sa
kanilang mga subcontractor,
670
00:41:29,530 --> 00:41:34,451
na nagtatayo ng likom na puhunan
at hinihikayat mga kaibigan at kapamilya,
671
00:41:34,952 --> 00:41:38,455
lumabag sa unang utos
ng Avellino at Bienes
672
00:41:38,539 --> 00:41:40,040
at isinulat isang bagay.
673
00:41:43,502 --> 00:41:47,381
Noong 1992,
isang broshur ang pumukaw sa atensyon
674
00:41:47,464 --> 00:41:49,508
Securities at Exchange Komisyon.
675
00:41:49,591 --> 00:41:53,971
Ang SEC ay ahensya na pangunahing
misyon ay protektahan ang mamumuhunan.
676
00:41:54,054 --> 00:41:56,390
At sa madaling salita sabi sa broshur,
677
00:41:56,473 --> 00:41:59,560
"Nag-aalok kami ng 100%
ligtas na pamumuhunan.
678
00:41:59,643 --> 00:42:03,188
Wala kaming natalo na transaksyon
sa mahigit 20 taon,
679
00:42:03,272 --> 00:42:06,900
at sa madaling salita walang
panganib na trading."
680
00:42:06,984 --> 00:42:10,237
Tinignan ng SEC ang broshur
at agad na napagtanto
681
00:42:10,320 --> 00:42:11,863
may mga panganib.
682
00:42:11,947 --> 00:42:16,285
Hindi ka 100% na ligtas
mamuhunan sa trading.
683
00:42:16,368 --> 00:42:18,078
Walang ganoon sa trading.
684
00:42:18,870 --> 00:42:22,124
At ang imbestigasyon
humantong sa dalawang lalaking ito,
685
00:42:22,624 --> 00:42:24,585
Frank Avellino at Michael Bienes.
686
00:42:25,460 --> 00:42:30,507
Kaya kusa dumating sina Avellino at Bienes
sa SEC kasama ang kanilang abogado.
687
00:42:32,342 --> 00:42:36,597
Nais nilang kunin ang testimonya
ni Avellino at Bienes na magkasama.
688
00:42:37,514 --> 00:42:39,224
At na ako sa gitna,
689
00:42:40,225 --> 00:42:45,522
at palagay ko nasa kaliwa ko si Bienes,
si Avellino sa kanan ko.
690
00:42:45,606 --> 00:42:48,859
At umabot sila sa punto
na sinabi nila sa kanila,
691
00:42:48,942 --> 00:42:51,111
"Magkano pera nalikom
sa investment?"
692
00:42:51,194 --> 00:42:55,282
Tingin ko inaasahan ng SEC
mga lima o 10 milyon o ganoon,
693
00:42:55,907 --> 00:42:57,200
at nagtinginan sila,
694
00:42:58,619 --> 00:43:02,497
at sabi ng isa sa kanila,
"Sa tingin ko ito ay
695
00:43:02,581 --> 00:43:04,875
$444 na milyon."
696
00:43:06,043 --> 00:43:09,963
At naisip ko ang mga kawani ng SEC
mahuhulog sa kanilang mga upuan.
697
00:43:10,464 --> 00:43:15,427
$444 na milyon mula sa maliliit
na investor, napakaraming pera niyan.
698
00:43:15,927 --> 00:43:18,055
Ito'y '90s.
Iyan ay maraming pera.
699
00:43:18,972 --> 00:43:20,515
Itinigil nila testimonya.
700
00:43:20,599 --> 00:43:23,560
Sila'y tumakbo para kausapin
pinuno ng opisina SEC,
701
00:43:23,644 --> 00:43:25,437
opisina sa New York, at…
702
00:43:26,229 --> 00:43:27,898
"Diyos ko! Ano nangyayari?"
703
00:43:27,981 --> 00:43:29,733
Galit na galit sila.
704
00:43:29,816 --> 00:43:33,028
Ang pinuno ng opisina
akala ko aatakihin sa puso.
705
00:43:34,780 --> 00:43:38,784
Naghinala nga ang SEC
na may pandaraya na ginagawa,
706
00:43:38,867 --> 00:43:43,497
pero pinaghinalaan nila sila
Avellino at Bienes ang may pakana.
