1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX

2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX

3
00:00:11,803 --> 00:00:16,683
Ten las tropikalny jest domem
dla największych i najcięższych

4
00:00:16,766 --> 00:00:19,144
zwierząt żyjących na drzewach.

5
00:00:32,282 --> 00:00:34,034
W ciągu swego długiego życia

6
00:00:34,117 --> 00:00:37,078
mogą nawet ani razu
nie postawić stopy na ziemi.

7
00:00:45,795 --> 00:00:49,007
Z tego względu
jeszcze kilkadziesiąt lat temu

8
00:00:49,090 --> 00:00:51,801
tak mało o tych małpach wiedzieliśmy.

9
00:00:57,348 --> 00:01:00,769
A są przecież
jednymi z naszych bliskich krewnych,

10
00:01:00,852 --> 00:01:05,356
z którymi mamy prawie 30
wspólnych cech fizycznych.

11
00:01:07,275 --> 00:01:12,822
Już sama nazwa gatunku tych małp,
orang hutan, znaczy „człowiek lasu”.

12
00:01:15,450 --> 00:01:18,912
Mimo swoich rozmiarów i siły,

13
00:01:18,995 --> 00:01:24,542
zwierzęta te są łagodne,
troskliwe i zaradne.

14
00:01:26,920 --> 00:01:31,508
Mają z nami więcej wspólnego
niż inne małpy człekokształtne.

15
00:01:34,552 --> 00:01:39,891
Trudno nie znaleźć w orangutanach
podobieństw do człowieka.

16
00:01:40,391 --> 00:01:43,770
I choć zapewne
nigdy nie dowiemy się, co myślą,

17
00:01:43,853 --> 00:01:46,147
to bądźmy pewni, że coś myślą.

18
00:02:16,010 --> 00:02:19,722
SEKRETNE ŻYCIE ORANGUTANÓW

19
00:02:20,974 --> 00:02:26,855
Niegdyś orangutany zamieszkiwały
całą indonezyjską wyspę Sumatrę.

20
00:02:26,938 --> 00:02:29,858
Większość dżungli została jednak wycięta,

21
00:02:31,025 --> 00:02:36,573
a ostatnie kilka tysięcy orangutanów
zamieszkuje tylko północny kraniec wyspy.

22
00:02:37,782 --> 00:02:40,910
Jedno miejsce się tam wyróżnia.

23
00:02:41,494 --> 00:02:43,121
Jest to Suaq.

24
00:02:43,204 --> 00:02:45,707
Mały las bagienny…

25
00:02:48,001 --> 00:02:51,796
graniczący od zachodu z rzeką Limbang,

26
00:02:51,880 --> 00:02:55,175
która stanowi swego rodzaju
barierę dla cywilizacji.

27
00:02:58,219 --> 00:03:02,849
Las Suaq nie zmienił się od tysięcy lat.

28
00:03:06,603 --> 00:03:09,230
Jest to matecznik orangutanów.

29
00:03:11,774 --> 00:03:15,403
Populacja rudych człekokształtnych małp
jest tam tak duża,

30
00:03:15,486 --> 00:03:17,530
jak nigdzie indziej na Ziemi.

31
00:03:21,117 --> 00:03:25,955
Zidentyfikowano w tym miejscu
ponad 200 osobników.

32
00:03:34,923 --> 00:03:37,842
Już od 30 lat są obserwowane

33
00:03:37,926 --> 00:03:42,597
przez naukowców
z Projektu Badawczego „Orangutan”.

34
00:03:45,725 --> 00:03:49,562
Jednak zarówno dla naukowców w terenie,
jak i filmowców,

35
00:03:50,855 --> 00:03:55,235
samo dostrzeżenie orangutanów
w koronach drzew nad bagnami

36
00:03:55,318 --> 00:03:56,903
to za mało.

37
00:03:59,280 --> 00:04:03,660
Przydałoby się zobaczyć je z bliska,
wysoko w koronach drzew.

38
00:04:09,123 --> 00:04:13,836
Dzięki nowym technikom filmowania,
takim jak małe drony,

39
00:04:13,920 --> 00:04:16,547
jesteśmy w stanie tego dokonać

40
00:04:17,465 --> 00:04:22,512
i poznać takie szczegóły z ich życia,
jakich wcześniej nie znaliśmy.

41
00:04:25,223 --> 00:04:27,642
Orangutany należą do samotników,

42
00:04:27,725 --> 00:04:30,812
ale te ze Suaqu
nad wyraz lubią towarzystwo.

43
00:04:33,856 --> 00:04:36,234
Obserwują i uczą się od siebie nawzajem,

44
00:04:36,317 --> 00:04:40,196
tworząc tym samym
wyjątkową małpią kulturę.

45
00:04:43,366 --> 00:04:47,704
W innych miejscach
orangutany rzadko używają narzędzi.

46
00:04:47,787 --> 00:04:49,580
Tutaj jest inaczej.

47
00:04:50,290 --> 00:04:54,836
Osobniki przekazują sobie umiejętności
z pokolenia na pokolenie.

48
00:04:59,841 --> 00:05:06,014
W centrum tego długofalowego badania
są trzy blisko spokrewnione samice.

49
00:05:06,681 --> 00:05:09,726
Najstarsza z nich to Friska,

50
00:05:09,809 --> 00:05:13,688
która potrafi wysysać termity z patyków.

51
00:05:16,190 --> 00:05:21,988
Ma ponad 60 lat i należy do najstarszych
dziko żyjących orangutanów.

52
00:05:23,614 --> 00:05:28,661
Kolejna to córka Friski, Ellie,
która nieustannie coś je.

53
00:05:30,788 --> 00:05:33,958
I wreszcie córka Ellie, Eden,

54
00:05:35,168 --> 00:05:39,255
którą czeka wkrótce
największy przełom w życiu orangutana.

55
00:05:41,507 --> 00:05:45,011
Można ją rozpoznać
po owłosieniu ułożonemu w szpic.

56
00:05:45,845 --> 00:05:48,556
Ten towarzyszy jej od małego.

57
00:05:55,146 --> 00:05:58,358
Tutaj widzimy dwuletnią Eden

58
00:05:59,650 --> 00:06:01,527
z mamą Ellie.

59
00:06:03,654 --> 00:06:06,783
Więź między matką a młodym
u orangutanów

60
00:06:06,866 --> 00:06:10,495
jest jedną z najdłuższych
i najmocniejszych wśród zwierząt.

61
00:06:10,578 --> 00:06:13,081
Ustępuje tylko człowiekowi.

62
00:06:16,209 --> 00:06:21,047
Młody orangutan spędza
tysiące godzin na obserwowaniu matki.

63
00:06:31,349 --> 00:06:35,311
W ten sposób uczy się,
które gatunki roślin w dżungli

64
00:06:35,395 --> 00:06:36,896
są dla niego bezpieczne.

65
00:06:39,273 --> 00:06:42,902
Uczy się też, co równie ważne,
w jaki sposób je spożywać.

66
00:06:46,864 --> 00:06:50,159
Tego rodzaju edukacja
może potrwać nawet dziesięć lat.

67
00:06:56,958 --> 00:07:00,211
To było nagranie sprzed sześciu lat.

68
00:07:02,088 --> 00:07:05,967
Eden ma obecnie osiem lat
i sporo nauczyła się o dżungli.

69
00:07:13,391 --> 00:07:17,770
Wie, które rośliny w tym morzu zieleni
jej nie zaszkodzą.

