1
00:00:23,941 --> 00:00:26,819
<i>Gdy naukowcy przybyli do Ngogo,</i>

2
00:00:31,949 --> 00:00:34,744
<i>odkryli rozwiniętą społeczność szympansów.</i>

3
00:00:47,465 --> 00:00:52,303
<i>Przez dekady ta społeczność rozwinęła się</i>

4
00:00:52,303 --> 00:00:54,180
<i>w największą grupę szympansów</i>

5
00:00:54,180 --> 00:00:55,473
<i>znaną historii.</i>

6
00:00:56,682 --> 00:00:58,392
<i>Rozszerzyły swoje terytorium,</i>

7
00:00:59,852 --> 00:01:01,354
<i>zdominowały las</i>

8
00:01:02,647 --> 00:01:05,191
<i>i zbudowały imperium.</i>

9
00:01:14,075 --> 00:01:16,077
<i>Ale pojawiła się rywalizacja</i>

10
00:01:17,537 --> 00:01:19,956
<i>i imperium się podzieliło.</i>

11
00:01:23,876 --> 00:01:27,964
<i>Mała, ale potężna grupa samców
odłączyła się i stworzyła własne stado.</i>

12
00:01:29,924 --> 00:01:30,967
<i>Stali się</i>

13
00:01:32,885 --> 00:01:34,011
<i>zachodnimi.</i>

14
00:01:35,847 --> 00:01:38,266
<i>Szympansy, które przez lata żyły razem,</i>

15
00:01:39,767 --> 00:01:41,269
<i>stały się wrogami.</i>

16
00:01:49,777 --> 00:01:51,028
<i>A teraz...</i>

17
00:01:53,030 --> 00:01:56,159
<i>to już mordercza rywalizacja.</i>

18
00:02:01,622 --> 00:02:04,709
IMPERIUM SZYMPANSÓW

19
00:02:06,335 --> 00:02:12,550
CENTRALNE NGOGO

20
00:02:26,606 --> 00:02:28,399
<i>Minęło zaledwie kilka dni,</i>

21
00:02:28,983 --> 00:02:30,818
<i>odkąd centralne szympansy</i>

22
00:02:31,819 --> 00:02:33,237
<i>znalazły ciało Pork Pie.</i>

23
00:02:40,119 --> 00:02:42,830
<i>Nie wiadomo,
jak szympansy rozumieją śmierć...</i>

24
00:02:45,333 --> 00:02:47,001
<i>ani czy przeżywają żałobę.</i>

25
00:02:51,172 --> 00:02:54,759
<i>Ale strata Pork Pie
wyraźnie odcisnęła swoje piętno.</i>

26
00:03:01,098 --> 00:03:02,642
<i>Dla szympansów centralnych</i>

27
00:03:02,642 --> 00:03:05,811
<i>świat stał się bardziej niebezpieczny.</i>

28
00:03:42,848 --> 00:03:45,476
<i>Dziecko Christine ma dziewięć miesięcy.</i>

29
00:03:50,940 --> 00:03:52,316
<i>Kiedy się urodziła,</i>

30
00:03:53,067 --> 00:03:55,903
<i>jej siostra, Nadine,
zeszła na dalszy plan.</i>

31
00:03:59,573 --> 00:04:01,075
<i>Teraz jest nieco starsza,</i>

32
00:04:02,618 --> 00:04:05,246
<i>jej osobowość zaczyna się rozwijać,</i>

33
00:04:06,914 --> 00:04:09,292
<i>stała się częścią życia Nadine.</i>

34
00:04:13,713 --> 00:04:15,214
<i>To nie tylko siostry.</i>

35
00:04:16,757 --> 00:04:18,342
<i>To najlepsze przyjaciółki.</i>

36
00:04:43,868 --> 00:04:46,203
<i>Ngogo jest najbogatsze w pożywienie,</i>

37
00:04:46,203 --> 00:04:49,206
<i>kiedy Chrysophyllum wydaje owoce.</i>

38
00:04:50,458 --> 00:04:52,460
<i>Przyciąga wszystkie szympansy.</i>

39
00:05:19,487 --> 00:05:21,572
<i>Jackson wciąż jest pod presją.</i>

40
00:05:25,117 --> 00:05:27,203
<i>Abrams wrócił na swoje miejsce,</i>

41
00:05:27,203 --> 00:05:29,121
<i>ale się nie poddaje.</i>

42
00:05:32,666 --> 00:05:35,586
<i>Jackson musi przypomnieć wszystkim,
kto tu rządzi.</i>