707
00:43:44,498 --> 00:43:48,210
At sa gayon si Frank Avellino
at Michael Bienes nagpaliwanag na
708
00:43:48,293 --> 00:43:52,881
lahat ng mga desisyon sa trading
ay ginagawa ni Bernie Madoff.
709
00:43:52,964 --> 00:43:56,259
Sabi nila,
'Wag kami tingnan, kay Bernie Madoff."
710
00:43:57,302 --> 00:44:00,555
Naghanap ang SEC ng mga
dokumento kay Bernie Madoff.
711
00:44:02,474 --> 00:44:04,226
Ang SEC ay nag-imbestiga,
712
00:44:05,018 --> 00:44:07,187
at natakot si Madoff dahil
713
00:44:07,938 --> 00:44:09,314
ito lahat ay daya.
714
00:44:13,193 --> 00:44:17,447
Si Madoff ay hindi namumuhunan
sa investment advisory negosyo niya.
715
00:44:18,532 --> 00:44:20,826
Ito ay simpleng pagkuha ng pera tao
716
00:44:20,909 --> 00:44:23,704
at sinasabi ipupuhunan,
at hindi naman ginawa.
717
00:44:23,787 --> 00:44:25,872
Sila ay gawa-gawang trade.
718
00:44:25,956 --> 00:44:26,998
Ito ay Ponzi.
719
00:44:27,541 --> 00:44:31,044
Dito, noong 1919, si Charles Ponzi.
720
00:44:32,087 --> 00:44:37,134
Pinatunayan ni Ponzi na kaya niya gawing
50% tubo sa mga investment sa 90 araw,
721
00:44:37,217 --> 00:44:39,469
at ang matatalinong lalaki sumunod.
722
00:44:39,553 --> 00:44:42,139
Nang napatunayan na manloloko si Ponzi…
723
00:44:44,224 --> 00:44:48,478
Ang kahulugan ng Ponzi ay pagkuha
pera kay Pedro at ibinibigay kay Pablo.
724
00:44:49,104 --> 00:44:50,439
Sinasabi kay Peter,
725
00:44:50,522 --> 00:44:53,400
"Kukunin ko pera mo,
may gagawin ako, iinvest ko,
726
00:44:53,483 --> 00:44:54,818
at ibibigay ko kita,"
727
00:44:55,861 --> 00:44:58,363
pero kinuha pera mo
at ibinigay kay Pablo.
728
00:44:58,905 --> 00:45:01,533
At ang prosesong ito tuloy-tuloy,
729
00:45:01,616 --> 00:45:06,329
dahil kailangan ko ng bagong mamumuhunan
para bayaran ang mga dating namuhunan,
730
00:45:06,413 --> 00:45:09,166
at walang pag-invest,
walang anumang negosyo.
731
00:45:12,377 --> 00:45:17,382
Kaya nang pumasok ang SEC, noong 1992,
para imbestigahan sina Avellino at Bienes,
732
00:45:17,883 --> 00:45:20,927
kailangan patunayan ni Madoff
na totoo ang trade.
733
00:45:22,137 --> 00:45:25,640
Kaya, nagpagawa kay Frank Dipascali
ng pekeng dokumento
734
00:45:25,724 --> 00:45:28,810
gamit makasaysayang impormasyon
na ibibigay sa SEC.
735
00:45:30,353 --> 00:45:33,857
Si Frank Dipascali noon
ang kanang-kamay ni Madoff.
736
00:45:33,940 --> 00:45:35,650
Siya'y maraming taong kasama.
737
00:45:35,734 --> 00:45:37,569
Siya humawak sa feeder funds,
738
00:45:37,652 --> 00:45:39,154
humawak ng maraming pera.
739
00:45:39,738 --> 00:45:42,365
Si Frank ay isang tunay na lalaki,
740
00:45:42,449 --> 00:45:44,284
at kakaiba ang talino niya.
741
00:45:44,367 --> 00:45:48,288
Pwede mo isali si Frank Dipascali
sa pelikula ng manggugulo.
742
00:45:48,371 --> 00:45:50,999
Siya ay working-class na lalaki,
743
00:45:51,082 --> 00:45:53,126
at siya ay talagang tapat.
