1
00:00:09,759 --> 00:00:13,805
Dit is een verkenning van het verhaal
van Mozes en de Exodus...
2
00:00:13,805 --> 00:00:17,892
...met de inzichten
van theologen en historici...
3
00:00:17,892 --> 00:00:20,979
...van verschillende religies en culturen.
4
00:00:20,979 --> 00:00:24,232
Hun bijdrage moet het verhaal verrijken...
5
00:00:24,232 --> 00:00:27,610
...maar mag niet gezien worden
als een consensus.
6
00:00:40,415 --> 00:00:42,333
Ik ben die er zijn zal...
7
00:00:44,335 --> 00:00:46,337
...en ik zal er zijn.
8
00:00:55,972 --> 00:00:58,933
De Bijbel spreekt van een nederige herder...
9
00:00:58,933 --> 00:01:02,062
...die geroepen wordt
naar een geheimzinnige berg...
10
00:01:02,062 --> 00:01:04,773
...ergens in de Sinaï.
11
00:01:10,320 --> 00:01:14,783
{\an8}DE SINAÏBERG
12
00:01:14,783 --> 00:01:16,701
{\an8}Een reis vol gevaren.
13
00:01:17,869 --> 00:01:19,996
En hij is doodsbang.
14
00:01:21,289 --> 00:01:25,418
Maar een machtige kracht
die hij nog niet begrijpt...
15
00:01:25,418 --> 00:01:27,462
...trekt hem voort.
16
00:01:29,297 --> 00:01:30,673
Geloof.
17
00:01:37,722 --> 00:01:40,225
Hij draagt een geheim verleden mee.
18
00:01:42,936 --> 00:01:46,481
Mijn broer, geen Egyptenaar,
maar wel een van ons.
19
00:01:46,481 --> 00:01:47,398
Een Hebreeër?
20
00:01:48,233 --> 00:01:51,903
Elke stap brengt hem
dichter bij zijn lotsbestemming.
21
00:01:53,696 --> 00:01:55,073
God sprak tot hem.
22
00:01:55,573 --> 00:01:57,450
Je zou hem niet terugbrengen.
23
00:01:57,450 --> 00:01:59,452
Je bent niet een van hen, Mozes.
24
00:02:02,622 --> 00:02:04,374
Laat mijn volk gaan.
25
00:02:05,416 --> 00:02:08,086
Verlosser van de Israëlieten.
26
00:02:08,086 --> 00:02:09,963
Wijs ze de weg.
27
00:02:12,549 --> 00:02:15,051
Boodschapper van God.
28
00:02:16,970 --> 00:02:20,932
Ik ben die er zijn zal, en ik zal er zijn.
29
00:02:31,401 --> 00:02:36,072
Deel 1 - The Prophet
30
00:02:44,080 --> 00:02:45,790
Er heerste hongersnood.
31
00:02:46,416 --> 00:02:49,711
De Israëlieten,
afstammelingen van Abraham...
32
00:02:49,711 --> 00:02:51,796
...vestigden zich in Egypte.
33
00:02:53,840 --> 00:02:57,844
Daar werden ze tot slaven gemaakt,
400 jaar lang.
34
00:03:01,639 --> 00:03:05,602
Ondanks eeuwenlang lijden,
namen ze in aantal toe.
35
00:03:08,271 --> 00:03:11,191
Uit angst voor een opstand...
36
00:03:11,191 --> 00:03:15,320
...gaf de koning het bevel
dat alle mannelijke Hebreeuwse baby's...
37
00:03:15,320 --> 00:03:17,906
...in de Nijl verdronken moesten worden.
38
00:03:27,957 --> 00:03:31,461
In het geheim geadopteerd
door de dochter van de farao...
39
00:03:36,132 --> 00:03:38,801
...groeit hij op aan het hof...
40
00:03:40,929 --> 00:03:44,724
...samen met zijn oom,
de toekomstige koning.
41
00:03:50,480 --> 00:03:53,775
Zijn naam is Mozes.
42
00:03:56,694 --> 00:04:01,366
Een Egyptische prins,
met alle privileges die daarbij horen.
43
00:04:01,366 --> 00:04:06,496
Opgegroeid in het huis van de farao,
lid van de koninklijke familie...
44
00:04:06,496 --> 00:04:10,208
{\an8}Toch denk ik
dat hij voelde dat hij anders was.
45
00:04:10,208 --> 00:04:12,794
{\an8}Hij wist dat hij anders was geboren.
46
00:04:17,799 --> 00:04:20,927
De Thora vertelt ons niet
zijn Hebreeuwse naam.
47
00:04:20,927 --> 00:04:24,973
{\an8}Het is een van de mysteries
in dit verhaal.
48
00:04:24,973 --> 00:04:31,145
{\an8}En het gaat ook over
hoe Mozes langzaam ontdekt...
49
00:04:31,145 --> 00:04:33,564
{\an8}...wie hij is en wat zijn lot is.
50
00:04:38,236 --> 00:04:43,074
'Op een dag, toen Mozes
al volwassen was...
51
00:04:43,074 --> 00:04:46,869
...zag hij hoe een Egyptenaar
een Hebreeër afranselde.'
52
00:05:01,175 --> 00:05:02,427
Aan het werk.
53
00:05:06,764 --> 00:05:11,311
Ik weet zeker dat Mozes
een aangeboren geest had...
54
00:05:11,311 --> 00:05:14,564
...die zich identificeerde
met de onderdrukking...
55
00:05:14,564 --> 00:05:17,692
...die deze Hebreeuwse slaaf onderging.
56
00:05:18,401 --> 00:05:21,821
En ik denk dat dat hem wakker schudde.
57
00:05:31,289 --> 00:05:32,665
Jij daar. Stop.
58
00:05:32,665 --> 00:05:33,833
Stop.
59
00:05:43,760 --> 00:05:44,719
Laat hem gaan.
60
00:05:48,556 --> 00:05:50,016
Laat hem gaan.
61
00:05:54,479 --> 00:05:55,688
Ja, meneer.
62
00:05:59,692 --> 00:06:01,110
Dag is om.
63
00:06:58,751 --> 00:07:01,212
'Toen de farao dit hoorde...
64
00:07:01,879 --> 00:07:04,549
...wilde hij Mozes doden.
65
00:07:05,550 --> 00:07:09,011
Maar Mozes sloeg op de vlucht.'
66
00:07:12,598 --> 00:07:17,061
{\an8}DE SINAÏWOESTIJN
67
00:07:20,148 --> 00:07:24,777
{\an8}3 MAANDEN LATER
68
00:07:25,862 --> 00:07:29,115
Hij dwaalt oostwaarts richting Midjan.
69
00:07:30,658 --> 00:07:33,494
Een vreemdeling in een vreemd land.
70
00:07:34,745 --> 00:07:36,747
Niet meer die Egyptische prins...
71
00:07:36,747 --> 00:07:41,085
...maar ook nog niet de profeet
die de Israëlieten zou bevrijden.
72
00:07:41,085 --> 00:07:45,882
Veel van 't joods-christelijke geloof
is gebaseerd op Mozes.
73
00:07:45,882 --> 00:07:50,720
{\an8}Alles wat je weet van de Bijbel...
74
00:07:50,720 --> 00:07:52,263
{\an8}...in welke vorm dan ook...
75
00:07:52,263 --> 00:07:55,224
{\an8}...zie je terug in Mozes,
zijn leven, zijn dienen.
76
00:07:56,726 --> 00:08:01,731
{\an8}Mozes is uniek in de
joods-christelijk-islamitische traditie.
77
00:08:01,731 --> 00:08:04,400
{\an8}Hij komt in alle drie voor.
78
00:08:04,400 --> 00:08:08,321
In al die religies
wordt hij als profeet geëerd.
79
00:08:09,322 --> 00:08:13,075
{\an8}De profeet Mozes wordt wel
honderd keer genoemd in de Koran.
80
00:08:13,075 --> 00:08:16,454
{\an8}En dat is uniek,
want van maar weinig profeten...
81
00:08:16,454 --> 00:08:20,166
{\an8}...staat het hele levensverhaal in de Koran.
82
00:08:21,125 --> 00:08:25,046
{\an8}Alles over zijn leven,
wat hij doormaakte, zijn uitdagingen...
83
00:08:25,046 --> 00:08:26,839
{\an8}...en wat hij heeft gedaan...
84
00:08:26,839 --> 00:08:29,592
{\an8}Alles is nu nog relevant voor ons.
85
00:08:30,718 --> 00:08:34,388
Wat doe je als je mensen ziet lijden?
Opstaan of zwijgen?
86
00:08:35,014 --> 00:08:38,518
Sociale rechtvaardigheid?
Dat is begonnen bij Mozes.
87
00:08:39,185 --> 00:08:42,313
Van moordenaar tot bevrijder.
88
00:08:42,897 --> 00:08:44,899
Wat een fascinerend verhaal.
89
00:09:06,087 --> 00:09:08,506
Kijk. Daar komt iemand aan.
90
00:09:22,937 --> 00:09:24,313
Wie ben jij?
91
00:09:30,653 --> 00:09:32,780
Ik werk voor brood en water.
92
00:09:40,746 --> 00:09:42,832
Je mag voor niets wat drinken.
93
00:10:09,025 --> 00:10:10,860
Wie moet ik hiervoor bedanken?
94
00:10:12,653 --> 00:10:16,532
Jetro, eigenaar van de put,
priester van de berg.
