1
00:00:07,550 --> 00:00:12,889
ABRIL 14, 2021
2
00:00:13,347 --> 00:00:17,643
Dapat nating banggitin, pinangunahan ng AP
ang isang kwento kanina lang.
3
00:00:17,727 --> 00:00:18,978
Si Bernie Madoff,
4
00:00:19,062 --> 00:00:21,856
ang arkitekto ng Ponzi sa
kasaysayan ng Amerika,
5
00:00:21,939 --> 00:00:24,942
ay namatay ngayon sa kulungan.
Siya ay 82 anyos.
6
00:00:30,490 --> 00:00:36,496
Naiintindihan ko na noong namatay
si Bernie, siya ay na-cremate.
7
00:00:38,790 --> 00:00:41,459
Ang Hudaismo ay kontra sa cremation.
8
00:00:41,542 --> 00:00:45,671
Matindi ang paniniwala namin na hindi sa
atin ang ating katawan.
9
00:00:45,755 --> 00:00:47,507
Ang Diyos ang nagbigay satin.
10
00:00:47,590 --> 00:00:49,050
Kaya dapat ibalik natin.
11
00:00:49,133 --> 00:00:52,345
Nagmula ka sa lupa,
kaya sa lupa ka babalik.
12
00:00:54,180 --> 00:00:56,641
Pero ang totoong nangyari sa kwento
13
00:00:56,724 --> 00:00:59,894
na ang mga labi ng lalaking ito
ay nandito pa din
14
00:00:59,977 --> 00:01:04,357
at nakaupo sa estante ng opisina
ng abogado sa isang kahon,
15
00:01:05,316 --> 00:01:09,695
dahil ayaw tanggapin ng
pamilya ang mga abo.
16
00:01:10,780 --> 00:01:13,658
Tingin ko naiintindihan ko naman,
pero masakit.
17
00:01:14,659 --> 00:01:16,953
May masasayang panahon na kasama siya.
18
00:01:17,495 --> 00:01:21,916
Galit sila sa kanya kaya't ang galit na
iyon ay mananatili magpakailanman.
19
00:01:24,127 --> 00:01:28,089
Lahat naman ay nililibing,
kahit ang mga mamamatay-tao.
20
00:01:28,172 --> 00:01:29,507
Nililibing sila.
21
00:01:30,383 --> 00:01:34,095
Sa kanya dapat nangyari 'to,
gaya ng iniisip ko.
22
00:01:34,178 --> 00:01:35,179
At nangyari nga.
23
00:01:38,349 --> 00:01:43,479
Wala sa pamilya niya, ayaw nilang maging
konektado sa kaniya sa anumang paraan.
24
00:01:45,773 --> 00:01:51,821
Sino ang may gustong maugnay
sa abo ng halimaw na ito,
25
00:01:52,321 --> 00:01:56,701
na walang kaawa-awang
sumisira sa buhay ng mga tao?
26
00:02:20,975 --> 00:02:23,603
MADOFF:
ANG HALIMAW NG WALL STREET
27
00:02:28,816 --> 00:02:31,277
Pagsapit ng taong 2007,
28
00:02:31,360 --> 00:02:35,448
Napaisip si Bernie Madoff sa nakalipas
na dalawang taon at sinabing,
29
00:02:35,531 --> 00:02:38,159
"Akala ko 'di ko makakaya,
pero nagawa ko."
30
00:02:38,242 --> 00:02:43,581
Sa tulong ng feeder funds, at sa tulong ng
mga walang alam na imbestigador ng SEC,
31
00:02:43,664 --> 00:02:48,961
nakayanan niyang umabot sa taong 2007,
gamit ang pera niya sa binawasang pondo.
32
00:02:49,462 --> 00:02:54,759
Lagi siyang pumupunta sa kanyang townhouse
sa timog Pransya gamit ang kaniyang jet,
33
00:02:54,842 --> 00:02:57,220
kung saan may bago siyang bangka.
34
00:02:57,720 --> 00:02:59,263
Marangya ang buhay niya,
35
00:02:59,889 --> 00:03:04,018
pero hindi lang sina Bernie
at Ruth Madoff ang nakinabang
36
00:03:04,101 --> 00:03:07,772
sa mga nakalipas na taon ng pananamantala.
37
00:03:09,232 --> 00:03:12,276
Pagbalik sa New York, tiniyak ni Madoff na
38
00:03:12,360 --> 00:03:18,074
kasama sa yaman na ito ang mga lingkod na
pinagkatiwalaan niya sa ika-17 palapag.
39
00:03:19,242 --> 00:03:24,789
Mula sa $2 milyon dinoble niya ang suweldo
ni Frank DiPascali hanggang $4 milyon.
40
00:03:24,872 --> 00:03:30,211
Bumili si Frank ng bagong fishing boat,
at lahat ng mga pinangarap niyang makuha.
41
00:03:30,294 --> 00:03:33,881
Si Annette Bongiorno
ay binigyan ng napakalaki,
42
00:03:33,965 --> 00:03:38,469
at ang taon na 'yon
ay nagpatuloy sa puro karangyaan.
43
00:03:39,553 --> 00:03:44,225
Ang pakiramdam ng kagalakan
na makarating sa wakas
44
00:03:45,059 --> 00:03:48,145
sa tuktok ng tagumpay ng Wall Street.
45
00:03:52,108 --> 00:03:54,860
Ang pangunahing konsepto ng Wall Street,
46
00:03:54,944 --> 00:03:59,573
na minsan nalilimutan ng mga
tagapangasiwa, gayundin ng mga akademiko,
47
00:03:59,657 --> 00:04:02,451
ito ay isang kapakinabangan na negosyo.
48
00:04:04,578 --> 00:04:08,958
Kung nakikinabang ang isang tao,
nakakapinsala ka rin sa iba.
49
00:04:11,794 --> 00:04:14,839
Noong 2008, bigla na lang,
50
00:04:15,339 --> 00:04:17,883
bumagsak ang ekonomiya ng mundo.
51
00:04:19,844 --> 00:04:23,055
Ang mga problema
sa merkado sa pabahay ay ibinabalita,
52
00:04:23,139 --> 00:04:25,683
At ngayon ay may mas
matindi pang ebidensya
53
00:04:25,766 --> 00:04:28,894
kung gaano kalubha
ang mga nangyayari sa bansang ito.
54
00:04:28,978 --> 00:04:34,025
Ang mga mortgage broker ay nagbebenta ng
mga bahay base sa mga pekeng pautang,
55
00:04:34,108 --> 00:04:36,569
ibig sabihin walang
dokumentasyon ng kita,
56
00:04:36,652 --> 00:04:41,198
sa mga taong 'di kayang magbayad
ng mga sangla na hindi nila maintindihan.
57
00:04:42,241 --> 00:04:45,661
At ang mga investment bank ang
kumukuha ng mga pautang
58
00:04:45,745 --> 00:04:47,913
alam nilang hindi ito mababayaran,
59
00:04:47,997 --> 00:04:50,291
at ibinabalot ito sa seguridad,
60
00:04:50,374 --> 00:04:55,171
at nakakakuha ng rating na AAA mula
sa mga ahensya ng rating ng Wall Street,
61
00:04:55,254 --> 00:04:57,840
at binebenta
sa mga imbestor ng Wall street.
62
00:05:00,301 --> 00:05:02,803
At pagkatapos, boom, nahulog sa bangin.
63
00:05:02,887 --> 00:05:07,058
Daan-daang libong may-ari ng bahay
ang hindi nagbabayad ng utang.
64
00:05:07,141 --> 00:05:09,810
Parang literal na gumuguho ang mundo.
65
00:05:09,894 --> 00:05:12,438
Ang bawat bangko ay bumabagsak.
66
00:05:12,521 --> 00:05:16,233
Ang Lehman Brothers ay nauutal
dahil sa real estate loan na ito.
67
00:05:16,317 --> 00:05:21,113
Nagsampa ng bangkarota ang mga Lehman.
Ang Merrill Lynch, ang AIG ay natatakot.
68
00:05:21,197 --> 00:05:23,949
Pinyansahan si Morgan Stanley
at Goldman Sachs.
69
00:05:24,033 --> 00:05:26,118
Topiko dito ang mga
invetment banks
70
00:05:26,202 --> 00:05:28,287
ang wais na pera sa Wall Street.
71
00:05:28,371 --> 00:05:30,706
Paano sila nagkamali ng ganito katagal?
72
00:05:31,499 --> 00:05:34,418
Nasa timog Pransiya sina
Bernie at Ruth,
73
00:05:34,502 --> 00:05:38,631
pero 'di maalis-alis ni Bernie
ang sarili sa nangyayari sa bansa niya.
74
00:05:38,714 --> 00:05:40,883
Mabilis na bumagsak
ang stock market.
75
00:05:41,634 --> 00:05:45,554
Napapaharap tayo sa posibleng
pagbagsak ng ekonomiya ng daigdig.
76
00:05:45,638 --> 00:05:50,601
Kaya iyan ang kapaligiran
na kinakaharap ni Bernie
77
00:05:51,102 --> 00:05:55,564
nang makabalik sila ni Ruth
sa jet na iyon sa huling pagkakataon
78
00:05:56,399 --> 00:05:58,609
at makabalik sa New York.
79
00:06:06,409 --> 00:06:11,455
Sa puntong ito, iniisip ng lahat na
kunin ang kanilang pera agad-agad.
80
00:06:11,956 --> 00:06:13,332
Saan sila pupunta?
81
00:06:13,416 --> 00:06:17,336
Maaari silang pumunta kay Bernie Madoff,
at yun ang ginawa nila.
82
00:06:18,379 --> 00:06:21,841
May teleponong tumutunog
mula sa Frankfurt, mula sa London,
83
00:06:21,924 --> 00:06:25,511
Madrid, Vienna, Abu Dhabi.
84
00:06:26,595 --> 00:06:27,972
"Ibalik niyo ang pera."
85
00:06:30,057 --> 00:06:33,269
At nagsimulang dumaloy ang mga
abiso ng withdrawal,
86
00:06:33,352 --> 00:06:35,396
at pagkatapos ay bumuhos,
87
00:06:35,479 --> 00:06:37,523
at mas dumami pa.
88
00:06:39,817 --> 00:06:41,569
Setyembre-Oktubre,
89
00:06:42,236 --> 00:06:45,072
at doon na nagsimulang
humigpit ang mga turnilyo.
90
00:06:48,492 --> 00:06:52,496
Si Bernie ay nagpapakasubso sa trabaho.
91
00:06:52,997 --> 00:06:57,376
Nang-aasar siya, nang-aapi siya,
hinihikayat niya dati niyang mga kliyente
92
00:06:57,460 --> 00:07:02,256
na itigil ang paglabas ng pera,
at magsimulang magpasok muli ng pera.
93
00:07:03,674 --> 00:07:08,137
Tinawagan niya ang kanyang pangunahing
imbestor, ang Fairfield Greenwich,
94
00:07:08,220 --> 00:07:11,724
pinapatakbo nina Jeffrey Tucker
at Walter Noel, at sinabing,
95
00:07:11,807 --> 00:07:14,560
"Ito ang magandang oras para bumili."
"Hindi."
96
00:07:15,686 --> 00:07:19,273
Pagkatapos ay tinawagan niya
si Sonja Kohn ng Bank Medici,
97
00:07:19,899 --> 00:07:21,066
at nakiusap din.
98
00:07:21,567 --> 00:07:23,152
Pero 'di rin siya pumayag.
99
00:07:25,613 --> 00:07:28,949
Sa ika-2 ng Disyembre,
may mga sulat na sa dingding.
100
00:07:29,033 --> 00:07:35,456
Halos $1.5 bilyong halaga ng withdrawal
request ang kinakaharap ni Bernie.
101
00:07:36,457 --> 00:07:40,961
At halos $300 milyon na lang ang
natitira sa bank account niya.
102
00:07:41,921 --> 00:07:45,549
Kung susulat siya ng tseke sa
mga kliyenteng magwi-withdraw,
103
00:07:45,633 --> 00:07:46,967
tatalbog ang tseke.
104
00:07:47,051 --> 00:07:51,180
Pero malinaw naman, alam mo,
'di ko na kayang ituloy 'yon
105
00:07:51,263 --> 00:07:55,309
dahil sa likas na katangian
ng paraang Ponzi.
106
00:07:55,392 --> 00:07:59,104
Kaya alam kong tapos na ang laro.
107
00:07:59,688 --> 00:08:00,981
Sa puntong ito,
108
00:08:01,982 --> 00:08:06,111
nag-uusap sila ni Frank DiPascali
tungkol sa,
109
00:08:06,820 --> 00:08:08,364
kung saan na sila pupunta?
110
00:08:08,447 --> 00:08:09,990
Nilinaw ni Bernie sa kanya
111
00:08:10,074 --> 00:08:14,036
na napakagulo na ng sitwasyon
para makaahon muli.
112
00:08:14,954 --> 00:08:19,833
Alam na agad ni Frank na
makukulong siya nang matagal,
113
00:08:20,417 --> 00:08:22,461
at si Frank ay nahibang.
114
00:08:24,213 --> 00:08:27,299
At sinabi ni DiPascali na
115
00:08:27,800 --> 00:08:31,470
ito ang sandali nang una niyang
napagtanto na wala si Bernie
116
00:08:31,554 --> 00:08:34,265
ng mga ari-arian na nakahanda
sa ibang lugar
117
00:08:34,348 --> 00:08:36,183
na magpapalaya sa lahat.
118
00:08:36,267 --> 00:08:39,478
Doon niya napagtanto na naloko sila.
119
00:08:43,148 --> 00:08:48,571
Ang gustong gawin ni Bernie sa natitira
niyang pera, sinabi niya kay Frank,
120
00:08:48,654 --> 00:08:53,993
gusto niyang sumulat ng tseke sa ilan sa
mga pinakamalaki niyang imbestor,
121
00:08:54,660 --> 00:08:57,371
para din sa ilang tapat na mga empleyado,
122
00:08:57,454 --> 00:09:00,082
para sa mga kamag-anak
123
00:09:00,165 --> 00:09:04,086
na ipinagkatiwala sa kanya ang pera
at ngayon ay mauubos na.
124
00:09:04,962 --> 00:09:09,258
Pagtapos ng lahat, heto na 'yon.
Tapos na ang panloloko.
125
00:09:13,095 --> 00:09:15,889
Habang naghahanda si
Frank DiPascali ng tseke
126
00:09:15,973 --> 00:09:19,935
na plano niyang gamitin para ipamahagi
ang huli niyang pondo,
127
00:09:21,270 --> 00:09:27,484
sinabi niya sa kanyang mga anak na maagang
bonus ang mga ito para sa mga empleyado.
128
00:09:27,568 --> 00:09:31,739
Si Mark at Andrew ay labis na
nababagabag dito.
129
00:09:31,822 --> 00:09:33,616
Hindi nila ito maintindihan
130
00:09:33,699 --> 00:09:38,037
na magsulat pa ng mga tseke ng bonus,
sa ganitong kalagayan ng merkado.
131
00:09:39,580 --> 00:09:44,418
Kaya noong umaga ng Disyembre 10 ng 2008,
nakaupo ako sa mesa ko,
132
00:09:45,002 --> 00:09:48,589
at ilang linggo nang hindi maayos
ang mga bagay-bagay.
133
00:09:49,673 --> 00:09:54,345
Kakaiba ang kinikilos ni Bernie,
at pinipilit kong huwag siyang abalahin.
134
00:09:54,845 --> 00:09:56,388
Ramdam kong marupok siya.
135
00:09:57,389 --> 00:09:59,350
At nakita ko si Peter na nakaupo,
136
00:09:59,433 --> 00:10:03,854
at naalala kong pumasok sina
Mark at Andy sa opisina niya.