744
00:45:54,669 --> 00:45:59,382
Si Dipascali ay kumikilos ng may husay
sa anumang okasyon.
745
00:45:59,466 --> 00:46:02,427
Sinimulan niya lumikha ng pekeng papeles.
746
00:46:03,136 --> 00:46:07,432
Ito ay dapat na mukhang lehitimong
tala ng account, tala ng kalakalan,
747
00:46:07,516 --> 00:46:09,059
mga account statement,
748
00:46:09,142 --> 00:46:12,354
at hindi lang ito papel
na maloloko karaniwang tao,
749
00:46:12,437 --> 00:46:15,357
ito dapat ay papel na maloloko ang SEC.
750
00:46:16,441 --> 00:46:18,652
Noong bumisita ang SEC,
751
00:46:18,735 --> 00:46:21,071
ipinakita ni Bernie Madoff mga pineke.
752
00:46:21,154 --> 00:46:22,823
Sila ay naniwalang totoo.
753
00:46:22,906 --> 00:46:26,159
Hindi ko alam kung gaano
nila sinuri ang dokumento.
754
00:46:26,243 --> 00:46:28,411
Tingin ko karamihan nasa iniisip.
755
00:46:28,495 --> 00:46:30,497
Ano tsansa na
si Bernie Madoff,
756
00:46:30,580 --> 00:46:32,582
o alinman sa kanila, sa ganyan,
757
00:46:32,666 --> 00:46:34,251
ay pepekehin buong bagay?
758
00:46:34,835 --> 00:46:40,090
At noong 1992, isinara ng SEC ang kaso
ng walang anumang aksyon,
759
00:46:40,173 --> 00:46:42,592
o anumang imbestigasyon
kay Bernie Madoff.
760
00:46:45,720 --> 00:46:48,014
Pero ang ginawa nila ay, sa halip,
761
00:46:48,098 --> 00:46:52,269
pinilit nila sila Avellino at Bienes
na talikuran ang kanilang negosyo,
762
00:46:52,352 --> 00:46:55,689
dahil pinapatakbo nila,
ang 'di rehistradong kumpanya.
763
00:46:56,606 --> 00:47:00,485
Nagdesisyon ang SEC na,
"Ito ay iligal na binuo."
764
00:47:00,569 --> 00:47:03,989
"Dapat kunin lahat ng pera
palabas ng tindahan ni Bernie
765
00:47:04,072 --> 00:47:06,032
at ibalik sa mga indibidwal."
766
00:47:08,243 --> 00:47:11,538
Iyon ay $440 na milyon,
767
00:47:11,621 --> 00:47:15,500
at walang ganito si Bernie
dahil lahat ng ito ay pandaraya.
768
00:47:16,042 --> 00:47:18,003
Kaya lumapit siya, sa punto iyon,
769
00:47:18,086 --> 00:47:22,215
sa tatlong pinakamalalaki,
pinakamatagal niyang investor.
770
00:47:23,008 --> 00:47:26,136
Sila Jeffry Picower,
Carl Shapiro, at Norman Levy
771
00:47:26,219 --> 00:47:29,347
ay mga pangunahing
indibidwal na investor
772
00:47:29,431 --> 00:47:32,475
sa investment advisory
na negosyo ni Bernie.
773
00:47:32,559 --> 00:47:36,104
Sa paglipas taon, pinasaya niya
sila sa kanyang mga resulta.
774
00:47:36,688 --> 00:47:41,151
Kaya ngayon ay kinukumbinsi sila ni Bernie
para tulungan siya.
775
00:47:41,651 --> 00:47:43,570
Alam man nila ang ginagawa niya,
776
00:47:43,653 --> 00:47:46,948
o tunay na inosente sa mga intensyon niya,
777
00:47:47,032 --> 00:47:48,533
nakapagpalabas sila pera,
778
00:47:49,075 --> 00:47:51,870
at si Bernie nagawa sumulat ng mga tseke
779
00:47:51,953 --> 00:47:55,832
para sa lahat ng
kustomer ni Avellino at Bienes.
780
00:47:57,918 --> 00:47:59,377
At hulaan ano nangyari?