95
00:10:18,284 --> 00:10:19,910
Ik bedoel jouw naam.
96
00:10:21,287 --> 00:10:22,580
Zijn dochter.
97
00:10:23,164 --> 00:10:24,540
Sippora.
98
00:10:27,251 --> 00:10:29,545
Als Mozes uit Egypte vlucht...
99
00:10:29,545 --> 00:10:36,135
...valt hij in de zorgzame handen
van een nomadische clan...
100
00:10:36,719 --> 00:10:39,680
...in de woestijn bij de Sinaïberg.
101
00:10:40,264 --> 00:10:44,101
En daar vindt Mozes zijn redding.
102
00:11:04,830 --> 00:11:07,541
Vrijers vermaken op onze kosten?
103
00:11:07,541 --> 00:11:09,502
Onze kosten, Naim.
104
00:11:09,502 --> 00:11:12,838
En onze vrijers zijn jouw zaken niet.
105
00:11:16,217 --> 00:11:18,010
We willen geen woestijnratten.
106
00:11:26,519 --> 00:11:28,562
Deze wil dood.
107
00:11:28,562 --> 00:11:32,108
Wellicht, maar dan neemt hij
twee van jullie mee.
108
00:11:34,610 --> 00:11:35,861
Dood hem.
109
00:11:44,954 --> 00:11:46,205
Vandaag niet.
110
00:12:05,182 --> 00:12:06,225
Kom.
111
00:12:10,813 --> 00:12:14,275
De vrouwen zien iets bijzonders
in Mozes...
112
00:12:14,275 --> 00:12:16,861
...want ze aanvaarden zijn hulp.
113
00:12:16,861 --> 00:12:20,531
Ze zien dat hij sterk en betrouwbaar is.
114
00:12:24,326 --> 00:12:27,538
In de Koran staat dat Sippora...
115
00:12:27,538 --> 00:12:30,166
In het Arabisch heet ze Safura.
116
00:12:30,166 --> 00:12:32,543
{\an8}Ze liep voor hem...
117
00:12:32,543 --> 00:12:36,922
{\an8}...en door de wind
ging haar rok een beetje omhoog.
118
00:12:36,922 --> 00:12:39,925
En Mozes wilde natuurlijk niet kijken.
119
00:12:39,925 --> 00:12:44,138
Dus ging hij voor haar lopen,
zodat hij haar niet kon zien.
120
00:12:44,138 --> 00:12:46,849
Zijn hoffelijkheid maakte indruk.
121
00:12:47,850 --> 00:12:52,688
De dochters gingen terug naar hun vader
en ze vertelden hem...
122
00:12:52,688 --> 00:12:56,609
...dat die sterke en betrouwbare Mozes
ze had geholpen.
123
00:12:57,860 --> 00:13:01,280
{\an8}MIDJAN
124
00:13:19,924 --> 00:13:21,842
Wat brengt je naar Midjan?
125
00:13:23,803 --> 00:13:25,346
Onze farao bouwt een stad.
126
00:13:26,180 --> 00:13:30,184
De mensen moeten als lijfeigenen werken
of belasting betalen.
127
00:13:30,184 --> 00:13:32,645
Dus ging ik weg.
- De woestijn in?
128
00:13:35,105 --> 00:13:37,024
Daar ben je wel vrij.
129
00:13:37,024 --> 00:13:39,735
Egyptenaren zijn anders dan wij.
130
00:13:39,735 --> 00:13:43,656
Maar omdat je zo dapper optrad
voor mijn dochters...
131
00:13:44,615 --> 00:13:46,492
...mag je hier overnachten.
132
00:13:51,372 --> 00:13:56,126
Jetro is een van mijn favoriete
personages in de Mozes-legende.
133
00:13:56,752 --> 00:13:59,797
Jetro is een liefdevolle man...
134
00:13:59,797 --> 00:14:03,551
...die onderdak biedt,
en mensenkennis heeft.
135
00:14:03,551 --> 00:14:07,888
Het maakt hem niet of die man
een Egyptenaar of Midjaniet is...
136
00:14:07,888 --> 00:14:09,765
...of wat dan ook.
137
00:14:09,765 --> 00:14:13,227
Hij heeft ze geholpen
en heeft zelf hulp nodig.
138
00:14:14,728 --> 00:14:18,899
Jetro is een priester van de Midjanieten.
139
00:14:19,817 --> 00:14:24,697
Een polytheïstisch volk,
in de tijd van het oude Egypte...
140
00:14:24,697 --> 00:14:26,824
...en het oude Israël.
141
00:14:27,950 --> 00:14:31,912
{\an8}Ik geloof niet
dat je toen al monotheïsten had.
142
00:14:31,912 --> 00:14:35,082
{\an8}Ik denk dat iedereen geloofde
in meerdere goden.
143
00:14:35,082 --> 00:14:37,376
{\an8}Maar welke vereer je?
144
00:14:37,376 --> 00:14:39,378
De term is monolatrie.
145
00:14:39,378 --> 00:14:42,339
Bij monotheïsme geloof je
dat er maar één God is.
146
00:14:42,339 --> 00:14:44,925
Bij monolatrie vereer je één God.
147
00:14:44,925 --> 00:14:50,180
Je erkent dat er nog meer zijn,
maar je vereert er maar één.
148
00:14:51,640 --> 00:14:55,019
Als je de Bijbel letterlijk neemt...
149
00:14:55,019 --> 00:14:58,439
...dan stelt God overduidelijk...
150
00:14:58,439 --> 00:15:02,943
...dat hij de enige God is
die de Israëlieten moeten vereren.
151
00:15:04,153 --> 00:15:09,408
Maar hij zegt per se niet
dat hij de enige God is.
152
00:15:10,743 --> 00:15:12,911
In de Tien Geboden zegt hij:
153
00:15:12,911 --> 00:15:17,124
'Vereer naast mij geen andere goden.'
154
00:15:17,124 --> 00:15:19,418
Je zou dat kunnen interpreteren als:
155
00:15:19,418 --> 00:15:23,339
'Er zijn andere goden
die door andere mensen vereerd worden...
156
00:15:23,339 --> 00:15:27,176
...maar mijn uitverkoren volk
vereert alleen mij.'
157
00:15:34,850 --> 00:15:36,769
Wijs ze de weg.
158
00:15:44,693 --> 00:15:46,445
Je slaapplaats is klaar.
159
00:15:49,365 --> 00:15:50,741
Wat zie je?
160
00:15:53,202 --> 00:15:55,037
Wie woont er op die berg?
161
00:15:55,621 --> 00:15:57,539
Niemand. Waarom?
162
00:15:59,291 --> 00:16:01,502
Ik zag een vuurtje op de top.
163
00:16:02,628 --> 00:16:04,004
Dat kan niet.
164
00:16:04,004 --> 00:16:06,840
Het is heilige grond.
Daar mag niemand komen.
165
00:16:09,385 --> 00:16:11,095
Wat heb ik dan gezien?
166
00:16:26,276 --> 00:16:32,408
De berg is een betekenisvolle plek
in veel religieuze tradities.
167
00:16:32,408 --> 00:16:36,495
Er zijn goden die op bergtoppen wonen...
168
00:16:36,495 --> 00:16:40,582
...omdat een top moeilijk te bereiken is...
169
00:16:40,582 --> 00:16:43,168
...en soms verscholen gaat achter wolken...
170
00:16:43,168 --> 00:16:48,048
...van waaruit je af en toe
wat lichtflitsen ziet.
171
00:16:48,716 --> 00:16:51,802
Je kunt je wel voorstellen
dat iemand beneden...
172
00:16:51,802 --> 00:16:55,931
...dat ziet als iets mysterieus.
173
00:17:02,938 --> 00:17:05,274
Wijs ze de weg.
174
00:17:08,318 --> 00:17:10,112
Wijs ze de weg.
175
00:17:18,579 --> 00:17:20,330
Wie ben ik, moeder?
176
00:17:21,665 --> 00:17:23,542
Wat is dat nou voor vraag?
177
00:17:24,960 --> 00:17:26,962
Je bent een prins van Egypte.
178
00:17:29,506 --> 00:17:30,591
Waarom?
179
00:17:32,885 --> 00:17:37,056
De andere jongens lachen me uit.
Ze zeggen dat ik anders ben.
180
00:17:37,931 --> 00:17:40,434
Dat ik niet zo koninklijk ben als zij.
181
00:17:50,986 --> 00:17:54,698
Het hoogste symbool in het land.
182
00:17:55,866 --> 00:17:59,244
In onze familie,
sinds het begin der tijden.
183
00:18:01,789 --> 00:18:04,291
Verlies nooit uit het oog wie je bent.
184
00:18:05,459 --> 00:18:08,378
Jij bent net zo koninklijk als iedereen.
185
00:18:10,547 --> 00:18:12,424
Ga maar slapen.
186
00:18:18,138 --> 00:18:19,848
Mijn lieve Mozes.
187
00:19:16,989 --> 00:19:20,284
We hebben het zwaar, sinds Mahars dood.
188
00:19:21,285 --> 00:19:24,204
Zeven dochters en geen zoon.
189
00:19:24,204 --> 00:19:26,415
Hij was mijn beste herder.
190
00:19:30,294 --> 00:19:32,629
Waarom vraag je die vreemdeling niet?
191
00:19:34,965 --> 00:19:39,011
Wie voor vreemden z'n leven waagt,
is half verliefd op de dood.
192
00:19:46,226 --> 00:19:49,521
Als hij de woestijn intrekt, sterft hij.