70
00:07:23,526 --> 00:07:27,822
Tym, co się jeszcze nie zmieniło,
są jej relacje z matką.

71
00:07:31,325 --> 00:07:33,995
Ellie trzyma się blisko niej.

72
00:07:35,246 --> 00:07:40,376
Obserwowanie jej to najszybszy sposób
na znalezienie jedzenia.

73
00:07:43,337 --> 00:07:45,256
Na przykład takich termitów.

74
00:07:53,431 --> 00:07:57,560
Matka zawsze dzieliła się z Eden.
To był jej sposób na życie.

75
00:08:00,229 --> 00:08:01,981
Aż do teraz.

76
00:08:04,233 --> 00:08:06,986
To nie był dobry znak.

77
00:08:11,115 --> 00:08:13,326
Coś się zmieniło.

78
00:08:17,288 --> 00:08:19,957
Pojawił się nowy przybysz.

79
00:08:27,548 --> 00:08:30,343
Jest o połowę mniejszy
od ludzkiego dziecka.

80
00:08:30,426 --> 00:08:35,014
To prawdopodobnie pierwszy noworodek,
jakiego Eden poznała w swoim życiu.

81
00:08:46,150 --> 00:08:48,277
Jest to dość zdumiewający widok.

82
00:08:49,237 --> 00:08:52,907
Temu przybyszowi
warto się jednak przyjrzeć.

83
00:09:10,841 --> 00:09:14,053
Ale matka nie pozwala się zbliżyć.

84
00:09:24,146 --> 00:09:29,151
Przez osiem lat matka i pierworodna
robiły wszystko razem.

85
00:09:31,862 --> 00:09:35,616
Teraz pojawił się ktoś nowy

86
00:09:35,700 --> 00:09:38,661
i wszystko się zmieniło.

87
00:09:43,791 --> 00:09:47,461
Mimo to wciąż lepiej trzymać się mamy.

88
00:09:57,680 --> 00:10:02,727
Nawet w wieku ośmiu lat
Eden nie spuszcza swojej matki z oka.

89
00:10:10,568 --> 00:10:13,863
To niezły wyczyn w takiej gęstwinie.

90
00:10:15,865 --> 00:10:18,200
Nie może jej zgubić. To niebezpieczne.

91
00:10:24,290 --> 00:10:28,586
Do tego w pobliżu Ellie
zawsze będzie jakieś jedzenie.

92
00:10:34,300 --> 00:10:36,969
Orangutany mają duże mózgi i ciała.

93
00:10:37,053 --> 00:10:40,348
Z tego powodu większość dnia
spędzają na jedzeniu.

94
00:10:45,561 --> 00:10:50,524
Owoce melaka
to jeden z ponad 300 rodzajów pożywienia,

95
00:10:50,608 --> 00:10:52,735
którym żywią się Ellie i Eden.

96
00:10:57,073 --> 00:11:00,368
Zdobycie jedzenia
wymaga użycia specjalnych technik.

97
00:11:12,963 --> 00:11:17,051
Naśladowanie mamy przez Eden
zawsze było najlepszym wyborem.

98
00:11:21,889 --> 00:11:24,850
Ale przekąska może się odgryźć.

99
00:11:27,186 --> 00:11:30,106
Technikę trzeba opanować do perfekcji.

100
00:11:36,445 --> 00:11:39,407
Eden szybko się nauczy,
że zbieranie mrówek palcami

101
00:11:39,490 --> 00:11:42,159
nie jest najlepszym wyjściem.

102
00:11:49,542 --> 00:11:53,462
Nic nie przeszkodzi Ellie
w zdobyciu jedzenia.

103
00:11:53,546 --> 00:11:56,465
Nawet ręka młodego.

104
00:12:07,727 --> 00:12:09,729
Mając małe do wykarmienia,

105
00:12:09,812 --> 00:12:14,150
Ellie musi spożywać
około 3000 kalorii dziennie.

106
00:12:17,027 --> 00:12:20,364
Liście są ważną częścią ich diety.

107
00:12:22,032 --> 00:12:25,119
Nawet te właściwe wymagają przetworzenia.

108
00:12:26,912 --> 00:12:30,583
Czyli wyplucia gorzkich tanin.

109
00:12:44,889 --> 00:12:51,645
Nowonarodzone orangutany dużo śpią,
podobnie jak ludzkie dzieci.

110
00:12:52,521 --> 00:12:55,316
Jedyną różnicą jest to,

111
00:12:55,399 --> 00:12:57,610
że muszą mocno trzymać się matki.

112
00:13:08,162 --> 00:13:13,125
Po kilku godzinach żerowania
orangutany lubią się zdrzemnąć.

113
00:13:16,629 --> 00:13:21,550
Wygląda na to, że nowe młode
zajęło miejsce Eden w legowisku.

114
00:13:32,728 --> 00:13:35,356
To trudne przeżycie, gdy matka

115
00:13:35,439 --> 00:13:38,859
nie interesuje się tobą tak jak kiedyś.

116
00:13:47,993 --> 00:13:52,081
Wkrótce Eden będzie musiała
znaleźć sobie nowy dom w dżungli

117
00:13:52,164 --> 00:13:54,041
i zatroszczyć się o siebie.

118
00:14:08,180 --> 00:14:09,974
Gdzieś w okolicy

119
00:14:10,057 --> 00:14:15,145
kuzyn Eden, Pepito,
staje przed swoją własną chwilą prawdy.

120
00:14:21,318 --> 00:14:25,698
Jego matka, Piniata,
jest gotowa na kolejne młode.

121
00:14:27,867 --> 00:14:29,535
Pepito jest rok starszy od Eden.

122
00:14:29,618 --> 00:14:35,583
To dla niego znak, że nadeszła pora,
by poszedł już w swoją stronę.

123
00:14:46,343 --> 00:14:52,016
Samotność to najniebezpieczniejszy okres
w życiu młodego orangutana.

124
00:14:53,392 --> 00:14:57,855
Aby przeżyć, potrzebna jest wiedza,
pewność siebie

125
00:14:59,148 --> 00:15:00,524
i czujność.

126
00:15:13,662 --> 00:15:16,290
Nie ma lepszego sposobu
na okazanie pewności siebie

127
00:15:18,250 --> 00:15:21,253
niż stłuc bagienne demony.

128
00:15:31,722 --> 00:15:34,642
Nawet jeśli to tylko nieszkodliwy żółw.

129
00:15:58,290 --> 00:16:02,252
Reakcja może wyglądać na przesadzoną,

130
00:16:03,712 --> 00:16:05,631
ale wśród orangutanów

131
00:16:07,257 --> 00:16:10,594
to samce są bardziej hałaśliwi niż samice.

132
00:16:13,931 --> 00:16:17,726
Nie jest to jedyna różnica między płciami.

133
00:16:21,897 --> 00:16:24,066
Aby wykorzystać swój potencjał,

134
00:16:24,149 --> 00:16:27,111
młode, niezależne samce, takie jak Pepito,

135
00:16:27,194 --> 00:16:31,824
muszą wziąć jakiegoś dorosłego samca
za wzór do naśladowania.

136
00:16:35,869 --> 00:16:39,498
W międzyczasie jest okazja,
by przyjrzeć się

137
00:16:39,581 --> 00:16:42,084
umiejętności charakterystycznej dla Suaqu.