137
00:10:05,189 --> 00:10:07,858
Karaniwan, titingnan nila ako
at sasabihing,
138
00:10:07,941 --> 00:10:11,528
"Ano'ng ginagawa ng tatay ko?
Ano'ng nangyayari sa opisina?"
139
00:10:12,613 --> 00:10:16,450
Nilagpasan na lang nila ako
at pumasok sa opisina.
140
00:10:17,368 --> 00:10:23,082
Sinubukan nina Mark at Andrew na baguhin
ang isip niya tungkol sa mga tseke.
141
00:10:24,208 --> 00:10:28,420
Sabi nila, "Tay, paano mo malalaman ang
mga mangyayari sa buong taon?"
142
00:10:28,504 --> 00:10:31,840
"Hindi ba mas ligtas na
hawakan ang pera pera
143
00:10:31,924 --> 00:10:35,386
hangga't 'di natin alam
kung paano magtatapos ang taon?"
144
00:10:36,470 --> 00:10:39,473
Matapos ang ilang pagtatangka
na pigilan siya,
145
00:10:40,849 --> 00:10:43,102
nawala sa katinuan si Bernie.
146
00:10:46,480 --> 00:10:50,651
May sulat ako para kay Bernie
at dinala ko 'yon sa opisina niya.
147
00:10:52,778 --> 00:10:54,530
Halatang nagulat ko sila,
148
00:10:55,406 --> 00:10:59,201
napatalon silang lahat sa
upuan nila at tinignan ako.
149
00:11:00,369 --> 00:11:02,121
At pagkatapos,
150
00:11:02,705 --> 00:11:05,874
Si Mark at Andy,
isinuot nila ang amerikana ni Bernie,
151
00:11:05,958 --> 00:11:08,085
at inihatid nila siya palabas.
152
00:11:09,211 --> 00:11:13,632
At hindi umaalis si Bernie nang hindi
nagpapaalam kung saan siya pupunta,
153
00:11:15,092 --> 00:11:17,136
at dumaan lang siya sa harap ko.
154
00:11:17,886 --> 00:11:19,304
'Di niya ako tinignan.
155
00:11:20,723 --> 00:11:23,726
At lumapit si Mark sa mesa ko at bumulong,
156
00:11:23,809 --> 00:11:26,603
"Magki-Christmas shopping kami."
157
00:11:32,609 --> 00:11:34,236
'Di ko na siya nakita ulit.
158
00:11:39,199 --> 00:11:43,036
Dinala siya nina Mark at Andrew
pabalik sa penthouse sa Midtown.
159
00:11:44,037 --> 00:11:45,330
Nandoon si Ruth,
160
00:11:45,998 --> 00:11:49,877
at ito ang unang beses
na nagsabi ng totoo si Bernie.
161
00:11:51,003 --> 00:11:54,465
Nasa kalagayan ako na
hindi ko na kayang ituloy pa.
162
00:11:55,841 --> 00:11:59,219
Kaya parang nakakagaan ng loob
na sabihing, "Ito na 'yon."
163
00:11:59,303 --> 00:12:03,265
"Hindi ko na kayang ipagpatuloy pa ito."
164
00:12:03,348 --> 00:12:08,812
At iyon ang naging dahilan kung
bakit umamin ako sa pamilya ko
165
00:12:10,063 --> 00:12:11,940
na nanloloko ako ng mga tao.
166
00:12:14,109 --> 00:12:17,613
Ipinaliwanag ni Bernie kung
gaano ito kalaki.
167
00:12:18,405 --> 00:12:19,865
Bilyong mga dolyar.
168
00:12:20,699 --> 00:12:25,537
At ang natitira na lang sa kanya ay
ang 300 milyon na gusto niyang ipamigay.
169
00:12:26,246 --> 00:12:32,628
Dumausdos lang si Andrew sa pader hanggang
sa mapaupo siya sa sahig habang umiiyak.
170
00:12:34,546 --> 00:12:39,051
Sa sandaling marinig niya ang pag-amin
na nasira na ang buong negosyo,
171
00:12:39,134 --> 00:12:40,260
wala nang pera,
172
00:12:40,344 --> 00:12:42,012
wasak na wasak si Mark.
173
00:12:43,639 --> 00:12:47,267
Sa wakas ay nakapagsalita na si Ruth,
at ang sabi niya ay,
174
00:12:48,060 --> 00:12:49,645
"Ano ang paraang Ponzi?"
175
00:12:51,897 --> 00:12:57,236
Isa siguro ito sa mga sandaling
bumaliktad ang mundo mo
176
00:12:57,319 --> 00:13:02,407
at ang akala mo noon na totoo
ay hindi na totoo.
177
00:13:04,493 --> 00:13:07,204
Tumayo ang mga anak ni Madoff at umalis.
178
00:13:08,205 --> 00:13:13,168
Bago pa sila makarating sa lobby, nagpasya
silang kumunsulta muna sa abogado.
179
00:13:14,920 --> 00:13:19,091
Ang biyenan ni Mark
ay isang kilalang abogado sa Manhattan.
180
00:13:21,677 --> 00:13:25,222
Nakipagkita sila sa kanyang apartment.
181
00:13:27,766 --> 00:13:30,435
Sinabi nila ang sinabi ng kanilang tatay,
182
00:13:30,519 --> 00:13:33,105
at nilinaw sa kanila ng abogado
183
00:13:33,188 --> 00:13:35,357
na "Ito ay nagaganap na pandaraya."
184
00:13:35,440 --> 00:13:37,401
"Nagsusulat ng tseke ang tatay mo
185
00:13:37,484 --> 00:13:43,323
para ipamahagi ang matatawag
na nakaw na tubo ng panloloko niya,
186
00:13:43,824 --> 00:13:47,327
at kung hindi niyo ito ire-report,
187
00:13:47,411 --> 00:13:52,040
magiging kasabwat kayo sa
nangyayaring krimen na ito."
188
00:13:52,541 --> 00:13:55,168
Kinailangan nilang isuko ang tatay nila.
189
00:13:56,920 --> 00:14:03,093
DISYEMBRE 11, 2008
190
00:14:04,595 --> 00:14:10,392
Kinaumagahan, maagang pumunta
ang FBI sa apartment ng Madoff.
191
00:14:11,059 --> 00:14:12,686
Naka-bathrobe pa si Bernie.
192
00:14:14,521 --> 00:14:16,064
"Alam mo ba ang rason?"
193
00:14:16,148 --> 00:14:17,107
"Oo."
194
00:14:18,525 --> 00:14:21,528
Tinanong nila siya,
"May inosenteng paliwanag ba?"
195
00:14:21,612 --> 00:14:23,071
Sumagot siya, "Wala."
196
00:14:25,115 --> 00:14:27,451
At sinabi, "Isa itong paraang Ponzi."
197
00:14:27,534 --> 00:14:29,453
Totoo ang sinabi nila sa kanila.
198
00:14:31,246 --> 00:14:37,127
Tumawag sa opisina ang isa sa mga ahente
at agad na sinabi ang nangyari,
199
00:14:38,629 --> 00:14:40,797
at sinabing, "Dalhin niyo na siya."
200
00:14:42,716 --> 00:14:47,220
Kaya sinabi nila kay Bernie
ang tamang damit para sa pag-aresto.
201
00:14:50,390 --> 00:14:52,935
Walang sintas,
walang sinturon, walang tali.
202
00:14:53,018 --> 00:14:56,980
Inalis niya ang kanyang
singsing at relo.
203
00:15:02,611 --> 00:15:06,239
Dinala si Bernie
sa gusali ng FBI sa Foley Square,
204
00:15:06,740 --> 00:15:09,868
at iprinoseso gaya ng sinumang kriminal.
205
00:15:10,869 --> 00:15:14,289
At pagkatapos ay tinawag
niya si Ike Sorkin.
206
00:15:16,041 --> 00:15:17,042
"Hello?"
207
00:15:18,001 --> 00:15:20,963
"Si Bernie ito. Nakaposas ako
sa FBI headquarters."
208
00:15:21,046 --> 00:15:23,006
"Kailangan ko ang tulong mo."
209
00:15:23,090 --> 00:15:28,512
Sinabi ko kaagad kay Madoff,
"Kung nagsasalita ka, itigil mo."
210
00:15:30,097 --> 00:15:31,556
Hindi ko alam,
211
00:15:31,640 --> 00:15:36,979
sa dalawang oras, nasabi niya na lahat ng
nalalaman niya sa FBI bago siya tumawag,
212
00:15:37,062 --> 00:15:41,024
at sinabi niya sa kanila na
siya lang mag-isa.
213
00:15:41,525 --> 00:15:46,154
Iniisip ko na, "Sa totoo lang,
marami siyang kakaharaping problema."
214
00:15:46,947 --> 00:15:48,991
"Hindi ito titigilan ng gobyerno."
215
00:15:50,367 --> 00:15:52,703
Pero ang piyansa ay $10 milyon,
216
00:15:52,786 --> 00:15:58,458
kaya bumalik si Bernie sa kaniyang
apartment, at doon sumabog ang lahat.
217
00:15:58,959 --> 00:16:00,085
Biglang nagkagulo.
218
00:16:00,168 --> 00:16:02,879
Itigil mo na ang pagtatrabaho
sa trading desk,
219
00:16:02,963 --> 00:16:05,507
bago ka lumabas at linisin mo ang mesa mo.
220
00:16:05,590 --> 00:16:07,843
Naaresto si Bernie Madoff.
221
00:16:07,926 --> 00:16:12,389
Tinatawag nila itong isa sa pinakamalaking
paraang Ponzi sa Wall Street.
222
00:16:12,472 --> 00:16:16,226
Ang nasa likod nito
ay ang tinitingalang tao sa Wall Street.
223
00:16:16,309 --> 00:16:19,938
Bernard Madoff, dating chairman ng
NASDAQ Stock Exchange.
224
00:16:22,524 --> 00:16:28,238
Nagri-ring ang cellphone ko, at si Harry
'yon, at sumisigaw siya ng malakas,
225
00:16:28,739 --> 00:16:32,325
"Sumuko na si Madoff.
'Di tayo nagkakamali."
226
00:16:32,826 --> 00:16:34,327
Sabi ko, "Harry, kalma."
227
00:16:34,828 --> 00:16:39,458
At ibinaba ko ang teleponong iyon,
at galit na galit ako.
228
00:16:39,541 --> 00:16:41,293
Parang ang dumi-dumi ko,
229
00:16:41,376 --> 00:16:46,339
"Paano 'to nangyari? Paanong nagkamali
ako sa ugali ng isang tao?"
230
00:16:46,423 --> 00:16:51,636
Lahat ng iniisip ko tungkol sa
lalaking ito, kay Bernie, ay mali.
231
00:16:52,929 --> 00:16:54,097
Pinagtaksilan ako.
232
00:16:59,519 --> 00:17:03,315
Matapos maaresto si Bernie,
talagang nagkagulo.
233
00:17:06,485 --> 00:17:10,864
May FBI na pumapasok,
may SEC na pumapasok.
234
00:17:11,698 --> 00:17:13,116
May mga umalis.
235
00:17:14,034 --> 00:17:17,913
Walang nag-uutos, pero alam
kong kailangang sagutin ang mga tawag.
236
00:17:19,414 --> 00:17:21,166
Isang ginoo ang tumawag.
237
00:17:21,666 --> 00:17:25,170
Maganda ang relasyon namin,
laging nag-uusap, at sabi niya,
238
00:17:25,253 --> 00:17:26,171
"Eleanor,
239
00:17:26,671 --> 00:17:27,923
alam mo ba?"
240
00:17:28,840 --> 00:17:31,009
Para akong hinampas sa dibdib,
241
00:17:31,093 --> 00:17:34,346
'di ko akalain na iisipin nila
na may kinalaman ako.
242
00:17:34,930 --> 00:17:38,266
Para lang, ngayon isang suntok ulit.
Sabi ko, "Naku po."
243
00:17:39,976 --> 00:17:42,187
At sinabi ko, "Hindi. Di ko alam."
244
00:17:42,687 --> 00:17:46,441
At nakatayo roon si Pete,
at pinatay ko ang tawag at sinabi ko,
245
00:17:46,525 --> 00:17:48,360
"Ano'ng dapat kong gawin dito?"
246
00:17:48,443 --> 00:17:51,113
"Ano'ng dapat gawin…
Ano'ng gagawin ko?"
247
00:17:51,196 --> 00:17:53,073
Lumakad palayo sa'kin si Peter.
248
00:17:53,907 --> 00:17:56,159
At sabi ko, "Mag-isa ka na lang."
249
00:17:58,620 --> 00:18:00,747
May mga tao sa lobby, at tumatawag,
250
00:18:00,831 --> 00:18:03,458
humihiling na may bumaba at kausapin sila.
251
00:18:04,251 --> 00:18:08,880
Bumaba ako sa reception,
at isinama ang ilan sa mga babae,
252
00:18:08,964 --> 00:18:11,216
at ginawa naming 20 minuto bawat isa
253
00:18:11,299 --> 00:18:14,511
dahil sobra na. Nakakasuka.
254
00:18:15,887 --> 00:18:19,474
Takot ang mga tao.
Halata mo sa boses nila. Natatakot sila.
255
00:18:25,105 --> 00:18:28,859
Karaniwan, sa anumang imbestigasyon,
droga, organisadong krimen,
256
00:18:28,942 --> 00:18:31,236
nagsisimula ka sa mas mababang bilang,
257
00:18:32,112 --> 00:18:34,114
papunta sa taas ng organisasyon.
258
00:18:34,197 --> 00:18:37,909
Narito na ang lider at alam
nating maraming pera ang nawawala.
259
00:18:39,744 --> 00:18:44,040
Lahat ng empleyado ay
kinulong sa ika-19 na palapag,
260
00:18:44,541 --> 00:18:49,212
at hindi mo alam kung sino
sa kanila ang kasabwat,
261
00:18:50,422 --> 00:18:51,923
maaari'ng kooperatiba,
262
00:18:52,424 --> 00:18:55,260
o ibang tao na walang kinalaman dito.
263
00:18:56,178 --> 00:18:57,470
Dapat nang simulan.
264
00:18:57,554 --> 00:19:01,474
Kaya sinimulan naming interbyuhin
ang lahat ng mga empleyado.
265
00:19:02,309 --> 00:19:07,272
Matapos makipag-usap sa mga empleyado,
nalaman ng FBI na may iba pang palapag.
266
00:19:10,483 --> 00:19:12,903
At pagkatapos dalhin sa ika-17 palapag,
267
00:19:12,986 --> 00:19:15,780
at nag-swipe ng key card
para mabuksan sila.
268
00:19:22,037 --> 00:19:24,122
Pumasok kami, at napasabi,
269
00:19:26,291 --> 00:19:27,292
"Naku po."
270
00:19:29,794 --> 00:19:34,132
At may mga silid na puno ng mga kahon,
271
00:19:34,674 --> 00:19:37,510
at mga papel at mga dokumento
sa lahat ng dako.
272
00:19:38,595 --> 00:19:42,349
At napagtanto ko na kung sisimulan
naming galawin ang ebidensya,
273
00:19:42,933 --> 00:19:45,352
mawawalan kami ng maraming konteksto.
274
00:19:46,811 --> 00:19:50,899
Kaya idineklara kong
crime scene ang ika-17 palapag,
275
00:19:50,982 --> 00:19:54,444
at sinimulan na namin
ang imbestigasyon sa buong lugar.
276
00:19:57,864 --> 00:20:00,617
Ngayon, pinag-uusapan
ang karayom sa dayami.
277
00:20:00,700 --> 00:20:02,535
Paano malalaman lahat ng 'to?