193
00:19:49,521 --> 00:19:51,773
Dan is dat onze schuld.
194
00:19:56,987 --> 00:19:59,531
Je bent net zo geslepen als je moeder.
195
00:20:07,331 --> 00:20:08,415
Mozes.
196
00:20:09,124 --> 00:20:10,709
Ga niet weg.
197
00:20:11,960 --> 00:20:14,671
Mijn vader heeft werk voor je.
198
00:20:22,846 --> 00:20:25,390
Midjan was een toevluchtsoord voor Mozes.
199
00:20:25,390 --> 00:20:31,021
Een toevluchtsoord waar hij kon genieten
van comfort en gemak.
200
00:20:31,813 --> 00:20:33,982
Daar kon hij zich schuilhouden...
201
00:20:33,982 --> 00:20:38,320
...voor de Egyptische gezaghebbers
die hem zochten wegens moord.
202
00:20:41,990 --> 00:20:46,870
Van Egyptische prins werd hij een herder.
203
00:20:48,080 --> 00:20:51,500
Hij veranderde van een hoog
en machtig persoon...
204
00:20:51,500 --> 00:20:54,127
...in een nederig en vaag persoon.
205
00:20:54,127 --> 00:20:58,715
Hij hoedt een kudde
in de woestijn van Midjan.
206
00:20:59,591 --> 00:21:02,219
En daar wordt hij geroepen.
207
00:21:16,566 --> 00:21:19,111
Wijs ze de weg.
208
00:21:25,450 --> 00:21:27,369
Wijs ze de weg.
209
00:22:01,695 --> 00:22:03,905
Ik heb ontbijt voor je.
210
00:22:13,206 --> 00:22:15,584
Ik heb zulke tekens eerder gezien.
211
00:22:17,461 --> 00:22:19,671
De tollenaars gebruiken ze.
212
00:22:22,049 --> 00:22:24,009
Heb je dat in Egypte geleerd?
213
00:22:27,429 --> 00:22:28,638
Voor het bijhouden?
214
00:22:29,639 --> 00:22:31,558
En om verhalen te vertellen.
215
00:22:35,604 --> 00:22:37,856
En welk verhaal vertellen deze?
216
00:22:41,610 --> 00:22:42,944
Dat van jou en mij.
217
00:22:57,209 --> 00:22:58,794
O, God van de berg.
218
00:23:00,420 --> 00:23:01,713
Wees getuige.
219
00:23:05,509 --> 00:23:11,139
Vandaag sluiten wij het huwelijk
tussen uw dienaren Mozes en Sippora.
220
00:23:25,153 --> 00:23:27,614
Bij uw majestueuze huis...
221
00:23:27,614 --> 00:23:29,866
...stellen onze levens niets voor.
222
00:23:29,866 --> 00:23:33,745
Breekbaar en zeldzaam,
gelijk dit stuk glas.
223
00:23:35,914 --> 00:23:38,917
Moge de vereniging van uw dienaren...
224
00:23:40,001 --> 00:23:43,004
...goed zijn in uw ogen.
225
00:23:45,048 --> 00:23:46,466
En vruchtbaar.
226
00:24:23,837 --> 00:24:26,214
Het is intrigerend...
227
00:24:26,214 --> 00:24:32,137
...dat Mozes zo veel verschillende
culturen en tradities raakte.
228
00:24:32,137 --> 00:24:33,638
Prins van Egypte.
229
00:24:33,638 --> 00:24:37,100
De schoonzoon
van een hogepriester in Midjan.
230
00:24:37,684 --> 00:24:41,104
De bevrijder van de Israëlieten.
231
00:24:43,815 --> 00:24:49,988
En al die connecties met mensen,
in de wereld waarin hij leefde...
232
00:24:49,988 --> 00:24:53,617
...heeft betekenis
voor de wereld waarin wij leven.
233
00:24:53,617 --> 00:24:58,955
Het toont aan dat meer dan
één identiteit hebben mogelijk is...
234
00:24:58,955 --> 00:25:01,541
...en misschien zelfs onvermijdelijk.
235
00:25:33,532 --> 00:25:39,037
Mozes en Sippora stichten een gezin
en krijgen twee zonen.
236
00:25:39,037 --> 00:25:41,414
Gersom en Eliëzer.
237
00:25:48,797 --> 00:25:52,634
De naam van de eerstgeborene
is heel belangrijk.
238
00:25:52,634 --> 00:25:55,929
Mozes noemt hem Gersom...
239
00:26:00,308 --> 00:26:04,980
{\an8}'Ik was een vreemdeling
in een vreemd land.'
240
00:26:04,980 --> 00:26:11,820
Het zegt iets over Mozes' gevoel
van 'er niet thuishoren', toch?
241
00:26:11,820 --> 00:26:13,863
Niet in Midjan.
242
00:26:13,863 --> 00:26:16,241
Niet in Egypte.
243
00:26:23,206 --> 00:26:26,334
PI-RAMESSE
HOOFDSTAD VAN EGYPTE
244
00:26:26,334 --> 00:26:30,255
In de jaren erna
sterft de oude Egyptische koning...
245
00:26:30,255 --> 00:26:32,966
...en bestijgt de oom van Mozes de troon.
246
00:26:34,259 --> 00:26:36,511
Hij is de farao...
247
00:26:36,511 --> 00:26:39,598
...de machtigste heerser van die tijd.
248
00:26:45,520 --> 00:26:48,898
Als we de farao uit de Exodus
moeten vergelijken...
249
00:26:48,898 --> 00:26:51,526
...met een andere farao...
250
00:26:51,526 --> 00:26:53,945
...dan denk ik aan Ramses de Grote.
251
00:26:53,945 --> 00:26:57,949
Want de Exodus vertelt
over hoe de Israëlieten...
252
00:26:57,949 --> 00:27:01,745
{\an8}...te werk werden gesteld
om die twee steden te bouwen.
253
00:27:02,370 --> 00:27:06,082
Een daarvan was Pi-Ramesse,
of het Huis van Ramses...
254
00:27:06,082 --> 00:27:11,880
...de hoofdstad van Ramses de Grote
tijdens de 19e dynastie.
255
00:27:13,131 --> 00:27:14,883
{\an8}Als hij aan de macht komt...
256
00:27:14,883 --> 00:27:18,261
{\an8}...trekt hij ten strijde tegen Palestina.
257
00:27:18,261 --> 00:27:22,932
{\an8}Hij verovert gebieden
tot aan Beiroet in Libanon.
258
00:27:23,808 --> 00:27:29,022
De heerschappij van Ramses de Grote
was de invloedrijkste en machtigste...
259
00:27:29,022 --> 00:27:31,858
...en het hoogtepunt
van het Egyptische rijk.
260
00:27:33,568 --> 00:27:35,070
Hoe zijn de voortekenen?
261
00:27:36,571 --> 00:27:39,240
Er zijn altijd dwarsliggers.
262
00:27:40,033 --> 00:27:41,159
Waar precies?
263
00:27:49,167 --> 00:27:50,794
In de woestijn, majesteit.
264
00:27:51,336 --> 00:27:55,256
Bewoners die te laat betalen.
265
00:27:55,256 --> 00:27:56,841
Afwijkend.
266
00:27:58,510 --> 00:28:00,720
Zelfs een bedelaar kan verlicht zijn.
267
00:28:01,554 --> 00:28:02,889
Zo waar, heer.
268
00:28:03,723 --> 00:28:05,517
De spreuk, magiër.
269
00:28:05,517 --> 00:28:07,811
Laat ze ons ongenoegen voelen.
270
00:28:08,478 --> 00:28:11,981
Zodat ze smekend en nederig
bij ons komen.
271
00:28:12,774 --> 00:28:14,984
Het komt in orde, majesteit.
272
00:28:18,571 --> 00:28:22,492
Hij is bikkelhard
voor wie zijn koninkrijk bedreigt.
273
00:28:22,492 --> 00:28:25,704
Genadeloos en wreed, en hij doodt mensen.
274
00:28:25,704 --> 00:28:29,082
Hij wil maar één ding.
Zijn weelde en macht behouden.
275
00:28:29,082 --> 00:28:32,419
In het Arabisch
beschrijf je zo'n tiran als...
276
00:28:34,504 --> 00:28:37,132
'Hij gedraagt zich als een farao.'
277
00:28:37,132 --> 00:28:41,720
En dat werd het synoniem
voor de daden van deze farao.
278
00:28:42,721 --> 00:28:46,850
De nieuwe farao heeft veel vijanden
buiten zijn koninkrijk.
279
00:28:46,850 --> 00:28:51,396
Maar de grootste bedreiging
is zijn neefje.
280
00:28:52,564 --> 00:28:55,608
Een nederige herder in Midjan.
281
00:29:06,161 --> 00:29:07,328
Gersom.
282
00:29:07,829 --> 00:29:11,207
Wat heb ik nou gezegd?
Ogen altijd op de kudde gericht.
283
00:29:11,875 --> 00:29:13,042
Ja, vader.
284
00:29:15,170 --> 00:29:16,671
Waar keek je naar?
285
00:29:17,630 --> 00:29:21,217
Drie ruiters op de vlakte,
onderweg naar ons dorp.
286
00:29:21,217 --> 00:29:23,636
Ismaëlieten die problemen zoeken.
- Nee.
287
00:29:24,971 --> 00:29:26,639
Ze hadden witte paarden.
288
00:29:32,270 --> 00:29:34,981
Wat een onverwacht genoegen.
