1 00:00:26,444 --> 00:00:27,737 Sino ba tayo? 2 00:00:30,448 --> 00:00:32,575 Paano tayo naging ganito? 3 00:00:35,036 --> 00:00:37,872 Bilang mga tao, ginugugol natin ang buhay natin 4 00:00:37,872 --> 00:00:40,416 para subukang maunawaan ang sarili. 5 00:00:44,754 --> 00:00:48,299 Pero minsan, parang masyado tayong malapit para makita nang malinaw. 6 00:00:54,597 --> 00:00:57,725 Kaya mahilig tayo sa mga kuwento mula sa ibang mundo. 7 00:01:05,233 --> 00:01:07,401 At ang mundo ng mga chimpanzee, 8 00:01:07,985 --> 00:01:10,363 na kawangis ng sa atin sa ilang paraan... 9 00:01:12,573 --> 00:01:14,242 pero naiiba sa ilan... 10 00:01:21,040 --> 00:01:24,710 ay nagpapahayag ng mga kuwentong mas malaman kaysa inaakala mo. 11 00:01:35,138 --> 00:01:37,390 Mga kuwentong makapangyarihan 12 00:01:38,224 --> 00:01:39,809 dahil totoo. 13 00:02:49,545 --> 00:02:53,007 KAGUBATAN NG NGOGO UGANDA 14 00:03:04,268 --> 00:03:08,689 Ang Kagubatan ng Ngongo ay malawak at magkakaugnay na mundo. 15 00:03:19,617 --> 00:03:20,785 At sa sentro nito, 16 00:03:22,328 --> 00:03:24,330 may yumayabong na lipunan. 17 00:03:29,627 --> 00:03:31,420 Ang mga Ngogo chimpanzee. 18 00:03:35,675 --> 00:03:37,885 Para sa bagong inang ito at sa sanggol niya, 19 00:03:39,345 --> 00:03:40,221 tahanan ito. 20 00:04:29,520 --> 00:04:33,149 Pinakamalapit nating buhay na kamag-anak ang mga chimpanzee. 21 00:04:36,944 --> 00:04:41,240 Mahigit 98 porsiyento ng DNA natin ang katulad ng sa kanila. 22 00:04:51,542 --> 00:04:53,127 Napakatalino nila. 23 00:04:54,628 --> 00:04:55,921 At sobrang emosyonal. 24 00:05:00,718 --> 00:05:03,637 Umaabot ang buhay nila nang mahigit 60 taon, 25 00:05:04,388 --> 00:05:07,808 at ang mga yugto ng kanilang buhay ay kapareho ng sa atin. 26 00:05:13,064 --> 00:05:15,733 Bawat chimp sa Ngogo ay indibidwal... 27 00:05:18,444 --> 00:05:22,740 na may kanyang sariling personalidad at mga hangarin. 28 00:05:25,117 --> 00:05:26,535 Para ipakita ito, 29 00:05:26,535 --> 00:05:31,457 binigyan ng mga scientist ng pangalan ang bawat isa sa kanila. 30 00:05:45,262 --> 00:05:48,224 Sopistikado ang lipunan ng Ngogo. 31 00:05:53,646 --> 00:05:57,441 Sala-salabat na ugnayan ng mga samahang pampamilya at panlipunan... 32 00:06:00,778 --> 00:06:04,115 kung saan bawat chimp ay kailangang bumuo ng mga relasyon 33 00:06:04,115 --> 00:06:06,325 at makabilang sa grupo. 34 00:06:14,792 --> 00:06:18,712 Karamihan sa mga grupo ng mga chimp ay may 50 o 60 indibidwal. 35 00:06:19,672 --> 00:06:21,298 Pero dito sa Ngogo, 36 00:06:22,341 --> 00:06:24,009 doble ang bilang. 37 00:06:24,677 --> 00:06:28,097 Mahigit 120 mga chimp na magkakasamang namumuhay. 38 00:06:30,349 --> 00:06:32,810 Pinakamalaking grupong natuklasan. 39 00:06:40,526 --> 00:06:43,446 Paraiso ng mga chimpanzee ang Ngogo. 40 00:06:49,910 --> 00:06:52,538 Maraming puno rito na nagbubunga ng prutas. 41 00:06:56,333 --> 00:07:00,838 At prutas ang bumubuhay sa lipunan ng mga chimpanzee. 