138
00:16:49,091 --> 00:16:51,969
Dorosłe orangutany

139
00:16:52,886 --> 00:16:56,765
mocno wyczekują owocowania drzew cemanang.

140
00:17:00,728 --> 00:17:03,522
Strąki zawierają bardzo pożywne nasiona.

141
00:17:06,775 --> 00:17:09,153
Jeśli wiesz, jak się do nich dobrać.

142
00:17:11,989 --> 00:17:15,784
Niedojrzałego strąka
za nic w świecie nie da się otworzyć.

143
00:17:21,415 --> 00:17:24,209
W każdym ze strąków są dziesiątki nasion,

144
00:17:24,293 --> 00:17:27,921
chronionych przez tysiące włosków
przypominających szklane igiełki.

145
00:17:30,549 --> 00:17:35,012
Jedynym bezpiecznym sposobem
dotarcia do bogatych w kalorie nasion

146
00:17:35,095 --> 00:17:36,638
jest użycie narzędzia.

147
00:17:39,975 --> 00:17:45,981
Sześćdziesięcioletnia Friska
ma w tym dziesiątki lat doświadczenia.

148
00:17:53,697 --> 00:17:55,282
Odpowiedni patyczek

149
00:17:55,365 --> 00:18:00,329
pozwala jej wydłubać nasiona
bez dotykania drażniących włosków.

150
00:18:10,172 --> 00:18:14,885
Tylko orangutany z lasu Suaq
znają tę sztuczkę,

151
00:18:14,968 --> 00:18:18,263
ale doskonalenie tej umiejętności
może trwać latami.

152
00:18:25,771 --> 00:18:30,901
Samice uczą się tego zanim skończą 14 lat.

153
00:18:33,153 --> 00:18:36,240
Większość samców potrzebuje więcej czasu.

154
00:18:43,038 --> 00:18:47,543
Młode, jak Pepito i Eden,
muszą uważnie obserwować dorosłe osobniki,

155
00:18:47,626 --> 00:18:52,256
jeśli mają opanować tę technikę
i jeść to wysokobiałkowe pożywienie.

156
00:18:55,425 --> 00:19:00,097
Co ciekawe,
nawet po przeżuciu przez orangutany,

157
00:19:00,180 --> 00:19:03,892
nasiona potrafią wykiełkować.

158
00:19:16,071 --> 00:19:19,741
Sędziwa Friska
wybiera się na wycieczkę po okolicy.

159
00:19:24,204 --> 00:19:26,915
Przybywa w odwiedziny do córki, Ellie.

160
00:19:28,333 --> 00:19:32,129
Może dowiedziała się
o nowym członku rodziny.

161
00:19:39,344 --> 00:19:44,391
Friska jest nie tylko matką sześciorga,
ale też prababcią.

162
00:19:45,267 --> 00:19:48,896
To nowe młode jest jej piątym wnukiem.

163
00:19:49,855 --> 00:19:53,358
Friska szczyci się największą rodziną
w tej okolicy.

164
00:19:58,280 --> 00:20:02,659
Ale jej relacje z wnukiem numer pięć
i wnuczką numer cztery,

165
00:20:02,743 --> 00:20:05,787
Eden ze szpicem z włosów,
pozostają chłodne.

166
00:20:19,593 --> 00:20:23,430
Orangutany mają różne style macierzyństwa.

167
00:20:26,016 --> 00:20:28,352
Friska należy do surowych matek.

168
00:20:30,604 --> 00:20:34,066
Badacze zauważyli,
że w porównaniu z innymi samicami

169
00:20:34,149 --> 00:20:36,860
pozwalała swym młodym na częstszy płacz

170
00:20:36,944 --> 00:20:40,113
i rzadziej ulegała ich żądaniom.

171
00:20:42,574 --> 00:20:46,787
Trudna miłość,
której Ellie nauczyła się od matki

172
00:20:46,870 --> 00:20:51,083
i którą stosuje
wobec swojej najstarszej córki, Eden.

173
00:20:52,709 --> 00:20:56,380
Uwaga matki skupia się teraz
wokół nowego młodego,

174
00:20:56,463 --> 00:20:59,925
które zdobyło też uwagę gburowatej babki.

175
00:21:05,889 --> 00:21:07,766
Jak w przypadku kuzyna Pepito,

176
00:21:09,101 --> 00:21:13,522
Eden musi zacząć spędzać czas
z dala od swojej mamy.

177
00:21:15,983 --> 00:21:20,320
Życie w samotności
to dla niej nowe doświadczenie.

178
00:21:25,284 --> 00:21:27,244
Bez matki u boku

179
00:21:27,327 --> 00:21:31,665
będzie musiała radzić sobie
z wieloma obcymi orangutanami.

180
00:21:39,256 --> 00:21:44,344
Jeden z nich mocno zainteresuje się
tą bardziej niezależną Eden.

181
00:21:49,599 --> 00:21:52,227
Dwudziestoośmioletni Sulli

182
00:21:52,311 --> 00:21:55,397
zawsze jest chętny nawiązać nową relację.

183
00:21:57,733 --> 00:22:02,112
Każde poruszenie wśród gałęzi drzew
przykuwa jego uwagę.

184
00:22:08,076 --> 00:22:12,956
Sulli mimo swojego wieku
nie wyrósł jeszcze na dorosłego samca.

185
00:22:13,040 --> 00:22:16,877
Nie ma jeszcze talerzy policzkowych,
zwanych flangami.

186
00:22:19,838 --> 00:22:24,343
Jest dość mały,
nawet jak na niedojrzałego samca.

187
00:22:31,975 --> 00:22:37,522
Swoje braki
rekompensuje jednak determinacją.

188
00:22:41,902 --> 00:22:46,740
Sulli Bezpoliczkowy
dostrzegł wśród drzew znajomą twarz.

189
00:22:49,409 --> 00:22:51,745
Dwudziestojednoletnią Lili.

190
00:22:56,625 --> 00:22:58,502
Jako podrzędny samiec

191
00:22:58,585 --> 00:23:02,756
musi przejąć inicjatywę,
jeśli chce poznać jakąś samicę.

192
00:23:22,859 --> 00:23:25,153
Ona nie wygląda na zainteresowaną,

193
00:23:25,237 --> 00:23:29,616
ale samiec bez policzków musi wytrwać.

194
00:23:41,336 --> 00:23:43,380
Sulli tak skupił się na Lili,

195
00:23:43,463 --> 00:23:49,928
że nie zauważył nawet,
iż obserwuje go Otto Krzywousty.

196
00:23:50,011 --> 00:23:53,682
Stary samiec,
który wciąż dominuje w tym lesie.

197
00:23:57,727 --> 00:24:00,480
Nie będzie tolerował tego, że młody Sulli

198
00:24:00,564 --> 00:24:03,733
spoufala się z samicami na jego terenie.

199
00:24:13,743 --> 00:24:16,746
Otto musi mu przypomnieć, kto tu rządzi.

200
00:24:27,090 --> 00:24:30,051
Lepiej będzie, jeśli Sulli stąd ucieknie.

201
00:24:40,103 --> 00:24:43,523
Zaletą nieposiadania
talerzy policzkowych jest to,

202
00:24:43,607 --> 00:24:47,486
że można poruszać się znacznie szybciej
niż taki ociężały Otto.

203
00:24:57,412 --> 00:25:01,082
Nietrudno mu się wymknąć.