43
00:06:31,434 --> 00:06:34,186
<i>Gdy Jackson skupia się
na dominacji w domu,</i>

44
00:06:34,979 --> 00:06:38,357
<i>inne szympansy pilnują zachodniej granicy...</i>

45
00:06:42,319 --> 00:06:44,363
<i>wyczulone na nowe zagrożenie.</i>

46
00:06:59,670 --> 00:07:01,255
<i>Abrams tu jest.</i>

47
00:07:03,340 --> 00:07:05,718
<i>Tak jak kilku innych dorosłych samców.</i>

48
00:07:27,490 --> 00:07:29,617
<i>Ale nie mogą wiedzieć,</i>

49
00:07:29,617 --> 00:07:32,369
<i>kiedy zachodni znów zaatakują.</i>

50
00:08:00,272 --> 00:08:02,483
{\an8}<i>Życie samca alfa nie jest łatwe.</i>

51
00:08:04,568 --> 00:08:06,403
<i>Ale ma swoje zalety.</i>

52
00:08:08,697 --> 00:08:11,283
<i>Im wyższa ranga szympansa,</i>

53
00:08:12,117 --> 00:08:14,537
<i>tym więcej okazji do kopulacji.</i>

54
00:08:18,874 --> 00:08:20,876
<i>Dojrzałe samice takie jak Bartoli</i>

55
00:08:21,752 --> 00:08:25,130
<i>zwykle rodzą co pięć lub sześć lat.</i>

56
00:09:08,716 --> 00:09:12,177
{\an8}<i>Syn Bartoli, Herzog, ma teraz sześć lat.</i>

57
00:09:14,263 --> 00:09:16,515
<i>A ona znów jest gotowa zajść w ciążę.</i>

58
00:09:28,527 --> 00:09:30,946
<i>Mogła trafić gorzej niż na geny Jacksona.</i>

59
00:09:32,823 --> 00:09:34,366
<i>Ale musi być ostrożna.</i>

60
00:09:38,078 --> 00:09:40,748
<i>Jackson jest wielki, silny</i>

61
00:09:40,748 --> 00:09:42,041
<i>i nieprzewidywalny.</i>

62
00:09:45,252 --> 00:09:48,547
<i>Musi zadbać o bezpieczeństwo
swoje i Herzoga...</i>

63
00:09:51,342 --> 00:09:54,345
<i>i upewnić się, że Jackson jest spokojny.</i>

64
00:10:05,731 --> 00:10:08,150
<i>Herzog nie wie, co o tym myśleć.</i>

65
00:10:14,531 --> 00:10:15,908
<i>Ale jako młody szympans</i>

66
00:10:15,908 --> 00:10:18,160
<i>musi trzymać się matki.</i>

67
00:10:25,334 --> 00:10:26,585
<i>Cokolwiek robi.</i>

68
00:10:56,615 --> 00:10:58,701
<i>Jackson robi ruch.</i>

69
00:11:00,786 --> 00:11:02,079
<i>Machając gałęzią,</i>

70
00:11:02,955 --> 00:11:05,708
<i>prosi, by Bartoli za nim poszła...</i>

71
00:11:08,293 --> 00:11:09,211
<i>parzyć się.</i>

72
00:11:32,109 --> 00:11:33,736
<i>A Bartoli chyba to pasuje.</i>

73
00:11:59,136 --> 00:12:01,472
<i>Herzog próbuje to przerwać.</i>

74
00:12:10,689 --> 00:12:11,774
<i>Ale już za późno.</i>

75
00:12:19,615 --> 00:12:21,325
<i>Jackson dostał, czego chciał.</i>

76
00:12:26,789 --> 00:12:28,040
<i>Tak jak Bartoli.</i>

77
00:12:33,003 --> 00:12:34,630
<i>Ale to był męczący dzień.</i>

78
00:12:40,511 --> 00:12:43,764
<i>Samice szympansów
kopulują z wieloma samcami.</i>