278
00:20:03,245 --> 00:20:07,749
Ang susi ay isang source,
impormante, o testigo
279
00:20:07,832 --> 00:20:10,543
na makakatulong samin.
280
00:20:11,628 --> 00:20:13,171
Si Frank DiPascali iyon.
281
00:20:13,880 --> 00:20:17,842
Alam niyang marami na siyang
criminal exposure.
282
00:20:17,926 --> 00:20:20,720
May pamilya siyang lubos
niyang pinapahalagahan.
283
00:20:21,680 --> 00:20:25,183
Kailangan niyang isipin,
ano'ng gagawin niya sa sarili niya?
284
00:20:26,893 --> 00:20:29,980
At binigyan tayo ni Frank ng impormasyon
285
00:20:31,064 --> 00:20:34,192
para malaman kung paano ito gumagana.
286
00:20:36,695 --> 00:20:39,614
Isang bagay na nakakamanghang makita.
287
00:20:40,532 --> 00:20:44,744
Walang totoong pamumuhunang nagaganap.
288
00:20:44,828 --> 00:20:46,413
Walang mga trade.
289
00:20:47,038 --> 00:20:53,128
Sa ibang paraang Ponzi, may mga taong
nagte-trade ng stocks, at natatalo sila.
290
00:20:53,211 --> 00:20:57,257
Ibig kong sabihin, masasama silang
trader, at lagi silang sumusubok.
291
00:20:57,340 --> 00:21:00,510
Hindi pa ako nakakita ng ganito,
kung saan walang
292
00:21:01,177 --> 00:21:02,637
anumang pamumuhunan.
293
00:21:04,681 --> 00:21:07,851
Mr. Madoff, ano'ng masasabi mo
sa mga nawalan ng pera?
294
00:21:07,934 --> 00:21:11,062
Puro tulakan, 'yon ang inuwi ni
Bernard Madoff
295
00:21:11,146 --> 00:21:15,066
matapos humarap sa Manhattan
federal court noong Miyerkules.
296
00:21:15,150 --> 00:21:21,197
Nasa likod ako ng mga camera
at reporter sa telebisyon.
297
00:21:22,365 --> 00:21:23,575
'Wag ako'ng hawakan.
298
00:21:23,658 --> 00:21:28,621
Mayroo'ng isang sikat na eksena kung saan
tinulak niya ang kamera ng telebisyon,
299
00:21:28,705 --> 00:21:30,957
at araw-araw iyon.
300
00:21:31,041 --> 00:21:34,044
Mr. Madoff, ano'ng masasabi mo
sa nawalan ng pera?
301
00:21:34,127 --> 00:21:35,462
Anong masasabi mo?
302
00:21:35,545 --> 00:21:38,548
Ang panloloko ni Bernie Madoff
ay parang alarma sa
303
00:21:38,631 --> 00:21:40,508
mundo ng business journalism.
304
00:21:41,509 --> 00:21:44,054
Napakarami'ng lumabas na balita.
305
00:21:44,137 --> 00:21:45,430
Sobra.ng dami no'n,
306
00:21:45,513 --> 00:21:50,352
dahil ang kinakatawan nito
ay mas malaki pa kaysa sa lalaki'ng ito.
307
00:21:50,977 --> 00:21:53,772
Kapag naiisip mo ang krisis sa pananalapi,
308
00:21:53,855 --> 00:21:56,316
panahong nawawalan
ng tahanan ang lahat
309
00:21:56,399 --> 00:21:58,151
nawawala ang kanilang 401K.
310
00:21:58,234 --> 00:22:00,570
Ang nawawalan ng trabaho ay tumataas.
311
00:22:01,738 --> 00:22:04,741
Nagtuturuan sila,
na malalaki'ng institusyon sila,
312
00:22:04,824 --> 00:22:07,535
may mga gusali,
sa isipan ng marami'ng tao.
313
00:22:08,745 --> 00:22:11,831
At pagkatapos, biglang dumating si
Bernie Madoff
314
00:22:11,915 --> 00:22:16,002
at naging personipikasyon
ng krisis na ito,
315
00:22:16,086 --> 00:22:19,798
siya ang naging mukha ng
krisis sa pananalapi.
316
00:22:20,298 --> 00:22:22,884
Lahat ng poot,
kamandag, lahat ng galit
317
00:22:22,967 --> 00:22:26,388
na nakatutok sa Wall Street,
sa lahat ng bagay,
318
00:22:26,471 --> 00:22:28,765
ay puwedeng isisi sa kanya ng biglaan.
319
00:22:29,432 --> 00:22:34,104
Gustong malaman ng mga tao,
paano nakapag-piyansa si Madoff?
320
00:22:35,271 --> 00:22:36,815
Paanong nasa penthouse,
321
00:22:37,399 --> 00:22:40,902
'di tulad ng ibang kapos-palad na tao
322
00:22:40,985 --> 00:22:42,779
na walang kapera-pera
323
00:22:42,862 --> 00:22:46,449
gaya ng mga nakulong
na walang piyansa sa Rikers Island.
324
00:22:47,867 --> 00:22:50,078
Parang hindi tama.
325
00:22:54,165 --> 00:22:57,293
Sa simula, maririnig mo ang
tungkol kay Bernie Madoff.
326
00:22:57,377 --> 00:22:59,254
At tungkol sa mga imbestor.
327
00:22:59,337 --> 00:23:02,841
Steven Spielberg na filmmaker,
Fred Wilpon may ari ng Mets…
328
00:23:02,924 --> 00:23:07,387
Unang mga tanyag na pangalan
sa listahan ng mga namumuhunan niya.
329
00:23:07,470 --> 00:23:11,057
Elie Wiesel, nanalo ng Nobel Peace
Prize at ligtas sa sakuna.
330
00:23:11,141 --> 00:23:12,434
Sa unang pagkakataon…
331
00:23:15,019 --> 00:23:16,771
Nakaramdam ako ng,
332
00:23:18,148 --> 00:23:22,610
hindi pisikal, kundi espirituwal,
kahubaran ng pag-isip.
333
00:23:23,695 --> 00:23:25,155
Na kinuha ang lahat.
334
00:23:25,238 --> 00:23:30,201
Kinailangan pa ng ilang araw, o linggo,
para pagsama-samahin
335
00:23:30,285 --> 00:23:32,412
ang retiradong corrections officer,
336
00:23:32,495 --> 00:23:35,832
ang mga retiradong guro,
ang mga retiradong dentista.
337
00:23:35,915 --> 00:23:36,749
PAANO NASIRA
338
00:23:37,041 --> 00:23:38,543
SIla ay mga totoong tao,
339
00:23:39,252 --> 00:23:43,256
at makikita mo sila at makikilala mo
at makikita mo ang mukha nila.
340
00:23:43,882 --> 00:23:47,051
Tingin ko bigla nilang ginawang tao.
Ginawang totoo.
341
00:23:49,762 --> 00:23:52,974
Nang mamatay ang tatay ko,
sabi ng kapatid ko,
342
00:23:53,057 --> 00:23:58,146
"Nasa Madoff ang lahat ng pera ni Tatay,
baka iwan na din natin."
343
00:24:00,648 --> 00:24:03,693
Nagpasya akong magretiro dahil sabi ko,
344
00:24:04,777 --> 00:24:07,322
"Diyos ko, may pera doon."
345
00:24:07,405 --> 00:24:12,952
"Makakakuha ako ng pera.
Kaya kong kunin ang pera ko at mabuhay."
346
00:24:13,036 --> 00:24:17,499
At lumipat ako sa Florida,
at ginamit ko ang pera ko,
347
00:24:17,582 --> 00:24:20,460
ang pera na naipon ko,
para makabili ng bahay,
348
00:24:20,543 --> 00:24:24,214
at naisip ko, "Maganda ito
dahil makukuha ko ang bahagi ko,
349
00:24:24,297 --> 00:24:27,634
mababayaran nito ang perang
nagastos ko sa bahay,
350
00:24:27,717 --> 00:24:31,137
at saka may pera pa akong magagamit
sa pag-retiro."
351
00:24:32,347 --> 00:24:34,557
"Ito na ang huling titirahan ko."
352
00:24:34,641 --> 00:24:36,017
At tuwang-tuwa ako.
353
00:24:37,185 --> 00:24:41,814
Apat na buwan akong nasa bahay, iyon lang,
nang tumawag ang kapatid ko,
354
00:24:42,690 --> 00:24:48,279
at sinabing, "Kakaaresto lang kay
Bernie Madoff dahil sa panloloko."
355
00:24:51,241 --> 00:24:53,785
At talagang nakakagulat iyon.
356
00:24:56,621 --> 00:24:59,999
Iniisip ko, "Ano kaya ang
nangyari kung buhay pa si tatay
357
00:25:00,083 --> 00:25:01,584
at narinig ang balita?"
358
00:25:02,961 --> 00:25:07,131
At sa tingin ko, mas mabilis pa siyang
mapapatay nito kaysa sa cancer.
359
00:25:08,174 --> 00:25:11,844
Kasama ni Madoff ang tatay ko
simula pa noong dekada '80.
360
00:25:11,928 --> 00:25:17,267
Lahat ng account, mayroon kaming
humigit-kumulang $30 milyon,
361
00:25:17,976 --> 00:25:21,688
at ang pera sa Madoff ay biglang "Poof!"
362
00:25:21,771 --> 00:25:22,897
Biglang nawala.
363
00:25:22,981 --> 00:25:26,025
Iyon ay 30 milyong Monopolyong dolyar.
364
00:25:27,110 --> 00:25:33,157
Para akong tanga
na naloko ako, halata naman.
365
00:25:33,241 --> 00:25:35,243
Sabi rin ng pamilya ko,
366
00:25:35,326 --> 00:25:37,787
"Alam ni Rich ang Wall Street,
367
00:25:37,870 --> 00:25:39,706
kaya naiintindihan niya ito."
368
00:25:39,789 --> 00:25:42,375
At 'di ba dapat mas alam ko?
369
00:25:43,501 --> 00:25:47,505
Kaya, ito ay talagang personal na
nakaapekto sa akin.
370
00:25:49,716 --> 00:25:54,554
Noong una, nang mabalitaan ko ang nangyari
at nalaman kong wala ako'ng makukuha,
371
00:25:54,637 --> 00:25:57,557
sumama ang loob ko, natakot.
372
00:25:58,850 --> 00:26:01,894
Ano ang gagawin ko?
'Di ko na kayang magtrabaho.
373
00:26:01,978 --> 00:26:04,188
Nasa mid-seventy na ako.
374
00:26:06,274 --> 00:26:12,113
Pero naawa pa rin ako sa tatay ko,
kahit na patay na siya.
375
00:26:12,989 --> 00:26:16,659
May ekspresyo'ng palaging
sinasabi ang nanay ko, ito ay,
376
00:26:17,452 --> 00:26:19,662
"Shanda para sa mga kapitbahay"
377
00:26:20,371 --> 00:26:26,753
ibig-sabihin malalaman ng mga kapitbahay
na may nagawa kang maling desisyon.
378
00:26:27,253 --> 00:26:28,212
Isang kahihiyan.
379
00:26:30,340 --> 00:26:31,674
Naloko siya.
380
00:26:33,134 --> 00:26:36,596
At galit na galit ako dahil dito.
381
00:26:37,263 --> 00:26:40,600
Gumawa kami ng ilang desisyon
sa pera, kami ng asawa ko.
382
00:26:40,683 --> 00:26:43,478
May anak kaming may kapansanan,
383
00:26:43,561 --> 00:26:46,481
sabi namin, "'Di na kailangan
ang life insurance
384
00:26:46,564 --> 00:26:49,609
dahil mayroon naman
kaming pera sa Madoff,
385
00:26:49,692 --> 00:26:53,321
ang ipon na ito, na gagamitin sa
pangangalaga niya."
386
00:26:53,404 --> 00:26:54,489
At nawala iyon.
387
00:26:56,115 --> 00:27:00,078
Ang misyon ko ay panatilihin ang
nanay ko sa kaniyang bahay,
388
00:27:00,953 --> 00:27:04,040
ang bahay na itinayo ng
tatay ko sa Palm Beach.
389
00:27:04,916 --> 00:27:09,837
Pero ang alam ko na ang bahay,
na pinakamalaking pag-aari namin
390
00:27:09,921 --> 00:27:11,506
ay mawawala na.
391
00:27:12,882 --> 00:27:15,218
Nalungkot ang nanay ko.
392
00:27:17,970 --> 00:27:19,931
Pero 'wag kang malungkot.
393
00:27:20,723 --> 00:27:24,519
Maraming tao ang nawalan.
394
00:27:26,562 --> 00:27:30,274
Ang white-collar na krimen ay
iba sa blue-collar na krimen.
395
00:27:30,358 --> 00:27:34,487
Ang blue-collar na krimen, may namatay
muna bago makapag-imbestiga.
396
00:27:36,030 --> 00:27:38,825
Ang white-collar na krimen,
mamamatay pagtapos.
397
00:27:40,284 --> 00:27:42,954
Isang Pranses na namamahala
sa investment fund
398
00:27:43,037 --> 00:27:47,709
na may $1.5 bilyon na pera
ng mga kliyente niya kay Bernie Madoff
399
00:27:47,792 --> 00:27:52,088
natagpuang patay sa opisina sa
Manhattan ngayong araw, tila nagpakamatay.
400
00:27:52,171 --> 00:27:54,841
René-Thierry de la Villehuchet.
401
00:27:56,843 --> 00:27:58,344
Kalat na sa balita.
402
00:27:58,886 --> 00:28:00,221
Nagpakamatay siya.
403
00:28:00,304 --> 00:28:03,891
Nangyari ito 11 araw makalipas
ang pagsuko si Bernie.
404
00:28:07,603 --> 00:28:10,481
Nagkulong si Thierry
sa opisina nang gabing iyon,
405
00:28:10,565 --> 00:28:13,401
at naglaslas ng braso
at pinadugo sa basurahan
406
00:28:13,484 --> 00:28:15,737
para hindi makalat sa tagapaglinis.
407
00:28:17,238 --> 00:28:21,159
Pinili niya ang paraan ng pagkamatay niya,
408
00:28:22,034 --> 00:28:23,494
ang masakit na solusyon,
409
00:28:23,995 --> 00:28:26,789
para tubusin
ang kasalanang hindi niya ginawa.
410
00:28:28,040 --> 00:28:29,709
Sayang siya.
411
00:28:31,127 --> 00:28:33,379
Marangal siya, pero siya ay natraydor.
412
00:28:34,839 --> 00:28:37,175
Nakaka-trauma para sa akin.
413
00:28:37,258 --> 00:28:38,968
Tatlong araw akong umiyak,
414
00:28:39,969 --> 00:28:42,054
kasi naisipan ko siyang tawagan.
415
00:28:42,138 --> 00:28:44,223
Alam kong maraming
nawala sa kaniya.
416
00:28:44,307 --> 00:28:46,392
Alam kong sira na
ang kompanya niya.
417
00:28:47,059 --> 00:28:50,563
Sana nakipag-usap ako.
Baka napigilan ko iyon.
418
00:28:52,982 --> 00:28:59,655
MARSO 12 2009
419
00:28:59,739 --> 00:29:01,741
Sa huling pagkakataon,
420
00:29:01,824 --> 00:29:05,745
umalis si Bernie Madoff sa
$7 milyong penthouse kaninang umaga
421
00:29:05,828 --> 00:29:07,872
at pumunta sa korte ng pederal.
422
00:29:07,955 --> 00:29:11,584
Nagpasya si Bernie na umamin
dahil nagkasala siya.
423
00:29:12,168 --> 00:29:15,588
Kaunti lang ang napala niya sa paglilitis.
