1 00:01:03,648 --> 00:01:10,530 IMPERIUM SZYMPANSÓW 2 00:01:23,918 --> 00:01:26,879 Minęło kilka dni od bitwy z zachodnimi. 3 00:01:29,507 --> 00:01:32,009 Jackson nadal jest ranny. 4 00:01:36,347 --> 00:01:38,808 Ale samiec alfa nie może okazać słabości. 5 00:01:58,911 --> 00:02:01,164 {\an8}Siła Jacksona jest oceniana. 6 00:02:08,212 --> 00:02:09,213 Dla samca alfa 7 00:02:09,797 --> 00:02:12,800 słabość fizyczna to też słabość polityczna. 8 00:02:15,761 --> 00:02:18,014 Nawet najbliższy sojusznik Jacksona 9 00:02:19,140 --> 00:02:20,558 chyba się zdystansował. 10 00:02:33,696 --> 00:02:35,448 Abrams i Wilson 11 00:02:36,073 --> 00:02:37,575 wyczuwają szansę. 12 00:03:08,314 --> 00:03:09,815 {\an8}Z każdym dniem 13 00:03:11,192 --> 00:03:14,362 dziecko Christine staje się coraz bardziej niezależne. 14 00:03:25,539 --> 00:03:29,752 Jest na tyle silna i zwinna, że sama wchodzi na szczyt drzewa. 15 00:03:35,675 --> 00:03:37,635 I chyba się popisuje. 16 00:04:14,547 --> 00:04:15,589 Robi wrażenie. 17 00:04:24,557 --> 00:04:28,644 Im bardziej oddala się od matki, tym większe kłopoty może mieć. 18 00:04:30,146 --> 00:04:31,981 A to niespokojne czasy. 19 00:04:58,299 --> 00:05:00,676 Abrams i Wilson ruszają. 20 00:05:52,353 --> 00:05:54,814 Jackson musiał ratować się ucieczką 21 00:05:56,357 --> 00:05:57,942 na oczach całej grupy. 22 00:06:10,246 --> 00:06:11,414 {\an8}Z pomocą Wilsona 23 00:06:12,164 --> 00:06:14,417 {\an8}Abrams zadał poważny cios. 24 00:06:33,686 --> 00:06:36,730 A wieść niesie się po lesie. 25 00:07:05,759 --> 00:07:09,597 Zachodni wiedzą, że tak brzmi panika i dezorientacja. 26 00:07:12,683 --> 00:07:15,519 Wyczuwają słabość w centralnym Ngogo. 27 00:07:44,256 --> 00:07:46,258 Abrams musi podjąć decyzję. 28 00:08:28,759 --> 00:08:30,302 Raz pokonał Jacksona, 29 00:08:31,178 --> 00:08:32,596 ale zapłacił za to cenę. 30 00:08:42,773 --> 00:08:44,733 I to jeszcze nie koniec. 31 00:08:52,116 --> 00:08:54,118 Potrzeba więcej niż jednego ataku, 32 00:08:54,618 --> 00:08:56,870 by pozbyć się samca alfa jak Jackson. 33 00:09:45,085 --> 00:09:47,755 Rywalizacja o przywództwo jest niebezpieczna... 34 00:09:53,677 --> 00:09:55,888 dla samca alfa i dla konkurencji. 35 00:09:57,598 --> 00:10:00,142 Abrams ma czas po swojej stronie. 36 00:10:18,118 --> 00:10:20,746 Więc postanowił pogodzić się z Jacksonem. 37 00:10:30,756 --> 00:10:31,757 To rozejm. 38 00:10:38,931 --> 00:10:39,932 Na razie. 39 00:11:06,583 --> 00:11:09,044 Pokój został tymczasowo przywrócony. 40 00:11:17,010 --> 00:11:20,514 Grupa centralna może się zjednoczyć i odpocząć. 41 00:11:40,617 --> 00:11:41,535 Życie Gusa 42 00:11:43,287 --> 00:11:44,413 stało się lepsze. 43 00:11:49,418 --> 00:11:53,380 Spędza coraz więcej czasu z Christine i jej rodziną. 44 00:12:09,646 --> 00:12:12,107 Christine czuje się dobrze przy Gusie, 45 00:12:12,107 --> 00:12:15,194 ale jej uwaga wędruje gdzie indziej. 46 00:12:36,882 --> 00:12:39,635 Gus to wciąż szeregowy nastolatek. 47 00:12:40,719 --> 00:12:45,557 Z kolei Peterson to dorosły samiec o wysokim statusie. 48 00:13:39,194 --> 00:13:41,196 Szympansy zmieniają się z wiekiem. 49 00:13:41,780 --> 00:13:44,032 Ale nigdy nie tracą miłości do zabawy. 