79
00:12:43,764 --> 00:12:45,265
<i>Więc nie ma gwarancji,</i>

80
00:12:45,265 --> 00:12:47,976
<i>że Jackson będzie ojcem dziecka Bartoli.</i>

81
00:12:52,314 --> 00:12:54,149
<i>Ale ma spore szanse.</i>

82
00:12:55,609 --> 00:12:57,361
<i>Bo raz już tak było.</i>

83
00:12:58,403 --> 00:13:00,405
<i>Choć Jackson o tym nie wie,</i>

84
00:13:01,657 --> 00:13:03,784
<i>Herzog jest jego synem.</i>

85
00:13:34,481 --> 00:13:37,359
<i>Szympansy nie zawsze polują z głodu.</i>

86
00:13:40,737 --> 00:13:43,615
<i>Zwykle jest odwrotnie.</i>

87
00:13:46,660 --> 00:13:50,789
<i>Polują częściej, gdy są dobrze odżywione
i tryskają energią.</i>

88
00:13:54,293 --> 00:13:56,420
<i>Gdy Chrysophyllum wydaje owoce,</i>

89
00:13:57,212 --> 00:13:59,840
<i>polowanie rusza na całego.</i>

90
00:14:28,118 --> 00:14:30,704
<i>Szympansy nie oszczędzają zasobów...</i>

91
00:14:35,667 --> 00:14:38,587
<i>i nie zastanawiają się nad tym, co jedzą.</i>

92
00:14:48,305 --> 00:14:49,806
<i>Przy tylu ofiarach</i>

93
00:14:50,474 --> 00:14:53,310
<i>dzielenie się mięsem
jest bardzo polityczne.</i>

94
00:15:03,236 --> 00:15:08,408
<i>Dla Jacksona ten wielki dujker
jest okazją do umocnienia swojej pozycji,</i>

95
00:15:08,992 --> 00:15:11,411
<i>kiedy dzieli się zdobyczą z sojusznikami.</i>

96
00:15:34,142 --> 00:15:37,771
<i>Dziś faworyzuje innego
wysoko postawionego samca.</i>

97
00:15:42,025 --> 00:15:43,026
<i>Peterson.</i>

98
00:15:52,411 --> 00:15:53,912
<i>Ale równie ważne jest to,</i>

99
00:15:53,912 --> 00:15:55,872
<i>kogo wyklucza.</i>

100
00:16:29,281 --> 00:16:32,159
<i>Wilson to młody, dobrze rokujący samiec.</i>

101
00:16:36,913 --> 00:16:37,956
<i>Jest silny</i>

102
00:16:38,623 --> 00:16:39,791
<i>i ambitny.</i>

103
00:16:42,252 --> 00:16:43,962
<i>Jackson go pomija.</i>

104
00:16:54,890 --> 00:16:56,475
<i>A on źle to znosi.</i>

105
00:17:16,787 --> 00:17:19,289
<i>Samce bywają agresywne przy mięsie,</i>

106
00:17:19,790 --> 00:17:22,751
<i>a samice muszą być ostrożne.</i>

107
00:17:36,389 --> 00:17:38,016
<i>Christine też chce kawałek.</i>

108
00:17:43,605 --> 00:17:45,816
<i>I jest gotowa zaryzykować.</i>

109
00:18:05,460 --> 00:18:08,088
<i>Wilson przygląda się uważnie.</i>

110
00:18:31,903 --> 00:18:34,114
<i>Christine dostała to, po co przyszła.</i>

111
00:18:40,370 --> 00:18:42,205
<i>Ale może tego nie zachować.</i>

112
00:18:58,555 --> 00:19:00,849
<i>Wilson wyładowuje swoje frustracje.</i>

113
00:19:26,875 --> 00:19:29,169
<i>Na szczęście dziecko nie ucierpiało.</i>

114
00:19:33,715 --> 00:19:37,510
<i>Ale Christine musi zabrać
rodzinę w bezpieczne miejsce.</i>