424
00:29:15,671 --> 00:29:18,174
Mapapahaba ang proseso
425
00:29:18,257 --> 00:29:21,969
na nagsasangkot sa pamilya
niya sa matinding
426
00:29:22,053 --> 00:29:25,556
atensyon ng publiko.
427
00:29:25,640 --> 00:29:28,392
Nagdesisyon siya, "Tapusin na natin 'to."
428
00:29:28,476 --> 00:29:32,814
"Tatanggalin ko ang kamera,
kailangan kong protektahan ang pamilya ko"
429
00:29:33,689 --> 00:29:37,026
Nakagawa sila ng iba't ibang
kaso ng securities fraud
430
00:29:37,109 --> 00:29:39,862
at money laundering laban sa kanya,
431
00:29:40,905 --> 00:29:42,615
at napakahaba'ng proseso.
432
00:29:42,698 --> 00:29:48,204
Hindi lang basta "maysala", kailangan
niyang ipaliwanag ang ginawa niya.
433
00:29:49,914 --> 00:29:55,336
Sa huli, patuloy na humingi
ng piyansa ang kanyang abogado
434
00:29:55,419 --> 00:29:59,298
hanggang sa masentensiyahan si Bernie,
sa mga susunod na buwan.
435
00:30:00,675 --> 00:30:01,717
Pero 'di pumayag.
436
00:30:03,803 --> 00:30:07,723
"Inamin niyang nagkasala siya,
umamin na isa siyang kriminal,
437
00:30:07,807 --> 00:30:08,933
makukulong siya."
438
00:30:11,519 --> 00:30:17,233
At sa sandaling iyon, alam mo,
makukulong si Bernie sa araw na iyon.
439
00:30:20,319 --> 00:30:22,989
Walang anumang ingay sa loob ng korte.
440
00:30:24,991 --> 00:30:29,287
At maririnig mo ang pagtunog
ng posas sa pulso niya.
441
00:30:32,623 --> 00:30:35,835
Tumuloy siya sa
Manhattan Correctional Center
442
00:30:36,335 --> 00:30:38,004
hanggang sa masentensiyahan.
443
00:30:38,087 --> 00:30:43,342
Gusto ng gobyerno, gusto ng tagausig na
makipagkasundo ako sa kanila, na…
444
00:30:45,428 --> 00:30:47,513
na gumawa ng kasunduan
445
00:30:47,597 --> 00:30:51,934
na magbigay ng impormasyon kung sino pa
ang sangkot sa panlolokong ito.
446
00:30:52,977 --> 00:30:57,565
Ibig kong sabihin, ang paniniwala
ay hindi ko magagawa ito nang mag-isa,
447
00:30:57,648 --> 00:31:00,026
na kailangang may iba pang kasama.
448
00:31:03,195 --> 00:31:06,115
Nang sabihin ni Bernie,
"Ginawa ko ang lahat,"
449
00:31:06,198 --> 00:31:10,661
alam kong pinoprotektahan niya
ang pamilya niya, at siyempre,
450
00:31:11,287 --> 00:31:12,788
ang mga empleyado niya.
451
00:31:14,123 --> 00:31:18,127
Hindi kayang gawin ng isang tao
ang ganitong kumplikadong panloloko.
452
00:31:20,338 --> 00:31:25,885
Ang mga empleyado sa ika-17 palapag ay
tinatawag kong mga mangmang na kasabwat,
453
00:31:25,968 --> 00:31:28,804
lahat sila ay kinuha
na high school graduates,
454
00:31:28,888 --> 00:31:31,182
walang alam sa pinasok na trabaho,
455
00:31:31,265 --> 00:31:34,810
at nagawa naming paganahin
456
00:31:34,894 --> 00:31:39,106
ang operasyon ng Ponzi na ito, nang
'di nalalaman, sa maraming taon.
457
00:31:39,190 --> 00:31:40,816
Sa aming imbestigasyon,
458
00:31:41,317 --> 00:31:44,362
ang malaking depensa ng
lahat ng empleyado,
459
00:31:45,279 --> 00:31:47,031
at maging si Frank DiPascali,
460
00:31:47,114 --> 00:31:50,785
na hindi nila alam na paraang Ponzi iyon.
461
00:31:51,285 --> 00:31:54,705
Noong sinabi nilang hindi nila alam
na paraang Ponzi iyon,
462
00:31:55,206 --> 00:31:58,751
sinabi rin nila, "Alam namin na hindi
lehitimo ang mga trade,
463
00:31:59,418 --> 00:32:02,672
pero may mga ari-arian si
Bernie sa isang lugar
464
00:32:02,755 --> 00:32:05,716
sa Europa at ginto at lupain
para mapunan ito."
465
00:32:07,176 --> 00:32:09,136
Pero bawal pa rin iyon.
466
00:32:09,220 --> 00:32:14,225
Sinira ng mga imbestigador ang 20 taong
panloloko sa kumpanya ni Madoff,
467
00:32:14,308 --> 00:32:15,768
pagtapos kay Bernie,
468
00:32:15,851 --> 00:32:19,855
tinitignan ang mga anak na si Andrew at
Mark na namahala sa trading.
469
00:32:20,356 --> 00:32:23,359
Alam ni Andrew at Mark Madoff
470
00:32:23,442 --> 00:32:26,320
ang tungkol sa investment
advisory business
471
00:32:26,404 --> 00:32:29,907
hindi tulad ng karaniwang
brokerage account mo.
472
00:32:30,908 --> 00:32:33,619
Siguro 'di nila alam
na paraang Ponzi iyon,
473
00:32:33,703 --> 00:32:36,706
pero alam nila na hindi
iyon ang nangyayari.
474
00:32:37,623 --> 00:32:39,750
Nagtatrabaho ako doon ng 25 taon.
475
00:32:40,376 --> 00:32:42,378
Nakita ko silang lumaki.
476
00:32:43,045 --> 00:32:47,174
Hindi sila bumababa sa
palapag ng investment advisory.
477
00:32:47,967 --> 00:32:50,302
'Di nagtrabaho doon.
Walang koneksyon.
478
00:32:51,262 --> 00:32:54,974
Sa masusing pag-aaral,
si Ruth na 49 taong gulang,
479
00:32:55,057 --> 00:32:56,767
na hindi sinampahan ng kaso.
480
00:32:56,851 --> 00:32:59,603
Wala akong komento sa
ngayon sa anumang paksa.
481
00:33:01,147 --> 00:33:04,775
Madalas akong tinatanong,
"Sa tingin mo ba alam ni Ruth?"
482
00:33:05,276 --> 00:33:07,653
Tiningnan ko ng mabuti si Ruth.
483
00:33:09,196 --> 00:33:13,784
May opisina si Ruth na
malapit sa opisina ni Bernie.
484
00:33:15,745 --> 00:33:19,498
Pumunta ako sa opisina niya,
at binuksan ang file cabinet,
485
00:33:20,082 --> 00:33:23,461
at sinabi kong, "Teka! Eto na 'yon!"
486
00:33:24,712 --> 00:33:27,798
Kung may ipapalayaw kay Ruth Madoff,
487
00:33:27,882 --> 00:33:33,054
Ruthie Books iyon, dahil bookkeeper siya
at napakaorganisado niya.
488
00:33:33,596 --> 00:33:36,932
Mga personal na tax return,
mga bank account statement,
489
00:33:37,016 --> 00:33:39,560
impormasyon sa mga bangka ni Bernie,
490
00:33:40,061 --> 00:33:41,312
mga ari-arian nila…
491
00:33:41,896 --> 00:33:44,899
Perpektong inilatag niya ang
lahat para sa amin.
492
00:33:46,817 --> 00:33:50,237
Kaya marami kaming natutunan
tungkol sa buhay ni Bernie,
493
00:33:50,780 --> 00:33:56,243
pero wala akong nakitang nagtuturo
na alam niya kung ano ang paraang Ponzi.
494
00:33:57,286 --> 00:34:00,915
Anumang ibinahagi ni Bernie sa kanya,
di namin 'yon alam.
495
00:34:10,049 --> 00:34:13,761
Alam mo, ang tatay ko ay palaisip sa pera.
496
00:34:14,553 --> 00:34:18,808
Sinubukan niya akong palakihin
sa paraang palaisip din sa pera.
497
00:34:19,558 --> 00:34:23,020
At sasabihin niya, "Kung mukhang
imposible, totoo 'yon."
498
00:34:27,149 --> 00:34:29,860
Pero hindi niya sinunod
ang sarili niyang payo.
499
00:34:30,903 --> 00:34:32,238
'Di ko siya masisisi.
500
00:34:33,739 --> 00:34:35,157
Sisihin ang gobyerno.
501
00:34:35,658 --> 00:34:38,077
Ang SEC, naniwala sila sa manloloko.
502
00:34:38,160 --> 00:34:39,453
At naloko rin sila.
503
00:34:40,371 --> 00:34:43,499
Kung nagpatuloy ang SEC
504
00:34:43,582 --> 00:34:46,961
at nagsagawa ng pagsusuri
o pagpapatupad ng imbestigasyon,
505
00:34:47,044 --> 00:34:49,672
at sa halip na magkaroon
ng angkop na epekto,
506
00:34:49,755 --> 00:34:53,175
para madaling matuklasan ang panloloko,
507
00:34:53,259 --> 00:34:58,222
hinahayaan mo ang panloloko at binibigyan
mo ng kredibilidad ang panloloko,
508
00:34:58,305 --> 00:35:03,435
at lumalago ito dahil sa mga
pagsusuri at imbestigasyon mo,
509
00:35:03,519 --> 00:35:06,188
napakabigat na sakdal 'yan sa gobyerno.
510
00:35:07,273 --> 00:35:10,901
Kung 'di dahil sa krisis sa pananalapi,
baka 'di siya nahuli.
511
00:35:11,819 --> 00:35:14,530
"Paumanhin,
at inaayos na namin ang problema."
512
00:35:14,613 --> 00:35:18,200
'Yan ang tugon ngayon ng
Securities and Exchange Commission.
513
00:35:18,284 --> 00:35:21,704
Ang mga nagsisisi ay
ipinatawag sa Kongreso ngayong araw
514
00:35:21,787 --> 00:35:25,499
matapos ang masamang ulat na
walang kakayahan ang ahensya.
515
00:35:28,794 --> 00:35:31,046
May imbestigasyon sa Kongreso,
516
00:35:31,130 --> 00:35:32,548
at magtetestimonya ako.
517
00:35:33,132 --> 00:35:35,718
Napaaga ang pagdating ko.
518
00:35:36,886 --> 00:35:38,929
Puno ang bawat upuan ng press.
519
00:35:39,013 --> 00:35:42,516
Kinausap ko silang lahat,
at sinabi kong may papremyo ako,
520
00:35:42,600 --> 00:35:44,768
at matutuwa sila sa testimonya ko.
521
00:35:44,852 --> 00:35:47,605
Nakaupo sa tabi ng press
ang mga staff ng SEC.
522
00:35:49,190 --> 00:35:52,735
At sumenyas ako sa kanila
na tatalunin ko sila.
523
00:35:53,652 --> 00:35:55,529
Sa testimonya ngayong araw,
524
00:35:56,030 --> 00:35:59,533
sinubukan ng team ko
ang lahat para imbestigahan ng SEC
525
00:35:59,617 --> 00:36:01,827
at isara ang paraang Ponzi ng Madoff
526
00:36:01,911 --> 00:36:06,957
na may paulit-ulit na mga babala
sa SEC na nagsimula noong Mayo 2000,
527
00:36:07,458 --> 00:36:11,462
noong $3 hanggang $7 bilyon pa lang
ang panloloko ng Madoff Ponzi.
528
00:36:12,963 --> 00:36:18,385
Alam namin noon na nakapagbigay kami ng
sapat na babala at mga numerong katibayan
529
00:36:18,886 --> 00:36:22,223
kung saan dapat noon pa lang
ay naisara na nila siya.
530
00:36:23,432 --> 00:36:24,767
Sa kasamaang palad,
531
00:36:24,850 --> 00:36:27,770
dahil 'di sila tumugon sa
mga sulat ko noong 2000,
532
00:36:27,853 --> 00:36:33,025
2001, 2005, 2007, at 2008,
533
00:36:33,108 --> 00:36:34,276
narito tayo ngayon.
534
00:36:34,360 --> 00:36:37,655
Parang isang pagsabog
na 'di mo pa nakikita.
535
00:36:37,738 --> 00:36:40,282
Literal na nagulat ang ahensya.
536
00:36:40,366 --> 00:36:45,496
Napakaspesipiko niya
537
00:36:45,579 --> 00:36:49,708
tungkol sa kabiguan at sa ilang paraan,
malupit siya sa mga kabiguan.
538
00:36:49,792 --> 00:36:51,585
Ang SEC ay over-lawyered
539
00:36:51,669 --> 00:36:56,799
at kaunti ang mga tauhang may karanasan
at kredensyal para makahanap ng panloloko,
540
00:36:56,882 --> 00:37:00,511
kahit ibigay pa ang
bilyong dolyar na kaso sa plato na pilak.
541
00:37:00,594 --> 00:37:02,096
Wala kayong idadahilan.
542
00:37:02,179 --> 00:37:04,932
Humingi kayo ng tawad sa
mga biktima ng Madoff.
543
00:37:05,516 --> 00:37:09,228
Ang SEC ay mahina at wala silang kwenta.
544
00:37:10,145 --> 00:37:13,482
Pinakamainit na patotoo daw
ito mula noong Watergate.
545
00:37:13,565 --> 00:37:17,152
Para sa lahat ang sinabi ko
na galit kami sa panloloko.
546
00:37:17,236 --> 00:37:19,613
Sana 'di nangyari.
Sana makaabot sa….
547
00:37:19,697 --> 00:37:22,908
Trabaho mo'y pigilan
ang panloloko, 'di ang kamuhian.
548
00:37:22,992 --> 00:37:27,204
Isang tao ang nagdala sa iyo sa tumpok ng
dumi na si Bernie Madoff
549
00:37:27,288 --> 00:37:30,082
at dinikit ang ilong mo do'n,
at 'di mo malaman.
550
00:37:30,165 --> 00:37:32,543
Mapipigilan mo siya sa kalahating oras
551
00:37:32,626 --> 00:37:35,129
sa pagsunod sa isa sa kaniyang
mga paratang
552
00:37:35,212 --> 00:37:37,214
na hindi sila nagte-trade.
553
00:37:37,298 --> 00:37:41,552
Kung ikaw ang bantay,
nabigo ka sa misyon mo.
554
00:37:42,303 --> 00:37:43,554
'Di mo ba nakuha?
555
00:37:43,637 --> 00:37:46,515
Masyado bang komportable
ang SEC sa industriya?
556
00:37:46,598 --> 00:37:48,475
Bihag ba sila nito,
557
00:37:48,559 --> 00:37:52,104
o hinahanap nila tayo?
Hinahanap ang mga nagbabayad ng buwis?
558
00:37:54,898 --> 00:37:57,568
Noong magsimula akong magnegosyo,
559
00:37:58,235 --> 00:38:00,195
wala pa akong kaalam-alam.
560
00:38:01,488 --> 00:38:03,699
Ako ang batang ito mula sa Queens.
561
00:38:04,575 --> 00:38:06,618
Hindi nagpunta sa Harvard…
562
00:38:06,702 --> 00:38:10,331
Bakit may magtitiwala sa akin
para bigyan ako ng negosyo?
563
00:38:10,414 --> 00:38:12,082
Ibigay ang pera nila sa'kin?
564
00:38:13,334 --> 00:38:15,502
Pero ang una kong natutunan:
565
00:38:16,086 --> 00:38:18,505
kahit anong gawin mo sa negosyong ito,
566
00:38:19,465 --> 00:38:21,175
huwag kang sisira ng pangako.