204
00:25:06,213 --> 00:25:09,925
Otto ma trudności
z przestraszeniem osobnika,

205
00:25:10,008 --> 00:25:11,843
do którego nie może się zbliżyć.

206
00:25:16,598 --> 00:25:18,558
Potrząsając gałęziami

207
00:25:18,642 --> 00:25:22,479
mówi swojemu konkurentowi:
„Zmywaj się stąd”.

208
00:25:24,856 --> 00:25:25,857
Zadanie wykonane.

209
00:25:27,317 --> 00:25:28,652
Przynajmniej na razie.

210
00:25:48,964 --> 00:25:51,883
Ten dźwięk to okrzyk

211
00:25:53,468 --> 00:25:56,596
innego dojrzałego samca.

212
00:26:07,941 --> 00:26:08,942
Tytana.

213
00:26:09,901 --> 00:26:12,112
Marzy mu się tytuł Ottona.

214
00:26:16,950 --> 00:26:22,163
Jeśli go zdobędzie,
to jego samice wybiorą do reprodukcji.

215
00:26:29,129 --> 00:26:32,966
Tytan, pretendent do tytułu,
rusza w pościg,

216
00:26:34,009 --> 00:26:36,094
a Otto ucieka.

217
00:26:45,437 --> 00:26:48,231
Walka grozi obrażeniami
albo czymś gorszym.

218
00:26:54,362 --> 00:26:58,116
Dojrzałe samce
będą walczyć tylko w razie konieczności.

219
00:27:01,286 --> 00:27:05,790
O wiele lepiej,
jeśli konkurs rozstrzygnie pokaz siły.

220
00:27:09,377 --> 00:27:12,714
A Tytan wie, jak przestraszyć seniora.

221
00:27:19,387 --> 00:27:24,893
Teraz jedynym celem Ottona
jest znaleźć się jak najdalej od Tytana.

222
00:27:37,739 --> 00:27:39,866
Tytan przegnał Ottona,

223
00:27:40,784 --> 00:27:43,703
ale samo to
nie czyni go dominującym samcem.

224
00:27:46,539 --> 00:27:51,336
By zdobyć ten tytuł, zmierzy się
z dużo silniejszymi przeciwnikami.

225
00:27:58,385 --> 00:28:00,637
To nie będzie jeden z nich.

226
00:28:05,183 --> 00:28:06,685
To jest Pepito.

227
00:28:07,394 --> 00:28:09,729
Dla młodego, niezależnego samca

228
00:28:09,813 --> 00:28:14,150
Tytan jest doskonałym
wzorem do naśladowania.

229
00:28:18,613 --> 00:28:20,532
Tytan waży prawie 90 kilogramów.

230
00:28:21,533 --> 00:28:27,664
Potrafi przeskakiwać między drzewami,
oszczędzając w ten sposób energię.

231
00:28:33,503 --> 00:28:35,880
Warto spróbować.

232
00:28:44,180 --> 00:28:46,516
Brakuje trochę wagi.

233
00:29:08,621 --> 00:29:11,541
Ale są inne sposoby,
by przemierzyć tę odległość.

234
00:29:15,837 --> 00:29:19,716
Pytanie tylko,
czy to pnącze utrzyma jego ciężar.

235
00:29:28,475 --> 00:29:30,143
Może to zbyt ryzykowne.

236
00:29:32,187 --> 00:29:34,731
Można spaść wprost do bagna.

237
00:29:39,819 --> 00:29:41,070
A niech się dzieje!

238
00:30:17,190 --> 00:30:18,900
Energii nie oszczędził,

239
00:30:20,485 --> 00:30:24,531
ale zabawa jest przecież częścią nauki.

240
00:30:31,454 --> 00:30:33,873
Tytan się ogłasza.

241
00:30:39,295 --> 00:30:44,217
Czas, by Pepito wrócił do podglądania
samca z talerzami policzkowymi.

242
00:30:48,304 --> 00:30:51,599
Jeśli uda mu się wyplątać z tych gałęzi.

243
00:31:06,614 --> 00:31:11,286
Okrzyki to nie tylko obwieszczenie władzy
i oznaczenie terytorium.

244
00:31:11,369 --> 00:31:16,791
Naukowcy odkryli, że zdradzają też
plany przyszłych wędrówek.

245
00:31:18,751 --> 00:31:24,048
Okrzyki Tytana mówią innym orangutanom,
dokąd ten będzie zmierzał.

246
00:31:24,841 --> 00:31:26,718
I to nawet następnego dnia.

247
00:31:33,516 --> 00:31:37,604
Tytan uczciwie ostrzega
każdego dojrzałego samca.

248
00:31:47,614 --> 00:31:51,075
To nie jest dobra wiadomość
dla Ottona Krzywoustego.

249
00:32:00,418 --> 00:32:05,965
Niegdyś był królem Suaqu,
a teraz potrzebuje spokojnej emerytury.

250
00:32:08,051 --> 00:32:11,471
Ta może go czekać
po drugiej stronie rzeki,

251
00:32:11,554 --> 00:32:13,181
ale jak się tam dostać?

252
00:32:15,850 --> 00:32:19,228
Orangutany boją się wody.

253
00:32:27,737 --> 00:32:31,866
Małpi most mógłby rozwiązać ten problem.

254
00:32:41,000 --> 00:32:45,004
Ale Otto jest dziesięć razy cięższy
od małpy langur.

255
00:32:50,718 --> 00:32:53,930
W rzece zaś mogą być krokodyle.

256
00:33:20,665 --> 00:33:26,129
Wygnanie Ottona ze Suaqu
oznacza koniec pewnej epoki.

257
00:33:29,007 --> 00:33:32,427
A bez dominującego samca,

258
00:33:32,510 --> 00:33:37,473
inne, młodsze osobniki,
będą awansować w szeregach.

259
00:33:43,938 --> 00:33:49,152
Wkrótce Tytan będzie musiał
zmierzyć się z innym przeciwnikiem.

260
00:33:57,827 --> 00:34:02,165
TRZY MIESIĄCE PÓŹNIEJ

261
00:34:10,757 --> 00:34:12,675
W ostatnich miesiącach

262
00:34:12,759 --> 00:34:16,971
Eden zamieszkała
we własnym skrawku lasu,

263
00:34:17,055 --> 00:34:19,599
niedaleko Ellie, swojej matki.

264
00:34:21,726 --> 00:34:24,228
Kilka razy wracała do domu,

265
00:34:24,312 --> 00:34:27,273
ale teraz jej wizyty są rzadsze.

266
00:34:31,778 --> 00:34:34,739
Jak wszystkie orangutany z jej otoczenia,

267
00:34:34,822 --> 00:34:37,575
przyzwyczaja się do samotności.

268
00:34:42,747 --> 00:34:47,543
Nadal chce wiedzieć, co się dzieje,
gdy pojawia się ktoś nowy,

269
00:34:47,627 --> 00:34:50,588
zwłaszcza w kręgu rodziny i przyjaciół.

270
00:34:58,054 --> 00:35:01,432
To jest Olala, młoda samica.

271
00:35:04,018 --> 00:35:05,812
Nie należy do rodziny,

272
00:35:05,895 --> 00:35:10,650
ale tu, w Suaqu, młode,
niespokrewnione samice tolerują się.

273
00:35:16,197 --> 00:35:17,949
Jednak nie tym razem.

274
00:35:19,492 --> 00:35:23,496
Rodziny Eden i Olali
od dawna się ze sobą kłócą.