115
00:20:14,422 --> 00:20:16,508
<i>To spokojna część lasu,</i>

116
00:20:17,384 --> 00:20:19,094
<i>z dala od większości grupy.</i>

117
00:20:25,892 --> 00:20:27,811
<i>Ale Christine nie jest sama.</i>

118
00:21:19,237 --> 00:21:22,324
<i>Gus nie zapewni ochrony
przed szympansem jak Wilson.</i>

119
00:21:23,450 --> 00:21:25,994
<i>Ale przynajmniej może pocieszyć...</i>

120
00:21:30,957 --> 00:21:33,084
<i>Christine i jej rodzinę.</i>

121
00:22:13,875 --> 00:22:16,711
<i>Abrams rzucił Jacksonowi wyzwanie.
Trwa impas.</i>

122
00:22:20,632 --> 00:22:24,094
{\an8}<i>Jacksona wspierają potężni sojusznicy.</i>

123
00:22:44,656 --> 00:22:47,033
<i>A Abramsowi brakuje wsparcia.</i>

124
00:22:53,123 --> 00:22:55,917
{\an8}<i>A teraz kolejny ambitny młody szympans</i>

125
00:22:56,918 --> 00:22:58,711
{\an8}<i>chowa urazę do Jacksona.</i>

126
00:23:24,821 --> 00:23:27,949
<i>To może być początek potężnego sojuszu.</i>

127
00:23:48,303 --> 00:23:51,347
<i>Na razie Abrams i Wilson</i>

128
00:23:51,973 --> 00:23:55,393
<i>dołączają do patrolu samców
wyruszającego na zachód.</i>

129
00:24:13,495 --> 00:24:15,038
<i>Jacksona z nimi nie ma.</i>

130
00:24:22,712 --> 00:24:25,215
<i>Choć jest potężny na własnym terytorium,</i>

131
00:24:26,674 --> 00:24:29,010
<i>Jackson boi się zachodu.</i>

132
00:24:36,434 --> 00:24:37,769
<i>Dorastał na zachodzie</i>

133
00:24:38,645 --> 00:24:41,564
<i>i przez wiele lat
był sojusznikiem zachodnich.</i>

134
00:24:45,151 --> 00:24:46,861
<i>Ale kiedy grupa się rozpadła,</i>

135
00:24:47,529 --> 00:24:48,821
<i>zostawił ich,</i>

136
00:24:48,821 --> 00:24:52,408
<i>by w większej grupie
rządzić jako samiec alfa.</i>

137
00:24:57,872 --> 00:24:59,290
<i>Gdy wybuchł konflikt,</i>

138
00:25:00,083 --> 00:25:03,002
<i>samce z zachodu obrały za cel Jacksona.</i>

139
00:25:09,717 --> 00:25:11,261
<i>Uratował swoje życie.</i>

140
00:25:12,971 --> 00:25:14,931
<i>Ale blizny pozostały.</i>

141
00:25:21,688 --> 00:25:25,441
<i>Zachodni to zagrożenie
dla wszystkich samców centralnych.</i>

142
00:25:26,317 --> 00:25:29,696
<i>Ale żywią gorzką urazę
zwłaszcza do Jacksona.</i>

143
00:25:31,698 --> 00:25:33,992
<i>A on boi się ich do dzisiaj.</i>

144
00:25:39,581 --> 00:25:45,461
ZACHODNIE POGRANICZE

145
00:25:47,130 --> 00:25:49,882
<i>Pogranicze jest pełne Chrysophyllum.</i>

146
00:26:00,852 --> 00:26:04,522
<i>Zachodni pożywiają się tu coraz częściej.</i>

147
00:26:10,570 --> 00:26:12,447
<i>Po zabiciu Pork Pie</i>

148
00:26:12,447 --> 00:26:14,240
<i>nabrali pewności siebie.</i>

149
00:26:28,087 --> 00:26:31,341
<i>I w grupie są szympansy,
które na tym nie poprzestaną.</i>

150
00:26:50,401 --> 00:26:54,030
<i>Rollins i Damien
zawsze będą chcieli poszerzyć terytorium.</i>