567
00:38:22,217 --> 00:38:24,887
Garantiya mo ang salita mo, at 'yon lang.
568
00:38:25,637 --> 00:38:26,930
Tiwala ka sa lahat.
569
00:38:29,850 --> 00:38:33,270
Pero wala sa industriyang ito
ang nagpapakatotoo.
570
00:38:37,608 --> 00:38:43,614
Ang katotohanang umamin si Bernie Madoff,
palagay ko naglayo ng pansin sa mga banko
571
00:38:43,697 --> 00:38:46,367
at baka sa iba pang malalaking imbestor
572
00:38:46,909 --> 00:38:49,161
na dapat ay nabilanggo, pero hindi.
573
00:38:49,912 --> 00:38:54,917
Sa palagay ko, pinawalang-bisa ng
feeder fund ang kanilang responsabilidad
574
00:38:55,000 --> 00:38:57,586
at wala silang kriminal na pananagutan
575
00:38:57,669 --> 00:39:01,090
sa katotohanang lahat ng mga taong ito
ay naghihirap na.
576
00:39:01,173 --> 00:39:06,595
Ang kasalanan nila ay kabiguang magsikap,
na gawin ang trabaho nila.
577
00:39:07,388 --> 00:39:10,182
Palagay ko ang may-ari ng
Fairfield Greenwich,
578
00:39:10,265 --> 00:39:13,727
si Sonja Kohn, lahat ng mga tao,
dapat nakulong sila.
579
00:39:15,104 --> 00:39:18,524
Pero si Madoff hindi niya magagawa
ang pandarayang nagawa
580
00:39:18,607 --> 00:39:21,151
kung hindi niya kasabwat
ang JPMorgan Chase.
581
00:39:22,194 --> 00:39:25,197
Ang JPMorgan ang tanging entidad
582
00:39:25,739 --> 00:39:29,493
na nakakita
sa pandarayang Ponzi ni Bernie:
583
00:39:30,619 --> 00:39:31,620
checking account.
584
00:39:32,371 --> 00:39:33,831
Ang 703 na account.
585
00:39:35,124 --> 00:39:42,089
Itinakda ng bangko na sa panahon
mula 2003 hanggang 2008,
586
00:39:42,172 --> 00:39:45,217
nanatili kang nakadeposito
sa JPMorgan Chase
587
00:39:45,300 --> 00:39:47,219
$3 hanggang $6 bilyon.
588
00:39:47,719 --> 00:39:49,304
-Tama ba?
-Oo.
589
00:39:50,222 --> 00:39:53,767
Iyon ay sapat para makuha atensyon
ng bangko sa katotohanan
590
00:39:53,851 --> 00:39:55,936
na hindi ito normal na pagbabangko.
591
00:39:56,437 --> 00:39:59,731
Sila ay may obligasyon
sa ilalim ng Bank Secrecy Act
592
00:39:59,815 --> 00:40:01,358
na subaybayan ang account
593
00:40:01,442 --> 00:40:03,902
at unawain kung ano ang negosyo niya.
594
00:40:05,446 --> 00:40:09,825
Kapag naglipat ka ng mahigit $10,000
sa pamamagitan ng sistema ng banko,
595
00:40:09,908 --> 00:40:13,829
at hindi makita ng banko
ang lohika ng transaksyong iyan,
596
00:40:14,496 --> 00:40:19,543
ito ay nagpapalabas ng tinatawag na
kahina-hinalang ulat ng aktibidad.
597
00:40:20,127 --> 00:40:22,463
Pagkatapos sinimulan tingnan ng Feds.
598
00:40:22,546 --> 00:40:23,422
FBI.
599
00:40:24,381 --> 00:40:26,258
Paano ka naglilipat
600
00:40:26,341 --> 00:40:32,473
ng bilyong dolyar sa mga pekeng
transaksyon ng pabalik-balik sa mga bangko
601
00:40:33,682 --> 00:40:35,559
at hindi gumawa ng SAR na ulat?
602
00:40:37,811 --> 00:40:40,063
Alam ng mga tao na huwag magtanong.
603
00:40:40,147 --> 00:40:43,484
Kung maganda ang kita
at marami kang nakukuhang pera,
604
00:40:43,567 --> 00:40:46,695
at wala kang itatanong,
hindi ka magtatanong.
605
00:40:46,778 --> 00:40:49,615
At, alam mo,
ang kasakiman nagagawa iyan sa tao.
606
00:40:50,908 --> 00:40:54,036
Nagbayad ang JPMorgan ng
bilyong dolyar bilang multa
607
00:40:54,119 --> 00:40:56,038
sa papel nila sa kaso ni Madoff.
608
00:40:56,121 --> 00:40:59,750
Pero walang nakulong.
Kahit isa hindi napatunayang nagkasala.
609
00:40:59,833 --> 00:41:01,793
Ang totoo, walang kinasuhan.
610
00:41:01,877 --> 00:41:03,670
Matanong kita, paano iyon?
611
00:41:05,047 --> 00:41:06,924
Ito ang paraan nila ng negosyo.
612
00:41:07,591 --> 00:41:12,596
Umamin ang JPMorgan Chase
sa limang malalaking pakikipagsabwatan
613
00:41:12,679 --> 00:41:16,308
sangkot ang bilyong dolyar
sa nakalipas na anim na taon.
614
00:41:16,850 --> 00:41:17,935
Noong nahuli sila,
615
00:41:18,018 --> 00:41:21,605
hindi nila kinailangang ibunyag
ang mga kinita sa scheme.
616
00:41:21,688 --> 00:41:23,440
Nagbayad ng multa at tumuloy.
617
00:41:24,775 --> 00:41:27,736
Kaya kumita ng pera ang JPMorgan Chase
618
00:41:28,529 --> 00:41:29,988
sa krimen ni Madoff.
619
00:41:31,323 --> 00:41:32,658
At naniniwala ako na
620
00:41:32,741 --> 00:41:34,952
naintindihan nila ang nangyayari.
621
00:41:36,495 --> 00:41:39,915
Ang pandaraya ni Madoff ay
minaliit ang ibang pandaraya.
622
00:41:39,998 --> 00:41:43,001
Ito pinakamalaking Ponzi
sa mundo hanggang ngayon.
623
00:41:43,544 --> 00:41:47,464
Ang halaga sa statement,
nang matuklasan ito noong 2008,
624
00:41:47,548 --> 00:41:50,968
ay $64 bilyon na
inakala ng mga tao meron sila kay Madoff.
625
00:41:54,012 --> 00:41:56,306
Animnapu't apat na bilyong dolyar.
626
00:41:57,099 --> 00:41:58,892
Pero imahinasyong pera lang.
627
00:41:58,976 --> 00:42:01,103
Nilikha ito ni Bernie mula sa wala.
628
00:42:01,853 --> 00:42:04,815
Ang $64 bilyon, huwag niyong kalimutan,
629
00:42:04,898 --> 00:42:08,777
ay mga pekeng kinita
na pinalabas lang.
630
00:42:09,278 --> 00:42:11,363
Pero may ibang numero na totoo.
631
00:42:12,656 --> 00:42:15,993
Ang totoong pera na ibinigay
ng mga tao kay Bernie ay
632
00:42:16,076 --> 00:42:19,329
humigit-kumulang $19 bilyon.
633
00:42:22,124 --> 00:42:26,128
Labingsiyam na bilyong dolyar
ang talagang namuhunan kay Madoff.
634
00:42:26,211 --> 00:42:29,214
Iyan ay napakalaking bilang, $19 bilyon.
635
00:42:29,298 --> 00:42:32,676
Mula sa walang kita
na organisasyon na namuhunan ng pera,
636
00:42:32,759 --> 00:42:35,262
sa mga foundation, sa mga indibidwal,
637
00:42:35,345 --> 00:42:37,681
sa mga nagbenta ng negosyo ng pamilya
638
00:42:37,764 --> 00:42:39,725
at ipinuhunan ang mga naipon.
639
00:42:40,767 --> 00:42:44,146
Maraming naglagay ng pera
kay Madoff, lahat ng pera nila,
640
00:42:44,229 --> 00:42:45,439
at nawala lahat.
641
00:42:48,108 --> 00:42:51,445
Matapos matuklasan
na hindi nag-invest si Bernie,
642
00:42:51,528 --> 00:42:55,324
walang mga securities na nakatago
sa bank vault saanman,
643
00:42:55,407 --> 00:42:56,658
may kawalang pag-asa.
644
00:42:56,742 --> 00:43:01,538
Pero ang kawalan ng pag-asa ay nagliwanag
nang may desisyon mula sa Washington
645
00:43:01,622 --> 00:43:06,418
na si Bernie ay miyembro ng Securities
Investors Protection Corporation.
646
00:43:06,501 --> 00:43:08,879
SIPC, kung tawagin.
647
00:43:08,962 --> 00:43:11,006
Itinatag ang SIPC
648
00:43:11,089 --> 00:43:15,761
alinsunod sa Securities Investor
Protection Act noong 1970 ng Kongreso,
649
00:43:16,261 --> 00:43:22,267
at ang layunin nito
ay magpatakbo ng insurance fund
650
00:43:23,101 --> 00:43:27,064
para magbigay ng hanggang $500,000
sa bawat account
651
00:43:27,147 --> 00:43:30,525
kung kinuha ng broker pera
at hindi ibinili securities.
652
00:43:30,609 --> 00:43:33,987
Ang $500,000 na iyon ay manggagaling
sa Wall Street.
653
00:43:34,071 --> 00:43:38,492
Pinondohan ng Wall Street ang SIPC
mula sa ibinayad ng mga miyembro nito.
654
00:43:39,910 --> 00:43:41,536
Pero sa kaso ng Madoff,
655
00:43:41,620 --> 00:43:44,164
napagpasyahan ng korte na
656
00:43:44,247 --> 00:43:49,628
dapat may eksepsyon kapag paraang Ponzi.
657
00:43:49,711 --> 00:43:53,340
Una sa lahat ang SIPC insurance
ay 'di kapit sa paraang Ponzi.
658
00:43:53,423 --> 00:43:54,800
Pero kalokohan ito.
659
00:43:54,883 --> 00:43:58,887
Eksaktong kailangan kapag may Ponzi
ang insurance sa mga kustomer.
660
00:43:59,388 --> 00:44:00,597
Ang nakakaloko nito,
661
00:44:01,181 --> 00:44:06,728
ang insurance fund ay 'di
sapat sa loob ng halos dalawang dekada.
662
00:44:06,812 --> 00:44:10,148
Noong 1990, nagpasya ang SIPC
663
00:44:10,649 --> 00:44:13,694
na ang halagang dapat i-ambag
ng bawat kumpanya
664
00:44:13,777 --> 00:44:15,737
para pondohan ang Insurance fund
665
00:44:16,697 --> 00:44:19,282
ay $150 sa isang taon,
666
00:44:19,366 --> 00:44:22,703
hindi bawat kustomer,
na katawa-tawa parin,
667
00:44:22,786 --> 00:44:23,995
pero bawat kumpanya.
668
00:44:24,579 --> 00:44:28,250
Mas mura sa gastos sa bulaklak
sa Executive Suite bawat linggo.
669
00:44:28,834 --> 00:44:31,461
Kalaunan, napakaraming biktima ni Madoff
670
00:44:31,545 --> 00:44:35,882
na kung babayaran nila lahat,
malulugi ang SIPC.
671
00:44:38,009 --> 00:44:40,303
Kaya nakialam si Irving Picard.
672
00:44:40,929 --> 00:44:42,764
Siya naging katiwala sa Madoff.
673
00:44:44,516 --> 00:44:47,811
Ang katiwala ay ang taong responsable
674
00:44:47,894 --> 00:44:52,858
na mag-liquidate sa rehistradong
broker-dealer na nalugi.
675
00:44:53,358 --> 00:44:57,404
Si Picard ay hinirang ng Securities
Investor Protection Corporation.
676
00:44:57,487 --> 00:45:01,158
Binabayaran siya ng Securities
Investor Protection Corporation.
677
00:45:01,825 --> 00:45:07,289
Kailangang alamin ni Irving Picard
kung sino pinagkakautangan.
678
00:45:07,956 --> 00:45:13,336
May formula na ipinasiya
ni Picard na pinakasimple.
679
00:45:13,420 --> 00:45:15,213
Tinawag na net equity formula.
680
00:45:15,297 --> 00:45:19,634
Patuloy kaming naglalabas ng pera,
at sinusubukan naming maging patas.
681
00:45:19,718 --> 00:45:21,845
Ang ilan ay nawalan ng neto,
682
00:45:21,928 --> 00:45:26,475
ibig sabihin nito hindi nila nailabas
ang pera sa Ponzi scheme.
683
00:45:27,225 --> 00:45:30,437
Pero sabihin nating nauna akong
investor ni Madoff.
684
00:45:32,314 --> 00:45:34,691
At palagi akong naglalabas ng pera,
685
00:45:35,442 --> 00:45:39,529
na 'di alam na daya iyon,
at mas malaki kinita ko kaysa inilagay ko.
686
00:45:39,613 --> 00:45:43,033
Ayon sa katiwala, panalo ako sa neto,
687
00:45:43,116 --> 00:45:45,202
at kailangan kong ibalik ang pera.
688
00:45:46,119 --> 00:45:47,370
Iyan ang clawback.
689
00:45:50,457 --> 00:45:55,170
Itong mga clawback na kaso
ay isinampa ng katiwala
690
00:45:55,253 --> 00:45:59,466
laban sa daan-daan at
daan-daang mamumuhunan.
691
00:46:00,342 --> 00:46:03,595
Pero ito ay pinagtatalunang isyu,
692
00:46:03,678 --> 00:46:08,475
dahil ang mga panalo sa neto
ay karamihan maliliit at datihang investor
693
00:46:08,558 --> 00:46:11,770
na kasama ni Bernie simula pa noong una.
694
00:46:11,853 --> 00:46:16,316
Sila ay namuhunan ng pera
sa kanya at umaasa sa tinutubo
695
00:46:16,399 --> 00:46:19,986
na kinikita sana niya
para sa kanila sa nakalipas taon.
696
00:46:21,112 --> 00:46:25,075
Halimbawa, kung nagbukas ng account
ang lolo ko kay Bernard Madoff,
697
00:46:25,158 --> 00:46:27,786
at ang account na iyon ay
minana ng nanay ko,
698
00:46:27,869 --> 00:46:30,497
at pagkamatay niya,
minana ko ang account,
699
00:46:30,580 --> 00:46:33,333
sasabihin mo sa'kin bilang apo
700
00:46:33,416 --> 00:46:37,337
bayaran mga withdrawal
na ginawa lolo ko na 45 taon na.
701
00:46:37,838 --> 00:46:40,799
Kaya galit na galit ang mga tao,
702
00:46:40,882 --> 00:46:44,594
lalo na ang mga taong naglalabas
ng pera taon-taon,
703
00:46:44,678 --> 00:46:49,349
para pondohan ang kanilang pagreretiro
o pagpapakolehiyo sa kanilang mga anak.
704
00:46:49,432 --> 00:46:52,394
At siya nga pala,
nagbabayad sila ng buwis diyan.
705
00:46:52,477 --> 00:46:56,147
Sabi nila, "Paano ko ibabalik ang
perang naibigay sa IRS?"
706
00:46:57,524 --> 00:47:01,444
Simple lang, kumuha pera si Picard
sa ibang investor ni Madoff
707
00:47:01,528 --> 00:47:04,072
para bayaran ang isa pang Madoff investor,
708
00:47:04,155 --> 00:47:06,741
tawag ay nabaligtad na paarang Ponzi.
709
00:47:07,242 --> 00:47:09,744
Ang mga biktima muling nabiktima.