275
00:35:27,834 --> 00:35:29,836
Konflikt wciąż jest żywy.

276
00:35:33,339 --> 00:35:36,968
Eden musi odstraszyć Olalę.

277
00:36:16,340 --> 00:36:19,927
To, że postawiła się Olali
w obronie terytorium pokazuje,

278
00:36:20,011 --> 00:36:23,472
że Eden wiele się nauczyła,
odkąd opuściła dom.

279
00:36:26,893 --> 00:36:29,103
Wraca do swoich jagód,

280
00:36:30,354 --> 00:36:33,149
nieświadoma, że ma nowego gościa.

281
00:36:41,449 --> 00:36:44,410
To Sulli, samiec bez talerzy policzkowych.

282
00:36:49,999 --> 00:36:53,127
Przybył tutaj,
żeby się z nią zaprzyjaźnić.

283
00:37:01,302 --> 00:37:02,929
Eden zwątpiła.

284
00:37:09,227 --> 00:37:13,064
Nigdy nie była sama z samcem.

285
00:37:18,861 --> 00:37:22,907
Eden zatrzymuje się, by ocenić sytuację.

286
00:37:26,160 --> 00:37:27,787
On wygląda na przyjaznego.

287
00:37:29,538 --> 00:37:31,707
Ale Eden nie wie,

288
00:37:32,333 --> 00:37:35,878
że strategia Sulliego
jest bardziej wyrachowana.

289
00:37:37,296 --> 00:37:39,966
Jeśli teraz nawiąże z nią przyjaźń,

290
00:37:40,049 --> 00:37:44,011
może mieć u niej większe szanse na rozród,
gdy Eden dorośnie.

291
00:38:02,655 --> 00:38:07,076
Może to spojrzenie było zachętą.

292
00:38:12,623 --> 00:38:16,669
Eden zajęła się patykiem pełnym termitów.

293
00:38:24,135 --> 00:38:26,053
Gdy Sulli ją dogania,

294
00:38:26,637 --> 00:38:28,597
częstuje się jej przekąską.

295
00:38:34,061 --> 00:38:38,357
Wszystko, co Eden umie,
zaczerpnęła od swojej matki, Ellie.

296
00:38:41,485 --> 00:38:45,865
Ale obserwowanie Sulliego to szansa
na poznanie innych sposobów działania,

297
00:38:46,449 --> 00:38:49,785
poszerzenie wiedzy
na temat radzenia sobie w tym lesie.

298
00:38:56,375 --> 00:38:59,503
I choć macierzyństwo
jeszcze nie zaprząta jej głowy,

299
00:39:02,214 --> 00:39:07,219
okazało się, że ten dziwny samiec
jest ciekawszy, niż myślała.

300
00:39:22,401 --> 00:39:28,240
Niedaleko, matka Eden, Ellie,
wspięła się na drzewo mango.

301
00:39:30,534 --> 00:39:32,787
Jej młode ma się dobrze.

302
00:39:35,206 --> 00:39:38,292
Obserwatorzy nazwali je imieniem Emen.

303
00:39:44,215 --> 00:39:49,136
Trzymiesięczny samczyk
musi wiele nauczyć się o świecie.

304
00:39:57,937 --> 00:40:01,816
W Suaqu termity to znajomy widok.

305
00:40:05,736 --> 00:40:09,115
Za to tymalkę czarnogardłą

306
00:40:10,991 --> 00:40:13,452
częściej się słyszy niż widzi.

307
00:40:22,461 --> 00:40:26,340
W tym lesie żyją
tysiące różnych gatunków zwierząt.

308
00:40:34,014 --> 00:40:36,517
Dokądkolwiek
te dwa orangutany się wybiorą,

309
00:40:37,017 --> 00:40:40,729
Emen wszędzie zobaczy coś ciekawego.

310
00:41:11,635 --> 00:41:15,764
Emen w końcu zaznajomi się
z większością tych stworzeń…

311
00:41:17,975 --> 00:41:19,977
Dowie się, które są nieszkodliwe,

312
00:41:21,228 --> 00:41:23,147
a które nie.

313
00:41:27,985 --> 00:41:32,114
Ellie musi ostrzec syna,
które zwierzęta są niebezpieczne,

314
00:41:32,198 --> 00:41:34,742
żeby Emen wiedział, jak ich unikać.

315
00:41:37,453 --> 00:41:40,623
Ukąszenie przez żmiję może być śmiertelne.

316
00:41:45,794 --> 00:41:47,338
Tak jak wcześniej Eden,

317
00:41:47,421 --> 00:41:51,592
Emen będzie strzeżony przez Ellie
przez wiele lat.

318
00:41:55,304 --> 00:42:00,809
Dlatego orangutany żyją dłużej
niż inne małpy człekokształtne.

319
00:42:18,702 --> 00:42:22,915
Czas, by Ellie zrobiła sobie
legowisko na noc.

320
00:42:25,125 --> 00:42:27,378
Przygotowuje liściasty materac.

321
00:42:32,800 --> 00:42:37,388
Jeśli chodzi o Emena,
miną lata, zanim zbuduje sobie gniazdo.

322
00:42:42,851 --> 00:42:47,064
Sztuki szykowania legowiska
nauczy się od swojej matki.

323
00:42:49,650 --> 00:42:53,237
Orangutany co noc budują nowe legowiska.

324
00:42:56,740 --> 00:43:00,452
Legowiska innych małp człekokształtnych
są znacznie prostsze.

325
00:43:02,997 --> 00:43:06,417
Styl budowy
różni się w zależności od osobnika.

326
00:43:08,627 --> 00:43:11,463
Niektórzy robią nawet poduszki z liści.

327
00:43:48,250 --> 00:43:49,960
Jest godzina 6.00 rano.

328
00:43:50,753 --> 00:43:52,087
Czas na pobudkę.

329
00:44:06,268 --> 00:44:10,981
Dla tych, którzy wciąż są w łóżku,
zaraz uruchomi się poranny budzik.

330
00:44:14,818 --> 00:44:16,153
To gibony siamang.

331
00:44:17,446 --> 00:44:19,156
I ich poranny chórek.

332
00:44:21,492 --> 00:44:25,287
Ich worki krtaniowe rozdymają się,
wzmacniając siłę nawoływań.

333
00:44:27,706 --> 00:44:32,503
Dźwięki te ogłuszają,
zwłaszcza gdy śpi się tuż pod spodem.

334
00:44:48,394 --> 00:44:50,896
Inni mieszkańcy już są na nogach.

335
00:44:56,652 --> 00:45:01,240
W lesie Suaq żyje ponad 30
różnych gatunków termitów.

336
00:45:01,824 --> 00:45:04,535
Widzimy tutaj termity procesyjne.

337
00:45:06,328 --> 00:45:11,208
Żywią się liśćmi, porostami i korą,
które zabierają ze sobą do gniazda.

338
00:45:17,923 --> 00:45:21,260
Kolumny tych termitów
mogą mieć setki metrów długości.

339
00:45:41,363 --> 00:45:47,453
Termity odgrywają kluczową rolę
w odzyskiwaniu składników odżywczych.

340
00:45:55,544 --> 00:46:00,048
Same są pożywieniem dla dużych,
włochatych małp,

341
00:46:01,216 --> 00:46:02,426
takich jak Tytan.

342
00:46:16,398 --> 00:46:19,109
Pepito wciąż obserwuje, co się dzieje.