289
00:29:39,110 --> 00:29:41,362
Geniet van de gemakken van ons huis.
290
00:29:41,905 --> 00:29:43,114
Dank je.
291
00:29:51,372 --> 00:29:53,041
Mijn voorman.
292
00:29:53,625 --> 00:29:55,793
Ambassadeurs uit Egypte.
293
00:30:00,882 --> 00:30:03,259
Kniel voor zijne majesteits afgezanten.
294
00:30:06,679 --> 00:30:07,514
Kniel.
295
00:30:10,850 --> 00:30:13,520
Mijn excuses. Hij is een buitenlander.
296
00:30:14,812 --> 00:30:16,731
Je moet hem inlichten.
297
00:30:18,358 --> 00:30:23,279
De oude farao is nu bij de goden.
Zijn oudste zoon is de nieuwe farao.
298
00:30:28,618 --> 00:30:31,496
Alle woestijnstammen moeten wat schenken.
299
00:30:35,208 --> 00:30:37,210
We voelen ons zeer vereerd...
300
00:30:37,961 --> 00:30:39,420
...maar we zijn arm.
301
00:30:44,509 --> 00:30:45,843
We zagen je kudde.
302
00:30:46,427 --> 00:30:49,556
Die ziet er gezond en rijk uit.
303
00:30:50,765 --> 00:30:53,268
Alsjeblieft, rust eerst uit van de reis.
304
00:30:54,018 --> 00:30:56,229
We moeten onze missie voortzetten.
305
00:30:59,691 --> 00:31:01,276
Maar we komen terug.
306
00:31:11,119 --> 00:31:13,371
Hoe kunnen we ze betalen?
307
00:31:13,371 --> 00:31:15,373
We onderhandelen, zoals altijd.
308
00:31:15,373 --> 00:31:17,375
Niet met deze farao.
309
00:31:19,252 --> 00:31:20,920
Ken jij hem?
310
00:31:44,736 --> 00:31:45,945
Moordenaar.
311
00:31:52,744 --> 00:31:53,620
Ga weg.
312
00:32:02,795 --> 00:32:04,339
Laat me met rust.
313
00:32:30,990 --> 00:32:33,034
Stop. Jij daar. Stop.
314
00:32:41,542 --> 00:32:42,752
Mozes.
315
00:32:43,336 --> 00:32:44,462
Mozes.
316
00:32:49,509 --> 00:32:51,678
Je zit hier nu al dagen.
317
00:32:53,096 --> 00:32:54,514
Kom naar beneden.
318
00:32:56,224 --> 00:32:58,101
Hier hoor ik thuis.
319
00:33:01,562 --> 00:33:04,732
Je hebt nu twee zonen.
320
00:33:05,692 --> 00:33:06,651
En een vrouw.
321
00:33:06,651 --> 00:33:08,277
Ik verdien ze niet.
322
00:33:08,861 --> 00:33:11,197
En wat hebben wij daaraan?
323
00:33:23,584 --> 00:33:26,379
Wijs ze de weg.
324
00:33:29,924 --> 00:33:31,759
Wijs ze de weg.
325
00:34:20,725 --> 00:34:22,852
Je weet niet alles van me.
326
00:34:28,649 --> 00:34:31,986
Ik ben opgegroeid als prins
van het koninklijk huis.
327
00:34:35,281 --> 00:34:36,365
Een prins?
328
00:34:41,662 --> 00:34:43,206
Waarom zei je dat niet?
329
00:34:43,206 --> 00:34:46,292
Woestijnbewoners houden niet
van Egyptische vorsten.
330
00:34:47,293 --> 00:34:48,920
Dus je hield 't verborgen?
331
00:34:48,920 --> 00:34:51,756
Anders had je vader
me nooit laten blijven.
332
00:34:59,222 --> 00:35:00,932
Ik heb een man gedood.
333
00:35:03,726 --> 00:35:05,103
Een opzichter.
334
00:35:08,231 --> 00:35:10,316
En daarom verliet je Egypte?
335
00:35:15,196 --> 00:35:18,783
Ze hadden je gestraft.
- Nog meer dan dat.
336
00:35:18,783 --> 00:35:21,702
Dan waren ze erachter gekomen.
337
00:35:22,286 --> 00:35:27,500
Dat ik niet echt een van hen was,
net zo min als ik een van jullie ben.
338
00:35:28,459 --> 00:35:30,545
Wie ben je dan?
- Dat weet ik niet.
339
00:35:32,255 --> 00:35:33,798
Daar moet ik achter komen.
340
00:35:35,716 --> 00:35:37,885
Ik zag weer een teken op de berg.
341
00:35:37,885 --> 00:35:39,554
Ik moet erheen.
342
00:35:42,265 --> 00:35:44,517
Daar is nog nooit iemand geweest.
343
00:35:45,059 --> 00:35:47,019
Straks kom je niet meer terug.
344
00:36:12,253 --> 00:36:14,005
Ik hou zo veel van je.
345
00:36:42,825 --> 00:36:45,912
God roept ons op verschillende wijzen.
346
00:36:47,330 --> 00:36:51,000
Soms is onze roep het gevolg van strijd.
347
00:36:51,000 --> 00:36:54,837
{\an8}Maar soms is onze roep een afwijzing...
348
00:36:54,837 --> 00:36:59,175
...van het comfort en gemak
waarvan we zo genieten.
349
00:37:00,635 --> 00:37:03,554
En ik denk dat Mozes daar voor staat.
350
00:37:11,687 --> 00:37:14,815
{\an8}Mozes was niet volmaakt,
maar zeer veerkrachtig.
351
00:37:15,942 --> 00:37:18,402
Hij was niet zeker van zijn identiteit.
352
00:37:19,070 --> 00:37:20,905
Hij was een adoptiekind.
353
00:37:21,447 --> 00:37:24,283
Hij was iemand met een strafblad.
354
00:37:24,951 --> 00:37:28,454
Hij was een deel van zijn leven dakloos.
355
00:37:28,454 --> 00:37:33,709
En zijn mislukkingen vertellen ons
net zo veel als zijn prestaties.
356
00:37:35,169 --> 00:37:37,964
God roept wie hij wil roepen.
357
00:37:37,964 --> 00:37:42,343
{\an8}Ik kan niemand bedenken in de Bijbel,
op Jezus na...
358
00:37:42,343 --> 00:37:48,474
...die geen karakterfout
of onvolkomenheid heeft...
359
00:37:48,474 --> 00:37:52,270
...op een of andere manier,
dat je denkt: echt?
360
00:37:52,770 --> 00:37:54,730
Maar dat is Gods kracht.
361
00:37:54,730 --> 00:37:58,150
De God van het Schrift specialiseert zich...
362
00:37:58,150 --> 00:38:03,239
...in het oppakken van gebroken dingen.
En hij repareert ze niet alleen...
363
00:38:03,239 --> 00:38:06,284
...maar zet ze in voor iets groters.
364
00:40:25,005 --> 00:40:26,841
Trek je schoenen uit.
365
00:40:29,051 --> 00:40:30,428
Wie ben jij?
366
00:40:31,554 --> 00:40:33,597
Dit is heilige grond, Mozes.
367
00:40:34,306 --> 00:40:35,891
Trek je schoenen uit.
368
00:40:38,894 --> 00:40:41,188
Wat wil je...
- Doe wat ik zeg.
369
00:40:47,111 --> 00:40:50,573
Ik ben die er zijn zal, en ik zal er zijn.
370
00:40:51,574 --> 00:40:55,035
De God van Abraham, Isaak en Jakob.
371
00:40:55,911 --> 00:40:57,955
De God van de Israëlieten.
372
00:40:57,955 --> 00:41:00,082
De God van alles.
373
00:41:02,001 --> 00:41:04,920
En jij bent wat jij bent...
374
00:41:04,920 --> 00:41:06,630
...en wat jij zal zijn.
375
00:41:08,132 --> 00:41:10,092
Mijn boodschapper.
376
00:41:11,218 --> 00:41:15,014
{\an8}De Hebreeuwse Bijbel
maakt een fundamenteel punt...
377
00:41:15,014 --> 00:41:18,809
{\an8}...dat mensen God niet kunnen zien.
378
00:41:18,809 --> 00:41:22,188
Ze kunnen niet in de
fysieke aanwezigheid van God zijn.
379
00:41:22,188 --> 00:41:25,816
Op één iemand na. En die iemand is Mozes.
380
00:41:27,401 --> 00:41:28,861
Bent u echt God?
381
00:41:28,861 --> 00:41:32,406
Ik ben die er zijn zal, en ik zal er zijn.
382
00:41:32,948 --> 00:41:35,951
Een brandende struik die niet verbrandt.
383
00:41:35,951 --> 00:41:40,039
De Joodse filosoof Philo,
die in de tijd van Christus leefde...
384
00:41:40,039 --> 00:41:42,041
...ziet dit allegorisch...
385
00:41:42,041 --> 00:41:45,502
...als een symbool
voor Israëls gevangenschap.
386
00:41:45,502 --> 00:41:49,340
Ze branden, maar blijven bestaan.
387
00:41:49,882 --> 00:41:55,554
Ik heb jarenlang op je gelet, Mozes.
Zoekende. Vragen stellend.
388
00:41:56,055 --> 00:41:59,808
Ik heb je hier gebracht
om je taak te onthullen.
389
00:42:00,726 --> 00:42:02,978
Je gaat terug naar Egypte.