710
00:47:11,538 --> 00:47:14,708
Matagal na ako kay Madoff,
mula noong 1992,
711
00:47:15,208 --> 00:47:17,502
at mas malaki nailabas
kaysa ipinasok.
712
00:47:17,586 --> 00:47:21,339
Kaya binalikan kami ng katiwala
at sinabing, "Ibalik mo."
713
00:47:21,840 --> 00:47:22,924
Wala kami nito,
714
00:47:23,008 --> 00:47:26,136
dahil naglabas kami ng pera
at ginastos taon-taon.
715
00:47:26,219 --> 00:47:29,180
Ang kaso ng claw back namin
ilang taon nagpatuloy.
716
00:47:29,264 --> 00:47:33,435
Ilang taon na tumatawag sa abogado
at nagsasabing, "Ano nangyayari?"
717
00:47:35,854 --> 00:47:38,148
'Di namin maiplano ang buhay namin.
718
00:47:39,024 --> 00:47:40,609
Ito ay nakakatakot.
719
00:47:40,692 --> 00:47:41,902
Nakakatakot talaga.
720
00:47:42,569 --> 00:47:48,241
Minsan, sinabihan kami
na mas mabuting magdiborsiyo kami,
721
00:47:48,325 --> 00:47:53,788
dahil narinig namin hindi nila kinukuha
ari-arian ng asawang babae.
722
00:47:53,872 --> 00:47:57,834
Pero 'di mo alam,
tapos ngayon, wala ka nang tiwala sa iba.
723
00:47:58,627 --> 00:48:00,962
Pero sabi namin, "Hindi."
724
00:48:01,046 --> 00:48:03,840
At naisip namin na lalaban
kami sa ibang paraan,
725
00:48:03,924 --> 00:48:06,468
sa pamamagitan ng Hardship Application.
726
00:48:08,929 --> 00:48:11,431
Bibigyan ka ng form
at sabi, "Alam mo…"
727
00:48:11,514 --> 00:48:15,060
Oo, sabi nila,
"Kung titingnan mo damitan mo ngayon
728
00:48:15,143 --> 00:48:20,023
at ibebenta lahat ng damit mo ngayon,
ano makukuha mo kapalit nito?
729
00:48:20,106 --> 00:48:22,525
At, alam mo, mayroon ako anim na maong.
730
00:48:22,609 --> 00:48:24,319
Ano ang halaga ng alahas?
731
00:48:24,402 --> 00:48:25,820
-Alahas…
-'Di nag-alahas.
732
00:48:25,904 --> 00:48:28,823
Wala iyon.
Gusto nilang malaman ang artwork mo….
733
00:48:28,907 --> 00:48:29,908
Walang artwork.
734
00:48:30,909 --> 00:48:35,538
Pinunan namin ang form na nagpapakita
ano mayroon kami, na hindi marami.
735
00:48:35,622 --> 00:48:38,792
Ito'y masakit para samin na pagdaanan ito
736
00:48:38,875 --> 00:48:41,336
taon-taon,
hindi alam ang mangyayari.
737
00:48:43,129 --> 00:48:46,716
Pero sa huli, gumana ito.
738
00:48:48,718 --> 00:48:52,973
Mga abogado namin sa New York kumausap,
at sinabi katiwala kinalaunan,
739
00:48:53,473 --> 00:48:54,683
"Malaya na kayo."
740
00:48:55,558 --> 00:48:59,479
Parang nawalan ako ng asawa
ng ilang taon,
741
00:48:59,562 --> 00:49:03,483
dahil ang ginawa niya nalang
ay maghanap ng solusyon.
742
00:49:03,984 --> 00:49:08,238
At naging abala siya
sa paghahanap ng solusyon.
743
00:49:08,321 --> 00:49:11,491
May parte sa kanya na nawala na.
744
00:49:11,574 --> 00:49:13,910
At nagdulot ito pagdurusa.
745
00:49:15,537 --> 00:49:17,831
Kinita ko lahat,
pinuhunan ko mga ito,
746
00:49:17,914 --> 00:49:19,582
ginawa ko lahat ng dapat,
747
00:49:19,666 --> 00:49:21,543
at lahat sumabog sa mukha ko.
748
00:49:28,591 --> 00:49:35,265
Alam mo, isang bagay ang mawalan
ng naipon buong buhay,
749
00:49:36,307 --> 00:49:37,475
at masama iyon.
750
00:49:38,101 --> 00:49:40,895
Pero kapag nawala rin bahay mo,
grabe ito.
751
00:49:43,773 --> 00:49:48,820
Sa tingin ko kailangan mo makilala mabuti
kung sino ang mga biktima sa kasong ito.
752
00:49:49,487 --> 00:49:53,033
May mga, alam mo,
balo riyan na….
753
00:49:53,116 --> 00:49:55,452
Ito lang pera nila.
Inasa kay Bernie.
754
00:49:56,411 --> 00:49:59,247
Mga taong namuhunan
sa pamamagitan feeder fund.
755
00:49:59,831 --> 00:50:01,166
Wala silang alam.
756
00:50:02,167 --> 00:50:05,628
Pero kung tingnan mo ang
malalaking namuhunan,
757
00:50:07,088 --> 00:50:10,675
mga taong may daan-daang milyon
o bilyon-bilyong dolyar
758
00:50:10,759 --> 00:50:12,260
sa mga ulat kay Madoff,
759
00:50:12,969 --> 00:50:16,431
na dapat sana'y napakatalino, sopistikado,
760
00:50:17,182 --> 00:50:20,977
nakipagkasundo sila sa diyablo.
761
00:50:21,644 --> 00:50:25,940
Tingin ko alam na nila ang pinapasok nila.
762
00:50:26,733 --> 00:50:31,696
Pinag-uusapan natin
ang apat na malalaking namumuhunan.
763
00:50:31,780 --> 00:50:38,536
Sila Norman Levy, Jeff Picower,
Stanley Chais, at Carl Shapiro.
764
00:50:40,121 --> 00:50:44,084
Ako ay may espesyal na relasyon
sa apat na kliyente, okey?
765
00:50:44,876 --> 00:50:48,213
Ayaw din nila ako masira,
sa pangkalahatan, dahil, una,
766
00:50:48,296 --> 00:50:51,132
kami'y may malapit na relasyon
na parang pamilya,
767
00:50:51,216 --> 00:50:55,762
at malaki rin kinita nila. Ayaw nila
patayin ang gansa nangingitlog ng ginto.
768
00:50:56,596 --> 00:50:58,264
Si Picower medyo kakaiba.
769
00:50:59,682 --> 00:51:02,560
Si Picower ay kumilos na kasabwat.
770
00:51:04,646 --> 00:51:08,024
Sa tingin ko, ang bilyong dolyar
na Ponzi scheme ni Bernie
771
00:51:08,108 --> 00:51:09,818
hindi nanatili ng wala siya.
772
00:51:11,820 --> 00:51:14,447
Kailangan ni Bernie ang tulong ni Picower
773
00:51:15,532 --> 00:51:17,200
para dumaloy ang pera,
774
00:51:17,992 --> 00:51:23,790
at palagay ko tinulungan ni Bernie Madoff
si Jeffry Picower madaya ang buwis.
775
00:51:25,083 --> 00:51:26,459
Ginamit ang isa't isa.
776
00:51:28,086 --> 00:51:33,424
Higit sa lahat, si Picower pinakamalaki
kinita sa panloloko ni Madoff
777
00:51:33,508 --> 00:51:36,970
at alam ni Irving Picard ang nangyayari.
778
00:51:37,971 --> 00:51:40,181
Kaya pagkatapos maaresto si Madoff,
779
00:51:40,265 --> 00:51:44,769
sinimulan siya habulin ni Irving Picard
para sa pera.
780
00:51:44,853 --> 00:51:49,107
Si Irving Picard, ang tagapangasiwa
sa pagbawi sa mga perang nawala,
781
00:51:49,190 --> 00:51:51,985
ay kinasuhan si Picower at ang asawa nito,
782
00:51:52,068 --> 00:51:58,032
binabanggit nakakagulat na taunang kita na
hanggang 950% sa pamumuhunan kay Madoff
783
00:51:58,116 --> 00:52:01,953
sa panahong ang average na kita
sa merkado ay halos 9% lang.
784
00:52:02,954 --> 00:52:08,168
Naniniwala ako na mas maraming
alam si Picower tungkol sa panloloko.
785
00:52:08,251 --> 00:52:10,170
Nakakalungkot, hindi malalaman.
786
00:52:10,253 --> 00:52:14,299
Sinusubukan mga imbestigador alamin
paano namatay si Jeffry Picower
787
00:52:14,382 --> 00:52:16,926
sa kanyang pool sa Palm Beach County.
788
00:52:17,010 --> 00:52:19,345
Iniimbestigahan ng pulisya pagkalunod,
789
00:52:19,429 --> 00:52:21,764
pero parang wala naman ibang matukoy.
790
00:52:22,348 --> 00:52:25,685
Malinaw, alam nila
nasa gitna siya ng pananagutin
791
00:52:25,768 --> 00:52:27,854
sa papel niya sa Ponzi scheme,
792
00:52:27,937 --> 00:52:30,315
at baka sinubukan niyang magpakamatay.
793
00:52:31,858 --> 00:52:35,862
Pero ang inilagay sa autopsy
ay atake sa puso iyon.
794
00:52:36,487 --> 00:52:38,990
Kung nabuhay lang si Jeffry Picower,
795
00:52:39,073 --> 00:52:40,992
sa tingin ko ay kakasuhan siya.
796
00:52:44,454 --> 00:52:48,208
Habang si Jeffry Picower
ay dapat nakulong,
797
00:52:48,291 --> 00:52:51,336
Nabawi ni Picard ang pera.
798
00:52:52,962 --> 00:52:57,759
Kaya napilitan ang asawa ni Jeffry Picower
na si Barbara na ibalik $7.2 bilyon
799
00:52:57,842 --> 00:53:00,929
ng mga natamo sa pandaraya
mula sa Ponzi scheme.
800
00:53:01,429 --> 00:53:04,974
Umaasa kami na positibo
at patas kalalabasan,
801
00:53:05,058 --> 00:53:09,562
tulad ng negosasyon sa Picower
at sa ilan pa nating pagsasaayos,
802
00:53:09,646 --> 00:53:11,773
ay magawa at mauulit pa.
803
00:53:13,483 --> 00:53:15,818
Para sa ibang matagal nang namumuhunan,
804
00:53:15,902 --> 00:53:19,656
ang ari-arian ni Norm Levy
ay napilitang ibalik ang $220 milyon.
805
00:53:19,739 --> 00:53:25,745
Sumang-ayon ang ari-arian ni Stanley Chais
na bayaran ang $277 milyon.
806
00:53:26,246 --> 00:53:30,792
At hinayaan ni Carl Shapiro
ang $625 milyon.
807
00:53:31,709 --> 00:53:36,047
Nabawi ni Irving Picard
ang mahigit 14 bilyon
808
00:53:36,130 --> 00:53:40,009
sa humigit-kumulang 19 bilyong pera
809
00:53:40,093 --> 00:53:42,679
na dumaloy sa panloloko.
810
00:53:44,389 --> 00:53:50,270
Walang sinuman ang nangarap
na mababawi mo ang halagang iyon ng pera.
811
00:53:50,353 --> 00:53:54,983
Pero ang mga paraan na
ipinagamit ng batas sa kanya
812
00:53:55,483 --> 00:53:57,277
ay nakakadurog ng puso.
813
00:53:57,360 --> 00:54:01,030
Hinahabol ang mga inosenteng biktima
ni Madoff,
814
00:54:01,114 --> 00:54:03,449
marami sa kanila karaniwang edad ay 70,
815
00:54:03,533 --> 00:54:05,868
ilan kailangang
magtrabaho sa Walmart…
816
00:54:05,952 --> 00:54:08,913
Idinedemanda sila para
sa IRA at bahay nila,
817
00:54:08,997 --> 00:54:12,208
at ang halaga ng bayad
na kinuha nila hindi rasonable
818
00:54:13,835 --> 00:54:17,213
Ang law firm ni Irving Picard,
sa loob ng maraming taon,
819
00:54:17,297 --> 00:54:22,760
naningil ng mahigit isang bilyong dolyar
para pangasiwaan ang Madoff trusteeship.
820
00:54:23,678 --> 00:54:28,182
Kaya naging napakayaman ni Irving Picard
na resulta ng problema kay Madoff.
821
00:54:29,976 --> 00:54:34,814
Sa palagay ko ay hindi naging patas
ang proseso dahil inosente kami,
822
00:54:34,897 --> 00:54:37,275
at ang isailalim kami sa mga iyon….
823
00:54:37,358 --> 00:54:39,861
Oo. Pakiramdam ko nabiktima ako.
824
00:54:40,361 --> 00:54:42,113
Pero iba ang pakiramdam ko.
825
00:54:42,739 --> 00:54:45,992
Ibig ko sabihin,
tinitingnan ko ng may pagsusuri,
826
00:54:46,075 --> 00:54:48,953
ito lang paraan para
mabayaran iba pang biktima,
827
00:54:49,037 --> 00:54:52,040
ay pagbawi pera
sa mga nakapaglabas ng mas marami,
828
00:54:52,123 --> 00:54:54,042
dahil wala ng ibang pera.
829
00:54:54,125 --> 00:54:57,170
Hindi ko gusto ang batas,
pero walang alternatibo.
830
00:54:57,253 --> 00:55:00,298
Tingin ko isa itong kasamaan
na kailangan pagdaanan,
831
00:55:00,381 --> 00:55:02,842
ginagawa niya trabaho niya,
ang katiwala.
832
00:55:05,011 --> 00:55:08,389
IRVING PICARD, ESQ. TUMANGGI SA
KAHILINGANG MAKAPANAYAM
833
00:55:08,473 --> 00:55:10,600
BINANGIT NA PATULOY ANG PAGLILITIS
834
00:55:14,228 --> 00:55:20,109
HUNYO 29 2009
835
00:55:21,319 --> 00:55:24,072
Sa tatlong buwan,
ginugol ni Bernie Madoff araw
836
00:55:24,155 --> 00:55:29,535
sa 7.5x8-talampakang selda dito sa
Lower Manhattan, 'di kalayuan sa korte.
837
00:55:29,619 --> 00:55:32,872
Ngayon malalaman kung paano
ang natitirang buhay niya.
838
00:55:32,955 --> 00:55:35,249
Gumigising ako at ang asawa ko….
839
00:55:41,506 --> 00:55:43,424
Ang mahalaga, nasa akin.
840
00:55:45,301 --> 00:55:46,969
At hindi niya iyon makukuha.
841
00:55:47,053 --> 00:55:52,558
Ipinakikita nito tungkol sa kasaysayan ng
Amerika pagparusa sa propesyunal na krimen
842
00:55:52,642 --> 00:55:58,231
iyan pinaka kinatatakutan ng mga biktima
ni Madoff nang malapit na masentensiyahan
843
00:55:58,314 --> 00:56:00,441
na hatulan ng magaan lang.
844
00:56:02,026 --> 00:56:04,695
Na paano man siya ay tatapikin sa ulo
845
00:56:04,779 --> 00:56:08,282
at ipapadala sa medyo
kaaya-ayang kapaligiran ng kulungan
846
00:56:08,366 --> 00:56:11,702
para gugulin, alam mo,
ang medyo maluwag na hatol.
847
00:56:11,786 --> 00:56:15,039
Ibig kong sabihin, nangyari na ito.
Nakita ng mga tao.
848
00:56:16,332 --> 00:56:20,253
Noong pumunta ako sa paghahatol
noong Hunyo ng 2009,
849
00:56:20,336 --> 00:56:24,465
maraming biktima ni Bernie Madoff
sa korte.