50 00:13:48,912 --> 00:13:51,290 Ani potrzeby bycia blisko siebie. 51 00:14:22,362 --> 00:14:23,989 Po zawarciu rozejmu 52 00:14:23,989 --> 00:14:26,617 Jackson może sobie pozwolić na odpoczynek 53 00:14:26,617 --> 00:14:28,410 i odzyskanie sił. 54 00:14:31,580 --> 00:14:34,082 Oddalił się od grupy, by odpocząć. 55 00:15:53,704 --> 00:15:58,083 Jackson z pewnością nie odwzajemni się pielęgnacją Gusowi. 56 00:16:09,553 --> 00:16:12,806 Ale każda szansa na spędzenie czasu z samcem alfa 57 00:16:13,765 --> 00:16:14,766 to postęp. 58 00:16:31,533 --> 00:16:32,868 Nadchodzi burza. 59 00:16:37,706 --> 00:16:40,876 Jackson wraca do grupy, by ją przeczekać. 60 00:17:51,321 --> 00:17:53,824 Podczas ulewy las robi się niebezpieczny. 61 00:17:57,160 --> 00:17:59,121 Trudniej wyglądać zagrożenia. 62 00:19:41,181 --> 00:19:42,432 To zachodni. 63 00:20:12,295 --> 00:20:14,381 Rollins i Damien się zbliżają. 64 00:20:25,809 --> 00:20:29,354 Ale tym razem to Richmond dowodzi. 65 00:21:03,013 --> 00:21:05,140 Centralne szympansy się rozproszyły... 66 00:21:08,893 --> 00:21:11,896 a Jackson został odcięty od reszty. 67 00:22:00,111 --> 00:22:02,489 Zachodni mają nad nim przewagę liczebną. 68 00:22:04,616 --> 00:22:05,867 Jest otoczony. 69 00:23:21,526 --> 00:23:24,571 Reszta samców centralnych usłyszała krzyki Jacksona. 70 00:23:26,114 --> 00:23:27,490 Ruszają z pomocą. 71 00:23:39,419 --> 00:23:41,796 Richmond przygwoździł Jacksona do ziemi. 72 00:24:08,615 --> 00:24:12,660 Zachodni zostali przegonieni, ale w całym tym chaosie 73 00:24:13,286 --> 00:24:14,621 zniknął Jackson. 74 00:24:53,910 --> 00:24:55,870 Jacksonowi udało się uciec. 75 00:24:58,164 --> 00:24:59,916 Ale został ciężko ranny. 76 00:25:11,553 --> 00:25:12,971 Nadal jest samcem alfa 77 00:25:16,015 --> 00:25:17,016 i nawet teraz 78 00:25:17,976 --> 00:25:20,353 nie może okazać słabości swojej grupie. 79 00:25:28,611 --> 00:25:30,697 Więc wycofuje się do lasu, 80 00:25:32,240 --> 00:25:33,241 sam. 81 00:27:00,203 --> 00:27:04,248 Większość centralnych nie wie, co się stało podczas burzy. 82 00:27:10,672 --> 00:27:12,632 Nawet obecne wtedy szympansy 83 00:27:13,591 --> 00:27:16,302 nie widziały Jacksona od czasu rozdzielenia. 84 00:27:26,104 --> 00:27:27,980 Więc życie toczy się normalnie. 85 00:27:36,239 --> 00:27:38,825 Ale Peterson jest zdenerwowany. 86 00:28:07,854 --> 00:28:09,814 Oddala się od grupy... 87 00:28:14,110 --> 00:28:15,653 w głąb lasu. 88 00:29:08,039 --> 00:29:10,583 Jackson od jakiegoś czasu jest sam. 89 00:29:17,799 --> 00:29:20,051 Jego rany się nie goją. 90 00:31:21,130 --> 00:31:22,882 Siła Jacksona słabnie. 91 00:31:34,977 --> 00:31:36,979 Ale przynajmniej nie jest już sam. 92 00:32:51,721 --> 00:32:53,014 Odejście Jacksona 93 00:32:53,514 --> 00:32:55,975 oznacza koniec ery dla Ngogo. 94 00:33:02,815 --> 00:33:06,193 Przez 32 lata mieszkał w tym lesie 95 00:33:07,028 --> 00:33:08,404 i żył pełnią życia. 96 00:33:11,198 --> 00:33:14,994 Stanął na czele największej znanej grupy szympansów. 97 00:33:17,121 --> 00:33:20,082 I trwał na swojej pozycji przez sześć długich lat. 98 00:33:24,712 --> 00:33:27,339 Ale po drodze narobił sobie wrogów. 99 00:33:28,507 --> 00:33:30,843 I przez to stracił życie. 