390
00:42:02,978 --> 00:42:05,940
Je haalt de Hebreeën over jou te volgen.
391
00:42:06,649 --> 00:42:11,570
En in mijn naam,
eis je dat de farao ze vrijlaat.
392
00:42:12,529 --> 00:42:14,740
De farao laat de Hebreeën nooit vrij.
393
00:42:14,740 --> 00:42:16,367
Hij zal zich verzetten.
394
00:42:16,367 --> 00:42:18,953
En ik zal hem ervoor straffen.
395
00:42:20,371 --> 00:42:22,540
Wat heb ik met de Hebreeën te maken?
396
00:42:23,332 --> 00:42:26,710
Ik ben geen leider of een man van woorden.
397
00:42:27,670 --> 00:42:29,797
Tot je je weg vindt...
398
00:42:29,797 --> 00:42:32,967
...zal je broer Aäron voor je spreken.
399
00:42:35,261 --> 00:42:36,470
Mijn broer?
400
00:42:38,013 --> 00:42:39,306
Ga naar Egypte.
401
00:42:40,015 --> 00:42:43,435
Vertel de Hebreeën
dat je mijn boodschapper bent.
402
00:42:43,435 --> 00:42:45,729
Ik zal je mijn naam vertellen.
403
00:42:46,480 --> 00:42:48,941
De naam die iedereen kent.
404
00:42:48,941 --> 00:42:52,486
Dan weten zij dat jij namens mij spreekt.
405
00:42:53,487 --> 00:42:55,573
Ik zal er zijn.
406
00:42:56,657 --> 00:42:59,785
Mozes weet niet dat hij kan overtuigen.
407
00:42:59,785 --> 00:43:04,039
En God zegt: 'Geen zorgen,
ik vertel je mijn naam.'
408
00:43:04,665 --> 00:43:05,499
Dat is...
409
00:43:07,084 --> 00:43:11,338
'Ik ben die ik ben.'
Of: 'Ik zal zijn die ik zal zijn.'
410
00:43:11,922 --> 00:43:13,340
Wat is dat voor naam?
411
00:43:13,340 --> 00:43:15,593
Een werkwoord als naam.
412
00:43:16,302 --> 00:43:18,053
God is een werkwoord.
413
00:43:19,430 --> 00:43:22,016
Ik ben hier niet voor gemaakt.
414
00:43:23,392 --> 00:43:25,769
Ik ben niet eens een goed mens.
415
00:43:25,769 --> 00:43:27,938
Ik heb jou uitverkoren.
416
00:43:28,856 --> 00:43:30,232
Mozes.
417
00:43:34,945 --> 00:43:38,741
{\an8}MIDJAN
418
00:43:40,534 --> 00:43:42,870
Sippora. We moeten gaan.
419
00:43:47,458 --> 00:43:48,834
Ik heb God gezien.
420
00:43:48,834 --> 00:43:51,420
God? Welke God?
421
00:43:51,420 --> 00:43:53,964
De God van de Hebreeën. Van alles.
422
00:43:54,673 --> 00:43:56,342
Ik heb een taak.
423
00:43:58,010 --> 00:44:00,679
Pak kleren in voor iedereen.
We gaan meteen.
424
00:44:05,851 --> 00:44:08,395
{\an8}'De Heer zei tegen Mozes:
425
00:44:08,395 --> 00:44:10,189
"Ga terug naar Egypte...
426
00:44:10,189 --> 00:44:13,484
...want zij die jou wilden doden,
zijn dood."'
427
00:44:18,947 --> 00:44:22,284
{\an8}DE SINAÏWOESTIJN
428
00:44:26,205 --> 00:44:30,292
Mozes zette zijn vrouw en zonen
op een ezel...
429
00:44:30,292 --> 00:44:32,836
...en ging terug naar Egypte.
430
00:44:43,222 --> 00:44:46,683
We zijn verdwaald.
- God wijst ons de weg.
431
00:44:59,071 --> 00:45:01,240
Nog drie weken naar Gosen.
432
00:45:02,199 --> 00:45:03,784
En dan?
433
00:45:03,784 --> 00:45:08,372
Daar is een herberg.
Daar ontmoeten we mijn broer Aäron.
434
00:45:09,081 --> 00:45:12,626
Wat God je vertelde?
De broer die je niet eens kent?
435
00:45:13,210 --> 00:45:15,003
Ik geloof Gods woord.
436
00:45:15,963 --> 00:45:17,965
Als er geen broer is...
- Die is er.
437
00:45:17,965 --> 00:45:20,259
Gaan we dan weer terug naar huis?
438
00:45:20,259 --> 00:45:22,803
Die broer is er.
- Maar zo niet?
439
00:45:22,803 --> 00:45:26,807
Die broer zal er zijn.
- Maar stel dat het niet zo is.
440
00:45:31,019 --> 00:45:32,521
Geef me het vlees.
441
00:45:33,689 --> 00:45:36,316
Ik geloof niet in die God.
442
00:45:36,316 --> 00:45:39,153
De Hebreeën lijden.
- Ik geloof in ons gezin.
443
00:45:39,153 --> 00:45:40,404
En ik ben je man.
444
00:45:44,324 --> 00:45:47,244
Met jou aan mijn zij, kan ik dit.
445
00:46:02,634 --> 00:46:04,595
Mozes doet wat God zegt...
446
00:46:06,013 --> 00:46:10,809
...en trekt door de woestijn
naar zijn broer Aäron.
447
00:46:25,240 --> 00:46:27,534
Hoe herken je je broer?
448
00:46:30,078 --> 00:46:31,121
Hij daar?
449
00:46:55,521 --> 00:46:56,355
Zitten.
450
00:47:01,485 --> 00:47:02,361
Vlug.
451
00:47:04,112 --> 00:47:05,405
Jij ook.
452
00:47:16,875 --> 00:47:19,419
Ik hoorde een stem in een droom.
453
00:47:20,295 --> 00:47:23,966
Als ik hierheen zou gaan,
zou ik jou ontmoeten.
454
00:47:25,884 --> 00:47:27,261
Hoe weet je wie ik ben?
455
00:47:28,512 --> 00:47:30,138
Ik ken je al je hele leven.
456
00:47:31,974 --> 00:47:34,226
Ik ben Aäron, zoon van Amram.
457
00:47:35,811 --> 00:47:37,062
Een Hebreeër.
458
00:47:38,313 --> 00:47:40,107
Je oudere broer.
459
00:47:44,152 --> 00:47:45,487
Ben ik een Hebreeër?
460
00:47:48,615 --> 00:47:52,578
Het is een vreemd en prachtig verhaal.
461
00:47:55,497 --> 00:47:57,249
Toen ik nog jong was...
462
00:47:58,083 --> 00:48:01,587
...vreesde de farao
dat de Hebreeën te talrijk zouden worden...
463
00:48:02,170 --> 00:48:04,590
...en eens zijn rijk zouden overnemen.
464
00:48:05,716 --> 00:48:10,137
Hij beval dat alle nieuwe
Hebreeuwse mannen gedood moesten worden.
465
00:48:12,014 --> 00:48:14,808
Jij was nog niet geboren
toen het moorden begon.
466
00:48:19,980 --> 00:48:23,442
Naast de stammen
in het begin van hoofdstuk 1...
467
00:48:23,442 --> 00:48:27,654
{\an8}...worden als eerste twee personen
Sifra en Pua genoemd.
468
00:48:27,654 --> 00:48:32,034
Het zijn vroedvrouwen,
en ze doen iets opmerkelijks.
469
00:48:32,034 --> 00:48:36,622
Ze tarten de bevelen van de
machtigste persoon in hun wereld.
470
00:48:36,622 --> 00:48:38,290
De farao van Egypte.
471
00:48:39,291 --> 00:48:42,252
Ze weigeren zijn bevelen uit te voeren.
472
00:48:42,961 --> 00:48:47,257
Zie ze maar als het eerste voorbeeld
van burgerlijke ongehoorzaamheid.
473
00:48:47,257 --> 00:48:50,552
In Exodus worden ze in het Hebreeuws
omschreven als...
474
00:48:52,554 --> 00:48:56,141
Dat betekent
'de vroedvrouwen van de Hebreeën'.
475
00:48:56,141 --> 00:48:59,102
Of 'de Hebreeuwse vroedvrouwen'.
476
00:48:59,102 --> 00:49:02,981
Grammaticaal gezien
weet je niet wat correct is.
477
00:49:02,981 --> 00:49:06,526
Ze zijn dus misschien zelf geen Hebreeën...
478
00:49:06,526 --> 00:49:10,155
...maar ze steken wel hun nek uit
voor de Hebreeën.
479
00:49:12,616 --> 00:49:16,953
Ze beseffen niet wat ze in gang zetten.
Maar wij weten het.
480
00:49:17,579 --> 00:49:23,835
Een van de dingen die ik
heel ontroerend vind, is misschien wel...
481
00:49:23,835 --> 00:49:28,465
...dat menselijke verlossing begint...
482
00:49:28,465 --> 00:49:32,386
...als mensen moedig opstaan...
483
00:49:32,386 --> 00:49:35,681
...om iets te doen voor een ander.
484
00:49:37,933 --> 00:49:40,435
Onze moeder Jochebed...
485
00:49:41,103 --> 00:49:43,438
...beviel van jou in het geheim.
486
00:49:45,440 --> 00:49:49,403
Volgens de midrasj
is tijdens de bevalling...