781
00:48:00,462 --> 00:48:04,132
Walang may gusto maibalik ang pera.
Gusto ang ginagawa niya.
782
00:48:05,550 --> 00:48:08,553
Noong pinasara ng SEC
ang Avellino at Bienes,
783
00:48:09,054 --> 00:48:12,599
maraming kliyente ang nagpunta
sa Madoff para mag-invest.
784
00:48:13,099 --> 00:48:15,936
Bigla, sabi ni Bernie sa'kin,
"Magiging busy."
785
00:48:16,019 --> 00:48:18,939
Sinabi niya, "May nangyari,
maraming tatawag,
786
00:48:19,022 --> 00:48:20,607
mag-iinvest ang mga tao."
787
00:48:21,191 --> 00:48:24,110
Karamihan sa mga tao
ay mga senior citizen,
788
00:48:24,819 --> 00:48:26,905
marami sa kanila mula sa Florida.
789
00:48:27,447 --> 00:48:29,074
Itong mga balo, parang,
790
00:48:29,574 --> 00:48:35,080
"Sinabi sa akin tumawag. Sabi tumawag ako,
at may $15,000 ako gusto i-invest."
791
00:48:35,163 --> 00:48:38,041
Nagpatuloy ito araw-araw.
792
00:48:38,750 --> 00:48:41,670
Nang isara namin
ang Avellino at Bienes account,
793
00:48:41,753 --> 00:48:45,048
nakatanggap ako, alam mo,
maraming pressure sa mga tao
794
00:48:45,131 --> 00:48:48,510
na umaasang mabuhay sa perang iyon.
795
00:48:49,260 --> 00:48:51,471
Sabi sa akin ng SEC noon,
796
00:48:51,554 --> 00:48:54,182
"Gusto mo pa
makipagnegosyo sa mga taong ito,
797
00:48:54,265 --> 00:48:57,394
ayos lang, walang mali
sa pakikipagnegosyo sa kanila."
798
00:48:58,353 --> 00:49:01,481
'Di pa rin nagparehistro
si Bernie Madoff na advisor.
799
00:49:01,564 --> 00:49:03,316
Nakaligtaan ito ng SEC, at,
800
00:49:03,400 --> 00:49:07,404
nakakalungkot, nakaligtaan nila
ang malaking pandaraya sa kasaysayan.
801
00:49:09,406 --> 00:49:12,450
Nagtrabaho ako nang husto
sa negosyo ng pagkain.
802
00:49:12,534 --> 00:49:15,370
Pagkatapos ng 20 taon,
ibinenta ko at nagretiro.
803
00:49:15,453 --> 00:49:16,955
Ibinenta ng isang milyon.
804
00:49:17,038 --> 00:49:22,293
Kaya namuhunan ako marahil $100,000
kila Avellino at Bienes,
805
00:49:22,377 --> 00:49:24,587
at noong nahuli sila ng SEC,
806
00:49:25,422 --> 00:49:29,634
doon ko unang nalaman na namuhunan
sina Avellino at Bienes kay Madoff.
807
00:49:30,301 --> 00:49:34,973
At nang tingnan ng SEC si Madoff,
wala nakitang ebidensya ng pandaraya,
808
00:49:35,056 --> 00:49:37,892
kaya naisip ko na
direktang mamuhunan sa Madoff.
809
00:49:39,269 --> 00:49:42,063
Nangako siya ng regular na kita,
810
00:49:42,147 --> 00:49:44,065
may average na 9% sa isang taon.
811
00:49:44,149 --> 00:49:45,859
Ito ay nakakaakit.
812
00:49:45,942 --> 00:49:48,737
Ito'y 'di imposibleng pangako,
regular lang.
813
00:49:50,030 --> 00:49:51,448
Nagsikap ako.
814
00:49:51,531 --> 00:49:56,077
Sinusundan ko kwento na siya
nangunguna sa grupo ng electronic trading.
815
00:49:56,161 --> 00:49:59,372
Siya ang taga-galaw at taga-yugyog.
816
00:50:00,957 --> 00:50:05,420
Ang katotohanang nakita SEC na wala
katibayan ng maling gawain, para sa'kin,
817
00:50:05,503 --> 00:50:08,006
paglalagay selyo
ng pag-apruba kay Madoff,
818
00:50:08,089 --> 00:50:12,927
kaya nagpadala ako ng $900,000 kay Madoff.