42 00:07:10,514 --> 00:07:14,101 Sa dami ng mga chimp na sumusubok na makausad, 43 00:07:14,101 --> 00:07:15,895 marami ang kompetisyon. 44 00:07:18,147 --> 00:07:21,734 May kasamang politika at kapangyarihan ang buhay dito. 45 00:07:27,740 --> 00:07:30,117 Herarkiya ang lipunan ng Ngogo. 46 00:07:31,035 --> 00:07:34,413 At laging naghahanap ang mga chimp ng oportunidad 47 00:07:35,080 --> 00:07:36,332 para umangat. 48 00:07:53,557 --> 00:07:58,312 Nasa tuktok ng herarkiya ang pinakamakapangyarihang chimp sa Ngogo. 49 00:08:03,609 --> 00:08:06,278 Si Jackson. Ang alpha male. 50 00:08:52,116 --> 00:08:54,910 Anim na taon nang namumuno si Jackson. 51 00:08:57,580 --> 00:08:59,790 Pero bilang alpha, tumatanda na siya. 52 00:09:03,961 --> 00:09:05,796 Para manatili siya sa tuktok, 53 00:09:06,964 --> 00:09:08,799 di siya dapat magpakita ng kahinaan. 54 00:09:14,555 --> 00:09:16,807 Dapat ipamalas niya ang kanyang lakas. 55 00:10:36,428 --> 00:10:38,722 Ito ang gusto ni Jackson. 56 00:10:38,722 --> 00:10:40,140 Tumatawag ang grupo 57 00:10:40,140 --> 00:10:43,060 at papunta sa kanya para magbigay-galang. 58 00:11:10,921 --> 00:11:13,298 Pero alam ni Jackson 59 00:11:13,298 --> 00:11:17,177 na ang ilang mga chimp ay hindi lubos ang respetong ipinapakita. 60 00:11:22,266 --> 00:11:26,937 Ang ganito kabatang chimp ay karaniwang hindi banta kay Jackson. 61 00:11:31,567 --> 00:11:33,861 Pero di lahat ng chimp ay kasingtalino 62 00:11:34,403 --> 00:11:36,447 o kasingkampante ni Abrams. 63 00:11:44,913 --> 00:11:46,832 Pero may proteksiyon si Jackson. 64 00:11:54,339 --> 00:11:55,340 Miles. 65 00:11:56,842 --> 00:11:58,427 Isang higanteng chimp. 66 00:12:02,347 --> 00:12:05,184 Ang pinakamalaking natagpuan sa Ngogo. 67 00:12:25,621 --> 00:12:28,749 Matibay ang samahan nina Jackson at Miles... 68 00:12:31,084 --> 00:12:33,212 at lagi nilang nililinisan ang isa't isa. 69 00:12:36,215 --> 00:12:38,008 Isa itong matatag na alyansa. 70 00:12:45,349 --> 00:12:49,478 Ang paglilinis ay mahalagang bahagi ng buhay para sa mga chimpanzee. 71 00:12:49,937 --> 00:12:53,690 Ganoon sila nakabubuo at nakapagpapanatili ng relasyong sosyal. 72 00:13:01,573 --> 00:13:04,618 Iyon ang katumbas ng pag-uusap para sa mga chimp. 73 00:13:06,078 --> 00:13:07,454 Sobrang politikal. 74 00:13:12,668 --> 00:13:13,794 Pagpaplano. 75 00:13:15,379 --> 00:13:16,380 Panghihikayat. 76 00:13:19,299 --> 00:13:20,300 Pagsasabwatan. 77 00:13:44,408 --> 00:13:46,702 Sa paglilinis nabubuo ang mga alyansa. 78 00:13:51,915 --> 00:13:54,585 At lumilikha ng kapangyarihan ang mga alyansa. 79 00:13:59,548 --> 00:14:04,386 {\an8}Kahit ang pinakamalalakas na chimp ay hirap maghari nang mag-isa. 80 00:14:08,473 --> 00:14:10,350 Ang mga kasama mo sa paglilinis 81 00:14:10,350 --> 00:14:13,520 ay malaking pahiwatig ng katayuan at mga ambisyon mo. 82 00:14:36,543 --> 00:14:38,712 Pero kung wala kang sinasamahan, 83 00:14:39,630 --> 00:14:43,592 may mas malalaki kang alalahanin kaysa sa katayuan at ambisyon. 