487
00:49:49,987 --> 00:49:53,031
...de kamer gevuld met licht.
488
00:49:55,200 --> 00:49:59,454
En als ze het kind ziet,
ziet ze dat hij goed is.
489
00:49:59,454 --> 00:50:00,706
In het Hebreeuws...
490
00:50:03,250 --> 00:50:04,835
'Ze ziet dat hij goed is.'
491
00:50:04,835 --> 00:50:08,338
En dat hebben we niet meer gehoord,
dat het goed is...
492
00:50:08,338 --> 00:50:11,591
...sinds het eerste hoofdstuk van Genesis.
493
00:50:11,591 --> 00:50:16,013
Sinds de eerste zeven dagen
van de schepping.
494
00:50:18,890 --> 00:50:20,851
Ze zegt: 'Hij is bijzonder.
495
00:50:21,727 --> 00:50:24,938
Hij moet verstopt worden.
Hij moet gered worden.'
496
00:50:30,610 --> 00:50:33,864
Terwijl de Egyptische soldaten
van deur tot deur gingen...
497
00:50:34,614 --> 00:50:36,908
...maakten wij een reddingsplan.
498
00:50:44,541 --> 00:50:47,878
Hier is ook een baby.
- Ze komen eraan.
499
00:50:47,878 --> 00:50:50,839
Aäron, verstoppen. Snel.
500
00:50:52,174 --> 00:50:54,384
Ik moest voor jou zorgen.
501
00:50:54,384 --> 00:50:55,969
Je verstoppen.
502
00:51:04,978 --> 00:51:08,106
Ik heb het toch gezegd.
Het kind werd doodgeboren.
503
00:51:09,900 --> 00:51:11,651
Laat het lichaam zien.
504
00:51:13,236 --> 00:51:14,905
Hij is gisteren begraven.
505
00:51:15,781 --> 00:51:18,658
Wil je 'n verdrietige moeder lastigvallen?
506
00:51:23,330 --> 00:51:25,165
Wacht.
507
00:51:30,712 --> 00:51:31,546
Luister.
508
00:51:38,512 --> 00:51:42,557
Ik hield je heel stevig vast,
bang dat je zou gaan schreeuwen.
509
00:51:54,569 --> 00:51:55,904
We komen terug.
510
00:51:57,197 --> 00:51:58,323
We gaan.
511
00:52:08,792 --> 00:52:12,337
Nee. Nee. Nee.
512
00:52:13,088 --> 00:52:14,339
O nee...
513
00:52:17,134 --> 00:52:18,260
Nee.
514
00:52:49,833 --> 00:52:51,418
Je was veilig.
515
00:52:51,418 --> 00:52:55,881
Maar we wisten dat de soldaten
zouden terugkomen.
516
00:52:59,467 --> 00:53:03,763
Wat ik interessant vind,
is dat in die eerste hoofdstukken...
517
00:53:03,763 --> 00:53:05,265
...van het boek Exodus...
518
00:53:05,265 --> 00:53:08,518
...de tekst zich zo sterk focust...
519
00:53:08,518 --> 00:53:14,024
...op de wijze, slimme en dappere daden
van die vrouwen.
520
00:53:15,650 --> 00:53:19,905
Sommigen waren Hebreeën, sommigen niet.
521
00:53:19,905 --> 00:53:23,491
Ze namen allemaal een moedig risico...
522
00:53:23,491 --> 00:53:27,913
...door de wetten van de farao te tarten.
523
00:53:33,251 --> 00:53:36,296
De moeder van Mozes
neemt de pijnlijke beslissing...
524
00:53:36,296 --> 00:53:39,799
...om de baby in een mandje te leggen...
525
00:53:40,383 --> 00:53:44,512
...en dat door de Nijl mee te laten voeren.
526
00:53:44,512 --> 00:53:46,556
Wat een wanhoopsdaad.
527
00:53:46,556 --> 00:53:47,766
O, God...
528
00:53:49,059 --> 00:53:53,980
'God, ik hoop dat er ergens iemand is
die niet zo vreselijk is.
529
00:53:55,732 --> 00:53:58,485
Dan hoop ik dat zij deze baby vinden.'
530
00:53:59,611 --> 00:54:00,946
Verpletterend.
531
00:54:09,955 --> 00:54:12,707
Onze moeder legde je in de Nijl...
532
00:54:13,291 --> 00:54:16,127
...niet wetende wat je te wachten stond.
533
00:54:19,589 --> 00:54:22,550
Drie maanden lang verstopten ze hem.
534
00:54:22,550 --> 00:54:26,763
{\an8}En na die drie maanden
bouwden ze een kleine ark.
535
00:54:26,763 --> 00:54:31,643
{\an8}Een tevah in het Hebreeuws,
net als de ark van Noach.
536
00:54:32,936 --> 00:54:36,398
De ark van Noach is een tevah,
ingesmeerd met pek.
537
00:54:36,398 --> 00:54:40,151
{\an8}Dus je hebt twee verhalen.
Het begin van Genesis...
538
00:54:40,151 --> 00:54:41,987
{\an8}...en het begin van Exodus...
539
00:54:41,987 --> 00:54:46,533
...waarin iets groots gebeurt,
en dat komt door de tevah.
540
00:54:51,121 --> 00:54:56,251
Een tevah heeft iemand aan boord
die voor een nieuw begin staat.
541
00:55:11,975 --> 00:55:13,852
De stad Pi-Ramesse.
542
00:55:16,479 --> 00:55:19,524
{\an8}PI-RAMESSE
HOOFDSTAD VAN EGYPTE
543
00:55:19,524 --> 00:55:20,817
{\an8}Het is gegroeid.
544
00:55:21,735 --> 00:55:24,571
{\an8}Een monster. Gevoed met mensenbloed.
545
00:55:25,530 --> 00:55:26,906
Dat van ons.
546
00:55:39,836 --> 00:55:41,212
Het wordt prachtig.
547
00:55:42,130 --> 00:55:43,840
Je bent te trots, broer.
548
00:55:45,550 --> 00:55:48,386
Vader bouwde de Tempel van Amon...
549
00:55:48,386 --> 00:55:51,598
...opdat zijn naam
eeuwig herinnerd zal worden.
550
00:55:51,598 --> 00:55:56,895
En nu haal je de opdracht weg
en vervang je 'm voor de jouwe?
551
00:55:58,271 --> 00:56:00,982
De inscriptie stond er
voor de tempel af was.
552
00:56:02,650 --> 00:56:05,820
Ons volk herinnert vader
als een goed mens.
553
00:56:06,738 --> 00:56:07,947
Vader was een tiran.
554
00:56:08,531 --> 00:56:12,160
Hij doodde Hebreeuwse kinderen
uit angst voor rebellie.
555
00:56:14,037 --> 00:56:18,375
Haman, waaruit bestaat ons personeel?
556
00:56:18,375 --> 00:56:21,002
Een vijfde Egyptenaren, sire.
557
00:56:21,002 --> 00:56:23,588
Een vijfde krijgsgevangenen.
558
00:56:23,588 --> 00:56:25,382
De rest zijn Hebreeën.
559
00:56:25,382 --> 00:56:27,926
Energieke, bekwame werkers.
560
00:56:27,926 --> 00:56:32,347
En hij wilde van ze af,
omdat hij bang was voor rebellie.
561
00:56:36,059 --> 00:56:38,019
Ik ben anders.
562
00:56:38,812 --> 00:56:41,689
En als onze stad de hemel beklimt, ja.
563
00:56:43,233 --> 00:56:45,402
Onze goden wentelen zich in pracht.
564
00:56:46,444 --> 00:56:49,447
Egypte noemde het geen slaven.
565
00:56:50,240 --> 00:56:51,533
Aan het werk.
566
00:56:51,533 --> 00:56:55,453
Ze hadden krijgsgevangenen.
Ze hadden bedienden.
567
00:56:55,453 --> 00:56:57,205
Er was wel dwangarbeid.
568
00:56:58,248 --> 00:57:01,292
{\an8}Maar dat was heel gewoon
voor Egyptische koningen.
569
00:57:11,678 --> 00:57:15,557
{\an8}De slavenarbeid in Egypte...
570
00:57:15,557 --> 00:57:18,309
{\an8}...was cruciaal voor de economie.
571
00:57:18,309 --> 00:57:21,646
{\an8}En als je dan zegt:
'Laat mijn volk gaan...'
572
00:57:21,646 --> 00:57:26,860
...dan zegt de farao,
en de economie van Egypte:
573
00:57:26,860 --> 00:57:28,444
'Wie doet dan het werk?
574
00:57:28,444 --> 00:57:31,739
Wie gaat al die arbeid verrichten?'
575
00:57:32,490 --> 00:57:37,120
Net als in 1863, toen de Emancipatie-
proclamatie de vraag opriep:
576
00:57:37,120 --> 00:57:41,124
'Als je de slaven laat gaan,
wie gaat dan katoen plukken?'
577
00:57:46,588 --> 00:57:48,089
{\an8}GOSEN
578
00:57:48,214 --> 00:57:52,010
{\an8}Gosen ligt aan de rand van Pi-Ramesse.
579
00:57:53,011 --> 00:57:58,183
Abrahams kleinzoon en achterkleinzoon
vestigden zich daar vier eeuwen eerder...
580
00:57:58,808 --> 00:58:01,769
...toen de hongersnood
ze uit Kanaän verdreef.
581
00:58:06,649 --> 00:58:09,694
De farao zegt:
'Mooi, breng ze maar hierheen.'