850
00:56:25,383 --> 00:56:26,801
Sila ay nakakaenganyo,
851
00:56:26,884 --> 00:56:29,011
pinag-uusapan paano nawala lahat.
852
00:56:29,512 --> 00:56:31,013
Ako ay magreretiro na.
853
00:56:31,097 --> 00:56:33,474
'Di na mangyayari,
sa nangyayari ngayon.
854
00:56:33,558 --> 00:56:36,769
Pupunta ako sa groserya
at kailangan na magtipid.
855
00:56:36,853 --> 00:56:38,062
Nagbago na ngayon.
856
00:56:38,146 --> 00:56:41,399
Nagising ako sa kalagitnaang gabi,
napapanaginipan ito,
857
00:56:41,482 --> 00:56:45,194
at paano… Ang pinsalang ginawa niya
sa buong pamilya ko.
858
00:56:50,450 --> 00:56:55,455
Ang lawak ng hirap sa pinansiyal
ay hindi ko pa nakita dati.
859
00:56:56,831 --> 00:57:02,336
Ang abogado ng depensa, si Ike Sorkin,
nakiusap ng awa, para mapagaaan.
860
00:57:02,420 --> 00:57:04,922
Sabi niya, "70 taong gulang na ito!"
861
00:57:05,006 --> 00:57:08,301
"Malinaw na hindi na siya
gagawa ng ganitong krimen."
862
00:57:08,885 --> 00:57:13,264
At sinabi ni Bernie, "Lalapit ako sa
mga biktima ko at hihingi ng tawad."
863
00:57:14,515 --> 00:57:17,059
Ang kakatwang bahagi ay
864
00:57:17,852 --> 00:57:20,688
si Bernie Madoff wala talagang ekspresyon.
865
00:57:21,397 --> 00:57:23,483
Hindi siya nagpakita ng pagsisisi.
866
00:57:23,566 --> 00:57:24,901
Hindi siya emosyonal.
867
00:57:26,277 --> 00:57:30,364
Para siyang financial serial killer.
868
00:57:30,948 --> 00:57:34,827
Nagawa niyang tumingin sa mata ng mga balo
869
00:57:35,495 --> 00:57:37,747
at kinuha ang pera nila at sinabing,
870
00:57:37,830 --> 00:57:40,458
"Kayo ay aalagaan. Mapagkakatiwalaan ako,"
871
00:57:40,958 --> 00:57:44,754
at sinira sila sa sunod na paghinga.
872
00:57:46,672 --> 00:57:49,759
At paulit-ulit niyang ginawa iyon.
873
00:57:52,637 --> 00:57:54,555
Nagsimulang magsalita ang hukom.
874
00:57:55,139 --> 00:57:59,393
Inihayag niya na kailangan niya
magpataw ng hatol
875
00:57:59,477 --> 00:58:04,482
na magpapakita sa laki
ng krimen ni Madoff.
876
00:58:05,191 --> 00:58:07,652
At hinatulan siya ng 150 taon.
877
00:58:14,867 --> 00:58:18,287
Ito ay isang simbolikong hatol.
878
00:58:19,247 --> 00:58:21,207
Ito ay hukom na nagsasabing,
879
00:58:21,290 --> 00:58:25,086
"Napakaraming pinsala
ang ginawa mo sa lipunan."
880
00:58:26,087 --> 00:58:31,842
"Ang lipunan magpapahirap ng katapat
na pinsala sa iyo."
881
00:58:34,095 --> 00:58:36,764
Ito ay pambihirang sandali
sa korteng iyon.
882
00:58:45,565 --> 00:58:48,943
Noong si Madoff mismo ay umamin
at nasentensiyahan na,
883
00:58:49,026 --> 00:58:51,529
may kagustuhan talaga
884
00:58:51,612 --> 00:58:55,616
sa ahensya ng gobyerno,
sa mga biktima, sa aming lahat,
885
00:58:55,700 --> 00:58:59,412
na subukan panagutin
ang mga taong nasasangkot sa krimen.
886
00:58:59,912 --> 00:59:02,373
At may panahon, miyembro ako ng team
887
00:59:02,456 --> 00:59:06,085
umuusig sa lahat ng sangkot
sa panloloko ng Madoff Securities.
888
00:59:06,669 --> 00:59:09,922
Kinailangan ng ilan taon
para mapagsama-sama ang kaso
889
00:59:10,006 --> 00:59:11,966
ayon sa lahat ng sinabi ni Frank,
890
00:59:12,466 --> 00:59:17,013
at humantong ito sa mga kaso
laban sa mga empleyado sa ika-17 palapag
891
00:59:17,096 --> 00:59:20,516
na kasabwat sa Ponzi scheme,
ayon sa gobyerno.
892
00:59:21,726 --> 00:59:27,356
Sila Annette Bongiorno at Jodi Crupi ay
nakakuha ng anim na taon pagkabilanggo.
893
00:59:28,899 --> 00:59:32,862
Sila Jerry O'Hara at George Perez ay
may dalawa at kalahating taon.
894
00:59:33,446 --> 00:59:35,448
Ang minsang nalilimutan
895
00:59:35,531 --> 00:59:40,661
ay si Peter Madoff na nanatili
sa ilalim ng pagsisiyasat ng mga tagausig.
896
00:59:41,662 --> 00:59:45,583
Si Peter Madoff ay umamin
at nahatulan sa dalawang bilang,
897
00:59:45,666 --> 00:59:48,961
isa sa pamemeke ng mga rekord
ng isang broker-dealer,
898
00:59:49,462 --> 00:59:52,548
at ang isa sa pakikipagsabwatan sa krimen
899
00:59:52,632 --> 00:59:54,508
na maraming puntiryang krimen.
900
00:59:54,592 --> 01:00:00,556
Wala sa mga kasong iyon ang nag-akusa
sa kanya ng pakikilahok sa Ponzi scheme,
901
01:00:00,640 --> 01:00:04,644
at iginiit niyang wala siyang
alam tungkol dito.
902
01:00:05,144 --> 01:00:08,981
Gayunpaman, sinentensiyahan siya
ng sampung taon sa bilangguan.
903
01:00:11,233 --> 01:00:14,695
Si Frank DiPascali,
kinasuhan ng pandaraya sa securities.
904
01:00:15,196 --> 01:00:18,240
Pero dahil nakipagtulungan si Frank
sa gobyerno,
905
01:00:18,324 --> 01:00:22,453
hindi pa naibibigay ang hatol niya
hanggang matapos ang kaso.
906
01:00:22,536 --> 01:00:25,331
Pagkatapos ng kaso,
taon na ang pinag-uusapan.
907
01:00:25,414 --> 01:00:27,708
Si Frank ay nagkakanser at namatay,
908
01:00:28,501 --> 01:00:30,169
at hindi nasentensiyahan.
909
01:00:32,755 --> 01:00:35,716
Ito ay isang pandarayang
may epikong sukat,
910
01:00:35,800 --> 01:00:38,719
at bawat isa sa mga taong
hinatulan sa paglilitis
911
01:00:38,803 --> 01:00:41,597
ay sangkot sa panloloko
sa loob ng ilang dekada.
912
01:00:42,181 --> 01:00:45,976
At hindi lang medyo maysala,
talagang maysala.
913
01:00:46,060 --> 01:00:50,523
Kasabay nito, malinaw na hindi sila
ang pangunahing nagpatakbo ng panloloko.
914
01:00:50,606 --> 01:00:54,443
Kaya, alam mo, ang hatol
na ipinataw sa kanila
915
01:00:55,319 --> 01:00:56,320
patas ba?
916
01:00:57,655 --> 01:00:59,365
Alam mo, hindi ko masasabi.
917
01:00:59,448 --> 01:01:02,743
Kung ako ang hukom, mas matindi kaya?
918
01:01:02,827 --> 01:01:03,828
Ganoon siguro.
919
01:01:06,914 --> 01:01:11,669
Matapos arestuhin si Bernie,
marami ang napoot kina Mark at Andy.
920
01:01:12,753 --> 01:01:16,799
Kinamumuhian nila ang mga binata,
itinuring nilang mga halimaw.
921
01:01:16,882 --> 01:01:22,054
Simula sumabog eskandalo, hindi
nawala panggigipit kay Mark o kay Andrew.
922
01:01:22,138 --> 01:01:25,725
Gusto ko maramdaman
ng pamilya niya sakit na ginawa sa amin.
923
01:01:26,392 --> 01:01:30,855
Sila ay sumailalim sa walang awa,
mabangis,
924
01:01:30,938 --> 01:01:35,234
galit na publiko at media coverage
na nakita ko.
925
01:01:35,317 --> 01:01:36,318
Mr. Madoff?
926
01:01:37,445 --> 01:01:42,742
Ang mga anak ay nagulat
at nasindak sa krimen ng kanilang ama.
927
01:01:43,242 --> 01:01:47,496
At kinompronta nila si Ruth
na kailangang pumili.
928
01:01:47,997 --> 01:01:51,459
Pinipilit nila putulin
niya lahat ng ugnayan kay Bernie.
929
01:01:51,542 --> 01:01:54,920
"Siya o kami," sabi nila sa kanya.
930
01:01:55,004 --> 01:01:56,297
At ang masaklap,
931
01:01:56,380 --> 01:01:59,383
"Siya o mga apo mo."
932
01:02:00,718 --> 01:02:01,635
"Pumili ka."
933
01:02:02,845 --> 01:02:05,723
Pero hindi niya ito
kayang tuluyang bitawan.
934
01:02:06,891 --> 01:02:09,018
Kasama niya ito mula
13 taong gulang,
935
01:02:09,101 --> 01:02:13,355
hindi niya kayang lumayo sa kanya
sa oras ng pangangailangan niya.
936
01:02:13,439 --> 01:02:17,234
At naging dahilan iyon
ng ilang buwang alitan
937
01:02:17,318 --> 01:02:20,529
sa pagitan ni Ruth
at ng pinakamamahal na mga anak.
938
01:02:21,614 --> 01:02:22,782
Ayaw nilang makita.
939
01:02:23,532 --> 01:02:25,951
Nasira ang pamilya.
940
01:02:26,035 --> 01:02:28,329
Parang dinurog mo ng martilyo.
941
01:02:30,122 --> 01:02:35,669
Ang ginawa niya sa akin, sa kapatid ko,
at sa pamilya ko, 'di matatawaran.
942
01:02:35,753 --> 01:02:38,464
Ang ginawa niya
sa iba pang libu-libong tao,
943
01:02:38,547 --> 01:02:40,174
sinira ang buhay nila…
944
01:02:41,467 --> 01:02:44,470
'Di ko maintindihan
at 'di ko siya mapapatawad,
945
01:02:44,553 --> 01:02:46,764
at 'di ko na siya ulit kakausapin.
946
01:02:48,057 --> 01:02:51,268
Nakahanap si Andy ng paraan
na gusto niyang magpatuloy,
947
01:02:51,769 --> 01:02:52,937
at si Mark hindi.
948
01:02:53,437 --> 01:02:54,605
Hindi niya kinaya.
949
01:02:55,231 --> 01:02:56,190
Ito ay sobra.
950
01:02:57,191 --> 01:02:58,567
Nakausap mo na ba siya?
951
01:02:58,651 --> 01:03:00,820
Wala ako masasabi.
Pasensiya na.
952
01:03:01,362 --> 01:03:03,322
Pumunta siya sa madilim na lugar.
953
01:03:03,405 --> 01:03:07,576
At hindi ko alam kung may nagawa
sana para sa kanya, dahil
954
01:03:08,619 --> 01:03:12,081
palagi siyang inaakusahan.
955
01:03:13,249 --> 01:03:15,459
Ang mga pasaring mula sa mga tao.
956
01:03:15,543 --> 01:03:17,086
Walang ginhawa.
957
01:03:17,920 --> 01:03:19,463
Wala siyang mapupuntahan.
958
01:03:22,466 --> 01:03:25,010
Mahirap sa akin pag-usapan si Mark.
959
01:03:40,943 --> 01:03:43,904
Ang Madoff scandal ay
nagkatrahedya noong Sabado
960
01:03:43,988 --> 01:03:47,741
nang ang panganay na anak
ng nakakulong na financier
961
01:03:47,825 --> 01:03:52,079
ay natagpuang nakabitin sa tubo
sa kanyang apartment sa New York City,
962
01:03:52,580 --> 01:03:54,331
patay sa tila pagpapakamatay.
963
01:03:54,915 --> 01:03:57,251
Ang 46-anyos na Mark Madoff
964
01:03:57,334 --> 01:04:01,463
ay natagpuan ng kanyang biyenan
ilan saglit makalipas 7:30 a.m.,
965
01:04:01,964 --> 01:04:04,466
may itim na tali ng aso sa leeg niya,
966
01:04:05,092 --> 01:04:08,304
ang anak ni Madoff
ay natutulog sa kanyang silid.
967
01:04:09,346 --> 01:04:12,600
Iniwan niya ang apat na anak
sa dalawang pag-aasawa.
968
01:04:14,310 --> 01:04:18,063
Naalala ko naisip ko noon
969
01:04:18,564 --> 01:04:20,858
"F you" iyon sa ama niya.
970
01:04:21,483 --> 01:04:23,819
Ginawa niya sa ikalawang
anibersaryo ama
971
01:04:23,903 --> 01:04:26,113
na nagsasabi tungkol sa Ponzi scheme,
972
01:04:26,196 --> 01:04:29,867
at sa tingin ko sinadya niya ito
para sa anibersaryo
973
01:04:29,950 --> 01:04:32,953
bilang paraan para sabihin sa ama niya,
974
01:04:33,829 --> 01:04:35,331
"Ito ginawa mo sa akin."
975
01:04:39,627 --> 01:04:44,048
'Di ko makalimutan ginawa niya sa kanya…
ano nangyari. Hindi ko kaya.
976
01:04:45,049 --> 01:04:50,137
Dahil may anak akong halos kaedad niya,
alam mo,
977
01:04:50,888 --> 01:04:53,849
at 'di ko maisip na nagdurusa
siya ng ganoon.
978
01:04:55,392 --> 01:04:57,770
At nagdusa siya, nagdusa talaga siya.
979
01:04:58,812 --> 01:05:00,731
Tingin ko kaya ako umiyak.
980
01:05:03,025 --> 01:05:05,778
Malapit kami.
Matalik ko siyang kaibigan.
981
01:05:06,779 --> 01:05:09,448
At gusto ko siyang tulungan.
982
01:05:10,032 --> 01:05:15,788
Hiling ko sana hanggang sa mamatay ako
nagawa ko ang gusto niya.
983
01:05:15,871 --> 01:05:18,874
Hindi ko alam kung may mababago
o hindi, pero…
984
01:05:20,751 --> 01:05:23,879
Kung kaya kong baguhin
ang mga bagay, sinubukan ko.
985
01:05:25,798 --> 01:05:31,053
Sa pagkamatay ni Mark,
mas naging malapit si Ruth kay Andy.
986
01:05:31,595 --> 01:05:34,765
Nagkaroon ng pagkakaayos sa pagitan nila,
987
01:05:34,848 --> 01:05:41,146
at siya ay naging malaking suporta
at pampatibay-loob para sa kanya.
988
01:05:43,649 --> 01:05:48,320
At pagkatapos ng halos labis na
kalungkutan para paniwalaan,
989
01:05:48,404 --> 01:05:53,450
ang kanser na tinalo ni Andrew
isang dekada ang nakalipas
990
01:05:53,534 --> 01:05:54,535
ay bumalik…
991
01:05:57,454 --> 01:05:59,498
at mas malubha.
992
01:06:00,416 --> 01:06:03,669
Grabe ito, pero nilalabanan ni Andy.