84 00:14:50,766 --> 00:14:54,144 {\an8}Di madali sa lalaking chimp ang maging 14 na taong gulang. 85 00:14:57,940 --> 00:14:59,775 Naging malayo ka na sa ina mo... 86 00:15:02,110 --> 00:15:04,905 at kailangan mo nang makisama sa ibang lalaki. 87 00:15:10,243 --> 00:15:12,037 Mas madali para sa iba 88 00:15:12,955 --> 00:15:14,957 kumpara sa ilan. 89 00:16:00,419 --> 00:16:02,587 Hindi kasali si Gus. 90 00:16:03,422 --> 00:16:05,173 Pero di siya dapat manatiling ganoon. 91 00:16:10,512 --> 00:16:12,764 Kailangan niyang maghanap ng kaibigan. 92 00:16:15,308 --> 00:16:16,852 Sa Kagubatan ng Ngogo, 93 00:16:17,602 --> 00:16:20,814 hindi maganda ang masyadong mapag-isa. 94 00:16:57,309 --> 00:17:00,228 Anim na buwan na ang anak ni Christine. 95 00:17:01,938 --> 00:17:06,109 Sa edad na ito, mas malakas siya at mas malaki na kaysa sanggol na tao. 96 00:17:06,943 --> 00:17:09,029 Pero bulnerable pa rin siya. 97 00:17:15,911 --> 00:17:19,873 Sa Ngogo, hindi lahat ng sanggol ay umaabot sa unang kaarawan nila. 98 00:17:21,249 --> 00:17:22,626 At dahil doon, 99 00:17:24,252 --> 00:17:26,588 hindi muna siya bibigyan ng pangalan. 100 00:17:35,347 --> 00:17:38,642 Kailangang tutukan ni Christine ang sanggol, 101 00:17:38,642 --> 00:17:42,854 kaya naman napabayaan na ang mas matandang anak na si Nadine. 102 00:17:51,863 --> 00:17:54,199 Nasa kanya noon ang buong atensiyon ng ina. 103 00:17:57,410 --> 00:17:59,287 Ngayon, napapabayaan na siya. 104 00:18:10,340 --> 00:18:13,844 Kahit para sa isang chimp, mabilis ang paglaki ng sanggol. 105 00:18:16,930 --> 00:18:19,391 At natututo na siyang magsarili. 106 00:19:03,977 --> 00:19:05,520 Gusto niyang makihalubilo. 107 00:19:23,705 --> 00:19:27,667 Pagdating sa mga sanggol, karamihan sa mga chimp ay mapagpasensiya. 108 00:19:31,379 --> 00:19:35,300 Gayunpaman, mas ligtas pa rin na magsimula sa mga kasinglaki mo. 109 00:19:36,635 --> 00:19:40,555 Ang problema, mas hindi mapagpasensiya ang mga batang chimp. 110 00:19:54,444 --> 00:19:56,821 Habang mas nakapagsasarili ang sanggol, 111 00:19:57,489 --> 00:19:59,824 mas napapasok siya sa gulo. 112 00:20:03,119 --> 00:20:05,121 Banta ang malalaking lalaki. 113 00:20:07,624 --> 00:20:10,835 Kapag nakasagabal siya, maaari siyang masaktan. 114 00:20:16,633 --> 00:20:18,593 At kasama ang alpha na tulad ni Jackson, 115 00:20:19,094 --> 00:20:22,597 na maaaring magpakitang-gilas kahit saan at kahit kailan... 116 00:20:25,767 --> 00:20:28,186 hindi makampante nang husto si Christine. 117 00:20:59,926 --> 00:21:01,678 Medyo nakakagulantang. 118 00:21:22,907 --> 00:21:25,160 Nakita na ng ina niya ang ganito dati. 119 00:21:25,744 --> 00:21:27,078 Hindi siya nababahala. 120 00:21:31,750 --> 00:21:33,126 Pero ang ate niya, oo. 121 00:21:39,924 --> 00:21:43,428 Ang unang mga palatandaan ng samahan ng magkapatid. 122 00:22:17,087 --> 00:22:19,172 Rainforest ang Ngogo. 123 00:22:19,172 --> 00:22:21,800 Bahagi ng buhay dito ang mga bagyo. 