582
00:58:09,694 --> 00:58:13,531
Na een tijdje zien ze de Israëlieten
als een vierde colonne.
583
00:58:13,531 --> 00:58:15,909
'Snelgroeiend, een eigen identiteit.
584
00:58:15,909 --> 00:58:19,579
Ze passen zich niet echt aan.
Hou ze in de gaten.'
585
00:58:20,663 --> 00:58:26,586
Er wordt een systeem opgezet,
waarin ze geen slaven zijn, maar toch.
586
00:58:26,586 --> 00:58:28,504
Hun rechten worden afgepakt.
587
00:58:28,504 --> 00:58:32,675
En voordat je 't weet, weet je niet meer
hoe het leven daarvoor was.
588
00:58:33,343 --> 00:58:34,844
Hé...
589
00:58:42,810 --> 00:58:44,062
Mirjam.
590
00:58:47,899 --> 00:58:49,984
Dit is onze broer Mozes.
591
00:58:55,281 --> 00:58:57,367
Je zou hem niet hier brengen.
592
00:59:01,955 --> 00:59:03,122
Kom.
593
00:59:05,166 --> 00:59:07,961
Het is goed. Kom maar mee.
594
00:59:10,088 --> 00:59:11,172
Alsjeblieft.
595
00:59:12,257 --> 00:59:14,092
Jullie zijn vast uitgedroogd.
596
00:59:18,179 --> 00:59:19,639
Wil je wat eten?
597
00:59:19,639 --> 00:59:21,808
Drink en ga weer.
598
00:59:24,018 --> 00:59:25,645
Wanneer heb je gegeten?
599
00:59:30,275 --> 00:59:32,110
Zo had moeder het gewild.
600
00:59:32,110 --> 00:59:33,820
Luister naar hem, Mirjam.
601
00:59:34,612 --> 00:59:36,322
God heeft tot hem gesproken.
602
00:59:37,532 --> 00:59:40,702
Dat is wat God doet in dromen.
- Het was geen droom.
603
00:59:42,287 --> 00:59:46,082
Hij sprak tot me op de berg.
Ik moest ons volk bevrijden...
604
00:59:46,833 --> 00:59:48,793
...en ze naar Kanaän leiden.
605
00:59:50,712 --> 00:59:54,048
Onze God heeft al eeuwen
tot niemand gesproken.
606
00:59:54,048 --> 00:59:56,175
Het is waar.
607
01:00:01,556 --> 01:00:05,059
De Hebreeën zijn al 430 jaar in Egypte.
608
01:00:05,059 --> 01:00:09,105
En het grootste deel van die tijd
als slaven.
609
01:00:09,105 --> 01:00:14,861
Wat is er gebeurd met de relatie
tussen God en het volk van Israël...
610
01:00:14,861 --> 01:00:19,157
...in die oneindige eeuwen van slavernij?
611
01:00:19,157 --> 01:00:21,075
Gaven zij het op?
612
01:00:21,075 --> 01:00:25,038
Geloofden ze niet meer in de verhalen...
613
01:00:25,038 --> 01:00:27,457
...over hun voorvader Abraham...
614
01:00:27,457 --> 01:00:31,336
...en de belofte dat ze vrij zouden zijn
in het Beloofde Land?
615
01:00:31,336 --> 01:00:34,631
Waren ze tot de conclusie gekomen
dat dat onwaar was?
616
01:00:34,631 --> 01:00:37,091
De Thora vertelt ons dat niet.
617
01:00:37,091 --> 01:00:41,971
Maar een van de zinnen
die me echt raakt...
618
01:00:41,971 --> 01:00:47,101
...is als God tegen Mozes zegt:
'Ik heb me mijn volk herinnerd.
619
01:00:47,769 --> 01:00:50,647
Ik heb hun geschreeuw gehoord.'
620
01:00:50,647 --> 01:00:54,442
Als ik dat lees, is mijn eerste reactie:
621
01:00:54,442 --> 01:00:56,944
Waarom duurde het zolang?
622
01:01:03,284 --> 01:01:04,494
Moeder.
623
01:01:10,291 --> 01:01:11,292
Moeder.
624
01:01:12,293 --> 01:01:14,587
Ik wil je...
- Ze herkent niemand.
625
01:01:36,484 --> 01:01:38,194
Mijn kleine Mozes.
626
01:01:39,404 --> 01:01:41,614
Ben je teruggekomen?
627
01:01:45,743 --> 01:01:47,495
Dank je.
628
01:01:50,540 --> 01:01:52,041
O, dank je.
629
01:01:53,126 --> 01:01:54,335
Dank je.
630
01:02:08,641 --> 01:02:10,351
Niet tegen de voorman zeggen.
631
01:02:10,351 --> 01:02:14,397
Zij danken hun positie aan de Egyptenaren.
Verzamel de ouderen.
632
01:02:15,523 --> 01:02:18,860
Mozes, als ze er zijn,
kun je tot ze spreken.
633
01:02:20,278 --> 01:02:22,363
Niet ik. Aäron.
634
01:02:26,909 --> 01:02:31,664
In de Koran staat dat Mozes
op de berg tegen God zei:
635
01:02:31,664 --> 01:02:34,876
{\an8}'Stuur Aäron met me mee,
hij is welbespraakter...
636
01:02:34,876 --> 01:02:37,462
{\an8}...en kan zich beter uiten dan ik.'
637
01:02:37,462 --> 01:02:42,967
In de Koran wordt gesproken
over een knoop in de tong.
638
01:02:43,468 --> 01:02:47,138
Misschien is dat een lichamelijk defect...
639
01:02:47,138 --> 01:02:49,557
...of misschien is het wel psychisch.
640
01:02:49,557 --> 01:02:52,643
Dat hij echt bang is voor de farao...
641
01:02:52,643 --> 01:02:55,897
...en niet zo welbespraakt is als Aäron.
642
01:02:56,814 --> 01:03:00,234
{\an8}Dit is zo'n mooi moment,
want hij zegt tegen God:
643
01:03:00,234 --> 01:03:03,613
{\an8}'Ik kan wel wat hulp gebroken
op deze grote missie.'
644
01:03:03,613 --> 01:03:08,367
En God reageert, Aäron wordt
verheven tot de status van profeet.
645
01:03:08,367 --> 01:03:13,998
Dus hij gaat mee met Mozes
om hem te helpen bij deze missie.
646
01:03:14,999 --> 01:03:17,835
Dit is Mozes, mijn broer.
647
01:03:18,336 --> 01:03:20,004
Geen Egyptenaar.
648
01:03:20,963 --> 01:03:22,298
Maar een van ons.
649
01:03:23,174 --> 01:03:25,384
Hij komt met een boodschap.
650
01:03:28,095 --> 01:03:29,722
Wat voor boodschap?
651
01:03:35,228 --> 01:03:37,605
Dathan, de hoofdvoorman.
652
01:03:38,231 --> 01:03:40,358
Je kent mijn broer nog wel.
653
01:03:40,942 --> 01:03:44,403
Hij is een goed mens.
Zelfs toen hij als Egyptenaar leefde.
654
01:03:44,403 --> 01:03:46,823
Hij doodde de bewaker die Bukki sloeg.
655
01:03:48,825 --> 01:03:50,493
Dat herinner ik me nog.
656
01:03:51,202 --> 01:03:52,620
En God...
657
01:03:54,747 --> 01:03:55,998
...onze God...
658
01:03:57,041 --> 01:03:59,085
...God van Abraham...
659
01:03:59,085 --> 01:04:01,462
...kwam tot mijn broer...
660
01:04:01,462 --> 01:04:05,466
...en beval hem
ons van de ketenen te bevrijden.
661
01:04:06,092 --> 01:04:10,388
Zodat we kunnen terugkeren
naar het land waar we vandaan kwamen.
662
01:04:12,348 --> 01:04:14,183
Zei hij ook hoe?
663
01:04:16,519 --> 01:04:17,854
Vraag hem hoe.
664
01:04:19,522 --> 01:04:22,108
We vragen de farao
of we de stad uit mogen.
665
01:04:22,108 --> 01:04:23,776
Mijn God.
- Nee.
666
01:04:23,776 --> 01:04:24,944
Wij allemaal.
667
01:04:25,778 --> 01:04:29,073
We zeggen dat we onze God
een offer moeten brengen.
668
01:04:29,073 --> 01:04:32,702
Dierenoffers die de Egyptenaren
boos zouden maken.
669
01:04:33,452 --> 01:04:36,497
De farao geeft ons dan
drie dagen in de woestijn.
670
01:04:36,497 --> 01:04:39,083
En dan vluchten we.
671
01:04:42,712 --> 01:04:46,549
Zoon van Amram,
ik wil je broers verhaal graag geloven.
672
01:04:46,549 --> 01:04:50,761
Maar als je met dat verzoek
naar de farao gaat, lacht hij je uit.
673
01:04:57,059 --> 01:05:00,062
Mijn broer heeft met God gesproken.
674
01:05:00,062 --> 01:05:01,522
Wat?
675
01:05:04,233 --> 01:05:07,194
Hij beval me jullie te bevrijden.
676
01:05:10,281 --> 01:05:11,782
Ons volk.
677
01:05:12,575 --> 01:05:14,243
Als God ons zoiets zegt...
678
01:05:15,661 --> 01:05:17,413
...dan lukt dat ook.
679
01:05:27,256 --> 01:05:28,382
Mozes...