993
01:06:04,420 --> 01:06:09,425
Sabi ko, "Sa tingin mo makakatulong kung
kausapin mo siya? Kausapin si Bernie?"
994
01:06:09,508 --> 01:06:11,301
Sabi niya, "Hindi mangyayari."
995
01:06:13,178 --> 01:06:15,055
Nakita ko siya noong tagsibol.
996
01:06:15,139 --> 01:06:19,643
Bumaba siya para kausapin
ang klase na tinuturuan ko sa Princeton.
997
01:06:20,144 --> 01:06:24,189
At sa tanghalian kasama ang fiancée niya,
sinabi niya sa'kin,
998
01:06:24,273 --> 01:06:26,775
"Alam mo, ang krimen ng ama ko…
999
01:06:28,652 --> 01:06:31,947
pinatay agad kapatid ko
at unti-unti ako pinapatay."
1000
01:06:33,032 --> 01:06:36,452
Namatay si Andrew Madoff
sa lymphoma sa edad na 48,
1001
01:06:36,535 --> 01:06:39,705
anim na taon matapos ang
nakakahiyang Bernie Madoff
1002
01:06:39,788 --> 01:06:43,042
$65 bilyon Ponzi scheme na gumuho.
1003
01:06:45,169 --> 01:06:50,382
Namatay siya kasama ang pamilya niya,
naiwan si Ruth mag-isa.
1004
01:06:51,467 --> 01:06:55,929
Habambuhay na nakakulong ang asawa niya,
wala na ang mga anak niya.
1005
01:06:57,347 --> 01:07:01,393
Mabuti si Bernard Madoff alam niya
may bubong siya masisilungan.
1006
01:07:01,477 --> 01:07:04,938
Ang asawa niyang si Ruth,
walang nang ganoong katiyakan.
1007
01:07:06,982 --> 01:07:08,650
Kahapon, kinuha ng marshals
1008
01:07:08,734 --> 01:07:11,862
ang $7 miyon Manhattan penthouse
ni Bernard Madoff.
1009
01:07:11,945 --> 01:07:13,447
Ang apartment ay wala na,
1010
01:07:13,530 --> 01:07:16,241
gayundin mga tahanan
sa Palm Beach, Florida,
1011
01:07:16,325 --> 01:07:19,328
sa timog ng France, at Long Island,
1012
01:07:19,411 --> 01:07:22,247
nawalan ng tirahan ang asawa niya.
1013
01:07:23,582 --> 01:07:26,710
Naroon ako noong pinalayas namin siya
sa apartment.
1014
01:07:26,794 --> 01:07:29,338
Kinuha namin ang lahat at…
"Umalis ka na."
1015
01:07:31,173 --> 01:07:35,302
Nasa kusina ako, at iniimbentaryo ko
ang mga alahas niya.
1016
01:07:40,307 --> 01:07:43,310
Mukha talaga siyang manhid
at gulat na gulat.
1017
01:07:45,604 --> 01:07:47,523
At humihithit siya ng sigarilyo.
1018
01:07:48,440 --> 01:07:50,692
Sabi ko, "Ruth, papatayin ka niyan."
1019
01:07:53,612 --> 01:07:55,989
At sabi niya, "Naku, kung pwede nga."
1020
01:07:58,951 --> 01:08:05,666
Parang sumuko na siya rito, alam mo na,
masamang wakas.
1021
01:08:05,749 --> 01:08:08,627
US MARSHAL
1022
01:08:08,710 --> 01:08:11,255
Iniwan na ni Ruth Madoff ang tirahan.
1023
01:08:11,338 --> 01:08:15,425
Isinuko na niya lahat ng ari-arian
sa United States Marshal Service.
1024
01:08:17,010 --> 01:08:19,721
Bigla siyang naging lagalag.
1025
01:08:20,556 --> 01:08:24,226
Nabubuhay siya sa dalawang maleta
sa likod ng kotse niya.
1026
01:08:24,893 --> 01:08:26,854
At iyon ang buhay niya ngayon.
1027
01:08:28,105 --> 01:08:29,481
Nawala niya ang lahat.
1028
01:08:29,565 --> 01:08:31,692
Nawala ang posisyon niya sa buhay,
1029
01:08:31,775 --> 01:08:33,569
nawala niya ang dalawang anak,
1030
01:08:33,652 --> 01:08:36,738
at nawalan siya asawa
na kasama niya mula noong 13.
1031
01:08:37,281 --> 01:08:39,992
FEDERAL CORRECTIONAL COMPLEX
DEPT. NG HUSTISYA
1032
01:08:40,075 --> 01:08:43,412
Noong binisita ko si Bernie
sa kulungan makalipas taon,
1033
01:08:43,495 --> 01:08:45,914
kaunti lang ang totoo
1034
01:08:46,415 --> 01:08:51,503
tungkol sa paglalarawan ni Bernie sa
panloloko, sa naramdaman niya sa ginawa,
1035
01:08:52,171 --> 01:08:57,634
pero naramdaman kong
may totoong ebidensiya ng kalungkutan
1036
01:08:58,135 --> 01:09:00,429
tungkol sa nangyari sa pamilya niya.
1037
01:09:02,014 --> 01:09:06,018
Ipinagpalagay ng kilalang sikiyatra
na nakausap ko tungkol sa kaso
1038
01:09:06,101 --> 01:09:12,941
na naghihinagpis si Bernie sa
pagkawala ng adorasyon ng kanyang pamilya.
1039
01:09:14,985 --> 01:09:17,654
Hindi sa minahal niya ang mga ito
1040
01:09:17,738 --> 01:09:21,241
kundi ang pagmamahal niya
sa pagmamahal nila.
1041
01:09:21,909 --> 01:09:26,622
Syempre, purong kahambugan at kabaliwan.
1042
01:09:28,790 --> 01:09:34,546
Pero kahit ano pa iyon,
nakita ko epekto sa kanya.
1043
01:09:35,589 --> 01:09:36,673
Salamat.
1044
01:09:37,466 --> 01:09:39,092
Maupo na kayong lahat.
1045
01:09:40,260 --> 01:09:42,596
Ito ay walang alinlangang katotohanan
1046
01:09:42,679 --> 01:09:46,558
na isa sa pinakamahalagang nag-ambag
sa pagbagsak ng ekonomiya
1047
01:09:46,642 --> 01:09:50,729
ay ang pagkalas ng malalaking
institusyong pampinansyal
1048
01:09:50,812 --> 01:09:53,941
at ang kakulangan ng sapat
na istruktura sa regulasyon
1049
01:09:54,024 --> 01:09:56,318
para maiwasan ang abuso at pagmalabis.
1050
01:09:57,152 --> 01:10:00,030
Nag-ugat ang kultura
ng kawalan ng pananagutan
1051
01:10:00,614 --> 01:10:03,742
mula Wall Street
hanggang Washington at Main Street.
1052
01:10:04,868 --> 01:10:07,371
Ang tanong, ano ang gagawin natin ngayon?
1053
01:10:08,330 --> 01:10:11,208
Hindi natin pinili paano
nagsimula ang krisis,
1054
01:10:11,291 --> 01:10:14,920
pero may pagpipilian tayo
sa pamana na naiwan ng krisis.
1055
01:10:17,047 --> 01:10:19,633
Sa palagay ko ang pandaigdigang krisis
1056
01:10:19,716 --> 01:10:24,346
ipinakita na 'di maasahan ang Wall Street.
'Di mo maaasahan ang banko.
1057
01:10:24,429 --> 01:10:27,933
Hindi mo maaasahan mga analyst,
'di mo maaasahan mga rating,
1058
01:10:28,016 --> 01:10:30,060
at tiyak 'di maaasahan regulator.
1059
01:10:30,143 --> 01:10:32,771
Si Madoff ang isinangkalan para sa krisis.
1060
01:10:34,564 --> 01:10:38,735
Walang nakulong maliban kay Madoff
at ilan sa mga alipores niya.
1061
01:10:40,112 --> 01:10:42,114
Wala nakulong sa rating agencies.
1062
01:10:42,197 --> 01:10:44,658
Wala mula sa Wall Street analyst.
1063
01:10:44,741 --> 01:10:46,785
Wala nakulong sa investment banks.
1064
01:10:46,868 --> 01:10:49,955
Hindi nakulong mga CEO.
Nakukuha nila mga bonus.
1065
01:10:50,038 --> 01:10:51,623
Nai-bail out bangko nila.
1066
01:10:52,416 --> 01:10:55,168
Pero wala nagligtas
sa mga biktima ni Bernie.
1067
01:10:58,213 --> 01:11:00,340
'Di mo maiiwasan ang mga biktima.
1068
01:11:00,424 --> 01:11:01,800
Ang pinagdaanan nila,
1069
01:11:03,385 --> 01:11:04,386
ito ay mahirap.
1070
01:11:05,762 --> 01:11:09,891
Sa huli, namatay ang nanay ko
bago namin ibenta ang bahay.
1071
01:11:10,934 --> 01:11:13,520
Ang huling araw,
ang pag-alis at pag-impake,
1072
01:11:14,021 --> 01:11:16,231
iyon ang pinakamasamang araw sa'kin.
1073
01:11:16,315 --> 01:11:19,151
Umalis ako sa gate kalaunan.
1074
01:11:20,569 --> 01:11:23,488
At nagsimula akong umiyak na parang…
1075
01:11:24,614 --> 01:11:26,116
'Di ko na mapigilan.
1076
01:11:27,034 --> 01:11:29,536
'Di lang ako aalis
sa itinayo ng tatay ko,
1077
01:11:31,038 --> 01:11:32,456
na tinirhan ng nanay ko.
1078
01:11:35,584 --> 01:11:37,586
Ito katapusan buhay sa Palm Beach.
1079
01:11:38,128 --> 01:11:41,673
Malaking bahagi ng buhay ko.
Tapos na. Wala na.
1080
01:11:46,970 --> 01:11:50,432
Nakatira ako sa inuupahang condo,
kaya hindi ko pag-aari.
1081
01:11:50,515 --> 01:11:52,267
Miss ko na 'yong bahay.
1082
01:11:52,351 --> 01:11:54,686
Gusto ko sanang panghawakan ito,
1083
01:11:54,770 --> 01:11:57,064
pero natuto akong mamuhay
nang kapos.
1084
01:11:57,564 --> 01:12:01,693
Marahil iyan mabuting naituro ni tatay:
paano mabuhay.
1085
01:12:04,071 --> 01:12:08,742
Kaya, 'di ako nahihirapan na lumipat
o gumawa ng mga bagong bagay.
1086
01:12:09,618 --> 01:12:13,997
Ngayon natutunan ko
ang mga dulang Shakespearean,
1087
01:12:14,748 --> 01:12:15,832
at naisip ko,
1088
01:12:16,333 --> 01:12:20,045
napaka Shakespearean
ng kuwento ni Bernie Madoff.
1089
01:12:20,128 --> 01:12:23,673
Akma ito sa paraan
ng pagsusulat ni Shakespeare,
1090
01:12:24,257 --> 01:12:28,053
at may kontrabida siya rito,
at may mga anak,
1091
01:12:28,804 --> 01:12:30,680
pero gusto niya kapangyarihan.
1092
01:12:31,640 --> 01:12:33,350
At ito'y isang trahedya.
1093
01:12:36,436 --> 01:12:41,483
Ang katotohanan na si Bernie Madoff
ay isinuko sa FBI ng kanyang mga anak
1094
01:12:41,566 --> 01:12:47,072
itinaas nito sa mas trahedya
ang pagkakanulo,
1095
01:12:47,155 --> 01:12:48,949
at habang pinag-aralan kwento,
1096
01:12:49,032 --> 01:12:54,663
lalo kong nakita ito bilang
talinghaga ng ipinagkanulo na tiwala.
1097
01:12:55,872 --> 01:12:58,375
Ito ang halimaw sa aparador ng lahat.
1098
01:12:59,167 --> 01:13:00,836
Ang takot sa ilalim ng kama.
1099
01:13:00,919 --> 01:13:06,049
'Yan ang alam ng lahat na
maaaring mangyari sa sinuman.
1100
01:13:07,801 --> 01:13:10,929
Ang mga taong lubos kang kayang lokohin
1101
01:13:11,012 --> 01:13:13,390
ay mga taong lubos mong pinagkatiwalaan.
1102
01:13:15,600 --> 01:13:20,230
At ang halaga ng pagtitiwala sa sinuman
ay kaya ka nilang ipagkanulo.
1103
01:13:23,733 --> 01:13:28,363
Gusto ng mga tao na maniwala sa
magandang kita nang walang panganib.
1104
01:13:28,447 --> 01:13:30,490
Gusto ng lahat iyan sa papel,
1105
01:13:30,574 --> 01:13:32,492
pero imposible ang gusto nila.
1106
01:13:33,869 --> 01:13:36,455
Ang Holy Grail ay wala sa totoong buhay,
1107
01:13:36,538 --> 01:13:38,498
at wala rin sa pananalapi.
1108
01:13:39,875 --> 01:13:42,711
Peke si Madoff.
Walang totoo doon.
1109
01:13:47,090 --> 01:13:50,051
At may isa pa kayang
Bernie Madoff sa hinaharap?
1110
01:13:50,594 --> 01:13:52,512
Magkakaroon pa ng Bernie Madoff.
1111
01:13:52,596 --> 01:13:54,639
Mangyayari. Tandaan mo sinabi ko.
1112
01:13:57,642 --> 01:14:01,313
Ang kaso ni Madoff.
Ito'y record-breaking na kaso ng 2008.
1113
01:14:02,522 --> 01:14:03,440
Pero tandaan…
1114
01:14:05,817 --> 01:14:07,319
ang rekord ay nasisira.
1115
01:14:19,080 --> 01:14:21,708
ITINANGGI NI SONJA KOHN
ANG PAGKAKASALA,
1116
01:14:21,791 --> 01:14:24,294
SINABING BIKTIMA RIN SIYA NG SCHEME.
1117
01:14:24,377 --> 01:14:26,379
NOONG 2013, NALAMAN NG KORTE SA UK
1118
01:14:26,463 --> 01:14:30,759
NA ANG "KATAPATAN AT INTEGRIDAD" NI KOHN
AY PINAGTIBAY."
1119
01:14:31,426 --> 01:14:34,471
PAGKAARESTO MADOFF,
NAGDEMANDA FAIRFIELD GREENWICH
1120
01:14:34,554 --> 01:14:36,306
PARA BAWIIN ANG $1.2 BILYON.
1121
01:14:36,389 --> 01:14:40,185
NOONG 2011, PUMAYAG KOMPANYA SA
SA NABAWING $230 MILYON,
1122
01:14:40,268 --> 01:14:42,604
HABANG NAG-AMBAG $70 MILYON
SA BIKTIMA.
1123
01:14:42,687 --> 01:14:46,107
HINDI UMAMIN ANG KUMPANYA NG MALI.
WALANG CRIMINAL CHARGES.
1124
01:14:46,191 --> 01:14:48,443
INAMIN NG JPMORGAN CHASE KAKULANGAN
1125
01:14:48,527 --> 01:14:50,862
SA PAGBANTAY SA TRANSAKSYON NI MADOFF,
1126
01:14:50,946 --> 01:14:54,282
PERO SINABI KUMPANYA NA WALANG
EMPLEYADO ANG TUMULONG.
1127
01:14:54,366 --> 01:14:57,661
KUNG IKAW O KAKILALA MO AY
NAKAISIP NA MAGPAKAMATAY,
1128
01:14:57,744 --> 01:15:00,747
IMPORMASYON AT TULONG
NASA www.wannatalkaboutit.com
1129
01:16:49,064 --> 01:16:54,069
Tagapagsalin ng Subtitle:
Jane Bonifer J. Bumanghat