124 00:22:23,551 --> 00:22:25,720 At karaniwang sumisilong ang mga chimp. 125 00:22:33,937 --> 00:22:35,355 Pero hindi lahat. 126 00:22:37,941 --> 00:22:40,944 May mga chimp na kumukuha ng lakas sa bagyo. 127 00:22:43,029 --> 00:22:46,616 At ginagamit ito para magpakita ng kakaibang pamamayani. 128 00:22:47,992 --> 00:22:49,327 Ang sayaw sa ulan. 129 00:23:11,433 --> 00:23:13,935 Malakas na mensahe ang ipinahihiwatig ni Abrams. 130 00:23:58,938 --> 00:24:01,733 Sa ngayon, walang ginagawa si Jackson. 131 00:24:03,818 --> 00:24:06,446 Pero kalaunan, kailangan niyang kumilos. 132 00:24:07,197 --> 00:24:08,573 Dahil sa araw-araw, 133 00:24:10,116 --> 00:24:12,619 mas lumalakas ang kumpiyansa ni Abrams. 134 00:24:53,743 --> 00:24:55,411 Mag-isa pa rin si Gus. 135 00:25:04,963 --> 00:25:06,172 Pero may plano siya. 136 00:25:19,018 --> 00:25:22,146 Asiwa si Gus, pero hindi siya bobo. 137 00:25:25,650 --> 00:25:27,318 Hindi lang si Jackson 138 00:25:27,318 --> 00:25:30,363 ang nakapansing paangat si Abrams. 139 00:25:42,959 --> 00:25:46,838 Oportunidad ito para makabuo ng kapaki-pakinabang na relasyon. 140 00:26:11,613 --> 00:26:13,323 Talagang nagsisikap si Gus. 141 00:26:41,225 --> 00:26:45,480 Ang paangat na gaya ni Abrams ay masayang malinisan ng maraming chimp. 142 00:26:46,397 --> 00:26:48,066 Ang totoong pagsubok kay Gus 143 00:26:48,566 --> 00:26:51,527 ay kung lilinisan din siya ni Abrams. 144 00:27:23,935 --> 00:27:24,936 Pagtanggi. 145 00:27:51,212 --> 00:27:55,216 Naghahanap si Abrams ng mas importanteng kapareha. 146 00:28:24,871 --> 00:28:29,500 Kung makakabuo si Abrams ng alyansa sa pinakaimportanteng kakampi ni Jackson, 147 00:28:30,960 --> 00:28:33,546 hihina ang posisyon ni Jackson bilang alpha. 148 00:28:48,436 --> 00:28:50,521 At mukhang bukas si Miles. 149 00:29:06,662 --> 00:29:09,290 Ramdam ni Jackson na papalapit na si Abrams. 150 00:29:17,381 --> 00:29:20,968 Kailangan niyang mapagkaisa ang grupo sa pamumuno niya. 151 00:29:23,137 --> 00:29:26,516 Magkaisa laban sa iisang kalaban. 152 00:30:11,936 --> 00:30:14,355 Teritoryal na nilalang ang mga chimp. 153 00:30:15,064 --> 00:30:18,442 Nakatira sa loob ng tukoy na teritoryo ang grupo ng Ngogo, 154 00:30:18,943 --> 00:30:23,114 na napapaligiran ng ibang kaaway na mga chimp. 155 00:30:25,366 --> 00:30:27,952 Para matiyak na ligtas ang mga yaman nila, 156 00:30:27,952 --> 00:30:29,829 nagpapatrolya sila sa palibot. 157 00:30:37,879 --> 00:30:40,298 Mapanganib na gawain ang pagpapatrolya. 158 00:30:43,634 --> 00:30:47,221 Pero sobrang halaga ng pagdepensa sa teritoryo, 159 00:30:48,472 --> 00:30:52,894 kaya kahit ang mga di mo akalaing sasama ay sumasali rin. 160 00:31:04,989 --> 00:31:07,033 Kailangang manimbang ng bawat chimp. 161 00:31:09,410 --> 00:31:10,953 Dapat bang makipagsapalaran? 162 00:31:15,166 --> 00:31:18,794 Malayo sa pagiging pinakamatatag o pinakamatapang si Pork Pie. 163 00:31:21,964 --> 00:31:25,843 Pero maging para sa kanya, marahil ay tama na sumuong sa panganib. 