343
00:46:29,912 --> 00:46:32,289
Wszystko, czego nauczy się od Tytana,

344
00:46:32,790 --> 00:46:37,753
przyda mu się, gdy w końcu
stanie się dojrzałym samcem.

345
00:46:41,548 --> 00:46:45,010
Tytan ma jednak na głowie
ważniejsze sprawy,

346
00:46:45,093 --> 00:46:47,054
takie jak zdobycie owoców.

347
00:46:48,597 --> 00:46:53,143
Wie, gdzie jest ich całe drzewo.

348
00:46:56,522 --> 00:46:58,899
Wybiera najkrótszą drogę.

349
00:47:02,736 --> 00:47:06,657
Zatrzymuje się tylko wtedy,
gdy dostrzeże inne smakołyki.

350
00:47:11,578 --> 00:47:14,998
Tytan był dorosły,
gdy zaobserwowano go w Suaqu,

351
00:47:15,082 --> 00:47:19,837
ale w ciągu ostatniej dekady
stworzył sobie mapę drzew owocujących,

352
00:47:20,838 --> 00:47:25,801
zapamiętując nie tylko umiejscowienie,
ale też to, kiedy będą dobre do jedzenia.

353
00:47:33,976 --> 00:47:37,396
Jeśli chce zbudować
i tak już imponującą sylwetkę

354
00:47:37,479 --> 00:47:43,902
oraz zostać królem dżungli, to musi jeść.

355
00:47:45,487 --> 00:47:48,949
Powinien spożywać
aż 8000 kalorii dziennie.

356
00:48:39,374 --> 00:48:41,627
Pepito nie nadążył za Tytanem.

357
00:48:41,710 --> 00:48:45,881
Namierzył za to młodą samicę, Olalę.

358
00:48:50,302 --> 00:48:54,389
Posila się właśnie
owocami drzewa medang baru.

359
00:49:01,021 --> 00:49:04,816
Możliwe,
że Pepito nigdy wcześniej jej nie spotkał.

360
00:49:08,153 --> 00:49:10,489
Warto się jej przyjrzeć.

361
00:49:12,866 --> 00:49:15,577
Zdaje się, że ją zaintrygował.

362
00:49:23,585 --> 00:49:26,713
Czy takiego zapoznania się spodziewała?

363
00:49:29,424 --> 00:49:30,926
Trudno powiedzieć.

364
00:49:33,053 --> 00:49:37,432
Z tej odległości Pepito może poznać
jej technikę jedzenia owoców.

365
00:49:40,060 --> 00:49:42,521
Może nauczy się czegoś nowego.

366
00:49:45,899 --> 00:49:49,111
Ale Olala ma dosyć gapienia się na nią.

367
00:49:52,406 --> 00:49:57,494
Dla Pepito uczenie się od rówieśników
to kolejna część edukacji,

368
00:49:58,036 --> 00:50:01,623
która może nawet zwiększyć
jego szanse na przetrwanie.

369
00:50:10,757 --> 00:50:14,261
Tytana pochłania zaś coś innego.

370
00:50:17,931 --> 00:50:20,600
I nie jest to Julia.

371
00:50:26,898 --> 00:50:32,112
Jako główny samiec
przyciąga dorosłe samice, takie jak Julia,

372
00:50:32,612 --> 00:50:34,740
które szukają związku.

373
00:50:38,493 --> 00:50:42,456
Co dziwne, Julia ma trudności
z wprawieniem go w odpowiedni nastrój.

374
00:50:44,041 --> 00:50:47,586
Może dźgnięcie w czułe miejsce coś da.

375
00:51:12,027 --> 00:51:13,779
Czas przemyśleć strategię.

376
00:51:22,079 --> 00:51:24,748
Może kilka listków?

377
00:51:33,048 --> 00:51:37,260
Skoro ktoś nie zwraca na ciebie uwagi,

378
00:51:37,344 --> 00:51:39,179
to cóż zrobić.

379
00:51:43,975 --> 00:51:45,519
A może coś się da?

380
00:51:52,943 --> 00:51:55,362
Julia wreszcie zrozumiała.

381
00:51:58,115 --> 00:52:01,159
Zostawia rozkojarzonego Tytana
z jego myślami.

382
00:52:01,243 --> 00:52:05,038
Może jest zaniepokojony,
że przyjdzie mu się zmierzyć

383
00:52:05,122 --> 00:52:08,500
z silniejszym od niego dojrzałym samcem.

384
00:52:18,009 --> 00:52:21,805
Eden znalazła
swoje własne owoce medang baru.

385
00:52:24,808 --> 00:52:28,770
U jej boku jest Sulli, młody samiec.

386
00:52:32,607 --> 00:52:35,443
Jego wytrwałość się opłaciła.

387
00:52:46,288 --> 00:52:49,207
Aby odfiltrować niesmaczne kawałki owoców,

388
00:52:49,291 --> 00:52:52,586
Eden przepuszcza sok przez futro.

389
00:53:02,429 --> 00:53:07,309
O dziwo, Sulli używa futra Eden
do tej samej czynności.

390
00:53:10,687 --> 00:53:16,318
Ale czy przekroczył granicę
tym pozornie intymnym działaniem?

391
00:53:23,742 --> 00:53:27,329
Eden nieco się od niego oddala.

392
00:53:37,464 --> 00:53:38,798
Sulli podąża za nią.

393
00:53:43,094 --> 00:53:45,472
Braku wytrwałości mu nie zarzucimy.

394
00:53:53,563 --> 00:53:58,818
Badacze tej dżungli zawsze mieli Sulliego
za przyjacielskiego i zabawnego osobnika.

395
00:54:01,821 --> 00:54:05,033
Nie potrafi on jednak
odczytać znaków ze strony Eden.

396
00:54:19,798 --> 00:54:23,677
Zabawa zaczyna przeradzać się
w niebezpieczeństwo.

397
00:54:24,386 --> 00:54:26,888
Eden ma już tego dość.

398
00:54:36,231 --> 00:54:40,819
Nawet nagła ulewa
nie tłumi entuzjazmu Sulliego.

399
00:54:50,912 --> 00:54:52,956
To za dużo dla Eden.

400
00:54:58,962 --> 00:55:02,299
Sulli zostaje sam ze swoimi myślami.

401
00:56:22,587 --> 00:56:28,134
Nawoływania dojrzałych samców
są tak indywidualne, jak odciski palców.

402
00:56:28,635 --> 00:56:31,179
To nie należy do Tytana.

403
00:56:48,822 --> 00:56:53,743
To inny dojrzały samiec,
ze świeżymi szramami po walce.

404
00:57:01,000 --> 00:57:03,169
Przedstawiamy Rakusa.

405
00:57:03,253 --> 00:57:06,965
Dziesięć miesięcy temu
był podrzędnym samcem.

406
00:57:08,174 --> 00:57:11,094
Od tego czasu
ogromny wyrzut hormonów sprawił,

407
00:57:11,177 --> 00:57:15,890
że samiec niemal podwoił swój rozmiar
i urosły mu talerze policzkowe.

408
00:57:21,438 --> 00:57:24,357
Rakus chce być królem tej dżungli.

409
00:57:25,608 --> 00:57:29,070
Nie poznał jeszcze
swojego obecnego konkurenta.

410
00:57:30,238 --> 00:57:31,489
Jest nim Tytan.

411
00:58:05,773 --> 00:58:09,235
Tytan może nie obronić swojego tytułu.