100 00:33:40,227 --> 00:33:43,522 Ale opowieść szympansa nie zawsze umiera wraz z nim. 101 00:33:46,067 --> 00:33:48,069 {\an8}7 LAT 102 00:33:48,986 --> 00:33:51,822 {\an8}Jackson walczył, by zostać samcem alfa, 103 00:33:52,531 --> 00:33:55,451 między innymi po to, by przekazać swoją spuściznę. 104 00:33:57,036 --> 00:33:58,996 {\an8}I odniósł sukces. 105 00:34:00,790 --> 00:34:02,500 10 LAT 106 00:34:03,709 --> 00:34:06,462 Zostawił po sobie ośmioro dzieci. 107 00:34:09,548 --> 00:34:12,802 Bartoli znów urodziła syna. 108 00:34:14,970 --> 00:34:17,098 To może dziewiąte dziecko Jacksona. 109 00:34:22,895 --> 00:34:24,188 Będą się rozwijać, 110 00:34:24,188 --> 00:34:27,149 żyć własnym życiem i mieć własne dzieci, 111 00:34:29,110 --> 00:34:33,155 w ten sposób obecność Jacksona będzie nadal odczuwalna w Ngogo... 112 00:34:35,491 --> 00:34:37,284 Jeszcze długo po jego śmierci. 113 00:35:02,852 --> 00:35:04,145 W zeszłym roku 114 00:35:04,145 --> 00:35:06,647 w Ngogo wszystko się zmieniło. 115 00:35:15,948 --> 00:35:19,994 To był trudny, ale udany rok dla zachodnich. 116 00:35:33,007 --> 00:35:35,676 Rollins i Damien wykonali swoje zadanie. 117 00:35:37,136 --> 00:35:40,097 Ich wysiłki pomogły zdobyć nowe terytorium... 118 00:35:42,933 --> 00:35:45,352 a zachodnia grupa wciąż się rozwija. 119 00:35:52,443 --> 00:35:54,445 Na świat przyszło dziecko Carson. 120 00:35:55,154 --> 00:35:57,489 Będzie musiała trochę przystopować, 121 00:35:57,489 --> 00:35:59,200 przynajmniej na jakiś czas. 122 00:36:01,785 --> 00:36:02,828 A Bergl... 123 00:36:05,748 --> 00:36:09,251 próbuje wnieść swój wkład we wzrost populacji. 124 00:36:20,137 --> 00:36:23,682 Nawet Garbo przeżyła niewiele takich lat. 125 00:36:27,102 --> 00:36:29,647 Jej długie życie zbliża się ku końcowi, 126 00:36:30,356 --> 00:36:32,858 ale chyba zabezpieczyła swoją spuściznę. 127 00:36:36,987 --> 00:36:39,573 Jej syn, Hutcherson, wciąż jest samcem alfa... 128 00:36:42,660 --> 00:36:44,036 Jego brat, Richmond, 129 00:36:44,620 --> 00:36:47,581 widział śmierć Jacksona, swojego dawnego rywala. 130 00:36:53,754 --> 00:36:55,881 Ale nawet jeśli grupa ma się dobrze, 131 00:36:56,382 --> 00:37:00,427 czas pokaże, czy to było prawdziwe zwycięstwo. 132 00:37:04,640 --> 00:37:06,183 Po śmierci Jacksona 133 00:37:06,183 --> 00:37:08,978 w grupie głównej pojawi się nowy samiec alfa. 134 00:37:10,938 --> 00:37:13,857 Alfa, który nie boi się zachodnich, 135 00:37:14,608 --> 00:37:17,403 może zmienić układ sił w Ngogo. 136 00:37:25,703 --> 00:37:27,454 Cokolwiek się stanie, 137 00:37:27,454 --> 00:37:29,915 jeden szympans tego nie zobaczy. 138 00:37:33,836 --> 00:37:35,421 {\an8}Joya dorasta. 139 00:37:41,302 --> 00:37:42,886 I musi opuścić Ngogo. 140 00:37:54,648 --> 00:37:58,027 Tak społeczności szympansów utrzymują zdrową równowagę. 141 00:38:05,784 --> 00:38:08,162 Młode samice przechodzą między grupami, 142 00:38:09,621 --> 00:38:11,290 by zakładać własne rodziny. 143 00:38:17,296 --> 00:38:21,467 Joya zostawia wszystko i wszystkich, których znała. 144 00:38:28,766 --> 00:38:30,726 Ale gdzieś w lesie 145 00:38:31,352 --> 00:38:35,147 znajdzie nową grupę, z którą ułoży sobie życie. 