164 00:31:34,310 --> 00:31:37,021 Papunta ang mga chimp sa hilagang prontera. 165 00:31:39,607 --> 00:31:42,026 Ilang milya ang tinatahak ng mga patrolya 166 00:31:42,610 --> 00:31:45,321 na nagtatagal nang maraming nakakatensiyong oras. 167 00:32:10,304 --> 00:32:13,265 Kahit ang pinakamalalaki at pinakaagresibong lalaki 168 00:32:13,265 --> 00:32:17,144 ay kinakabahan habang papalapit sila sa mga prontera. 169 00:32:54,515 --> 00:32:56,017 Si Pork Pie, 170 00:32:56,559 --> 00:32:57,601 nasa likod 171 00:32:58,894 --> 00:33:01,105 at tila nag-aalangan nang magpatuloy. 172 00:33:22,126 --> 00:33:24,378 Habang si Abrams naman 173 00:33:24,378 --> 00:33:26,422 ay nasa mismong hangad niya. 174 00:33:27,798 --> 00:33:29,300 Sa gitna ng aksiyon. 175 00:34:20,518 --> 00:34:23,062 Habang papalapit ang grupo sa hilagang prontera 176 00:34:23,062 --> 00:34:25,856 at dumadaan sa di pamilyar na teritoryo, 177 00:34:26,899 --> 00:34:28,442 mas nagiging mapanganib. 178 00:34:40,663 --> 00:34:43,833 Walang pagkakaibigan sa pagitan ng mga grupo ng chimp. 179 00:34:46,710 --> 00:34:48,754 Kapag nagkasalubong, 180 00:34:48,754 --> 00:34:50,422 dalawa ang pagpipilian. 181 00:34:51,215 --> 00:34:53,384 Tumakbo o umatake. 182 00:35:19,243 --> 00:35:21,954 Pinakikinggan ng mga chimp kung may mga tawag 183 00:35:22,746 --> 00:35:23,747 o paggalaw. 184 00:36:54,338 --> 00:36:55,881 Ayaw na ni Pork Pie. 185 00:37:03,639 --> 00:37:05,182 Aalis na siya sa patrolya. 186 00:37:08,519 --> 00:37:09,436 Nang mag-isa. 187 00:37:13,023 --> 00:37:14,525 Pero mananatili si Gus. 188 00:37:25,327 --> 00:37:27,746 May ibang mga chimp sa malapit. 189 00:37:29,748 --> 00:37:31,542 At mang-aaway sila. 190 00:37:43,262 --> 00:37:46,265 Kailangan nilang timbangin kung sino ang mas marami. 191 00:37:48,142 --> 00:37:49,852 At magpasiya kung aatras 192 00:37:50,602 --> 00:37:51,645 o aatake. 193 00:38:38,025 --> 00:38:40,110 Nasa likod ni Jackson si Miles. 194 00:38:41,945 --> 00:38:43,280 Wala nang atrasan. 195 00:38:45,199 --> 00:38:46,742 Nagpasiya silang sumugod. 196 00:39:14,436 --> 00:39:16,230 Nagbunga ang agresyon nila. 197 00:39:18,148 --> 00:39:19,900 Umatras ang hilagang grupo. 198 00:39:22,111 --> 00:39:24,613 Matagumpay ang patrolya. 199 00:39:28,534 --> 00:39:29,993 Ligtas na ang prontera, 200 00:39:30,619 --> 00:39:35,249 at maaari na silang bumalik sa sentro ng kanilang teritoryo, na matagumpay. 201 00:39:52,224 --> 00:39:57,396 Dahil karamihan sa malalaking lalaki ay nasa hilaga, makakampante si Christine. 202 00:40:03,527 --> 00:40:05,320 Lumalakas ang sanggol. 203 00:40:06,447 --> 00:40:09,825 At oras na para tuklasin niya ang isa pang mahalagang parte ng buhay 204 00:40:09,825 --> 00:40:10,826 sa Ngogo. 205 00:40:12,661 --> 00:40:13,662 Ang canopy. 206 00:40:38,103 --> 00:40:39,104 Hindi bilib. 