412
00:58:11,321 --> 00:58:15,074
Rakus wygląda
na nowego pretendenta do niego,

413
00:58:15,825 --> 00:58:18,119
choć zapłacił za to słoną cenę.

414
00:58:19,996 --> 00:58:21,956
Ma mocno skaleczoną rękę,

415
00:58:23,208 --> 00:58:24,834
złamany środkowy palec

416
00:58:27,462 --> 00:58:29,130
i pokiereszowaną twarz.

417
00:58:35,303 --> 00:58:38,014
Rany z czasem się zagoją,

418
00:58:38,723 --> 00:58:41,768
ale uszkodzony kciuk to już inna sprawa.

419
00:58:46,356 --> 00:58:50,860
Mimo odniesionych ran
Rakus musi zachować czujność.

420
00:58:54,405 --> 00:58:56,908
Tytan może wrócić.

421
00:59:04,749 --> 00:59:06,793
Nie może jednak czuwać wiecznie.

422
00:59:08,211 --> 00:59:10,880
Zmęczenie w końcu weźmie górę.

423
00:59:50,211 --> 00:59:54,674
Nad jego głową przechodzi Sulli,
młody samiec.

424
00:59:55,508 --> 01:00:01,055
Dziesięć miesięcy temu, gdy Rakus
nie miał talerzy, byli przyjaciółmi.

425
01:00:02,599 --> 01:00:04,517
To już przeszłość.

426
01:00:05,143 --> 01:00:07,604
Samce walczące o dominację

427
01:00:08,730 --> 01:00:10,690
łatwo wpadają w złość.

428
01:00:22,660 --> 01:00:27,498
Rakus chce szybko przegonić Sulliego
i popełnia błąd w ocenie sytuacji.

429
01:00:39,510 --> 01:00:41,054
Chyba nic mu nie jest.

430
01:01:11,626 --> 01:01:14,128
Zdecydowanie potrzebuje odpoczynku.

431
01:01:16,130 --> 01:01:19,384
Jednak nawet teraz Rakus znajduje energię,

432
01:01:19,467 --> 01:01:21,928
by wysłać jeszcze jedną wiadomość.

433
01:01:24,263 --> 01:01:30,144
To ostrzeżenie dla dojrzałych samców
i zaproszenie dla dorosłych samic.

434
01:01:46,786 --> 01:01:51,374
Stara Friska jako pierwsza
odpowiada na okrzyk Rakusa.

435
01:02:02,051 --> 01:02:06,222
Poruszyły go odgłosy
towarzyszące jej wędrówce pośród drzew.

436
01:02:09,934 --> 01:02:12,478
Nie wie jeszcze, że to Friska.

437
01:02:30,621 --> 01:02:33,541
Znają się od lat.

438
01:02:36,586 --> 01:02:41,799
Możliwe, że Friska nie widziała Rakusa,
gdy ten już stał się dojrzały.

439
01:02:43,760 --> 01:02:46,929
Ale mądre, stare samice, takie jak Friska,

440
01:02:47,013 --> 01:02:51,559
potrafią przewidzieć,
kto będzie kolejnym dominującym samcem.

441
01:02:56,189 --> 01:03:00,943
Jej wizyta jest niczym wotum zaufania
dla nowego kandydata.

442
01:03:04,781 --> 01:03:08,993
Jeśli Friska postanowi się rozmnażać
i urodzić siódme młode,

443
01:03:09,494 --> 01:03:11,829
to pewnie na ojca wybierze jego.

444
01:03:19,504 --> 01:03:22,673
OSIEM MIESIĘCY PÓŹNIEJ

445
01:03:25,009 --> 01:03:28,387
Wnuk Friski, Emen, jest sam z mamą.

446
01:03:28,471 --> 01:03:31,265
Dorósł, by zdobyć kolejny kamień milowy.

447
01:03:33,601 --> 01:03:36,187
Przez pierwsze cztery lata życia młodego

448
01:03:36,270 --> 01:03:41,400
matka nosi ze sobą małego orangutana
po całej dżungli.

449
01:03:42,360 --> 01:03:48,074
Emen osiągnął właśnie wiek,
w którym chce samodzielnie odkrywać świat.

450
01:04:02,964 --> 01:04:06,592
Ma ku temu okazję,
gdy matka robi przystanek.

451
01:04:08,177 --> 01:04:09,178
Jak teraz.

452
01:04:31,033 --> 01:04:33,578
Do ziemi daleko.

453
01:04:35,496 --> 01:04:36,622
Trzeba się trzymać.

454
01:04:41,419 --> 01:04:43,462
Koniec zabawy.

455
01:04:47,717 --> 01:04:50,761
W grę wchodzą prawa fizyki.

456
01:04:52,805 --> 01:04:58,311
Ellie musi użyć odpowiedniej siły,
by pokonać opór samczyka.

457
01:05:14,827 --> 01:05:16,537
Kolejna okazja?

458
01:05:20,374 --> 01:05:22,460
Emen znowu się wyślizguje.

459
01:05:40,519 --> 01:05:44,857
Możliwe, że Emen
nigdy nie był tak daleko od matki.

460
01:05:50,237 --> 01:05:53,950
Zalecane są trzy punkty kontaktu.

461
01:05:56,202 --> 01:05:59,705
Ale które dziecko nie testuje granic?

462
01:06:07,171 --> 01:06:12,176
Chwila wolności Emena jest jednak iluzją.

463
01:06:14,095 --> 01:06:15,930
Jak inne matki na świecie,

464
01:06:16,889 --> 01:06:21,185
Ellie ma pilnowanie swojego dziecka
we krwi.

465
01:06:23,813 --> 01:06:26,482
A gdy znudzi mu się samotność,

466
01:06:27,525 --> 01:06:30,903
korzysta z placu zabaw
w postaci ciała matki.

467
01:06:42,081 --> 01:06:44,792
Eden wróciła do domu.

468
01:06:48,963 --> 01:06:53,134
Eden wciąż musi nauczyć się od matki
kilku ważnych rzeczy.

469
01:07:03,519 --> 01:07:08,774
Towarzyszenie Ellie i Emenowi
może być dla niej najlepszą okazją,

470
01:07:08,858 --> 01:07:13,404
by zobaczyć matkę w akcji,
zanim urodzi własne dziecko.

471
01:07:15,448 --> 01:07:17,867
Czy też będzie

472
01:07:19,326 --> 01:07:20,536
surową matką?

473
01:07:24,915 --> 01:07:27,460
A może bardziej opiekuńczą?

474
01:07:32,423 --> 01:07:34,425
U orangutanów tak już jest.

475
01:07:35,051 --> 01:07:38,554
Obserwacja i nauka
będą kluczem do sukcesu Eden.

476
01:07:46,937 --> 01:07:51,734
Nie ma nic, co tak przyciąga
uwagę dorosłych orangutanów,

477
01:07:52,234 --> 01:07:53,527
jak dziura w drzewie.

478
01:07:56,363 --> 01:07:58,866
Mieszkają w nich żyjątka.

479
01:07:58,949 --> 01:08:02,328
Bywa, że jadalne.

480
01:08:03,245 --> 01:08:05,664
Warto sprawdzić każdą dziurę.

481
01:08:11,879 --> 01:08:14,840
A gdy coś brzęczy wokół otworu,

482
01:08:14,924 --> 01:08:16,675
na przykład pszczoły bezżądłowe,

483
01:08:16,759 --> 01:08:18,010
to jeszcze lepiej.