146 00:38:43,405 --> 00:38:48,660 CENTRALNE NGOGO 147 00:38:56,835 --> 00:39:00,047 Centralne Ngogo straciło swojego samca alfa. 148 00:39:06,678 --> 00:39:10,057 I cała grupa musi przystosować się do życia bez Jacksona. 149 00:39:17,856 --> 00:39:20,109 Dla Milesa może to oznaczać emeryturę. 150 00:39:21,819 --> 00:39:23,779 Walczy od lat. 151 00:39:25,989 --> 00:39:27,783 Zasłużył na odrobinę spokoju. 152 00:39:34,915 --> 00:39:38,085 To może być początek ery Abramsa. 153 00:39:39,670 --> 00:39:41,380 Choć nic nie jest pewne. 154 00:39:44,091 --> 00:39:46,760 W Ngogo polityka nigdy nie ustaje. 155 00:39:48,053 --> 00:39:50,681 Sojusznicy mogą szybko stać się rywalami, 156 00:39:51,890 --> 00:39:53,517 gdy nadarzy się okazja. 157 00:40:08,449 --> 00:40:10,284 To był trudny rok dla Gusa. 158 00:40:12,119 --> 00:40:13,662 Ale nigdy się nie poddał. 159 00:40:20,210 --> 00:40:23,714 I wreszcie iskają go inne samce. 160 00:40:34,224 --> 00:40:37,060 Gus nie jest już na samym dole. 161 00:40:52,910 --> 00:40:55,954 Mimo zamieszania i niebezpieczeństw z zeszłego roku, 162 00:40:57,456 --> 00:41:00,667 dziecko Christine dożyło pierwszych urodzin... 163 00:41:03,420 --> 00:41:04,963 i zasłużyło na swoje imię. 164 00:41:08,425 --> 00:41:09,426 {\an8}Isobel. 165 00:41:12,554 --> 00:41:14,890 Isobel jest teraz częścią społeczności. 166 00:41:18,894 --> 00:41:21,688 A jej życie, cokolwiek ją czeka, 167 00:41:22,731 --> 00:41:24,358 stanie się częścią 168 00:41:26,026 --> 00:41:27,277 większej historii. 169 00:42:04,147 --> 00:42:08,652 Szympansy i ich przodkowie żyli w afrykańskich lasach 170 00:42:08,652 --> 00:42:10,153 od milionów lat. 171 00:42:15,784 --> 00:42:17,286 Przez cały ten czas 172 00:42:17,286 --> 00:42:19,705 krążyły podobne tej opowieści. 173 00:42:23,041 --> 00:42:24,126 Rok po roku. 174 00:42:28,130 --> 00:42:29,131 Pokolenie 175 00:42:30,882 --> 00:42:32,009 za pokoleniem. 176 00:42:43,061 --> 00:42:44,062 Przyjaźnie. 177 00:42:48,400 --> 00:42:49,401 Rywalizacja. 178 00:42:52,279 --> 00:42:53,280 Nadzieja. 179 00:42:56,116 --> 00:42:57,117 I strach. 180 00:43:03,874 --> 00:43:05,542 Co to oznacza dla nas, 181 00:43:06,627 --> 00:43:08,295 ich najbliższych krewnych? 182 00:43:14,092 --> 00:43:15,093 Kim jesteśmy? 183 00:43:18,930 --> 00:43:21,016 Jak staliśmy się nami? 184 00:43:26,647 --> 00:43:28,774 Szympansy mogą dostarczać wskazówek. 185 00:43:32,653 --> 00:43:36,948 Często dostrzegamy w nich nasze wady i zalety. 186 00:43:42,120 --> 00:43:44,706 Gdybyśmy mogli w pełni zrozumieć ich świat, 187 00:43:46,958 --> 00:43:49,294 być może lepiej zrozumielibyśmy nasz. 188 00:43:52,798 --> 00:43:56,843 Chyba zawsze potrafią nas zaskoczyć czymś nowym i zdumiewającym. 189 00:44:01,098 --> 00:44:03,141 I oby tak było nadal. 190 00:44:08,146 --> 00:44:14,444 IMPERIUM SZYMPANSÓW 191 00:44:15,362 --> 00:44:18,782 W NGOGO I W CAŁEJ AFRYCE SZYMPANSY SĄ ZAGROŻONE WYGINIĘCIEM 192 00:44:18,782 --> 00:44:22,536 JEST ICH CORAZ MNIEJ Z POWODU UTRATY SIEDLISK, POLOWAŃ I CHORÓB 193 00:44:22,536 --> 00:44:26,164 ICH PRZYSZŁOŚĆ ZALEŻY OD LUDZI 194 00:44:26,748 --> 00:44:31,336 PAMIĘCI SEBASTIÁNA RAMÍREZA AMAYI 195 00:44:57,529 --> 00:45:02,117 Napisy: Paweł Zatryb