819
00:50:16,556 --> 00:50:20,185
Sa isang iglap,
hindi na Avellino at Bienes
820
00:50:20,268 --> 00:50:22,437
naglilikom pera
at iaabot kay Bernie.
821
00:50:22,520 --> 00:50:24,981
Ito ay libu-libong tao na nag-aabot pera
822
00:50:25,065 --> 00:50:28,443
sa hindi rehistradong negosyo ni Bernie
sa investment.
823
00:50:28,526 --> 00:50:31,404
Ang kanyang pangalan umikot
sa sabi-sabi.
824
00:50:31,988 --> 00:50:33,990
Maipapakilala sa country club,
825
00:50:34,074 --> 00:50:37,077
maipapakilala sa'yo
itong pilantropong lupon.
826
00:50:37,660 --> 00:50:41,539
Siya ay lalong nakikilala
sa mundo ng elitistang manager ng pera.
827
00:50:41,623 --> 00:50:43,750
At silang lahat pareho ng sinasabi.
828
00:50:43,833 --> 00:50:48,004
"Ibigay mo pera mo kay Bernie."
'Di namin alam kung paano pero magic."
829
00:50:49,380 --> 00:50:51,966
Ang hindi rehistradong negosyo ni Madoff
830
00:50:52,050 --> 00:50:56,846
umaakit ng mga bigay mula sa
kilalang mga unibersidad ng mga Hudyo,
831
00:50:56,930 --> 00:51:00,558
at pilantropo gaya ni Elie Wiesel,
na nakaligtas sa Holocaust,
832
00:51:00,642 --> 00:51:02,811
at syempre, mayayamang pamilya,
833
00:51:02,894 --> 00:51:06,064
kabilang ang pamilya Katz
at ang pamilyang Wilpon,
834
00:51:06,147 --> 00:51:08,274
na may-ari ng New York Mets.
835
00:51:08,983 --> 00:51:13,613
At dito kung kailan ang natural na paraan
ng Ponzi ay mababago.
836
00:51:13,696 --> 00:51:15,573
Ito ay naiibang sitwasyon na.
837
00:51:15,657 --> 00:51:17,951
Nagawa niyang lokohin ang SEC.
838
00:51:18,034 --> 00:51:21,454
Siya ay nakaligtas sa isang imbestigasyon
ng wala pinsala,
839
00:51:21,538 --> 00:51:24,916
kaya lumakas loob niya
at pakiramdam niya 'di magagalaw.
840
00:51:24,999 --> 00:51:26,167
Walang limitasyon.
841
00:51:26,709 --> 00:51:31,047
Ang legal na negosyo nagbigay kay Madoff
ng kredibilidad na magtagumpay,
842
00:51:31,131 --> 00:51:35,260
at ngayon meron na halos 5,000 kliyente
sa pagpapayo sa investment.
843
00:51:35,343 --> 00:51:38,763
Kaya kailangan niyang
palawigin ang paraan ng Ponzi.
844
00:51:38,847 --> 00:51:40,515
Kailangan higit na espasyo
845
00:51:40,598 --> 00:51:43,893
para ihiwalay ang Ponzi mula sa
lehitimong negosyo.
846
00:51:44,561 --> 00:51:46,938
Kaya umupa siya ng ilang espasyo…
847
00:51:48,565 --> 00:51:51,651
sa ika-17 palapag ng Lipstick Building.
848
00:51:52,735 --> 00:51:57,157
Isang maliit na siksikang opisina
kung saan si Frank Dipascali ang hari.
849
00:51:58,074 --> 00:52:04,080
Magulo, makalat, hindi elegante
at marangal na tulad sa opisina sa itaas.
850
00:52:05,415 --> 00:52:10,253
Dito lalago ang paraang Ponzi
ng mabilisan sa mga darating na taon
851
00:52:11,462 --> 00:52:13,423
sa lumobong pandaraya.
852
00:53:56,943 --> 00:54:01,948
Ang pagsasalin ng subtitle ay ginawa ni:
Jane Bonifer J. Bumangahat