484
01:08:20,971 --> 01:08:24,225
To oznacza larwy albo miód.

485
01:08:35,361 --> 01:08:40,282
Do małych trzeba dobrać się patyczkiem,
by dosięgnąć tego, co jest w środku.

486
01:08:41,075 --> 01:08:42,284
Ta tego nie wymaga.

487
01:08:54,380 --> 01:08:56,173
Palce lizać.

488
01:09:06,517 --> 01:09:08,018
A najlepsze jest to,

489
01:09:08,936 --> 01:09:12,690
że można podjeść miodu
i nie zostać ukąszonym.

490
01:09:16,443 --> 01:09:20,739
Na nieszczęście dla Eden,
dzielenie się nie wchodzi w grę.

491
01:09:24,785 --> 01:09:27,705
Eden musi poszukać własnego miodu.

492
01:09:31,292 --> 01:09:32,793
Wie, gdzie taki jest.

493
01:09:43,888 --> 01:09:47,391
Tak jak u Ellie,
przed otworem bzyczą owady.

494
01:09:49,435 --> 01:09:50,686
To dobry znak.

495
01:09:52,521 --> 01:09:57,026
Jednak te wyglądają na większe
i groźniejsze.

496
01:10:04,658 --> 01:10:07,244
Czas na włam.

497
01:10:13,459 --> 01:10:16,754
Włożenie ręki w gniazdo os powoduje,

498
01:10:18,255 --> 01:10:20,799
że osy bardzo się denerwują.

499
01:10:31,727 --> 01:10:36,482
Garść larw chyba nie była warta
tych wszystkich użądleń.

500
01:10:38,901 --> 01:10:41,111
To nauczka na przyszłość.

501
01:10:52,373 --> 01:10:56,627
Minęło kilka miesięcy
od walki Rakusa z Tytanem.

502
01:10:59,004 --> 01:11:01,548
Rana Rakusa dobrze się zagoiła.

503
01:11:04,635 --> 01:11:09,807
Ugruntował swoją pozycję
niekwestionowanego króla Suaqu.

504
01:11:12,059 --> 01:11:15,229
Żeby się na niej utrzymać,
musi być sprawny i silny.

505
01:11:17,398 --> 01:11:20,109
Jedzenie wysokobiałkowych termitów
go w tym wesprze.

506
01:11:22,736 --> 01:11:27,074
Choć grzebanie w spróchniałym drewnie
wiąże się z ryzykiem.

507
01:11:41,088 --> 01:11:43,841
Rakus zalicza kiepski początek dnia.

508
01:11:44,425 --> 01:11:48,178
Może chłodny napój uśmierzy ból głowy.

509
01:11:49,513 --> 01:11:52,683
W tej dżungli nietrudno taki znaleźć.

510
01:12:00,899 --> 01:12:02,359
Dzięki dzbanecznikom.

511
01:12:07,489 --> 01:12:10,409
To naturalne zbiorniczki wody w dżungli.

512
01:12:12,745 --> 01:12:18,500
Każdy zawiera mieszankę wody deszczowej
i częściowo strawionych owadów.

513
01:12:19,501 --> 01:12:20,753
Pycha!

514
01:12:34,183 --> 01:12:40,397
Rakus jest teraz dominującym samcem
i jego życie nigdy nie będzie takie samo.

515
01:12:44,318 --> 01:12:47,696
Nawiąże relacje z okolicznymi samicami,

516
01:12:47,780 --> 01:12:49,448
takimi jak Friska i Ellie.

517
01:12:52,242 --> 01:12:55,287
Ale będzie unikał innych orangutanów.

518
01:13:03,128 --> 01:13:05,798
Sama jego obecność jako króla dżungli

519
01:13:05,881 --> 01:13:11,804
powstrzyma inne niedojrzałe samce
przed wykształceniem talerzy policzkowych.

520
01:13:15,474 --> 01:13:21,480
To zaś przedłuży jego rządy,
które mogą trwać nawet dziesięć lat.

521
01:13:27,528 --> 01:13:30,322
U Eden też zaszły pewne zmiany.

522
01:13:33,325 --> 01:13:35,911
Tworzy właśnie narzędzie z patyka,

523
01:13:40,541 --> 01:13:44,002
którym próbuje dosięgnąć
zawartości tego otworu.

524
01:13:47,589 --> 01:13:52,469
Po raz pierwszy doszła do tego,
jak użyć narzędzia,

525
01:13:52,553 --> 01:13:55,931
bez instrukcji ze strony matki, Ellie.

526
01:13:57,349 --> 01:14:01,353
Ten patyk nie sprawdził się zbyt dobrze.

527
01:14:02,604 --> 01:14:05,065
Musi się zastanowić.

528
01:14:12,656 --> 01:14:15,617
Widać, że próbuje rozwiązać ten problem.

529
01:14:18,328 --> 01:14:21,457
Czy to pnącze się sprawdzi?

530
01:14:58,035 --> 01:14:59,620
Patyczek jest dłuższy,

531
01:15:01,038 --> 01:15:03,499
ale wciąż wydaje się za krótki.

532
01:15:06,460 --> 01:15:11,048
Minie kilka lat,
zanim Eden opanuje mistrzostwo,

533
01:15:12,216 --> 01:15:16,803
ale ta umiejętność użycia narzędzi
jest kamieniem milowym w jej rozwoju.

534
01:15:20,474 --> 01:15:25,646
To jasny znak, że jest gotowa
na samodzielne życie w dżungli.

535
01:15:29,900 --> 01:15:32,861
Przed Eden staną też inne wyzwania.

536
01:15:33,403 --> 01:15:37,574
Największe z nich,
dla niej i pozostałych orangutanów,

537
01:15:37,658 --> 01:15:41,078
przyjdzie ze świata
sąsiadującego z dżunglą.

538
01:15:47,793 --> 01:15:53,924
Kiedy stara Friska była w wieku Eden,
orangutany żyły na całej Sumatrze.

539
01:15:56,134 --> 01:15:57,636
To się zmieniło.

540
01:15:58,762 --> 01:16:00,264
W ciągu ostatnich 20 lat

541
01:16:00,347 --> 01:16:06,270
wymarło 80% populacji orangutanów
w dżunglach na całym świecie.

542
01:16:08,105 --> 01:16:14,361
Czy dżungla Suaq przetrwa tak długo,
by Pepito wykonał pierwsze nawoływanie?

543
01:16:17,990 --> 01:16:21,368
Lub by Eden założyła własną rodzinę?

544
01:16:27,249 --> 01:16:29,501
Orangutany bardzo długo się uczą.

545
01:16:30,294 --> 01:16:36,592
Do tego wolno rosną i nie radzą sobie
z szybkimi zmianami środowiskowymi.

546
01:16:39,636 --> 01:16:42,681
Obecnie tylko wąska rzeka Limbang

547
01:16:42,764 --> 01:16:47,477
oddziela dom Eden
od stale rozwijającej się ludzkości.

548
01:16:49,771 --> 01:16:53,066
Dopóki las Suaq będzie terenem chronionym,

549
01:16:53,734 --> 01:17:00,240
historia naszych niezwykłych krewnych
będzie trwała przez długie pokolenia.

550
01:17:01,491 --> 01:17:05,329
To nie jest wygórowane marzenie.

551
01:18:27,285 --> 01:18:30,622
Napisy: Agata Martelińska