151
00:27:10,880 --> 00:27:13,216
<i>Samce z zachodu są coraz silniejsze.</i>

152
00:27:26,145 --> 00:27:28,106
<i>Ciągle pokazują dominację.</i>

153
00:27:45,289 --> 00:27:47,625
<i>Zachodni przygotowują się do ruchu.</i>

154
00:28:11,190 --> 00:28:13,985
<i>I Richmond jest w samym centrum.</i>

155
00:28:39,135 --> 00:28:40,678
<i>Nie jest już alfą,</i>

156
00:28:41,220 --> 00:28:43,890
<i>ale to wciąż szympans,
którego trzeba się bać.</i>

157
00:29:00,573 --> 00:29:02,325
<i>Bergl wrócił do zdrowia.</i>

158
00:29:11,250 --> 00:29:13,211
<i>To nie jedyny jego postęp.</i>

159
00:29:46,202 --> 00:29:48,454
<i>Regularnie spotyka się z Garrisonem,</i>

160
00:29:49,789 --> 00:29:51,916
<i>który chyba ma na niego dobry wpływ.</i>

161
00:30:05,221 --> 00:30:08,349
<i>Zaprzyjaźnił się nawet
z dowódcami zachodnich patroli.</i>

162
00:30:28,870 --> 00:30:30,913
<i>Zapasy to dobra próba siły.</i>

163
00:30:43,968 --> 00:30:47,889
<i>Dzięki temu Rollins i Damien
mogą zobaczyć, co potrafi Bergl.</i>

164
00:31:16,250 --> 00:31:19,503
<i>Zachodnim potrzebny jest
każdy szympans w ich szeregach.</i>

165
00:31:24,759 --> 00:31:27,094
<i>Jeśli chcą przejąć ten teren,</i>

166
00:31:27,094 --> 00:31:30,264
<i>muszą zmierzyć się
z centralnymi na ich terytorium.</i>

167
00:31:31,933 --> 00:31:33,225
<i>I wyprzeć je.</i>

168
00:31:37,563 --> 00:31:39,899
<i>Potrzebują do tego wszystkich.</i>

169
00:31:43,569 --> 00:31:45,321
<i>Więc podróżują w sile,</i>

170
00:31:46,280 --> 00:31:48,824
<i>samce i samice razem.</i>

171
00:32:51,220 --> 00:32:54,473
{\an8}<i>Bartoli i Herzog są w pobliżu pogranicza.</i>

172
00:32:55,182 --> 00:32:59,228
{\an8}<i>Szukają spokoju z dala od Jacksona
i innych samców centralnych.</i>

173
00:33:02,106 --> 00:33:03,357
<i>To bardzo potrzebne.</i>

174
00:33:08,654 --> 00:33:10,656
<i>Ale jeszcze nie wie, co ją czeka.</i>

175
00:33:33,763 --> 00:33:34,847
<i>Jeśli ich złapią,</i>

176
00:33:35,347 --> 00:33:36,891
<i>mogą zabić Herzoga.</i>

177
00:34:42,915 --> 00:34:45,751
<i>Samiec z zachodu goni Bartoli.</i>

178
00:34:55,177 --> 00:34:57,263
<i>Ona i Herzog zostali rozdzieleni.</i>

179
00:35:14,071 --> 00:35:16,782
<i>Ale Herzog nie zostawi matki.</i>

180
00:35:21,787 --> 00:35:23,706
<i>Będzie próbował ją chronić.</i>

181
00:35:31,714 --> 00:35:33,632
<i>Przyciąga uwagę napastników.</i>

182
00:35:40,556 --> 00:35:43,434
<i>Ale teraz oboje są uwięzieni
w koronach drzew...</i>

183
00:35:48,022 --> 00:35:50,983
<i>zdani na łaskę zachodnich samców.</i>

184
00:36:26,101 --> 00:36:28,020
<i>Ale zachodni nie atakują.</i>

185
00:36:39,990 --> 00:36:41,200
<i>Ruszają dalej.</i>

186
00:37:13,857 --> 00:37:17,152
<i>Zachodni nie przyszli po samotną rodzinę.</i>

187
00:37:47,891 --> 00:37:49,852
<i>Bartoli i Herzog</i>

188
00:37:50,477 --> 00:37:51,895
<i>uciekają razem.</i>

189
00:38:06,368 --> 00:38:09,496
<i>Zachodni wkraczają w głąb
centralnego terytorium.</i>