207 00:41:19,436 --> 00:41:22,189 Di siya hahayaan ni Christine na umakyat nang napakataas 208 00:41:22,189 --> 00:41:24,399 kung saan delikado kapag nahulog. 209 00:42:26,587 --> 00:42:29,131 Tama na muna sa ngayon. 210 00:43:03,123 --> 00:43:05,751 Pabalik ang patrolya mula sa mga prontera. 211 00:43:13,592 --> 00:43:15,886 At may napansin sila sa itaas ng mga puno. 212 00:43:20,182 --> 00:43:24,061 Di hinahayaan ng grupo ng Ngogo ang ibang chimp sa teritoryo nila. 213 00:43:31,318 --> 00:43:34,112 Pero hinahayaan nila ang ibang mga primate sa gubat. 214 00:43:38,742 --> 00:43:42,162 Kabilang ang maraming malalaking grupo ng mga unggoy. 215 00:43:57,010 --> 00:43:59,930 Hindi kalaban ng mga chimp ang mga unggoy. 216 00:44:01,598 --> 00:44:02,557 Pagkain sila. 217 00:44:54,359 --> 00:44:57,946 Pinagkukunan ng sustansiya ang karne para sa mga chimp. 218 00:44:59,239 --> 00:45:00,991 Pero hindi lang iyon. 219 00:45:04,619 --> 00:45:07,247 Ang pagbabakas sa karne ay may importansiyang panlipunan 220 00:45:08,415 --> 00:45:09,541 at politikal. 221 00:45:13,211 --> 00:45:15,756 Nagbabahagi si Jackson sa mga kakampi niya. 222 00:45:16,423 --> 00:45:19,634 At higit kaninuman, nagbabahagi siya kay Miles. 223 00:45:21,928 --> 00:45:23,221 Gayundin, 224 00:45:23,221 --> 00:45:25,557 sinasadya niyang hindi bigyan ang iba. 225 00:45:40,113 --> 00:45:43,617 Ang hindi pagkakasali ni Abram ay senyales na, sa ngayon, 226 00:45:44,326 --> 00:45:47,829 hawak pa rin ni Jackson ang kapangyarihan sa Ngogo. 227 00:45:54,419 --> 00:45:55,921 Matagumpay na patrolya 228 00:45:55,921 --> 00:45:57,672 at matagumpay na panghuhuli. 229 00:46:01,343 --> 00:46:03,553 Magandang araw ito para kay Jackson 230 00:46:04,262 --> 00:46:06,431 at para sa mga chimpanzee ng Ngogo. 231 00:46:29,913 --> 00:46:33,333 Mahalagang yaman ang mga unggoy para sa mga chimp ng Ngogo. 232 00:46:37,921 --> 00:46:42,634 Pero pinakamahalaga pa rin ang mga punong may prutas, 233 00:46:43,301 --> 00:46:45,971 na pundasyon ng lipunan ng Ngogo. 234 00:47:10,912 --> 00:47:14,583 Nagbunga ng prutas ang puno ng fig sa sentro ng teritoryo, 235 00:47:15,083 --> 00:47:18,628 at makakapag-relax at makakakain nang masagana ang mga chimp. 236 00:48:01,963 --> 00:48:05,467 Matagal ang ginugol ni Gus sa panonood sa tabi-tabi. 237 00:48:06,927 --> 00:48:09,137 Mas mapagmasid siya kaysa karamihan. 238 00:48:09,971 --> 00:48:12,390 At mabilis makakita ng anumang kakaiba. 239 00:50:00,331 --> 00:50:01,458 Si Pork Pie. 240 00:50:40,455 --> 00:50:41,873 Nahuli siyang mag-isa... 241 00:50:44,209 --> 00:50:46,002 at pinatay ng kalabang grupo... 242 00:50:48,046 --> 00:50:50,381 sa gitna mismo ng teritoryo ng Ngogo. 243 00:50:59,307 --> 00:51:01,351 Kung napapatay ang isang chimp dito... 244 00:51:04,813 --> 00:51:06,731 ibig sabihin, ang kahariang ito... 245 00:51:10,568 --> 00:51:12,195 at lahat ng mga chimp dito... 246 00:51:16,241 --> 00:51:17,534 ay hindi na ligtas. 247 00:51:52,485 --> 00:51:57,073 Tagapagsalin ng Subtitle: Moonnette Maranan