680
01:05:29,967 --> 01:05:31,886
...vertelde hij je ook zijn naam?
681
01:05:32,762 --> 01:05:34,805
Ja. Ja, die weet ik.
682
01:05:39,101 --> 01:05:40,937
In elke generatie...
683
01:05:41,687 --> 01:05:44,565
...is de naam van onze God doorgegeven.
684
01:05:45,316 --> 01:05:48,361
Zodat we die kennen
als dit moment aanbreekt.
685
01:05:50,404 --> 01:05:51,530
Serah...
686
01:05:53,115 --> 01:05:58,120
Ze zeiden: 'We vragen het die oude dame.
Serah Bat Asher.'
687
01:05:59,163 --> 01:06:01,666
Kent hij de speciale woorden?
688
01:06:02,541 --> 01:06:04,502
Jij weet de naam, toch?
689
01:06:06,837 --> 01:06:08,756
Je moeder heeft 'm je verteld.
690
01:06:12,009 --> 01:06:14,261
Als Mozes de naam kent...
691
01:06:15,221 --> 01:06:17,264
...heeft hij onze God gezien.
692
01:06:19,058 --> 01:06:20,267
Mozes...
693
01:07:02,852 --> 01:07:04,186
God is met ons.
694
01:07:04,854 --> 01:07:08,858
Ze zegt: 'Hij kent de woorden,
de woorden van verlossing.
695
01:07:08,858 --> 01:07:10,776
Hij is echt.
696
01:07:12,361 --> 01:07:15,865
Hij is de verlosser.
Gods uitverkoren profeet.'
697
01:07:22,830 --> 01:07:24,540
Daar gaat ons geheim.
698
01:07:41,265 --> 01:07:43,559
Is onze God echt teruggekeerd?
699
01:07:48,230 --> 01:07:49,315
Vertel over hem.
700
01:07:55,279 --> 01:07:56,530
Laat het ze zien.
701
01:08:03,746 --> 01:08:06,499
Hij is de enige ware God.
702
01:08:07,750 --> 01:08:10,169
De God die Jozef beschermde...
703
01:08:11,378 --> 01:08:13,547
...toen zijn broers hem verraadden.
704
01:08:14,757 --> 01:08:16,675
De God die hem vertelde...
705
01:08:17,343 --> 01:08:22,890
...dat eens zijn botten naar Kanaän
teruggebracht worden.
706
01:08:24,225 --> 01:08:28,896
Hij is dezelfde God
die een contract sloot met Abraham...
707
01:08:28,896 --> 01:08:30,981
...Jozefs overgrootvader.
708
01:08:32,525 --> 01:08:35,152
Ons volk behoort eeuwig aan hem toe.
709
01:08:35,152 --> 01:08:37,738
Was het Abraham die met God worstelde?
710
01:08:37,738 --> 01:08:41,492
Nee, dat was Jakob, de vader van Jozef.
711
01:08:41,492 --> 01:08:44,954
Ze worstelden de hele nacht.
712
01:08:45,538 --> 01:08:48,374
Hij liet pas los als de Heer hem zegende.
713
01:08:48,374 --> 01:08:53,254
En toen de Heer hem zegende,
noemde hij hem Israël.
714
01:08:54,130 --> 01:08:56,048
Hij die zegeviert bij God.
715
01:08:56,757 --> 01:08:58,467
Hoe ziet ons land eruit?
716
01:08:58,467 --> 01:09:00,010
Was er een zondvloed?
717
01:09:00,010 --> 01:09:01,637
En de dieren?
718
01:09:03,055 --> 01:09:05,224
Ja, er was een zondvloed.
719
01:09:05,224 --> 01:09:08,102
En de man die ons redde, heette Noach.
720
01:09:08,102 --> 01:09:09,353
Hij bouwde een ark.
721
01:09:09,353 --> 01:09:11,438
Hoelang duurde die zondvloed?
722
01:09:11,438 --> 01:09:14,859
Veertig dagen en nachten.
- Hoe is de wereld gemaakt?
723
01:09:14,859 --> 01:09:17,444
Door onze God, in zes dagen.
724
01:09:18,863 --> 01:09:20,906
Hij vertelt over Adam en Eva...
725
01:09:20,906 --> 01:09:24,618
...Noach, Isaak, Ismaël...
726
01:09:24,618 --> 01:09:26,328
...Jakob en Esau.
727
01:09:27,705 --> 01:09:32,710
De man die Egypte ontvluchtte,
keert terug als een profeet.
728
01:09:37,756 --> 01:09:39,842
Hoe wist je dat ik de naam wist?
729
01:09:41,385 --> 01:09:42,928
Ik ben een vroedvrouw.
730
01:09:44,263 --> 01:09:46,348
Wij staan dicht bij God.
731
01:09:46,348 --> 01:09:49,351
Bij geboorte en dood
voel je zijn aanwezigheid.
732
01:09:51,103 --> 01:09:53,063
Maar je hebt zelf geen kinderen.
733
01:09:54,607 --> 01:09:56,901
Toen het mijn tijd was voor een man...
734
01:09:58,235 --> 01:10:00,362
...doodden ze nog steeds jongetjes.
735
01:10:04,909 --> 01:10:06,619
Ik help liever anderen.
736
01:10:13,626 --> 01:10:15,419
Jij was daar.
737
01:10:18,923 --> 01:10:21,091
Bij de tuin van het vrouwenpaleis.
738
01:10:22,176 --> 01:10:24,595
Toen de prinses je vond.
739
01:10:26,305 --> 01:10:27,556
Heb je dat gezien?
740
01:10:31,602 --> 01:10:33,312
Ik zorgde dat het gebeurde.
741
01:11:53,517 --> 01:11:57,021
Dus de moeder van Mozes
zegt één woord tegen zijn zus.
742
01:11:57,021 --> 01:11:58,689
'Volg hem.'
743
01:11:58,689 --> 01:12:01,525
In het Arabisch is dat één woord.
744
01:12:02,067 --> 01:12:06,530
En zij is best wel dapper,
dat ze dat kind volgt.
745
01:12:06,530 --> 01:12:09,742
Sifra, ik moet je wat vertellen.
746
01:12:10,534 --> 01:12:12,870
En ze is heel bijdehand...
747
01:12:12,870 --> 01:12:17,875
...en weet hoe ze haar broer
bij hun biologische moeder krijgt.
748
01:12:19,335 --> 01:12:21,295
Vergeef me, mevrouw.
749
01:12:21,920 --> 01:12:25,049
Ik weet een voedster
voor de baby van de prinses.
750
01:12:34,266 --> 01:12:38,812
De prinses, de dochter van de farao,
vraagt niet één keer:
751
01:12:40,064 --> 01:12:41,273
'Wie ben jij?'
752
01:12:41,815 --> 01:12:47,404
Ze weet waarschijnlijk niet
dat dit de biologische moeder is.
753
01:12:50,616 --> 01:12:55,204
En de biologische moeder
is dus voorbestemd...
754
01:12:55,204 --> 01:12:58,123
...om hem de borst te geven.
755
01:12:58,123 --> 01:13:02,544
En hij zal de eerste twee of drie jaar...
756
01:13:03,087 --> 01:13:05,297
...door zijn moeder gevoed worden.
757
01:13:05,297 --> 01:13:12,054
Dat betekent dat hij vanaf zijn babytijd
zijn moedertaal hoort.
758
01:13:13,347 --> 01:13:16,266
Slaapliedjes, Hebreeuws.
759
01:13:16,266 --> 01:13:18,769
Ik denk aan een liedje.
760
01:13:18,769 --> 01:13:23,357
Een wiegeliedje dat hij opslaat
in zijn onderbewustzijn.
761
01:13:28,153 --> 01:13:31,323
Ik vind het zo mooi
dat het verhaal begint...
762
01:13:31,323 --> 01:13:34,618
...met een vrouw
die haar baby de borst geeft.
763
01:13:34,618 --> 01:13:37,996
Hoe onwerkelijk is het...
764
01:13:37,996 --> 01:13:42,334
...dat een revolutie begint
met een moeder die haar kind zoogt?
765
01:13:46,839 --> 01:13:48,507
Er was een hogere macht.
766
01:13:49,091 --> 01:13:50,217
Altijd.
767
01:13:50,968 --> 01:13:53,595
Hij nam je mee en bracht je weer thuis.
768
01:13:55,722 --> 01:13:57,641
Jij bent onze link.
769
01:13:58,851 --> 01:14:00,519
De schakel.
770
01:14:05,732 --> 01:14:08,986
M'n moeder helpt me morgen
om met de farao te praten.
771
01:14:11,738 --> 01:14:14,158
De farao's zus is niet je moeder.
772
01:14:15,868 --> 01:14:18,871
Dat is ze niet, maar toch ook weer wel.
773
01:14:36,430 --> 01:14:38,515
Er komt iemand, mevrouw.
774
01:14:39,641 --> 01:14:41,185
Na een lange reis.
775
01:14:45,355 --> 01:14:46,815
Een vreemdeling.
776
01:14:47,608 --> 01:14:49,610
Maar hij kent uw hart.
777
01:14:51,695 --> 01:14:53,655
U wordt bleek, mevrouw.
778
01:14:53,655 --> 01:14:55,240
Wat is er?
779
01:14:58,702 --> 01:15:00,496
Mijn zoon is terug.
780
01:15:07,586 --> 01:15:09,087
Het is Mozes.
781
01:19:09,578 --> 01:19:12,164
Ondertiteld door: Richard Bovelander