190
00:38:20,174 --> 00:38:23,552
<i>Niektóre szympansy zaczynają się wahać.</i>

191
00:38:30,851 --> 00:38:33,312
<i>Dla Carson ryzyko jest zbyt duże.</i>

192
00:38:37,858 --> 00:38:40,444
<i>Dla niej liczy się bezpieczeństwo E.O.</i>

193
00:38:48,911 --> 00:38:51,914
<i>Wiele samic i młodych szympansów</i>

194
00:38:52,706 --> 00:38:55,125
<i>zrezygnuje wobec groźby prawdziwej bitwy.</i>

195
00:38:57,503 --> 00:38:58,420
<i>A Joya</i>

196
00:38:59,380 --> 00:39:01,382
<i>woli wrócić za Carson do domu.</i>

197
00:39:12,393 --> 00:39:15,729
<i>Bergl też powinien się wycofać.</i>

198
00:39:17,147 --> 00:39:19,441
<i>Jest za młody i za mały.</i>

199
00:39:29,868 --> 00:39:31,120
<i>Ale Bergl zostaje.</i>

200
00:39:38,085 --> 00:39:39,628
<i>Nabrał pewności siebie.</i>

201
00:39:42,297 --> 00:39:45,592
<i>Konflikt ma we krwi.</i>

202
00:39:57,271 --> 00:39:59,231
<i>Choć żaden z nich o tym nie</i> wie<i>...</i>

203
00:40:05,737 --> 00:40:07,156
<i>jest synem Rollinsa.</i>

204
00:40:17,875 --> 00:40:21,712
<i>Zachodnie samce
weszły w głąb centralnego terytorium.</i>

205
00:40:31,054 --> 00:40:33,682
<i>Czują, że wrogowie są blisko.</i>

206
00:41:11,512 --> 00:41:14,640
<i>Centralne szympansy
już raz dały się zaskoczyć.</i>

207
00:41:27,444 --> 00:41:28,570
<i>Ale nie tym razem.</i>

208
00:41:31,865 --> 00:41:33,867
{\an8}<i>Tym razem są gotowi.</i>

209
00:42:19,621 --> 00:42:23,375
<i>Gdy dwie duże grupy
spotykają się twarzą w twarz,</i>

210
00:42:24,126 --> 00:42:27,337
<i>rezultat jest nieprzewidywalny.</i>

211
00:42:58,035 --> 00:42:59,411
<i>Zachodni atakują.</i>

212
00:43:07,002 --> 00:43:09,921
<i>A centralni wychodzą im naprzeciw.</i>

213
00:43:28,440 --> 00:43:30,192
<i>Bergl jest w samym centrum.</i>

214
00:43:42,329 --> 00:43:44,915
<i>Zachodni wypychają centralnych.</i>

215
00:44:23,286 --> 00:44:26,832
<i>Ale niektóre szympansy
wciąż nie dołączyły do walki.</i>

216
00:44:52,232 --> 00:44:54,609
<i>Jeśli centralni chcą odeprzeć atak,</i>

217
00:44:54,609 --> 00:44:57,779
<i>to najlepiej pod wodzą swojego samca alfa.</i>

218
00:45:16,673 --> 00:45:19,217
<i>Jackson mierzy się z dawnymi rywalami.</i>

219
00:45:19,968 --> 00:45:22,888
<i>Szympansami, które lata temu
próbowały go zabić.</i>

220
00:45:48,914 --> 00:45:50,832
<i>Jackson nie okazuje strachu.</i>

221
00:45:56,755 --> 00:45:59,090
<i>Może liczyć na wsparcie swojej grupy.</i>

222
00:46:59,150 --> 00:47:01,653
<i>Atak zachodnich został odparty.</i>

223
00:47:02,821 --> 00:47:03,989
<i>Wycofują się.</i>

224
00:47:42,777 --> 00:47:45,363
<i>Centralne szympansy powstrzymały rywali.</i>

225
00:47:49,451 --> 00:47:51,703
<i>Ale Jackson został ranny.</i>

226
00:48:10,597 --> 00:48:12,182
<i>Bronił swojego terytorium.</i>

227
00:48:15,769 --> 00:48:16,978
<i>Ale jakim kosztem?</i>

228
00:48:53,765 --> 00:48:58,353
Napisy: Paweł Zatryb